'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 20

˗Kwa baaˈˈ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha

˗Kwa baaˈˈ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha

«˗Ka ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ ˗a ˗dhɛ.»—PS. 62:8.

ˈˈTAN 45 N ˗zotagüwɔn ˗nu

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ a

Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗kplawo kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 1 ˈgü.)

1. ˗Mën ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

 KWA ˗bhawɔn ˗ya yö ˗zogbandhe waa ˗dhioo ˗nu ˗bha, de ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗dhɛ ˗a ˗gɔ? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë, kwa˗ ˗yɔ ˗dɔ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ kwa ˗bha ˗Zlan Zoova ˗dhɛ. Zoova ˗ya ˗pö ˈkwa bhɛɛˈˈ ö ˗dhɛ. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö «k[w]a ˈgü ˈya ˈdho ga ˗bhɛa [ö] ˗dhɛ ˗sü ˈka tongtongdhö.» (1 Tes. 5:17) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha bhɛɛwo ˈgü, kö ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka kwa ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü. (Prov. 3:5, 6) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈgblü ˗yö ˗së, ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ö ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈoo ˗tʋ̈ŋ ˈö ˗dhi kwa ˗dhɛ ˗a ˈka.

2. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

2 Zoova ˗bha gbɔɔdhe ˈö ˗kë bhɛɛsü ˈka bhë, ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ꞊va ˗bha ˗kë kwa ˗kɔ ˗ta ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa kë kwa ˗gɔ kö ˈkwa bhɛɛˈˈ zoodhö zoodhö. ˗Ya ˈgo mü, kwa˗ ˗yö ꞊shiöŋ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa baaˈˈ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˈdhɛ ˗së ˈyö ˗tɔ Biblö ˗yö kwa ꞊faanmën, ˈö ˗dhioo ꞊va dɔ kwa ˗ta. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü, kö ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗a ˈka kö ˈkwa bhɛɛˈˈ, ˈkwa˗ dɔ. Kwa ˗dho pë ˈˈsoodhu ˈö ˈkwa dho ˗an ˗da kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, ˗an yö ˈpö.

YESU ˗YÖ Ö ˗BHA ˈˈTƲ̈Ŋ ˗SÜ ˈÖ ꞊BHƐƐ

3. ˈMën Yesu ˗ya dɔ ˈö ˗gban bhɛɛsü ˗bha?

3 Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ bhɛɛsü ˗yö pë ꞊bhlëësü ˈka Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. Kö ˈyii nu ˈˈsɛ ˗ta ꞊köŋ, ˗yö ˗kpan ö Dë ˗bha kö ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˗ni ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Zoova ˗yö Anö, Davi waa Edhi ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˗a ˈka, kö Yesu ˗ya ˈˈsuee. (1 Sam. 1:10, 11, 20; 1 Rois 19:4-6; Ps. 32:5) Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo bhɛɛˈˈ ˗zogbandhe ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü.—Mat. 7:7-11.

4. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya ˗da kwa ˗bha ˈö ˗gban bhɛɛsü ˗bha?

4 Yesu ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗to ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗gɔ, ˈö ˗gban ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗A ˗bha ˗zlanwopösü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗yö ˗kun bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ö Dë ˗dhɛ ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗kun nu ˗ni ˈgü ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö yö ˗kë ˗a ˗kɔ ˗ta ꞊va, Yesu ˗yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ. (Mak. 6:31, 45, 46) Dhiapiʋ̈ do ˈka, ˗yö ˗soo ˈö ꞊luu, ˈyö dho ö do ˈka ˗dhɛ ˈbha ˈgü kö ˈö bhɛɛˈˈ. (Mak. 1:35) ˈDhɛ Yesu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗da ˈwɔn ˈkpii˗ ˈbha ˗ʒian ˗ta, ˗yö ˗bhɛɛ gbeŋyi ˗todhʋ̈sü ˈgü. (Dhu. 6:12, 13) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, gbeŋyi ˗totaabhasü ˈö˗ ˗kë ˈö ꞊kun ga bhë ˗a ˈgü, kö ˗ya yö ö ˗bha yö ˗dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˗bha, Yesu ˗yö ˗bhɛɛ ˈko ˗ta ꞊va.—Mat. 26:39, 42, 44.

5. Kwa ˗dho ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

5 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ yö ˗kë kwa ˗kɔ ˗ta ꞊va, Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa bhɛɛˈˈ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗soo ˈkwa ꞊luu ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ sü ˈˈdooka ˈkwa ꞊bhɛɛ, kö ˈkwa ꞊kun yi zë. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˗së ˈö ˗kë bhɛɛsü ˈka bhë, ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Linö, ˗dhɛkpaɔyi ˗blɛɛsü ˈö˗ man ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö dhiaŋzë Zoova ˗dhɛ, ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü ˗a ˗zo ˈti bhɔ ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈa˗ man ꞊dhɛ a ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈa dhiaŋzë Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗yö n ˗takun ˈa˗ yö ꞊dhɛ n ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˈdhö. ˗Yö n ˗blü kö ˈa baaˈˈ n ˗man bhɛɛwo ˗nu ˗bha.» ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ꞊vadhɛ kwa ˈka. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈˈsoodhu ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗da kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, ˗kwa ˗an ˗ga.

PË ˗WƆNGBƖƖSÜ ˈˈSOODHU ˈÖ ˈKWA DHO ˗AN ˗DA KWA ˗BHA BHƐƐWO ˗NU ˈGÜ

6. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 4:10, 11 ˈgü, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë Zoova ˗dhɛ?

6 ˗Kwa Zoova ˈtɔ bhɔ. ˈˈƝɛɛn do ˈbha ˈö bɔmɛn Zan ˗ya bho ˗a ˈgü, ˗yö ˗kpan mɛn zii 24 ˗bha kö ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü dhaŋ˗ ˈgü. ˗Wo ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗dhɛ: «˗A ˗dhɛ ˗mü kö bhi ꞊në i ˈtɔ ˗yö bhɔ, kö ꞊bhlëë ˗yö ˗ya i ˗bha, kö ˈgügbɩɩdhɛ ˗yö kë i ˗gɔ.» (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 4:10, 11 ˗wo pö.) Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha bhë, ˗a ˗dhɛ ˗mü ˈpö kö ˗wa ˈtɔ bhɔ, ˗wa ꞊bhlëë ˗ya. Waa Zoova ˗nu ˗wo dhaŋ˗ ˈgü, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗wa ˗dɔ ˗së ˈka. ˗Wo ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈsuan˗ ˗bho ˈpö ˗a ˗dapë ˗nu ˗bha. ˈˈKiö ˗nu ˗wa Zoova këwɔn ˗nu ˗ga, ˗yö ˗an ˗blü ˗a ˈtɔ bhɔ ˗sü ˗bha.—Job 38:4-7.

7. ˗Mën ˗nu ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˗an ˗wɔn ˈgü?

7 Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈgü, kö ˗a ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈwo kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo, ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ. Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ kwa˗ draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü kö ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo kwa ˗dhɛ ˗së ˈgbɛ, ˈkwa˗ yö. (Job 37:23; Wlɔ. 11:33) ˗Kɔ ˈö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo pa ˗a ˈka kwa zuʋ̈ˈˈ ˈka, ˗kwaa blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an kë ni ˈgü kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗dhɛ, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈, ˈö ö ˗kɔ kpa kwa ˗ta ˗kplawo.—1 Sam. 1:27; 2:1, 2.

8. ˗Mën ˗nu ˈkwa dho Zoova ˈˈnuɛ bho ˗an ˗wɔn ˈgü? (1 Tesadhonikö 5:18)

8 ˗Kwa Zoova ˈˈnuɛ bho. Pë ˗nu ˈkwa dho Zoova ˈˈnuɛ bho ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗wo ꞊va. (1 Tesadhonikö 5:18 ˗wo pö.) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo kwa ˗gɔ ˗an ˈwɔn ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˗së ꞊gban ˗wo ˗go ˗a ˈˈpiʋ̈. (Zak. 1:17) Kwa ꞊mɔɔn ˗bha ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho ˈˈsɛ waa ö ˈgü ˗pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈö ˗an ˗da ˗a ˗wɔn ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu, kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu, ˗zoyö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗dhɛ ˗sü ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ waa ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗së ˈö˗ ˗da kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü, ˗an ˗wɔn ˈgü.

9. ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö Zoova ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗yö kë kwa ˗gɔ?

9 ˗A ˈbha ˗ya kë kwa ˗bhawɔn ˗dho yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö pë ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈkwa dho Zoova ˈˈnuɛ bho, kwa ꞊dede ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ ˗wa ˈwɔn ˗së kë ˗an ˗dhɛ, ˈwaa˗ dɔ. Pë ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ ꞊slɔɔ ˈnën ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü dosɛnŋ, ˈwaa wo ˗zota ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö mɛn ˗nu ꞊waa˗ kë ˗an ˗dhɛ ˈsaadhö ˗an ˈgü, kö ˗wo ˗an ˈˈnuɛ bho. ˈWɔn yö ˗kɔ suu ˈö bhë ˗ya kë kwa ˗gɔ, kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗dho kë pë ˗gbadhɛ ˗sü ˈka dosɛnŋ. ˈKwa˗ pö ˈya ˗dho kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö Zoova ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗yö kë kwa ˗gɔ ˗kplawo ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an ˗kë kwa ˗dhɛ ˗an ˈwɔn ˈgü.—Dhu. 6:45.

Zoova ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 10 ˈgü.)

10. Zoova ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗yö kwa ꞊dhegblüdhe do ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈö bɔ ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

10 Mɛn ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe Kiɲɔngö Sukö ˗bha ˗kwɛzlan ˈö ˗kwɛ 2015 Zanvie 15 ˗bha ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈgü bhë, ˗kwaa ˗ga. ꞊Dhɔtrɔɔ ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ kanŋsɛɛ ˗yua ˗yö ˗a ˈˈbhlu ˗bha. ˗Ya ˗pö: «ˈˈYua ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, n ˈgü ˗yö ˗ga ꞊dedewo, ˈö pë ˈa dho ˗a kë ˈmaan kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü. ˈˈSuʋ̈ ꞊dede ˗kun n kë ˗ni ˈgü.» ˈMën Kiɲɔngö ˗takun ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ bhë ˗a bun? ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ gbeŋ ˈˈpɛpɛ ˈka ˈˈsanni ˈö yi zë, ö ˗da ö ˗bha ˈkɔ ˗ta ˈˈdhuŋ ˈö Zoova ˈˈnuɛ bho ö ˗wo ˗ta pë ˈˈsoodhu ˈö˗ ˗kë ö ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˗a ˈka, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zogban, ˈö˗ ˗blü kö ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗yö ˗nu ˗an ˗dhɛ. ˗Ya ˗yö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗kë kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗wo ꞊va ˈwo ˗ʒiö ˗a ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗ta. ꞊Dhɛ kwa ꞊dhegblüdhe Kiɲɔngö ˈdhö, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kë ˈgüdandhe ˈˈyi ꞊bhaa, pë ˗nu ˈö ˈkwa dho Zoova ˈˈnuɛ bho ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗wo ꞊va. Zoova ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗zogbandhe ˈka.

11. ˈDhɛ Yesu dho dhaŋ˗ ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bhawɔn ˗yö yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha?

11 ˗Kwaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa gba ˗zogbandhe ˈka kö ˈkwa ˗zlanwopö. ˈˈSanni ˗yö ˈdho dhaŋ˗ ˈgü, Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗wo ö ˗wɔn ˗dhiaŋzë ‹Zedhizadhɛmö ˗pö ˈgü, Zude ˗sɛ ˈgü ˗dhɛ ˗todhʋ̈sü waa Samadhi ˗dhɛ ˗nu ˈgü, kö ˗yö ˈdho ˗yö zun˗ ˈka ˈˈsɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü.› (Këw. 1:8; Dhu. 24:46-48) ˗Dhɛ ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˗yö ˗ʒiö, Zuifö ˗nu ˗bha ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˗wo bɔmɛn Piɛdhö, Zan waa˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗kun ˈwo dho ˗an ˈka zakanmɛn ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈwo˗ pö ˗an ˗dhɛ ˈwa ˗dho ˗zlanwopö ˈzü. (Këw. 4:18, 21) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën Piɛdhö waa Zan ˈwo˗ ˗kë?

12. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Këwɔn ˗nu 4:29, 31 ˈgü, ˈmën Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa ˗kë?

12 ˈDhɛ Zuifö ˗nu ˗bha ˗zlanwo ˗gɔmɛn ˗nu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈˈsuʋ̈ ˗da Piɛdhö waa Zan ˗an ˈgü, mɛn ꞊plɛ ˈwo bhë ˗wa ˗pö: «Kaa ꞊dede ˗kaa ˗ga, ˗yö ˗së [˗Zlan] wëëdhö kö ˈyi ka ꞊bhlëë ˗ya kö ˗yö ziö yö ˗zë ˗ta ˗ee? ˗Abin! Yi ˗zë ˈyii ˈdho ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö ˈyi yi bo ˈwɔn ˈyi˗ yö, ˈˈɛɛn ˈyi˗ ma ˗a pö ˗sü ˈka!» (Këw. 4:19, 20) ˈDhɛ ˈwo wo ꞊kwaa Piɛdhö waa Zan ˗an ˗zü, Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˈwo˗ dhɔɔbhaawɔn kë. ˗Wa ˗pö: «˗Bhö [...] ˈˈwɩ˗ ˗bha ˈmɛ ˈyi ˗kë i ˗bha yëkëmɛ ˗nu ˈka ya yi ˗gɔ kö ˈyi i ˗wʋ pö ˗zʋgbandhe ˈka mɛ ˗nu ˗dhɛ.» Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗an ˗bha bhɛɛwo ˈö go ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗a ˗bha.—Këwɔn ˗nu 4:29, 31 ˗wo pö.

13. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ sü Ʒin Yukö ˗bha?

13 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗wo kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˗kan, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗zlanwopösü ˈka ˗kplawo. Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒin Yukö ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈYaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ˗kɔ ˗da ˈˈsɛkɔɔwɔn ˈgü, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗wa ˗da ˗kasho ˈgü. ˈDhɛ kun ˗kasho ˈgü, ˗wa ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ö ˗zokë ˗kashogümɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˗an ˗ya ˗de ˗ta ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ pë dosɛnŋ ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya ˗dhiaŋ zë ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈnën ˗tɔ pë ˗nu ˈwo ˗gban ˗a ˗bha yö ˗bha. ˗A dua ˈyaa ˗mü toŋtoŋdhö kö ˗yö Biblö ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗zogban, kö ˈö gagade ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ ˗binŋdhe ˈgü. (Këw. 5:29) ˗Ya ˗pö: «Zoova ˗yö n ˗man bhɛɛwo ˗daakë, ˈö n gba ˈgüdɔgbɩɩsü waa ꞊kpɔɔdhɛ ˈka ˈa ˗ya mɛn ꞊va ꞊klaŋkë ˗sü ˗bha Biblö ˈka minitö ˈˈsoodhu ˈˈpiʋ̈ ˗kashokɔ ˈˈkpan ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, a ˈsëëdhɛ ˗bɛnzë gbeŋ kö ˗dhɛ ˗ya ꞊kpɔɔ, ˈa˗ bɔ ˗kashogümɛn ˗nu ˗dhɛ.» Kwa ˗de ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗zlanwopö. ꞊Dhɛ Ʒin Yukö ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊bhɛɛ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö kwa gba ˈgüdɔgbɩɩsü waa ꞊kpɔɔdhɛ ˗an ˈka.

14. Kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈmën dho kwa ˗takun? (Psaume 37:3, 5)

14 ˗Kwaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊vadhɛ ˈwaa wo ˈflëëgü, ɛɛnˈˈ ˈwaa wo ˗de ˈgü ˗së. ˗A mɛn ˈbha ˗nu dhɔɔbhaamɛn ˗wɔn ˗ya kë, ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈˈklʋʋbhɔdhe ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wo ˗an ˗bha. Pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ kolona virisö ɛɛnˈˈ ˗gblü ˗nu ˈdhö, ˗wa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗dadhiʋ̈ ˈzü ꞊dedewo. ˗Ya kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ Zoova ˗dhɛ. ˈWɔn ˈö ˈkwa˗ ˈgü ˗kwaa blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn pë ꞊blɛɛ ö ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗dhɛ. ˗Yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova «˗dho ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ.»—Psaume 37:3, 5 ˗wo pö.

15. ˈKwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, bhɛɛsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔnzuan do ˗zɔn.

15 Kwa ˈgü ˈyii ga ˗bhɛɛ ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˈkö˗ ˗de ˈö ‹kwa ˗wëëdhɛ ˗yö bho ˗kɔ ˈˈʋʋ ˗kɔ ˈö˗ ˈgü, kwa zueˈˈ ˗dho kë ˗sɛa ˈö ˈkwa˗ kun ˈkwa ˗bha.› (Wlɔ. 12:12) ˈWɔn ˗nu ˈö˗ ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˈgü Zoova ˗yö ˗an ˗yö, ˈö «˗wa ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˈö ˗an ˗wo man.» (Ps. 145:18, 19) Klisti ˈö˗ ˗kwɛ ˈdhö 29, ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗yö ö ˗bha ˗dhɛ ˗yö. ˈˈYua ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗ya ˗kun, ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˗yö ꞊kaan ˈˈkwëë. ꞊Taabha ˗wa ˗yö ˈpö ꞊dhɛ ˈˈyua ˈö kun ˗a dhö ˗bha ˗a yi ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˗ya zë. Klisti ˗ya ˗pö: «A ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ꞊dedewo kö ˗yö n gba ꞊faan ˈö n ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a ˈka yi ˈˈpɛpɛ ˈka. A n ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈa ˗bhɔkwëë ˈˈpɛpɛ ˗kë, ˈa Biblö ꞊draan n ˗de ˈˈpiʋ̈.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «Bhɛɛsü ˗yö n ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö bhë ˗a ˈka. A˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗kun n ˈˈsuee ˗kplawo. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö n ˗takun ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ n ˗man ˈˈyua ˈyii ˈto mü kö ˗yö bo, Zoova ˗yö n ˗man bhɛɛwo ˗daakë ˈö n gba zuʋ̈waannusü ˈka, ˈö n ˗zogban.» Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ ‹Zoova ˗yö mɛ ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗kplü ˗sü ˈka˗ ˗bha, ˗a ˗nu ˗bho ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗gɔ ˗kɔ ˗dɔ.›—2 Piɛ. 2:9.

ˈKwa˗ pö ˈkwa bɔ ˈgüdandhe ˈgü, (1) ˗kwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, (2) ˗kwa ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˈˈpiʋ̈, (3) ˗kwa kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗gɛn ˗gban. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 16-17 ˗bha, ˗an ˈgü.)

16. ˈMën ˗kë ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗bha kö ˈkwa ˗gban ˈgüdandhe ˗nu ˗gɔ?

16 ˗Kwaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa ˗gban ˈgüdandhe ˗gɔ. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha bhë, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗gban ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗gɔ ˗kplawo. ˗Ya ˈgo mü, Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha ˈko ˈö bhë, ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö bɔ ˈˈɲangüyaa trʋʋˈˈ ˗nu ˗ta ˈö kwa ˗zotakɔ shiʋ̈ˈˈ. Trʋʋˈˈ ˗nu ˈwo bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗dhɔ ˗da kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈö ˈwo kwa ˗kë ˗dhiisü Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈.—Mak. 7:21-23; Zak. 1:14, 15.

17. ˈKwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa ˗gban ˈgüdandhe ˗gɔ, kwa ˗dho ˈto kwa ˗bha bhɛɛwo ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

17 Kwa ˗bhawɔn ˗yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗bha kö ˈkwa ˗gban ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗dhɔ ˗gɔ. Bhɛɛˈˈ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya ˗zɔn ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗wa pö: «ˈBha ˈdho kwaa˗ yi ˗zü ˈö ˈyi dho ˈwɔn yaa kë ˗zian ˗ta, ˈˈkɛɛ ˗bhö yi dha Sɔtraan ˗gɔ.» (Mat. 6:13) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kwa ˗takun, ˈˈkɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa˗ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. ˈKwa kwa bo bhɛɛsü ˈka, ˗kwa ˈto ˈpë ˈkwa˗ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˗a ˈˈpiʋ̈. Kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈkan pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗zotakɔ shiʋ̈ˈˈ waa ˈwɔn yö ˗kɔ yaa ˗nu ˈwo ˗pɛn ˗sü ˈka Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗an ˈgü bhë, ˗an ˗bha. (Ps. 97:10) ˈKwa Biblö ˗wo pö, ˈkwa˗ draanˈˈ ˗kplawo, ˈwɔn ˗së ˗nu ˗dho ˗da kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈. ˗Dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü waa ˗zlanwopösü ˗wo ˗dho kwa zuʋ̈ga ˗takpa. Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ö ˈti ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈgüdandhe ˈö ˈkwaa ˗mɔn ˗a bun ˗sü ˗bha, ˗yö nu kwa ˗ta.—1 Ko. 10:12, 13.

18. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ˈö ˗gban bhɛɛsü ˗bha?

18 ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö yö ˗a ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa bhɛɛˈˈ ꞊dedewo. ˗Kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka kö ˈkwa bhɛɛˈˈ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ ö ˗dhɛ› bhɛɛsü ˈka. (Ps. 62:8) ˗Kwa Zoova ˈtɔ bhɔ, ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗zlanwopösü ˈgü. ˗Kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˈzü ˗yö kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈkwa ˗gban ˈgüdandhe ˗nu ˗gɔ. ˈKwa ˈdho kwa ꞊kwaa pë ˈbha ɛɛnˈˈ mɛn ˈbha ˗zü, kö ˗yö kwa ˈˈkan ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö yi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë kwa ˗dho ˗a ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü.

ˈˈTAN 42 ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha bhɛɛwo

a Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗wo kë ˗së ꞊dhɛ ˈsëëdhɛ ˈö ˈkwa˗ bɔ kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ do ˗dhɛ ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊slɔɔ ˗sü kö ˈkwa bhɛɛˈˈ bhë, ˈyaa ˈˈplëëplë yi ꞊gban ˈka. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˈpë ˈkwa dho bhɛɛˈˈ ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗a dɔ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. Pë ꞊plɛ ˈwo bhë, kwa ˗dho ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.