ˈMën ˗kë ˈö «mɛn do ˈbha» ˗ya pö ꞊dhɛ ˈya Dhutö ˈsü dhe ˈka, ˈö ˗dho ö ˗de ˗bha ˈkɛnpë shiʋ̈ˈˈ? (Ruth 4:1, 6)

Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü mɛn ˈbha ˈti ˈnën ˈkpɔ ˗ya ga, ˈmën ˈwo˗ ˗kë ˗a ˗bha ˈˈblü ˈka? ˗A ˗mɛn ˈtɔ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈgo ˈˈshia˗ ˗ee? ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛn zë bhë ˗a ˈgü, ˈpë ˈwo ˗dho ˗a kë ˗ya ˗pö.

Mɛn ˈbha ˗ya ga ˗a ˗bha ˈˈblü ˗ya ˈto, ˗a ꞊dhegblü do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ sü. Ɛɛnˈˈ ˈˈflɛɛdhɛ ˗wɔn ˈgü ˈmɛn ˈbha ˗ya ö ˗bha ˈˈblü ˈˈdhoodɔ, ˗a ꞊dhegblü do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö sɔnŋ bho ˈˈblü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗bha ˈkɛnpë ˗dho ˈto ˗a ˗bha ˈkɔdhi ˈgü.—Lév. 25:23-28; Nomb. 27:8-11.

˗Wo ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö mɛn ˈö ga bhë, ˗a ˈtɔ ˈya ˗dho ˈgo ˈˈshia˗? ˗A ꞊dhegblü ꞊gɔɔn do dua ˗mü kö ˗ya ˗bha dhebɔ ꞊gɛɛndhe ˈsü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo Dhutö sü ˗a ˈka, ˗a ˈdhö. ˗Wa ˈnën ˈkpɔ, ˗an dua ˗mü kö ˗a ꞊dhegblü ˈö ˗ya ga bhë ˗wa ˈtɔ ˗ya ˗a ˗bha, ˗wa ˗bha ˈkɛnpë nu ˗a ˗dhɛ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗dho wo ˗zokë ꞊gɛɛndhe ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔ ˈgü.—Deut. 25:5-7; Mat. 22:23-28.

˗Kwa Noemi ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗kun gɔndë do ˈwo˗ ˗dhɛ Elimelɛkö ˗a ˗bha dhebɔ ˈka. ˈDhɛ Elimelɛkö waa ö gbö ˗nu ꞊plɛ ˈwo ga, mɛn ˈbha ˈyaa kun ˗dhö kö ˗yö ö ˗zokë Noemi ˈˈpiʋ̈. (Ruth 1:1-5) Noemi ö ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zuda ˈö ö ˗bha dhenën Dhutö bɔ Boazö ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ö ꞊gɔɔn ˗bha ˈˈblü sɔnŋ bho ˈˈblü. Boazö waa Elimelɛkö ˗mlɛɛn ˗kun ˗an ꞊zinŋgü. (Ruth 2:1, 19, 20; 3:1-4) ˈˈKɛɛ Boazö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ «mɛn do ˈbha» ˗yö ˗kun ˗dhö ˈö waa Elimelɛkö ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˈdhö ꞊klöö˗. Yö ˈnën ˗tɔ mɛn ˗blɛɛsü ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ˈˈblü sɔnŋ bho ˈˈblü.—Ruth 3:9, 12, 13.

˗A zübhodhɛ ˈgü, «mɛn do ˈbha» ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗wɩ ˗a sɔnŋ ˗bho ˈˈblü ˗sü ˗bha. (Ruth 4:1-4) ˈKo ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˈwëë˗ nu, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ˈpö ꞊dhɛ Noemi ˈyaa ˗mɔn ˈnën ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈzü kö Elimelɛkö ˗bha ˈkɛnpë ˈto ˗a ˗gɔ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈˈblü ˈö bhë «mɛn do ˈbha» ˗dho ˗a ˗da ˗a ˗bha ˈkɛnpë ˗nu ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha. Pë mɛɛnˈˈ ˈˈslö do ˗së ˗mü.

ˈˈKɛɛ ˈdhɛ «mɛn do ˈbha» ˗ya yö ꞊dhɛ ö dua ˗mü ˈpö kö ˈö Dhutö ˈsü dhe ˈka, ˗yö ˗kɔ ˈˈblü sɔnŋ bho ˈˈblü ˗sü ˈka. ˗Ya ˗pö: «ˈMaan ˗mɔn ˗a ˈdhɔ ˗sü ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö n ˗de ˗bha ˈkɛnpë ꞊shiʋ̈.» (Ruth 4:5, 6) ˈMën ˗kë ˈö˗ pö ˈˈdhʋ̈?

˗Ya kë ꞊dhɛ «mɛn do ˈbha» ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗ya Dhutö ˈsü, waa˗ ˗nu ˗wa ˈnën ˈkpɔ, ˗a ˈnën ˗dho Elimelɛkö ˗bha ˈˈblü sü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho «mɛn do ˈbha» ˗bha ‹ˈkɛnpë shiʋ̈ˈˈ› ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Biblö ˈti˗ pö. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˗an ˗ga.

• ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ «mɛn do ˈbha» ˗bha ˈwëë˗ ˈö Elimelɛkö ˗bha ˈˈblü dhɔ ˗a ˈka bhë ˗ya shiʋ̈ˈˈ, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a ˈˈblü ˗dho kë Dhutö ˗bha ˈnën ˗bha ˈka.

• ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ «mɛn do ˈbha» ˗dho ö ˗zokë Noemi waa Dhutö ˗an ˈˈpiʋ̈.

• ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ Dhutö ˗ya ˈnën ˗nu ˈkpɔ, ˗a ˈnën ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ waa «mɛn do ˈbha» ˗bha ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha ˈkɛnpë ˗dho kë do.

• ˗A ˗yiishiö ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗ya kë ˈzü ꞊dhɛ «mɛn do ˈbha» ˗de ˗bha ˈnën ˗nu ˈwaa ˈdhö, waa Dhutö ˗an ˗bha ˈnën ˗dho ˈkɛnpë ꞊plɛ ꞊slɔɔ: Elimelɛkö ˗bha waa˗ ˗de ˗bha. ˗Ya ga yi ˈbha ˈka, ˗a ˗bha ˈˈblü ˗nu ˗dho ˈto ˈnën ˈwo˗ ˗dhɛ Elimelɛkö ˗a ˗gɔ, ˗a ˗de ˈtɔ ˗dho ꞊dhiɔŋ. «Mɛn do ˈbha» ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö Noemi ˗takun ˗sü ˗wɔn ˈgü, ö ˗bha ˈkɛnpë ˗yö shiʋ̈ˈˈ. ˗Yö ö ꞊kwaa Boazö ˈö nu ˗a ꞊taabha bhë ˗a ˗zü kö ˗yö yö ö ꞊ʒiaan ˈgü. Boazö ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ «kö gɔndë ˈö ˗ya ga bhë ˗a ˈtɔ ˗yö ˈto ˗a ˗bha ˈkɛnpë ˗bha.»—Ruth 4:10.

«Mɛn do ˈbha» ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ö ˗de ˈtɔ waa ö ˗bha ˈkɛnpë ˗wo kë ˗dhö ˗kplawo. ˗Yö ˗kun ö ˗zota ˗ni ˈgü ö ˗de ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ö ˈtɔ ˈya ˗dho ꞊dhiɔŋ, ꞊dɛɛ ˗a ˈtɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwaa dɔ ˗ʒiaanwo. ꞊Bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈö Boazö ˗ya ꞊slɔɔ bhë, yö ˗zë ˈyii˗ ꞊slɔɔ. Boazö ˗kun ˗Zlan ˗bha ˗Yamɛn Yesu ˈˈbhɛman do ˈka. «Mɛn do ˈbha» ˗bha ˗zota ö ˗de ˗wɔn ˈgü ˗sü ˈö ˗kɔ ˗takundhe ˗nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka bhë, ˗yö ˗kun ˈwɔn yaa ꞊dede ˈka ˗a ˗bha ˈka.—Mat. 1:5; Dhu. 3:23, 32.