ˈWƆN ˗GƆ 10
ˈMën ˗kë ˈö ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa?
«Mɛ ˈö ˗dhö […] ˗wa bɔ yiö.»—KËW. 2:38, NTBL.
ˈˈTAN 34 ˗Kwa ˗klu ˗Zlan ˗bha
ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ a
1-2. ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˗bɔyibhaasü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˈmën ˈkwa˗ ˈsuan˗ bho? ˈYö ˈmën ˈkwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?
MƐN kpö ˈbha ˈö ˗dho bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈka˗ ˗ga do ˗ee? ˗Wa dhɛɛˈˈ ꞊plɛ ˈkpɔ ˗an ˗gɔ ˗kɔ ˈwo˗ ˗daakë ˗a ˈka, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗yö ˗an ˗zokun ꞊dedewo. Ka ˗kpan ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗an ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗ya dhi. ˗Wa ˈgo ˈˈyi ꞊löö mɛn ˗nu ˗wo wo kwɛɛˈˈ ˈkun ˗ni ˈgü, ka˗ ˗yö ˈzü ꞊dhɛ ˗an ˈˈdhi ˗yö ˈˈyɩɩ ˈka. ˈˈDhoogɔ ˈˈpɛpɛ ˈka, mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗wo wo ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈwo ˗kë ˗a ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka.
2 ˈYö ka ˗zë ꞊wɛ? ˗Ya kë ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kö mɛn ˗tiaandhö ˗nu ˗mü ka ˈka ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ö yö ˗a ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ka «Zoova mɛɛnˈˈ» ˗ni ˈgü. (Ps. 14:1, 2) Ka ˗kë wlüünën ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˈka, ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗gban ka ˗bha. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa bɔ ˈyii ꞊bhaa ˈsaadhö, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa kwa ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗gɛn ˗gban, ˈkwa˗ ˗dhɔkë ˗toëpö ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, pë ˗nu ˈwo kwa ˗blü Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˗bha ˗kwaa ˗yaaga ˗wɔn blɛɛˈˈ.
GAGADE WAA KPƐNŊDHÖDHƐ ˗DHƆ ˗YÖ KA ˗KË
Sɔtraan ˗yö ˗dhii ˗ya Zoova ˈtɔ ˗bha ˗kwɛ ˈˈgblü ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ꞊kun ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 3-4 ˗bha, ˗an ˈgü.)
3. ˈMën ˗kë ˈö gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ˗yö Zoova gbamɛn ˗nu ˗kë? (Psaume 119:128, 163)
3 Zoova ˗ya ˗pö ö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ ‹gagade ˗dhɔ› ˗yö ˗an kë. (Zach. 8:19) Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗wo kpɛnŋdhödhɛ ˗ʒian mɛɛnˈˈ. (Mat. 5:6) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗an dua ˗mü kö ˈwɔn ö kpɛnŋdhö, ˈö ˗së, ˈö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗Zlan ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗wa kë. Gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë ˗ee? Yi˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë. ꞊Sua waa ˈwɔn yaa ˗san ˗yö ka ˗kë. (Psaume 119:128, 163 ˗wo pö.) Mɛn ˈö ꞊sua ˗kë kö ˗yö ˈto ˗ni ˈgü Sɔtraan ˈö ˗kë ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗gɔmɛn ˈka bhë, ˗a pin˗ ˈˈpiʋ̈. (Zan 8:44; 12:31) Pë ˗nu ˈö Sɔtraan ˈdhö ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ ˗dhii ˗ya Zoova ˈtɔ ˗bha ˗sü. ˈÖ sü mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˗bha Edɛnö, Sɔtraan ˗yö ꞊sua ˗kë Zoova ˗bha ˗kplawo. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wa pö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗zota ö ˗de ˗wɔn ˈgü, ˈyaa kpɛnŋdhö ɛɛnˈˈ ˗ya yö wo ˗bha ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ta. (ˈWun. 3:1, 4, 5) Sɔtraan ˗bha ꞊sua ˗ya ˗kë ˈö ˗zotakɔ ˗së ˈyaa kë mɛn ˗nu ˗gɔ Zoova ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, mɛn ˗nu ˈö ‹gagade ˗dhɔ› ˈyaa ˗an kë, Sɔtraan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an ˗blü kö ˗wo ˈwɔn yaa suu ˈˈpɛpɛ kë.—Wlɔ. 1:25-31.
4. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö «gagade pö ˗Zlan» ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
4 Zoova ˗yö «gagade pö ˗Zlan» ˈka. Mɛn ˗nu ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˗yö gagade ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. (Ps. 31:5) ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö ˗an ˗kɔ bho Sɔtraan ˗bha ꞊sua ˗nu ˈgü. Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊klaŋkë kö ˗wo kë kpɛnŋdhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ꞊bhlëë ˗yö ˈto ˗an ˗bha, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwaannu. (Prov. 13:5, 6) ˈDhɛ ˈka ˗ya Biblö draanˈˈ ˗sü ˗bha, Zoova ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö ka ˈka ˗ee? Ka˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wo ˗së mɛn ˈˈpɛpɛ ˗bha ˈka, ˈwo ˗së ˈpö ka ꞊dede ka ˗bha ˈka. (Ps. 77:13) ˗A ˗wɔn ˈgü, ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˈö Zoova ˗ya sü ꞊dhɛ ˈwɔn kpɛnŋdhö ˈdhö ˈka˗ kë. (Mat. 6:33) Ka˗ ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö mɛn ˗nu ˗wo gagade dɔ, kö ꞊suawɔn ˗nu ˈö Sɔtraan ˗yö ˗an ꞊blɛɛ kwa ˗bha ˗Zlan Zoova ˗bha bhë ˈka ˈˈdhɛ bho ˗an ˗ta. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
5. Ka ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ka ˗kë?
5 Ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗zɔn ˈˈpuu ˈka mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈka ˈˈkan Sɔtraan ˗bha ꞊sua ˗nu ˗bha, ka ˗klu ˗sü ˈka gagade ˗bha. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö Zoova ˗yö kë ka ꞊Kɔɔnmɛn ˈkpii˗ ˈka, kö ˈwɔn ˈö kpɛnŋdhö ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˈka˗ kë. Ka ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Ka ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü, ˗ya ˈgo mü ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. Gagade waa ˈwɔn kpɛnŋdhö ˗dhɔ ˈnën mɛn ˗blü ˗bɔyibhaasü ˗bha.
YESU KLITO ˗DHƆ KA ˗KË
6. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 45:4 ˈgü, ˈmën ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗dhɔ kwa ˗kë?
6 ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗dhɔ ka ˗kë? ˈPë ˗kë ˗a ˈbha ˗yö Psaume 45:4 ˈgü. (˗A ˗wo pö.) Gagade, ˗dekëtɩtɩsü waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ Yesu ˗kë. ˗Ya kë ꞊dhɛ gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë ˈpö, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö Yesu ˗dhɔ ˗yö ka kë. ˗Kɔ ˈö Yesu ˗yö gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗ta ˗ko zë ˗a ˈka, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Zan 18:37) ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ ö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ?
7. Pë ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an ˗kë kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ bhë, ˗a ˗mɛɛn ˈö ka ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo?
7 Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗dekëtɩtɩsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˗yö ˈtɔbhɔdhe ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗nu ö Dë ˗dhɛ, ˈyaa˗ nu ö ˗de ˗dhɛ. (Mak. 10:17, 18; Zan 5:19) ˈKa ka ˗zota Yesu ˗bha ö ˗dekëtɩtɩsü ˗wɔn ˈgü, ka ˗kë ka ˗de ˈgü ꞊dhɛ? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗Zlan Gbö ˗dhɔ ˗da ka ˈgü ˈö ka ˗blü kö ˈka ʒiö ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a Dë ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈpö. (Ps. 18:35; Ebl. 1:3) ˈKaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈka ꞊ɲɔɔn Yesu ˈö to Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö bhë, ˗a ˗bha ˗ee?
8. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗bha ˗kë kwa ˗bha ˗Gblüdë ˈka ˗sü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi?
8 Yesu ˗bha ˗kë kwa ˗bha ˗Gblüdë ˈka ˗sü ˈö bhë ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö Mɛnkɔɔnmɛn ˗së ˈka. Zoova yöö ꞊dede ˈnën ˈö˗ ˗kian kö ˗yö kwa ꞊kɔɔn. (Is. 50:4, 5) ˗Dhɔ ˈö˗ ˈˈyi ˈyaa bhʋʋ̈ˈˈ ˈö Yesu ˗ya ˗zɔn bhë, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Zan 13:1) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗yö ka ˗bha ˗Gblüdë ˈka bhë, ˗a ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo kö ˗a ˗dhɔ ˗yö ka kë. -Ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ö ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈnën ˗an ˗dhɛ ö ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu. ˗Wo ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗zɔn ˗to ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. (Zan 14:15; 15:14, 15) Kwa ˗bha ˗kë Zoova Gbö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˗sü ˈö bhë, ˗yö ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈka kwa ˗bha ˈka.
9. Yesu ˗bha ˗bɔyibhaasü waa kletiɛn ˗nu ˗bha ˗wo ˗bhɔ wo ˈkwëë˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
9 Yesu ˗bha ˈtɔŋ˗ do ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ kö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Mat. 28:19, 20) Yö ꞊dede ˗ya ˈwɔnzuan ˗zɔn. ˈˈKɛɛ ˗a ˗bha ˗bɔyibhaasü waa˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha, ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˗yö ˗dhö. (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « Yesu ˗bha ˗bɔyibhaasü waa˗ ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha, ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën?» ˗bha.) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗an ˗bhɔkwëëdhɛ ˗yö ˗dhö ˈpö. Yesu ˗bha ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗sü ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗ya ö ˗de ˗zɔn ö Dë ˗dhɛ kö ˈö˗ dhɔɔbhaawɔn kë. (Ebl. 10:7) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈpö, Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ˈwo˗ ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwa wo ˗de nu Zoova ˗Zlan ˗dhɛ. ˈÖ sü yi ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗wo ˗dho wo ˗bha ˗tosɛta ꞊gban kë Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˈka, ˈwii ˗dho wo ˗de ˗bha kë. ˗Wa Zoova dhɔɔbhaawɔn kë, kö ˗wo ˈto ˗ni ˈgü wo ˗Gɔmɛn Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.
10. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ka ˗blü ˗bɔyibhaasü ˗bha?
10 Ka Yesu ˗sü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˈNën ga do ˈö ꞊yaa˗ kë ˗Gblüdë ˈka kö yö kwa ꞊kɔɔn, ˗a ˈdhö. Ka Yesu ˗yö ˈzü ꞊dhɛ mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ, ˈö to ö Dë ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö ˗a ˈdhö. Ka˗ ˗man ˈpö ꞊dhɛ ˗yö ˗bhöpë ˗nu mɛn ˗nu ˈö din ˈdhö ˗an ˗bha ˗an ˗dhɛ, ˈö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈgü ˗ya ga ˗an ꞊faanmën, ˈö ˈˈyuamɛn ˗nu ˗dhɛ bo ˗ʒiaanwo. (Mat. 14:14-21) ˗Kɔ ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈka ꞊dɛɛ, ka˗ ˈsuan˗ ˗bho ˈpö. (Mat. 23:10) Ka˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗yö ˗dho bɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗ta ˈö ˈwɔn ˗së ꞊va ˗kë kwa ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈMën ˈka ˗dho ˗a kë kö ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Yesu ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë? Ka dua ˗mü kö ˈka ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (Zan 14:21) ˗To ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.
ZOOVA ˗ZLAN ˗DHƆ KA ˗KË
11. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˈö kwa ˗blü ˗bɔyibhaasü ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë?
11 Pë ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˈö kwa ˗blü ˗bɔyibhaasü ˗bha? Yesu ˗yö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ do ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗zɔn, ˈö˗ pö: «Kwa Dëmɛ [Zoova] bha˗ ˗dhɔ ˗yö ka kë ka zuëˈˈ ꞊gban ˈka, ka ˗zʋtakɔ ꞊gban ˈka, ka faan ꞊gban ˈka.» (Mak. 12:30) ˗Kɔ ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˈdhö˗ ˈka ka zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˈyö bhë ˈpö ˗ee?
Pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ ˈwo kwa ˗gɔ ꞊dɛɛ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈwo ˗dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗wo ˗go Zoova ˈˈpiʋ̈. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 12-13 ˗bha, ˗an ˈgü.)
12. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔ ka ˗kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
12 Pë ꞊va ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Zoova ˗dhɔ kwa ˗kë. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Ka˗ ˗man ꞊dhɛ Zoova ˈnën ˗tɔ «˗tosɛta ˗gɔ ˈgodhɛ,» ˈö go mü ˈzü ˈö ‹˗gasitɛ ˈˈpɛpɛ waa gbaɔdhe ˗kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ.› (Ps. 36:9; Zak. 1:17) Pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈglü ˗dhi ˗wo ˗go ˗Zlan ˈö ˈˈgblü ˈdhö ˗së, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗a ˈˈpiʋ̈.
13. ˈMën ˗kë ˈö ˗gɔtadhɔpë ˈdhö gbɔɔdhe ˗së ꞊dede ˈka?
13 ˗Gɔtadhɔpë ˗yö gbɔɔdhe ˗së ꞊dede ˈö Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗gɔ ˗a ˈka. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˈˈTɔŋdëdhɛ ˈö Zoova waa ö Gbö ˗an ꞊zinŋgü, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Yesu ˗ya ˗pö: «N ˗dhɔ ˗yö n Dë ˗kë.» ˈYö go mü ˈzü, ˈö˗ pö: «N Dë ˗dhɔ ˗yö n kë.» (Zan 10:17; 14:31) ˗Kwɛ ˈˈmliya ꞊va ˈwo˗ ˗kë wo ˈkwëë˗ bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˗mlɛɛn ˈö kun ˗a ꞊zinŋgü ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. (Prov. 8:22, 23, 30) ˗A Gbö ˗bha saanˈˈ ˈsü ˗sü kö ˗yö ga bhë, ˗kɔ ˈö mën ˗a ˈka Zoova ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu kwa ˗dhɔ ˈö Zoova ˗kë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha kö ö Gbö dhɔɔbhaasü ˗yö kë ˈˈsaa˗ ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˗tosɛta kë ˗toëpö ˈka. (Zan 3:16; Ga. 2:20) Pë ꞊dede ˈö ˗dho ka ˗blü kö ˗Zlan ˗dhɔ ˗yö ka kë, ˈyö bhë.
14. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˈö ˈka ˗dho ˗a kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈?
14 ˈDhɛ ˈka ˗ya ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a draanˈˈ ˗sü ˗bha, ˗a ˗dhɔ ˈö ka ˈgü ˗yö ˗dadhiʋ̈. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ ˈka ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha ꞊dɛɛ, kö ˈka ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ꞊Ii, ka ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. Zoova ka ꞊faanmën kö ˈka ö zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da. (Prov. 23:15, 16) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ka ˈˈdhiwo waa ka këwɔn ˗nu ˈgü. Ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ka ˗kë ꞊dedewo. (1 Zn. 5:3) Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈka ˗dho ˗a kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈ yö ˗mü.
15. Ka ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë?
15 ˈMën ˈka ˗dho ˗a kë kö ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ka ˗kë? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö bhɛɛwo ˈgü. (Ps. 40:8) ˗Ya ˈgo mü, ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ˈka˗ ˗zɔn mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈka ka ˗bha ˗tosɛta nu ˗a ˗dhɛ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, ka ˗bha ˗bɔyibhaasü ˗dho ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, ˈö ˗kë ˈwɔn ˗së ˈka ka ˗bha ˈka. Zoova dhɔɔbhaawɔn ˈnën ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka˗ kë, ka ˗de ˗bha ˈyaa ˗mü. (Wlɔ. 14:8; 1 Piɛ. 4:1, 2) ˈWɔn ˈkpii˗ ˈö ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta yö ˗mü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗tosɛta ˗së ꞊dede kë ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗pʋ ka ˗gɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 41:12 ˈgü, ˈmën Zoova dho ˗a kë mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de nu ˗a ˗bha yö ˗dhɛ, ˗an ˗dhɛ?
16 Mɛn ˈö˗ ˈˈglü dho kë ˗së kö ˗yö ʒiö ˗a ˈka Zoova ˗ta, ˈyaa ˈdhö. Pë ˈˈoo ˗pë ˈö ˈka˗ nu ˗a ˗dhɛ ꞊yaa˗ pö ˈö˗ ˗yɛ ˈzü kë, ˗yö ˗dho ʒiö ka ˗bha ˗ta ꞊gblɛɛn ˗kplawo. (Mak. 10:29, 30) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü, Zoova ˗yö ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗së ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Bɔyibhaasü ˈnën ˗tɔ ˗a zübhodhɛ. ˗Tosɛta ˈkwa˗ zübho ˈˈdhʋ̈, ˈyii ˗dho ɲën toŋtoŋdhö. Ka ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka Dë dhɔɔbhaasü ˗bha yö ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö ˗dhɔ ˈö kaa˗ ˗nu ka ꞊zinŋgü ˈö ˗dadhiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü, ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë ka ˗dho ˗a ꞊slɔɔ.—Psaume 41:12 ˗wo pö.
17. ˗Mën ˈö ˈyaa Zoova ˗gɔ ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ nu ˗a ˗dhɛ?
17 ˈKa ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ka ˗dho pë ꞊bhlëësü ꞊dede nu ka Dë ˗dhɛ. ˗Ya ka gba pë ˗sɛŋbɔ ˈˈpɛpɛ waa ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗nu ˈwo ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo, ˗an ˈka. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka dhaŋgüdhɛ Dëmɛn gba pë ˈö ˈyaa˗ ˗gɔ ˗a ˈka. ˗A pë ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗tɔ ka ˗de nu ˗sü kö ˈka˗ ˗bha yökë ˗kplawo. (Job 1:8; 41:11; Prov. 27:11) ˗Tosɛta kë ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ˗dhö, ˈyö bhë. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˗dho ka ˗blü ˗bɔyibhaasü ˗bha ˈnën ˗tɔ Zoova ˗dhɔ.
ˈMËN ˈKA KA ˈˈƝAN TO ˗A ˗GƆ?
18. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗an ˈkpɔ ka ˗de ˗gɔ?
18 ˈKa ˗mɔn ˗bɔyibhaasü ˗bha ˗ee? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë ka dosɛnŋ ˈnën ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˗yɔ bɔ. ˈˈKɛɛ dhɛɛˈˈ ˈö ˗kë ‹ˈmën ˈa n ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ kö ˈa ꞊kun bɔ ˈˈyi ꞊bhaa?› ˈka bhë, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈka˗ ˈkpɔ ka ˗de ˗gɔ. (Këw. 8:36) Pë ˗yaaga ˈö ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗an ˈka. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ gagade waa kpɛnŋdhödhɛ ˗dhɔ ka ˗kë. ˗Ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Yi ˈö mɛn ˈˈpɛpɛ ˗dho gagade pö ˗a ˈka kö ˗wo ˈwɔn kpɛnŋdhö kë bhë, a˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˗kpan ˗a ˗bha ˗ee?» ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ Yesu ˗dhɔ ka ˗kë. ˗Ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈA˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗Zlan Gbö ˗yö kë n ˗man ˗Gblüdë ˈka, ˈa ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗ee?» ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo, ˈyö ˗tɔ Zoova ˗dhɔ ka ˗kë. ˗Ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈzü: «ˈA˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa Zoova n ˗man ˗Zlan ˗dhɔkë, ˈa˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗ee?» Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗yɔ ˗ya kë ꞊ii ˈka, ˈmën ˗kë ˈkaa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa? ˈMën ˈka˗ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˈsa?—Këw. 16:33.
19. ˈMën ˗kë ˈö ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka dɔ ˈdudhö ˗bɔyibhaasü ˗wɔn ˈgü? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn. (Zan 4:34)
19 ˗Ya kë ꞊dhɛ ka zuʋ̈ˈˈ ˗yö dɔ ˗sü ˈka ˈdudhö ˗bɔyibhaasü ˗wɔn ˈgü, pë ˈö Yesu ˗ya pö ˗ka ka ˗zota ˗a ˈgü. (Zan 4:34 ˗wo pö.) Yesu ˗yö ö Dë dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗zɔn ˗bhöpë ˈka. ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˗bhöpë ˗yö ˗së kwa ˗bha ˈka. Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya pö ˈkwa˗ kë bhë, kwa ˗bha ˈwɔn ˗së ˗mü. Zoova ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö pë suu ˈˈoo ˗sü ˈö ˗dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ˈka, ˈkwa˗ kë. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗ee? ꞊Ii. (Këw. 2:38) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban ˗bɔyibhaasü ˗bha bhë ˈka˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ka ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ˗së yö. ˗Bhöpë ˈö ka ˗dhɛ ˗së ˗a ˗bhö ˗sü ˈˈsuʋ̈ ˗dho ka kë ˗ee? ˗Abin. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˗kë ˈö ˈka ˗dho dɔ ˈdudhö ˗bɔyibhaasü ˗wɔn ˈgü?
20. ˈMën ˈkwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü?
20 ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan? Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗yɔ ˗bɔ ˈwo˗ pö: «ˈMii ˗mɔn ˗bɔyibhaasü ˗bha ꞊köŋ.» ˈPë ˗kë ˈwo˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ ö ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa bhë, ˗yö pë ˗wɔngbɩɩsü ꞊dede ˈka mɛn ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ka ka ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈka ka ˗zota ˗së ˈka. ˗Ya ˈgo mü, ˗ka ka gü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ˗mɔn ˗bɔyibhaasü ˗bha. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dhɔ ˗ya kë ka ˗bha ꞊dedewo, ka ˗dho ka ˗de baaˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dɛɛ? Kwa ˗dho ˗a ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü.
ˈˈTAN 28 Zoova, ˈde ˗dho kë ü ˈˈtɔŋdë ˈka?
a ˗Bɔyibhaasü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ Biblö ꞊klaŋnën ˈˈpɛpɛ ˗bha ˈka. ˗Mën ˈö ˗dho ˗an ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha? ˗Dhɔ ˗mü. ˈˈKɛɛ, ˗dhɔ suu ˗mɛɛn ˗mü? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü. Mɛn ˗ya bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗kɔ ˈö˗ ˗bha ˗tosɛta ˗dho kë ˗a ˈka kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.
