1-2. De ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo Biblö ꞊klaŋnën ˗takun, kö ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa?

«PË ˗NU ˈa kun ˗an draanˈˈ ˗ni Biblö ˈgü bhë, ˗an ˗dhɔ ˗yö n ˗kë.» Pë ˈö Ami ˈö Fiʒi ˗sɛ ˈgü ˈö˗ pö, ˈyö bhë. «A˗ ˗yö ꞊dhɛ gagade ˗mü, ˈˈkɛɛ ˈdhɛ ˈa ˗ya ꞊nënŋ ˗sü ˗bha kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha, ˈyö ˈa n ˈˈtakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ, ˈa dho ˈa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.» ˈPë Ami ˗ya pö bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗wa Biblö ꞊klaŋnën ˗takun, ˗a ˗gɛn ˗yö ˗dho ˈˈdhiʋ̈, ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.

² ˗Zlanwopömɛn ˈdhɛ ˈö ˈdhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˗dadhiʋ̈. (Efɛ. 4:16) Lelani ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka Vanatu ˗sɛ ˈgü, ˗ya ˗pö: «Kwa ˗mɛn ˗nu ˗wa ˗pö ꞊shiö ꞊dhɛ mɛn do ˗bha ˈnën ˈyaa ˈdhö. N ˗bha ˈgü, mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˗yö ˈˈdhʋ̈ ˈpö. ˗Zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈnën ˈwo˗ mɛn ˗takun, ˈyö ˗da gagade ˗ʒian ˗ta.» ˈNënmɛn ˗nu, ˗a ˗mɛn ˗nu ˈˈtɔŋdë ˗nu waa ꞊klaŋgɔmɛn ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö, ˗an ˈˈpɛpɛ ˈnën ˈwo ˈnën ˗takun, ˈyö ˗kian. Wo ˈnën ˈwo˗ ꞊faanmën, ˈwo ˗gleŋ ˗nu ˗da ˗a ˗bha. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, ˗zlanwokɔdhigümɛn ˈdhɛ ˈö ˈdhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ꞊faanmën, ˈö ˗kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˗an ˗bha ˈka, kö ˗an ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈, ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.​—Prov. 15:22.

3. ˈPë Ana, Lelani, waa Dolinö ˈwo˗ pö bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

³ ˈMën ˗kë ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗takun, ˈkwa dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈka? ˈPë Ana ˈö ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka Mɔldova, ˈö˗ pö ˈyö ꞊nɛn:  «Mɛn dosɛnŋ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗takundhe ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗bha ꞊klaŋnën ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗ya ꞊gban nu ˗a ˗dhɛ.» Dolinö ˈö ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka ˈpö ˈˈsɛ bhë˗ ˈgü, ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈman ˗zlanwopömɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kpa n ˗bha, pë ˈbha ˈö man ꞊dede n ˗zo ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈, ˗wa ˗pö n ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˗dhɛ, ˈö pa ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈka.» Lelani ˗ya ˗pö ˈzü: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ˗dhɔ kë kwa ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˈka, ˗wa wo ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, ˗wa ˗yö ꞊dhɛ kletiɛn ꞊dede ˗nu ˗mü kwa ˈka.»​—Zan 13:35.

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

⁴ Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ꞊dhɛ: ‹Mɛn ˈö ˈyaa n ˗bha ꞊klaŋnën ˈka, a ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?› Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ya kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈdho ö dɔ ö ˗bha ꞊klaŋnën ˈˈpiʋ̈, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë? Ɛɛnˈˈ Biblö ꞊klaŋnën ˈbha ˗ya ˗ya nu ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwa ˗dho ˗a ꞊faanmën ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Mɛn zii ˗nu ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, kö ˗a ˗gɛn ˈdho ˈˈdhiʋ̈? Kwa ˗dho ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.

5. ˗Wa kwa ˗dhɛ Biblö ꞊klaŋ ˈbha ˗ta, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë?

⁵ ˈKwa ˈdho Biblö ꞊klaŋkë mɛn ˈbha ˈˈpiʋ̈, ˈmɛn ˈö˗ ˗bha ꞊klaŋnën ˈdhö ˗mü, yö ˈnën˗ dua ˈdhö ˗mü ꞊köŋ ˗blɛɛsü kö ˗ya ˗takun ˗Zlan ˗Wo ˈgümansü ˗bha. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗a ꞊klaŋgɔmɛn ˗ya kwa ˗dhɛ ꞊klaŋ bhë ˗a ˗ta, kö kwa ˗dho ˗a ˗takun. (Eccl. 4:9, 10) ˗Mën ꞊dede ˈö ˈkwa ˗dho ˗a kë, kö ˈkwa˗ ˗takun ꞊klaŋ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈka?

6. ˈKwa ˈdho kwa ꞊dhegblü ˈbha dɔ ˗a ˗bha ꞊klaŋnën ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho Proverbes 20:18 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ ˗Kwa kwa ˗de baaˈˈ ˗a ꞊klaŋ ˗bha. ˗Kwaa pö kwa ꞊dhegblü ˗dhɛ ˗yö ꞊klaŋnën ˈö bhë ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ kwa ˗dhɛ ˈdɛdɛ ˈka. (Proverbes 20:18 ˗wo pö.) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ dhɛɛˈˈ kpɔ: «˗Mën ˈö ˈka ˗dho ˗a draanˈˈ? ˈMën ˈü˗ ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˈto ˗a ˈˈɲaan? Pë ˈbha ˗dhö, ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ pö, ɛɛnˈˈ ˈö n dua ˈyaa ˗mü kö ˈa˗ pö ꞊klaŋ bhë ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈka ˗ee? ˈMën dho ꞊klaŋnën ˈö bhë ˗a ˗takun kö ˗a ˗gɛn ˈdho ˈˈdhiʋ̈?» ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈti ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗a blɛɛˈˈ kwa ˗dhɛ, ˗a ˗dhɛ ˈö dho ˗a pö bhë, ˗yö ˗dho kwa ˗takun. Ʒɔyë ˈö bɔmɛn ˈka, mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ˈö ˈdho ˗a dɔ ˗a ˗bha Biblö ꞊klaŋ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈˈdoo suu ˈö bhë ˈyö waa˗ ˗mɛn ˈwo˗ dɔ ꞊köŋ. ˗Ya ˗pö: «˗Yö n ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˈyö ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë n ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˈgü, ˈyö ˗kɔ ˈwo dho ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˈwo˗ dɔ.»

7. ˈMën ˗kë ˈo dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ ꞊klaŋ ˈö bhë, ˗a ˗bha?

⁷ Kwa ꞊dhegblü ˈbha ꞊yaa˗ pö ˈkwa ˈdho ö dɔ ö ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˈˈpiʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈpë ˈwo dho ˗a draanˈˈ, ˈkwa kwa ˗de  baaˈˈ ˗a ˗bha. (Esd. 7:10) Dolinö ˗ya ˗pö: «N ˗zlanwopö ˈˈyoo ˗ya ö ˗de baaˈˈ, ˗yö ˗kë n ˗dhɛ ˗së. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ꞊klaŋnën ˗takun ˗së ˈka.» ˗Ya ˈgo mü, ꞊klaŋnën ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ka ꞊plɛ ꞊gban, ka ka ˗de ˗baa ˗së ˈka, ˈö ˈwɔnzuan sü ka ˗bha. ˈKö kwa ˈti kwa ˗de baaˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈwo dho ˗a draanˈˈ ˗a ꞊gban ˗bha, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈwɔn ga ga ˗nu ˈgü.

8. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗yö ˈpa Biblö ꞊klaŋnën zuʋ̈ˈˈ ˈka?

⁸ Bhɛɛsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ Biblö draanˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa kwa ˗zota, kö kwa ꞊dhegblü ꞊yaa˗ pö ˈkwa bhɛɛˈˈ, ˈpë ˈkwa dho ˗a pö ˈkwa˗ dɔ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha bhɛɛwo ˗dho ˈpa ꞊klaŋnën zuʋ̈ˈˈ ˈka. (Ps. 141:2) Anaɛ ˈö Ʒapɔn ˗sɛ ˈgü, ˗a ˗zo ˈti bhɔ bhɛɛˈˈ ˈö kwa ꞊dhegbludhe do ˗ya wo, kö ˗ya nu dɔ ˗a ˗bha Biblö ꞊klaŋgɔmɛn ˗gɔ bhë, ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «A˗ ˗yö ꞊dhɛ waa Zoova ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö kun n ˈˈpiʋ̈ kö ˈa kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö. ˗Dhɛ ˈö n ˈtɔ ˗da bhɛɛwo bhë ˗a ˈgü, a˗ ˗yö ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗ya ˗kë.»

9. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zakö 1:19 ˈgü, ˈkwa ˈdho kwa ꞊dhegblü ˈbha dɔ ˗a ˗bha Biblö ꞊klaŋ ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗takun. «ˈMɛn˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö ö ꞊dhegblü ˗takun, ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗së ˈka ˗an ˗bha ꞊klaŋ ˈgü.» Pë ˈö Omamuyɔbi ˈö ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka Niʒeria ˈö˗ pö, ˈyö bhë. ˈYö˗ pö ˈzü: «Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü dhiaŋ˗ ˗sɛŋbɔ ˗nu zë, ˈˈkɛɛ ü ˗bha dhiaŋ ˈya ˗dho kë ˈgbɛ. ˗Bhö ü ꞊kwaa ꞊klaŋgɔmɛn ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ꞊klaŋ ˈka.» ˈˈTʋ̈ŋ waa ˗kɔ ˈö ˈkwa dho dhiaŋ zë ˗a ˈka, kwa ˗dho ˗a dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Prov. 25:11) ˗Kwa kwa ˈˈtʋ ˈto kwa ꞊dhegblü waa ö ˗bha ꞊klaŋnën ˗an ˗bha ˈˈdoo ˗bha ˗së ˈka. (Zakö 1:19 ˗wo pö.) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗da ˗an ˗bha ˈˈdoo ˈgü ˗dhɛ dɔ. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa kwa ˗zota kö ˈkwa ꞊kun dhiaŋ zë. ˈKwa ˗dho dhiaŋ ꞊va zë, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗dho dhiaŋ ˈsü ˗an ˈˈdhi, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa ˗dho pë ˈˈwɛɛ ˗wɔn blɛɛˈˈ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ dhiaŋ ꞊klöö, ˈwɔnzuan ˈbha, ɛɛnˈˈ dhɛɛˈˈ ˈbha ˗ta, kö ˈkwa ˈwɔn ˈbha ˈgü ˈˈpʋ ˗së ˈka. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ pë ˈbha ˈyaa kwa ˗gɔ kö ˈkwa˗ pö, ˈkwa˗ ꞊klaŋnën ˈˈnuɛ bho, ˈkwa˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈgü, ˗yö ˗dho ˗a ˗takun.

10. ˈWɔn ˗nu ˈkwa bɔ ˗an ˈgü, ˗an ˗gɛn ˗dɔ Biblö ꞊klaŋnën ˗dhɛ ˗sü ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ˈWɔn ˗nu ˈkwa bɔ ˗an ˈgü, ˗kwaa ˗dhiaŋ zë ˗an ˗dhɛ. ˗Kɔ ˈö ˈkwa gagade dɔ ˗a ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu, waa ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ. (Ps. 78:4, 7) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈpë ˈö ꞊klaŋnën bhë ˗a ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˈyö bhë. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈö ꞊faan nu ˗a ˗dhɛ kö ˗a ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈, ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˗Yö ˗dho ˗a kë ˈpö ˈö ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗kɔ dɔ. (1 Piɛ. 5:9)  Gabliɛ ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka Blezidhö ˗yö pë do ˈbha ˈö˗ ˗takun kö ˗yö ꞊kun Biblö draanˈˈ ˗ni, ˗a ˗blɛɛ. ˗Ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu bɔ ˗an ˈgü ˈa˗ man, a˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗yö. ˈYa˗ pö ꞊ya kë ꞊dhɛ wo ˗zë ˗wa bɔ ˗a ˈgü, kö man ˗de ˈpö a ꞊mɔɔn˗ ˗bha.»

11-12. ˈMën ˗kë ˈö Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗wa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈkwa dho kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˗së ˈka?

¹¹ Biblö ꞊klaŋnën ꞊yaa˗ pö ö ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ kö ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗a dua ˗mü ˗yö nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. (Ebl. 10:24, 25) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˈnën dho ˗a ˗dhɛ ˗bhɔkwëë ˗ta ˗blɛɛsü. ˈˈKɛɛ ˗ya nu, kwa ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊faanmën nu ˗sü ˗bha ˗kplawo. ˗Mën ꞊dede ˈö ˈkwa dho ˗a kë?

¹² ˗Kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˗së ˈka. (Wlɔ. 15:7) ꞊Klaŋnën ˗nu ꞊waa˗ yö ꞊dhɛ kwa kwa ˗kɔ ˗ya wo ˗gɔ ˗së ˈka ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, nu ˗sü ˈˈdhia ˗dho kë ˗an ˈgü. ˗Kwa ˗an ꞊tuaabho ˈˈwowosü ˈka, ˈkwa ˗an ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˈˈkɛɛ ˈkwa ˗dho ˗an ˈˈtëŋ ˈsü. ˗Kwa ˈˈdoo dɔ ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈKwa ˗dho ˗a pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗dhö kö ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, ˗a ˈbha ˗ya kë kö nu ˈnën˗ ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˈti˗ wo ꞊köŋ ɛɛnˈˈ ˗yö yö ˈbha kë ˗ni ˈgü. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha ˗së ˈka, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗an ˈgü. ˈKwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ ˗së ˈka, ˗a ꞊trɔɔn ˗dho kë ˗mën ˈka? ˈWɔn ˈö ˗kë Dimitri ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˗Yö ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗a ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈgbɛ ꞊köŋ, ˈˈkɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ yö ˗a ˈgü, ˗yö mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka. Nu ˗blɛɛsü ˈö˗ ˈwo ˗bhɔkwëë ˗ta, ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «A ˗kun dɔ ˗sü ˈka ˈˈkpɛɛndhö, kö ˈˈsuʋ̈ n kë ˗ni ˈgü, ˈyö kwa ꞊dhegblü do ˗yö nu ˈö yö n ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗së ˈka, ˈyi ˗da ˈkɔɔ. Mɛn ꞊va ˗nu ˈwo n ꞊tuaabho. ˗A ˈwɔn ˗yö n ˗kun ꞊dedewo. ˗Yö ˗kë n ˗dhɛ ˗së, ˈa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗bhɔkwëë ˗yö kë ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, kö ˈa nu ˗a ˗ta. N ˈti˗ suu yö ˗dhɛ ˈbha ˈgü do.»

13. Kwa ˈˈtakɔ ˗ya kë ˗së, ˗yö ˗dho Biblö ꞊klaŋnën ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗Kwa kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka. Kwa ˈˈtakɔ ˗ya kë ˗së, ˗yö ˗dho ˗a ˗zɔn Biblö ꞊klaŋnën ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa kletiɛn ꞊dede ˈka. (Mat. 5:16) Vitali ˈö ˗yödhiʋ̈ ˈka Mɔldova ˗ya ˗pö: «˗A n ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗nu, ˗an ˗zota ˗kɔ ˗nu, waa ˗an ˈˈtakɔ ˗nu ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈyö ga n ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wo ˗zlanwo ꞊dede ˈgü.»

14. Kwa ˗bha ˈwɔnzuan ˗dho mɛn ˈbha ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗a ˗gɛn ˈdho ˈˈdhiʋ̈?

¹⁴ Biblö ꞊klaŋnën ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗a dua ˗mü kö pë ˈö˗ draanˈˈ ˗ni bhë, ˗ya ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈYaa ˈˈplëëplë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗së ˈö Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ ꞊yaa˗ yö, ˗yö  ˗dho ˗a ꞊faanmën kö ˗ya kë ꞊dhɛ kwa ˈdhö. (1 Ko. 11:1) Anaɛ ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗kun pë ˗nu ˈa kun ˗an draanˈˈ ˗ni bhë, ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈwɔnzuan ˈka. ˗Wo mɛn ˗nu ꞊faanmën ˗sü, mɛn ˗bhawɔn ˈto ˗sü, waa ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗zɔn n ˗dhɛ. Mɛn ˗nu ˗wɔn ˗së ˈnën ˈwo˗ ꞊blɛɛ ˗kplawo. ˗Yö ˗kun n ˈˈpiʋ̈ ˈa˗ kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö.»

15. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 27:17 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö ˗së kö Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˈwo nu ˗ni ˗bhɔkwëë ˗ta, ˈkwa kë ˗an ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka?

¹⁵ ˗Kwa kë ˗an ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Kwa ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗wo nu ˗ni ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü. (Fdh. 2:4) ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an dɔ ˗së ˈka. ˗Wa wo ˈˈtakɔ ˈbha bho ˈˈgblʋʋ, ˗kwa ˗an ˈˈnuɛ bho. ˗Kwa ˈwɔn ˈö ˗gban ˗an ˗bha Biblö ꞊klaŋ, ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu, waa ˗an ˗bha yö ˗nu ˗bha, ˗a dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗an ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈwa ˗dho kë mɛn ˈˈtëŋ ˈsü dhɛɛˈˈ ˗nu ˈka. ˈˈDoo suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ ˗sü ˗dho ˈˈtɔŋdhɛ ˗da kwa ꞊zinŋgü, ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈, ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Proverbes 27:17 ˗wo pö.) Anaɛ ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈˈtʋ̈ŋ yö ˗a ˈgü. Nu ˈö ˗ya ˗a wo ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˗ta, ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «˗A n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗slɔɔ ˗zlanwokɔɔdhö. N ˈˈɲan ˗kun ˗bhɔkwëë ˗nu ˗gɔ. ˈKö n ˈgü ˗kë ga ˗sü ˈka, a ˗nu ˗an ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗kë n ˈˈtɔŋdë ˗dɛɛ ˗nu bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü n ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˗kë ˈa ˗kan mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˗bha. ˗Yö ˗kun n ˈˈpiʋ̈ ˈa ꞊ɲɔɔn Zoova waa n ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗bha. ˈYa˗ pö ˗a ˗dho bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.»

16. Kwa ˗dho Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo kë wo ˗de ˈgü ˗së ˗zlanwokɔɔdhö?

¹⁶ Biblö ꞊klaŋnën ˗gɛn ˗yö ˈdho ˗ni ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ö ˈˈtakɔ ˗nu bho ˗ni ˈˈgblʋʋ, ˗kwaa kë kö ˗yö ö ˗de yö ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈgümɛn ˈdhö. ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗an ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈkɔɔ ˗sü. (Ebl. 13:2) Denisö ˈö Mɔldova, ˗a ˗zo ˗yö ˗bö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö kun Biblö ꞊klaŋnën ˈka bhë ˗a ˈka, ˈyö˗ pö: «Kwa ꞊dhegblü ˗nu yaa ˗man dhebɔ yi ˗dhɛ wo ˗gɔ ˈkɔɔ ˈko ˗ta ꞊va, kö yaa˗ ˗nu ˈyi ˈˈtʋ̈ŋ kë yi ˈkwëë˗. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗an ˗takun ˗a ˈka, ꞊waa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ yi ˗dhɛ, ˗yö yi ꞊faan ˗mën. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö yi ˗takun ˈyö Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn ˗yö ga yi ˈgü. ˗Yö ˗ga yi ˈgü ˈzü ꞊dhɛ ˗tosɛta ˗së yi ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü.» Biblö ꞊klaŋnën ˗ya kë ˗zlanwopömɛn ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kpa kwa ˗bha kö ˈkwa ˈdho ˗zlanwopö. Diögo ˈö ˗zlanwopömɛn ˈka Blezidhö ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˗wo n ˗dhɛ kö yaa˗ ˗nu ˈyi ˗zlanwopö yi ˈkwëë˗. ˗Ya ˗kë ˈa ˗an dɔ ˗së ˈka, ˈa pë ꞊vadhɛ dɔ, ˈö ˈa ꞊ɲɔɔn ˈzü Zoova waa Yesu ˗an ˗bha.»

17. Mɛn zii ˗nu ˗dho Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ˗Ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˈgü. Mɛn zii ˗nu, ˈka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë Biblö ꞊klaŋnën  ˗nu ˈgü ˗dhɔ ˈgü, ˗an ˗gɛn ˗dho ˈdho ˈˈdhiʋ̈, ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈˈdoo dɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ˗ta ˗kplawo. ˗Wa ˗ya ˈwɔn ˗daa kë ˗sü ˗bha, ˗an ˈtɔ ˗yö ˈto ka ˈˈɲaan, kö ˗wa yö ꞊dhɛ ka ˗zo ˗yö wo ˈˈpiʋ̈. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊mɛɛn kö kaa ka ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˈdho ˗an dɔ ˗an ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë, ˗yö ˗dho ˈwɔn ˗së ꞊va kë ˗an ˗dhɛ. ˗Yödhiʋ̈ do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒaki ˈö Niʒeria ˗ya ˗pö: «N ˗bha ꞊klaŋnën ꞊vadhɛ ꞊waa˗ man ꞊dhɛ ˈmɛn yaa˗ ˗nu ˈyi nu bhë mɛn zii ˗mü, ˗a ˈwɔn ˗yö ˗an ˗kun. ˗A mɛn do ˗ya ˗pö: ‹N ˗bha pastëë ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë ˈˈdhʋ̈ toŋtoŋdhö. ꞊Bhɔɔmɛn ˗nu, ɛɛnˈˈ mɛn ˈö˗ ꞊saa bho, ˈyö ˗wo ˗a ˗dhɛ.› ꞊Dɛɛ, ˗ya ˗ya nu ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta.»

18. Mɛn zii ˗nu ˗dho Këwɔn ˗nu 20:28 ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁸ ˗Ka ˗zlanwopömɛn ˗nu ˗kian, ˈka ˗an ꞊faanmën. Mɛn zii ˗nu, ka ˈnën ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka ˗zlanwopömɛn ˗nu ˗kian, kö ˗wo kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗tiaandhö ˗nu ˈka. (Këwɔn ˗nu 20:28 ˗wo pö.) ˈLëë˗ ˗ya mɛn ˈbha kë mɛn ꞊klaŋkësü ˈka ka ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈, ka ꞊dede ˗ka ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ꞊klaŋ ˈka. Ʒaki ˗ya ˗pö: «Mɛn zii ˗nu ˗wo n dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗kplawo n ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˗wɔn ˈka. Pë ˈbha ꞊nënŋ ˗ya n ˈkun ˈˈdhiʋ̈sü Biblö ꞊klaŋ ˈka ˗sü ˈgü, ˗wo ˗dhioo ˈö ˗dho n ˗takun ˗a ˗dɔ n ˗ta.» Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ꞊va ˗kë, kö ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni Biblö ꞊klaŋ ˈka, ˗wo ˗an ꞊faanmën. (1 Tes. 5:11) Ʒaki ˗ya ˗pö ˈzü: «Mɛn zii ˗nu ˗wa n ꞊faanmën, ꞊waa˗ ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˈa˗ kë ˗ni bhë ˗yö wo ˗dhɛ ˗së, ˗a ˈˈyi ˗kan n ˈˈdhi. ˗Wo suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ꞊dhɛ ˈˈyi ˗saa ˈa˗ mü ˈɲënŋ˗ ˈˈdhiʋ̈ ˗dhɛ, ˗a ˈdhö. ˗Wo ˗së ˗nu bhë ˗wo n ˗zogban, ˈö zuʋ̈gblüdhi ˗yö ˗kë n ˗gɔ ˈzü ˈgbɛ Biblö ˗draan mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈgü.»​—Prov. 25:25.

19. Zuʋ̈gblüdhi ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗gɔ?

¹⁹ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, Biblö ꞊klaŋnën ˗nu ˈwaa ka ˗gɔ, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka mɛn ˈbha ˗takun kö ˗a ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈, ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˈKa ˈdho ka ꞊dhegblü ˈbha dɔ ˗a ˗bha ꞊klaŋnën ˈˈpiʋ̈, dhiaŋ ꞊klöö ˗nu ˈö ˈka ˗an ꞊baa ˗së ˈka, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗takun. ꞊Klaŋnën ˗nu ˗wa nu ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗ka ˈˈtɔŋdhɛ ˈkun ˗an ˗bha, ˈka kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˗an ˗bha ˈka. Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ꞊faanmën wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ˗sü ˈka. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗an ꞊klaŋkëmɛn ˗nu ˗kian, ˈwo ˗an ˈˈnuɛ bho. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˈˈtɩtɩ ˗mü ˈö ˈkwa˗ ˗kë, ˗ya mɛn ˈbha ˗takun kö ˗yö kë kwa Dë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ꞊dedewo.