1. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Tesadhonikö 5:11 ˈgü, yö ˗mɛɛn ˈö kwa ˈˈpɛpɛ kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë?

 ˈKA KA ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ dɔ ɛɛnˈˈ ˈka˗ baaˈˈ do ˗ee? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ˗blɛɛsü ˈö ˈka ˗bhɔkwëë ˗kë ˗a ˈka ˈkɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ka ˗zo ˈti bhɔ ˗a ˈka. Ka Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ꞊dedewo. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈdhɛ ˈka kun ˗a ˈkɔ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈpʋ ˈˈtan bho ˗ni ˈgü, ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ˈˈgbɛ ˈö ˈka ˈˈgbʋ bɔ. Kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˗së ˗nu ˈwo bhë, ˗wo Zoova ˈtɔ ˗bhɔ. ˈˈKɛɛ yö ꞊bhlëësü ˈbha ˗dhö ˈzü ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈkɔdɔsü ˈdhö, ˈö kwa ˗kɔ ˗ya ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha, ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˗a ˗wɔn ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ yö ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈkɔdɔsü ˗ta. ˗Yö ˗gban mɛn ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka ˗an ˗zogban ˗sü ˗bha. Yö suu ˈö bhë ˈnën˗ ˗wɔn kun bɔmɛn Pɔdhö ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Biblö ˈˈɲan ˈö kwa ˗bha ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˈö ˗gban ˗a ˗ta ˈö ˗kë 1 Tesadhonikö 5:11 ˈka bhë, ˗a ˗bɛn zë.—˗A ˗wo pö.

2. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ˈWɔn ˈö ˗gban ö ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ˗sü ˗bha, bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˈwɔnzuan ˗së do ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ö ˗de ˗ya ˗ni ˈgü ˗an ˗duɛɛ ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö ö ꞊dhegblü ˗takun ˗a ˈka (1) kö ˗wo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, (2) kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë ˗an ꞊zinŋgü, ˈgo mü (3) kö ˗an ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗yö ˗gban, kwa ˗dho ˗a yö. ˗Kɔ ˈö kwa dho ˈto ˗a ˈka ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ꞊dɛɛ, ˗kwaa ˗ga.—1 Ko. 11:1.

3. ˈWɔn yö ˗kɔ ˗së ˗mɛɛn ˈö kun Pɔdhö ˗gɔ?

³ Pɔdhö ˗yö ˗dhɔ ˗kë ö ꞊dhegblü ˗nu ˈka ꞊dedewo. Yö ꞊dede ˗yö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗a ꞊dhegblü ˗nu bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˈpö, ˗an ˗wëë ˗ya ˗kë, ˈö ö ˗de ˗ya ˗an ˗duɛɛ ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ  ˈbha ˈka, ˈwëëga ˈyaa kun Pɔdhö ˗gɔ. ˗A ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˗yö yökë, kö ˗yö ö ˗zokë waa ö ˈˈtayoo ˗nu wo ˈˈpiʋ̈. (Këw. 20:34) ˗Yö ˗kun sɔkɔdɔmɛn ˈka. ˈDhɛ ˗lo Kodhɛŋtö, ˗yö ˗dho ꞊köŋ Akidhasö waa Plisidhö ˈwo kun sɔkɔdɔmɛn ˗nu ˈka ˈpö bhë ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈyö waa˗ ˗nu ˈwo yökë wo ˈkwëë˗. ˈˈKɛɛ «꞊glooyi ˈˈpɛpɛ» ˈka, ˗yö ˗zlanwo ˗pö Zuifö ˗nu waa Glɛkö ˗nu ˗an ˗dhɛ. ˈDhɛ Sidhasö waa Timote ˈwo nu, ‹Pɔdhö ˗yö ˗dho ˈˈtʋ̈ng ꞊gban ˈgü ˗Zlan ˗wʋ ˗pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ.› (Këw. 18:2-5) Pɔdhö ˗zo ˈti bhɔ pë ˈdhɛ˗ ˗wɔn kun ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈö ˗kë Zoova ˗dhɔkësü ˈka bhë, ˗a ˈka. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Pɔdhö ˗kun ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˗zlanwopösü waa yökësü ˈgü, ˗yö ˗mɔn ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗an ˗zo ˗bo ꞊dhɛ ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo wo ꞊kwaa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö waa ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗nu ˗zü kö ˗wo ˗an ˗kɔ ꞊zɔɔ «ˈwɔn ˗së ꞊dede» ˈö ˗kë Zoova ˗dhɔkësü ˈka bhë ˗a ˗bha.—Fdh. 1:10.

4. Pɔdhö waa Timote ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü?

⁴ ˈDhɛ ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈö kun Tesadhonikö ˗a ˗ya, ˗a ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈyö mɛn ˗nu ˗wo ˗ya ˗gban kletiɛn ˗nu ˈwo kun mü ˗an ˗gɔ ˗sü ˗bha. Mɛn ˈwo nu ˗an ˗gɔ ˗be ˈyö ˈwo ˗tɔ Pɔdhö waa Sidhasö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ wo ˈti ˗kpan ˗an ˗bha, ˗wo kletiɛn ˈbha ˗nu ‹˗kun ˈwo dho˗ ˗nu ˈka ˈpödë ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈,› kö ˗wo ˈˈgbla ˗ni ˈgü ˗wa pö ˗ni: «ˈMɛ ˈwo bha [ . . . ] ˗wo ˈtɔng˗ ˗nu ˈö kwa ˗bha ˈˈsɛkɔɔnmɛ ˈkpii˗ ˗ya dɔ bha˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗see.» (Këw. 17:6, 7) ˈDhɛ kletiɛn ˗dɛɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo˗ man ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈˈkwipö bhë ˗a ˈgü ˗wo nu ˗ni ˈgü wo ˗gɔ, ˈˈsuʋ̈ ˈö ˗kan ˗an ˈˈgblü, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˗An ˗gü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˗yö ga Zoova ˗dhɔkësü ˈka. ˈˈKɛɛ Pɔdhö ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë ˗an ˈka ˈˈdhʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗go ˈˈkwipö ˈö bhë ˗a ˈgü, waa Sidhasö ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗zlanwokɔdhi ˗dɛɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈwo wo ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈. Pɔdhö ˗ya ˗pö Tesadhonikömɛn ˗nu ˗dhɛ: ‹Yi kwa dheebhang Timote ˗bɔ kö ˗yö ka faan dɔ, kö ka ˈgü ˈya ˈdho ga ˗zʋ ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈka. Kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗din yën ˈya ˈdho ˈma ka ˗bha saanˈˈ ˈkwa˗ wo sië ˗Zlan ˗wʋ ˗wɔn ˈgü bha˗ ˗wɔn ˈgü.› (1 Tes. 3:2, 3) ˗A ˈbha ˗ya kë ˈpö kö Timote yö ꞊dede ˗yö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü Dhitrö. ˗Kɔ ˈö Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën ˗a ˈka ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗yö ˈpö. ˈPë Zoova ˗ya ˗kë ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Timote ˗ya ˗yö, ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun Tesadhonikö ˗an ˗zogban ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈɲanbhɔ ˈpö.—Këw. 14:8, 19-22; Ebl. 12:2.

5. Mɛn zii do ˗yö kwa ꞊dhegblü ˈwo˗ ˗dhɛ Blayanö ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈzü? ˈDhɛ waa Baanabasö ˈwo dho ˗wo ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈwo Dhitrö, Ikɔnö, waa˗ Angtiɔsö ˗an ˗dhɛ, ˗wo «ˈˈdhiʋ̈ ˗sü mɛ ˈka ˗mɛ ˗nu ˗ya [˗Zlan] ˗bha ˈkɔdhigümɛ kpö ˈgü.» (Këw. 14:21-23) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ˈwo bhë ˗wo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö mɛn zii ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˈwo˗ ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö. ˈPë kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Blayanö ˈö˗ pö ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈDhɛ n ˗kwɛ ˗yö ˗kë 15, n dë ˗yö yi ˗to ˈˈshia˗ ˈö dho, ˈwo yi dhö bho kwa kpö ˈgü. A ˗kë n ˗de ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˈö mɛn ˈyaa˗ ˗gɔ ˗a ˈdhö, ˈö n ˈgü ˗yö ga.» ˗Mën ˈö Blayanö ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü? ˗Ya ˗pö: «Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Toni yaa˗ ˗nu yi ˈˈdoodɔ ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˗Yö mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ n ˗dhɛ, ˈö go mü ˈö Psaume 27:10 ˗wo pö n ˗dhɛ. ˗Yö Ezekiasö ˈö to ˗klu sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈˈkɛɛ kö ˗a dë ˈyaa kun ˈwɔnzuan ˗së ˈka bhë, ˗a ˗bha ˗kwɛzlan ˗bho n ˗dhɛ ˈpö.» ˈWɔn ˈö bhë ˗yö Blayanö ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Blayanö ˗ya ˗pö: «Toni ˗bha ꞊faanmëndhe ˈsaa˗ ˈgü, a ˗ya ˗Zlan ˗bha yökë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˗sü ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈgü.» Mɛn zii ˗nu, ˗ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ka ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ Blayanö ˈdhö bhë ˗an ˈgü, kö  ˈka ˗wo ˗së ˗nu ˈwo dho ˗an ꞊faanmën ˗an pö ˗an ˗dhɛ.—Prov. 12:25.

6. Pɔdhö ˗yö ˗bɔ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˗kwɛzlan ˗ta ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗zo ˗bo ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ‹˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ› ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Ebl. 12:1) ˗A ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˗nu ˗wopösü ˗dho ꞊faan nu ö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˈö ˗an ˗takun kö ˗an ˈˈɲan ˗yö ˈto ˈˈkwipö «ˈö [˗Zlan] ˈˈyaandhe ˈö dhang˗ ˈgü bha˗ ˗yɛa ꞊bhaa ˗dhɛ ˈka» bhë, ˗a ˗bha. (Ebl. 12:22) ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö˗ ˈka ꞊dɛɛ. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö Zedeɔn, Badhakö, Davi, Samiɛdhö waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˈkwa˗ ˗wo pö ꞊dɛɛ ˈyaa kwa ꞊faanmën ˗ee? (Ebl. 11:32-35) Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊dɛɛ, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˈwaa kwa ꞊faanmën ˈpö ˗ee? ꞊Ya kë ꞊shiöŋ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˗kwɛzlan ˗wo pö kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ˈö ˗an ꞊faanmën, ˗wa ˈsëëdhɛ ˗bɔ kwa ˗bha Betɛdhö ˈkɔ ˈkpii˗ ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗a ˈgü.

7. ˗Dhioo ˈö Pɔdhö ˗ya dɔ Wlɔmö 14:19-21 ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

⁷ ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˈwaa kë do ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈgü, ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo kwa ˈˈkan ˈkwëë˗. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˈwɔn ˈö Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö ˗gban ˗a ˗bha vɛɛdhö ˈyaa ˈdhö ˈkwa kë ˗a ˈgü, ˈkwaa pö gboŋgboŋdhö kwa ˗bha ˗yö ˈto ˗a ˗bha. ˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˗ga. ˗Zlanwokɔdhi ˈö kun Wlɔmö ˗a ˈgü, Zuifö ˗nu waa ˈmɛn ˈwaa Zuifö ˈka ˗wo ˗kun mü. ˈDhɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛn zë bhë ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗yö ˗ʒiö, ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˗bhöpë ˈbha ˗nu ˗bha ˗an ˈkun ˗sü ˈyaa kun ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ˈzüdho. (Mak. 7:19) ˈÖ sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˗bha, Zuifö ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗bhöpë ˈö ˗dhi ˗an ˗dhɛ ˗wa ˗bhö. ˈˈKɛɛ Zuifö ˈbha ˗nu ˗zë ˗bhöpë suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bhö ˗sü ˗kun ˗an ˗dhɛ ˈya˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kankwëëdhe ˗yö ˗da ˗an ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü. Pɔdhö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗dhikodhɛ ˗bha ˗kë ˗an ꞊zinŋgü ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗pö: «ˈPë ˈö ˗së, yö ˗mü ˗bo pë ˗nu ˈö ˈbha˗ ˗bhö ˈˈɛɛn ˈö ˈbha˗ mü ˈö dho kë i dheebhang ˗da [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗pë ˈka bha˗ ˗nu ˗bhö ˗sü ˈˈɛɛn˗ ˗nu mü ˗sü ˈka ˗sü ꞊në˗ ˈka.» (Wlɔmö 14:19-21 ˗wo pö.) Pɔdhö ˗yö ˗an ˗takun kö ˗wa yö ꞊dhɛ ˗zuödhe suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˈka, ˈö˗ ˗kë ˈpö ˗zlanwokɔdhi ˗todhʋ̈sü ˈka. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈö ö ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈya ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö. (1 Ko. 9:19-22) ˈKwa ˈˈkan kwa ˗de dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha, kwa ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën, ˈö ˗dhikodhɛ to kwa ꞊zinŋgü ˗kplawo.

8. ˈDhɛ ˈwɔn ˈbha ˈö dho ˈˈdhinaan ˗da ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ꞊luu, ˗mën ˈö Pɔdhö ˗ya ˗kë?

⁸ Kwaa mɛn ˈbha kwa ˗wo ˈti ˗mɔn ˈwɔn ˈbha ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka kö ˗dhikodhɛ ˈto kwa ꞊zinŋgü, Pɔdhö ˗ya ˈwɔnzuan ˗së ˗to kwa ˗gɔ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kletiɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˗wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zuifö ˈka ˈwo ˗kë kletiɛn ˈka bhë, ˗wo ˈdho ˈgbannën ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗wa ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö Zuifö ˗nu ˈwo to ˈwa ˗dho ˗an ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ. (Ga. 6:12) Pɔdhö ˈti˗ pö ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ꞊dhɛ ö ˗bha ˈö˗ pö ˗wo ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗bha ˗dekëtɩtɩsü ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn bhë ˗a sü ˈö dho ˗a ˈka bɔmɛn ˗nu waa mɛn zii ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö ˗an ˗kuu ˈˈdhiʋ̈. (Këw. 15:1, 2) ˈWɔn ˈö bhë ˗a ˈkun ˗kɔ ˈö˗ kun ˗a ˈka, ˗yö kletiɛn ˗nu ˗takun ˈö zuʋ̈gblüdhi waa ˗dhikodhɛ to ˗zlanwokɔdhi ˈgü.—Këw. 15:30, 31.

9. Kwa ˗dho ˈto Pɔdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˈWɔn ˈbha ˈö dho nu ˈˈdhinaan ˈka ˗ya ˗da  ˗zlanwokɔɔdhö, ˗yö ˗dho kë ˗së kö mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗ya kö ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka bhë, ˈkwa ˗dhioo ˗dhɛ ˗an ˗gɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗dhikodhɛ ˈto ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗dhioo ˗nu ˈwo ˗gban ˗sü ˈka Biblö ˗ta ˗an ꞊slɔɔ kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ɛɛnˈˈ ˈzü ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗wa bɔ kwa ˗dhɛ ˗an ˈgü. ˗A ˗dhioo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈkwa ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈkwa kwa ꞊kwaa kwa ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˗zü, kwa ˗dho ˗dhikodhɛ ˗da kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü.

10. ˗Mën ˈbha ˈö Pɔdhö ˗ya ˗kë ˈzü kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü?

¹⁰ Pɔdhö ˗yö ˗dhikodhɛ ˗mɛɛn ö ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈, ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü ˗sü ˈka, ˈö ˈyaa ˗dhɛ ˗ga ˗an ꞊zaadhɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Wlɔmö ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, ˗yö ˗yö ˗an ˈtɔ ˗bha do do ˈka ˈö ˗an ˗wɔn ˗së ꞊blɛɛ, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö pë ˗nu ˈwo ˗gban ˗an ˗bha, ˗a ˈbha ˗nu ˗wɔn ꞊blɛɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Pɔdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈpö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗gɛn ˗gban, ˈö ˗dhɔ ˈö kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ˗dadhiʋ̈.

11. Kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ˗wo ˗ya draanˈˈ ˈko ˗ta, kwa ˗dho ˗dhikodhɛ ˗da kwa ꞊zinŋgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kletiɛn ˗nu ˗de ˈö ˗wa ˗kian, ˗an ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊draan ˈko ˗ta. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö Pɔdhö waa ö ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ Banabasö ˗an ˈka. ˗An ˗wo ˈti ˗mɔn ˗a ˈgü kö ˈˈta ˈdhɛ ˈwo dho ˗a ˈkpɔ ꞊taabha bhë, Makö ˗yö ʒiö wo ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗kë ‹˗zuödhe ˈkpii˗› ˈka Pɔdhö waa Banabasö ˗an ꞊zinŋgü, ˈyö ˈwo ˗kan ˈkwëë˗. (Këw. 15:37-39) ˈˈKɛɛ Pɔdhö, Banabasö waa Makö ˗wo ˗dho ꞊taabha ˈwo wo ˗kɔ ˗lo ˈkwëë˗, ˗a ˗zɔn ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗dhikodhɛsü waa ˗an ˗kɔ ˗bha ˗kë ˈwɔn do ˗bha ˗sü ˗wɔn ˗yö wo ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Pɔdhö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö ˗an bɔ ꞊taabha ˗an ˈgü, ˗yö Banabasö waa Makö ˗an ˗wɔn ˗së ˗blɛɛ. (1 Ko. 9:6; Kodh. 4:10) Kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˗ya ˗da kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˈkwa˗ ˈˈɲan bhɔ, kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗dhikodhɛ ˗dho ˗da kwa ꞊zinŋgü, ˈö kwa ˗kɔ to ˈwɔn do ˗bha.—Efɛ. 4:3.

12. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈdhö bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü?

¹² ˈKwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, ˗yö ˗dho ˗an ga ˗da ˗an ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˈwo ˈdhö, ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka waa ˗an yökëyoo ˗nu, ɛɛnˈˈ ˗an ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö ˗wo ꞊wɛɛ ˗dɔ ˗an ˗bha. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈˈyua ꞊gbɔɔnsü ˗yö ˗an ˗bha ɛɛnˈˈ ˗wo ˈkozë ˗ni ˈgü ˗zotadhe yaa ˗nu ˈka. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈö˗ yi ˗ya ꞊gwëë ꞊dedewo, ˈö ˈwo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ɲën ˗yi ˈˈdhiʋ̈gan ˗ni ˈgü. ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü. Kletiɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗wo ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ˈpö. ˈMën Pɔdhö ˗ya ˗kë kö ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu bhë ˗an ꞊faanmën?

13. Mɛn ˗nu ˈwo kun ꞊wɛɛ dɔ ˗ni ˈgü ˗an ˗bha ˗kë kletiɛn ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü bhë, Pɔdhö ˗yö ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ Pɔdhö ˗bɔ ˗Zlan ˗Wo ˗ta ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zuifö ˗nu ˈwo ˗kë kletiɛn ˈka bhë, ˗a ˈbha ˗ya kë kö pë ˈwo dho ˗a pö wo ˗mɛn ˗nu, ˈö ˗an ˗bha ˈgü Zuifö ˗nu ˗bha ˗zlanwo ˈnën ˗tiaandhö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka kletiɛn ˗nu ˗bha ˗ta ˗an ˗dhɛ, ˈwaa kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈsëëdhɛ ˈö Pɔdhö ˗ya bɔ Eblö ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗yö kletiɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ꞊faanmën ꞊dedewo. (Ebl. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) ˈWɔn ˈö Pɔdhö ˗ya ˗ta ˗pʋ ˗an ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo bɔ ˗a ˗ta kö pë ˈwo dho ˗a pö wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wa dɔ. ꞊Dɛɛ ˈpö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˈdhö ꞊wɛɛ dɔ ˗ni ˈgü ˗an  ˗bha ˗an ˗takun kö ˗kɔ ˈwo dho bɔ ˗a ˈka kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗ta ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗ta ˈˈpʋ mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗wa dɔ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗wa ꞊wɛɛ dɔ wlüünën ˗nu ˗bha ˗an ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho kwa ˗Damɛn ˗bha ˗kë ˗dhö ˗sü ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈsëëdhɛ ˗be ˈnën La vie a˗t˗elle été créee? waa Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie ˗zɔn ˗an ˗dhɛ, kö ˈpë ˗kë ˈkwa kwa ˗zo yö ꞊dhɛ kwa ˗Damɛn ˗yö ˗dhö, ˗wa dɔ.

14. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Pɔdhö ˗kɔ ˗kun ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü ˈgü ˈgbɛ, ˗mën ˈbha ˈö kun ˗a kë ˗ni ˈgü?

¹⁴ Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo wo ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn «ˈwɔn ˗së» kë ˗sü ˈka. (Ebl. 10:24) ˗A ˗bha ö ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗sü ˈyii ˈto ˗a ˈˈdhii ˈˈwɛɛwɛ, ˗ya ˗zɔn ˈpö ö këwɔn ˗nu ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ din ˗yö ˗da Zude, Pɔdhö ˗yö pë ˗nu ˈö˗ ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha, ˗a ˗bɔ ˗an ˗dhɛ. (Këw. 11:27-30) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü ˈö bhë Pɔdhö ˗kun ˗an kë ˗ni ˈgü ö ꞊faan ˈka, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ˗kplawo kö pë ˗nu ˈö ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn yö˗ ˗bha, ˈö˗ nu ˗an ˗dhɛ. (Ga. 2:10) ˗A kë ˈö˗ wo ˈˈdhʋ̈ bhë, ˗ya ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ꞊dhɛ Zoova ˗dhö ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ꞊Dɛɛ ˈpö, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka, ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ, kwa ꞊faan waa pë ˗nu ˈkwa ˗an këdhɛ dɔ ˗an ˈsü kwa nu ˗an ˗dhɛ, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. ˗A kë ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ ˈzü gbɔɔdhe kë ˗sü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da yö ˈö kë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˗dhɛ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˈwo wo ˗zo yö ꞊dhɛ Zoova ˈyii ˗dho ö ˗kɔ bho wo ˈgü toŋtoŋdhö.

15-16. Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë kwa ˗dho ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁵ Pɔdhö ˈgü ˈti ga mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë ˗an ꞊faanmën ˗sü ˗bha. ˗Yö ö ˗de ˗ya ˗an ˗duɛɛ ˈgü, ˈö dhiaŋzë ˗an ˗dhɛ ˗së ˈka. (Ebl. 6:9; 10:39) ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ Eblö ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ꞊yaa˗ pö ˈö ˗dhioo dɔ ˈyaa˗ pö «ka», ˗ya ˗pö «kwa,» ˗a ˗zɔn ˗sü ˈka ˈpö ꞊dhɛ  ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗gban ö ˗bha. (Ebl. 2:1, 3) ꞊Dhɛ Pɔdhö ˈdhö, kwa ˈgü dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ga mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë ˗an ˗wɔn ˈka. ˈPë ˈkwa dho ˗a kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ˗an ꞊faan ˈnën ˈkwa dho ˗a dɔ kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü ˗sü ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˈKwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ dhɔŋdhɔŋsü ˈka, ˗yö ˗dho kë ˗an ˗dhɛ ˗së, ˈö ˗an ꞊faanmën.

¹⁶ Pɔdhö ˗yö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗an kë ˗ni ˈgü bhë, Zoova ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. (Ebl. 10:32-34) Kwa ꞊dhegblü ˈö˗ ˗bha ˗zoyödhe ˈdhö ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈshia˗ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈ ˈpö. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗a dhɛɛˈˈ kpɔ kö ˗kɔ ˈö gagade dɔ ˗a ˈka, ˗ya pö kwa ˗dhɛ. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈwɔn ˈbha ˈö yö ꞊dede ˈö˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗takun ˗a ˈgü, ˗ya blɛɛˈˈ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗an ˗ta ˈkwa˗ ˗zogban ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö˗ ˗kë Zoova ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë ˗a ˗zo ˈti bhɔ ˗a ˈka, ˈgo mü ˈzü ˗yö ˈti ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Ebl. 6:10; 13:5, 6) ˈˈDoo ˗nu suu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗dho kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗Zlan ˗bha yö ˈgü.

17. ˈMën ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˗gɛn ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a kë ˗sü ˈgü?

¹⁷ ˗Kwɛ ˗nu ˗wo ʒiö ˗ni ˈgü, kö ˈkɔdɔmɛn kwɛɛˈˈ kë ˗ni ˈgü ˗së ˗kplawo. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka kwa kwɛɛˈˈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö dhi mɛn ˗nu ꞊faanmën ˗sü ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ mɛn ˗nu ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ꞊kwɛŋzü ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗ta ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗dho ˗a kë kö ˈwɔn ˈbha ˗ya ˗da ɛɛnˈˈ kö kwa ˗wo ˗ya draanˈˈ ˈko ˗ta, ˗dhikodhɛ ˈto kwa ꞊zinŋgü. ˈKwa gagade ˗wɔngbɩɩsü ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ˗zɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˗an ˗bhawɔn ˗ya yö pë ˈbha ˗nu ˗bha ˈkwa˗ nu ˗an ˗dhɛ, mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈˈtëëtë ˈkwa ˗an ˗takun, ˗yö ˗dho ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban.

18. ˈMën ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa˗ kë?

¹⁸ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wa kwa ˗bha ˗zlanwokɔ ˗nu dɔ, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi. ˗Wa ˗kɔ dɔ, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö shiʋ̈ˈˈ yi do ˈka. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˗së ˈö dho ˈgo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗zogban ˗sü ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö to ˗toëpö ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ‹ˈkwa kwa ˈko ˗nu ˗zʋ ˗gban, kö ˈkwa kwa ˈko ˗nu faan dɔ yi ꞊gban ˈka.›—1 Tes. 5:11.