1. ˈMën ˗kë ˈö Babidhɔnömɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Daniɛdhö kun?

 ˈDHƐ Babidhɔnömɛn ˗nu ˗wo Daniɛdhö kun ˈwo dho ˗a ˈka wo ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü, kö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈö bhë ˗yö wlüünën ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Babidhɔnömɛn ˗nu ˈˈɲan ˗ya ˗kun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈpë ‹mɛn ˈˈɲan ˗yö ˗kpan ˗a ˗bha› ˈyö ˈwo˗ yö. ˗Wa ˗yö ꞊dhɛ Daniɛdhö ˗kun ‹ˈnëngɔɔn ˗së› ˈö go ˈkɔdhi ˗tiaandhö ˈgü ˗a ˈka. (1 Sam. 16:7) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wa ꞊klaŋkë kö ˗yö yökë ˗gblüdë ˗kɔ ꞊löö.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Zoova ˗yö Daniɛdhö ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Ézéchiel 14:14)

² Daniɛdhö ˗bha ˗kë ˈnëngɔɔn- ˗së ˈka ˗sü ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha yökë ˗gblüdë ˗kɔ ꞊löö ˗sü ˈyaa ˈnën ˗wɔn ˈgü ˈö˗ ˗dhɔ Zoova ˗kë. ˗Yö ˗sü ꞊ʒiaan mɛn ˈö Daniɛdhö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë ˗a ˈka, ˗a ˗bha. ˈDhɛ Zoova ˗yö Daniɛdhö ˗zɔn Noe waa Zɔbö ˗an ˈka, kö Daniɛdhö ˗kwɛ ˗yö 20. Zoova ˗ya ˗pö Daniɛdhö ˗yö mɛn kpɛnŋdhö ˈka ꞊dhɛ mɛn ꞊plɛ ˈwo ˗klu ö ˗bha ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˈdhö. (ˈWun. 5:32; 6:9, 10; Job 42:16, 17; Ézéchiel 14:14 ˗wo pö.) Daniɛdhö ˗yö ˗tosɛta ˗së ˗kë ˈö ꞊gwëë piŋdhö, ˈö˗ ˗dhɔ Zoova ˗kë.—Dan. 10:11, 19.

3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü?

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo˗ ˗kë ˈö Daniɛdhö ˗wɔn ˗yö ˗kë Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗dho ˗a ꞊plɛ ˗wɔn blɛɛˈˈ. -Blɛɛsü ˈka, ˈˈklʋʋsë ˗dhɛ ˈö ˗dhö kwa ˗dho ˗a dɔ kö ˗kɔ ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka ˈpö ˈkwa˗ dɔ. ˗Ya ˈgo mü, pë ˗nu ˈwo Daniɛdhö ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo kë ˗a ˗gɔ, kwa ˗dho ˗an yö. ˗A ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈgü, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ kwa ˗dho ˗a dɔ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗wɩ wlüünën ˗nu ˈka, mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˈsü Daniɛdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha.

4. Daniɛdhö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn.

⁴ Mɛn ˈö ˗an ˈgü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˈˈsuʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an ˗kë ˈˈkɛɛ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗an ˗kɔ ˈˈkan ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha. Daniɛdhö ˗kun wlüünën ˈgügbɩɩsü ꞊dede ˈka. ˈWɔn ꞊plɛ ˈö˗ ˗zɔn ˗an ˈgü ꞊dhɛ ö ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˗kwa ˗an ˗ga. ˗A ˗blɛɛsü ˗yö ˗kë kö Babidhɔnömɛn ˗nu ˗wa Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˗a ˗kwɛ ˗ya kë ꞊plɛ. Babidhɔnö ˗gblüdë Nabukodonozɔ ˗yö ˈˈɲɛɛn ˈˈsuʋ̈sü do ˗bho ˈö ˗kpan pë ˈˈbin ˈkpii˗ ˗bha. ˗Ya ˗pö ö ˗bha ˈwɔndɔmɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈö dho ˈo yö ˗a ˈka Daniɛdhö ˗bha ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwii ö ˗bha ˈˈɲɛɛn ˗wɔn blɛɛˈˈ kö ˗wa ˈklɔɔ˗ pö, ö ˗dho ˗an zë. (Dan. 2:3-5) Daniɛdhö dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˗nu kë ˈˈvaandhö, ˈyaa˗ ˈka mɛn ꞊va ˗dho ga. ˗A ˗wɔn ˈgü, «˗ya ˗pö ˗gblüdë ˗dhɛ ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ nu ö ˗dhɛ kö ˈö˗ ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈklɔɔ˗ pö.» (Dan. 2:16) ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ Daniɛdhö ˗bhawɔn ˗kun ˈgüdɔgbɩɩsü waa ˗zoyödhe ˗an ˗bha. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Biblö ˈyii˗ pö ꞊dhɛ Daniɛdhö ˗ya ˈˈɲɛɛn ˗nu ˈklɔɔ˗ pö ˈˈdhiʋ̈ ˗be. ˈˈKɛɛ Daniɛdhö ˗ya ˗pö ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈö Babidhɔnömɛn ˗nu ˗wo ˗an ˗dhɛ Shadrakö, Meshakö waa Abɛdönego bhë ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ «˗wo bhɛɛˈˈ ˗Zlan ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ kö ˗yö wo ˗wëëzë, ˗yö ˗binwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a pö wo ˗dhɛ.» (Dan. 2:18) Zoova ˗yö ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗daakë ˈö Daniɛdhö ˗takun kö ˗yö Nabukodonozɔ ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈklɔɔ˗ pö. ˗Yö Daniɛdhö waa ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗an ˗dha.

5. Daniɛdhö ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˈDhɛ ˈˈɲɛɛn ˈö ˗gban pë ˈˈbin ˗bha bhë ˗a ˈklɔɔ˗ pö ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗yö ˗ʒiö, ˗a ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˈzü. Nabukodonozɔ ˗yö ˈˈɲɛɛn ˗ziisü ˈbha ˗bho ˈö ˗kpan ˈˈdhü ˈkpii˗ do ˗bha. Daniɛdhö ˗yö ˈˈɲɛɛn ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗a ˈklɔɔ˗ ˗pö ˗gblüdë ˗dhɛ ˗zogbandhe ˈka ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ slaaˈˈ ˗dho ˗da ˗a ˈgü, ˈö ˗gblüdëdhɛ dha ˗a ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˈˈpiʋ̈. (Dan. 4:25) ˗Gblüdë ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be ˈö Daniɛdhö sü ꞊dhɛ ö ˈyɔɔ˗ ˈdhö, ˈö˗ zë. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Daniɛdhö ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö˗ ˗bha ˈˈɲɛɛn ˈklɔɔ˗ ˗pö.

6. ˈMɛn Daniɛdhö ˗takun ˈö˗ ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗?

⁶ ˈMën Daniɛdhö ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü? Kö ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka, ˗yö gleŋ ˗sü ö dë waa ö dhe ˗an ˗bha. ˗A pö ˈö Zoova ˗ya wo ˈnënmɛn ˗nu ˈwo kun Izraɛdhö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu  ˈka bhë, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈. (Deut. 6:6-9) Daniɛdhö ˗yö ˈtɔŋ˗ ˗kɔŋ do ˈö ˗Zlan ˗ya nu Moizö ˗dhɛ waa ˈwɔn ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˗a ˗bha, ˈö- ˈbha ˗kë pë ˈö Izraɛdhö ˈnën dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya ˗bhö ɛɛnˈˈ kö ˗yö ˗kɔ ˗a ˗bhö ˗sü ˈka, ˗an ˗dɔ. b (Lév. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniɛdhö ˗yö ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha ˗kwɛzlan ˗dɔ ˈpö. ˈDhɛ ˈwo ˈti Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˈwɔn ˗nu ˈwo go ˗a ˈgü Daniɛdhö ˗yö ˗an ˗dɔ. (Dan. 9:10, 11) ˈWɔn ˗nu ˈö Daniɛdhö ˗yö bɔ ˗an ˈgü ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗wa ˗kë ˈö ga ˗a ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈoo ˗pë ˈö ˗kë ö ˈka, Zoova waa ö ˗bha ˈˈkiö ˈgügbɩɩsü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ö ˗takun.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. ˗Mën ˈbha ˈö Daniɛdhö ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁷ Daniɛdhö ˗yö ˈsëëdhɛ ˗nu ˈö ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˗nu ˗wo ˗an ˗bɛnzë ˗an ˗draan. ˗A do ˈnën ˗tɔ ˈpë Zedhemi ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö. Daniɛdhö ˗bɔ ˗an ˗ta ˈö˗ yö ꞊dhɛ Zuifö ˗nu ˈwo kun ˈˈgan ˈgü Babidhɔnö bhë, ˗an yɔɔˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗. (Dan. 9:2) ˗Ya ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗wo ˗yökodhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo wo ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ꞊dedewo, ˗an ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. (Wlɔ. 8:31, 32, 37-39) ˗A ˈdhɛ ˗wɔn kun ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ Daniɛdhö ˗yö ˗bhɛɛ ö Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ zoodhö zoodhö. (Dan. 6:10) ˗Yö ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈö ö zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ ˗a ˗dhɛ, ˈö˗ pö ˗yö ö ˗takun. (Dan. 9:4, 5, 19) Daniɛdhö ˗kun ˈpö mɛnbhɩɩdhe ˈka ꞊dhɛ kwa ˈdhö, ˈyii bhɔ ˈgüdɔgbɩɩsü ˈka. ˈˈKɛɛ pë ˈö˗ ˗takun ˈyö ˗tɔ Biblö draansü, bhɛɛsü waa ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˗sü.

8. Kwa ˗dho ˈgüdɔgbɩɩsü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ ˈKwa˗ pö kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗, ˗mën ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha? Kwa ˗mɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈˈkɛɛ ˈwaa ˗mɔn ˗a ˗nu kwa ˗dhɛ ˗sü ˗bha ꞊dhɛ ˈkɛnŋpë ˈdhö. ˈGüdɔgbɩɩsü draansü ˗kë ꞊dhɛ pë ˗dɛɛ draansü ˈdhö. ˗A draanˈˈ ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö kwa ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü ˗a ˈka bhë, ˗a ˗ga ˗sü waa ˗to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ˈgüdɔgbɩɩsü ˗draan mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗ga ˗sü waa ˗to ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Daniɛdhö ˗bha? ꞊Dhɛ ˗a ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗Zlan ˈˈDhiwo dɔ ˗së ˈka, ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˈka ˈö ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ ˗a ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Kwa dua ˗mü ˈzü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗ya ˗da ˈgüdandhe ˈgü, kwa ˈgü ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗.

9. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗a ˈka kwa ˗dhɛ?

⁹ Kwa ˈgü ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈwɔn ˗së ꞊va ˗yö ˗go ˗a ˈgü. Mɛn do ˈwo˗ ˗dhɛ Bɛnö, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ꞊klaŋkë ˈˈLüman ˈˈsɛ ˈgü. ˈDhɛ bhë ˗a ˈgü mɛn ˗nu ˗wo ˈdhaŋ˗ ˗bho pë ˗nu ˗bha ˗gla wo ˗de ˈka ˗sü ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ pë ˗nu ˗da ˗sü ˗kwɛzlan ˈö Biblö ˈgü bhë, gagade ˈyaa ˗mü. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, ˗wa ˗pö Bɛnö ˗dhɛ ˗yö dɔ ö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwëëdhö ꞊klaŋkɔɔdhö kö pë ˈö ˗kë ˈö˗ pö ˗tosɛta ˈö bhë ˗Zlan ˈnën˗ ˗da ˗ya ˈgü ˈˈpʋ. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˗blɛɛ ˗zogbandhe ˈka. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? ˗Ya ˗pö: «N ˗man ꞊klaŋgɔmɛn ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ˗së ˈka ˈö pë ˈa bɔ ˗a ˗ta kö ˈwɔn ˈö bhë ˈa˗ ˈgü ˈˈpʋ̈ ˈö˗ ˗glu ꞊klaŋnën ˗nu ˈwo kun mü ˗an ˗ta.» ˈMën Bɛnö ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗wa ˗kë? -Ya ˗pö: «˗A mɛn ꞊vadhɛ ˗wo wo ˈˈtʋ ˗to pë ˈö ˈa kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ ˗a ˗bha ˈwo ˗ya n ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗bha.» ꞊Dhɛ Bɛnö ˈdhö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗, mɛn  ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dho kwa ꞊bhlëë ˗ya ˈö ˈkwa ˗mɔn ˗an ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha ˗sü ˗bha. Gagade ˈka, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˈkwa ˈgüdɔgbɩɩsü draanˈˈ.

10. ˈMën ˗tɔ ˗to ˗wo ˗ta ˗sü?

¹⁰ Biblö ˈgü, ˗wo kpö ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «˗to ˗wo ˗ta ˗sü» ɛɛnˈˈ «˗dhɔ ꞊dede» ˈka bhë, ˗yö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗klu ö gbamɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˈö ˗dhɔ ˗kë ˗an ˈka, ˗a ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö ˗gban ˗dhɔ ˈö Zoova gbamɛn ˗nu ꞊zinŋgü ˗a ˗bha. (2 Sam. 9:6, 7) ˈˈTʋ̈ŋ ˗nu ˗wo ʒiö ˗ni ˈgü, kwa ˗bha ˗to ˗wo ˗ta ˗sü ˗gɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gban. ˗Kɔ ˈö Daniɛdhö ˗bha ˗yö ˗kë ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˗ga.

11. Daniɛdhö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

¹¹ Daniɛdhö ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˗a ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˈko ˗ta ꞊va. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ˗ ˗kwɛ ˗yö ˗ʒiö 90 ˗ta, ˈgüdandhe ˈkpii˗ do ˗nu ˗a ˗ta. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka kö Mɛdö ˗nu waa Pɛsö ˗nu ˗wa Babidhɔnö ˗dhɛ ˈkun. ˗An ˗bha ˗gblüdë ˗kun Dadhisö ˈka. Daniɛdhö ˗san ˗kun ˗gblüdë ˗bha ˗yökëmɛn ˗nu kë ˗ni ˈgü, ˈö ˈwaa˗ ˗bha ˗Zlan ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˈwɔn ˈgü, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈwo Daniɛdhö zë. ˗Wo ˗gblüdë ˗blü kö ˈtɔŋ˗ ˈbha ˈö dho Daniɛdhö ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗ya dɔ. Daniɛdhö ˗dho ˈto ö ˗wo ˗ta ɛɛnˈˈ yö ˗dho bɔ ˗gblüdë ˈka ˗ee? ˗Wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˈˈkan ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗dhɛkpaɔyi 30 ˈˈpiʋ̈, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗klu ˗gblüdë ˗bha. Daniɛdhö ˈyii˗ kë ˈˈdhʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wa ˗zuö ˗gblüdhi ˈgü laa ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ Daniɛdhö ˗bha ˗to ˗wo ˗ta ˗sü ˗bha, ˈö˗ dha laa ˗nu ˗gɔ. (Dan. 6:12-15, 20-22) Kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ꞊dhɛ Daniɛdhö ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

12. ˈMën Daniɛdhö ˗blü ˈö to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ꞊dedewo?

¹² ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˗dhɔ ꞊dede ˈnën mɛn ˗blü ˗to ˗wo ˗ta ˗sü ˗bha. Daniɛdhö ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗a Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ö ˗zota Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu waa ˗kɔ ˈö ˗an ˗zɔn ˗a ˈka ˗an ˈgü ˗sü, ˈnën ˈwo˗ ˗kë ˈö ˗dhɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö ˗kë ˗a ˈgü. (Dan. 9:4) Daniɛdhö ˗yö ö ˗zota ˈzü ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗kë ö ˗dhɛ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈö ˗an ˗kë ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ˗an ˈgü, ˈö˗ ˈˈnuɛ bho ˗an ˗wɔn ˈgü.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (1) Kwa ꞊dhegblü wlüünën ˗nu ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü ˗da ˈgüdandhe ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈwɔnzuan ˗zɔn. (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.) (2) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö video ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ˗a ˈdhö, ˗wa kwa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ gɔɔn˗ waa gɔɔn˗ ɛɛnˈˈ dhebɔ waa dhebɔ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a pö?

 ¹³ ꞊Dɛɛ, mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˈnën ˈwo ꞊klëën ˗sü ˈka kwa ꞊dhegblü wlüünën ˗nu ˗zü. Mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈö ˗Zlan ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗a ˗san ˗yö ˗an ˗kë. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˗ʒian ˗wo ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ kwa ꞊dhegblü wlüünën ˗nu ˗ta kö ˈwo ˗an ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü shiʋ̈ˈˈ. ˈPë ˗kë kwa ꞊dhegblü wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Glamö ˈö Ɔsitradhi ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˈGüdandhe do ˗yö ˗nu ˗a ˗ta kö ˗yö ꞊klaŋkɔɔdhö. ˗An ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˗ya pö: «ˈKa˗ man ka ˈˈtɔŋdë do ˈˈdhi ꞊dhɛ gɔɔn˗ waa gɔɔn˗ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗kë do ˗sü ˈö bhë ö ˗kɔ ˗ya ˈgü, ˈmën ˈka dho ˗a kë?» ꞊Klaŋgɔmɛn ˗ya ˗pö ˈzü mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗dhɛ ˗së ˗wo bɔ ˈˈpian do ˈka kö mɛn ˈö ˗an ˗dhɛ ˈya˗ ˗wo bɔ ˈˈpian ˈˈwɛɛ ˈka. Glamö ˗ya ˗pö: «˗Ya ˈˈkan yaa kwa ꞊dhegblü do yi ˗bha, mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈwo to ˈö ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö ˗an ˗dhɛ ˗së ˗wo ˗bɔ ˈˈpian do ˈka.» Pë ˈwo˗ ˗kë ꞊taabha, ˗yö Glamö ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗da ˈgüdandhe ꞊dede ˈgü. Glamö ˗ya ˗pö ˈzü: «꞊Klaŋgɔmɛn waa ꞊klaŋnën ˗nu ˗wo si ˗bho yi ˗gɔ ˈˈlɛlɛ do ˈyi dho ꞊klaŋkë ˗a ˈka ˗be bhë, ˗a ˈˈpiʋ̈. A n zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈa˗ ˈgüman ˗an ˗gɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈa n ˗man ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˈˈtʋ to.» Glamö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ? -Ya ˗pö: «Si ˈwo kun ˗a bho ˗ni ˈgü n ˗gɔ bhë ˈyaa kun n ˗dhɛ ˗së, ˈˈkɛɛ n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗kun dhi ˗sü ˈka ꞊dedewo, ˈyö sü ꞊dhɛ a ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˈa n ˗man ˗zoyödhe ˗wɔn ꞊blɛɛ.» c

14. Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗gɛn ˗gban ꞊dedewo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ ꞊Dhɛ Daniɛdhö ˈdhö, ˈkwa kwa ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dadhiʋ̈, kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha ꞊dedewo. ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa˗ ˗gɛn ˗gban ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu draanˈˈ ˗sü ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗dapë ˗nu ˗draan. (Wlɔ. 1:20) ˈKwa˗ pö Zoova ˗dhɔ waa˗ ꞊bhlëë ˈwo kwa ˈgü ˗wo ˗dadhiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˗gɔ ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo dɔ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˈwo ˗kë « Évolution ou conception ? » ˈka bhë, ˈkwa ˗an ˗wo pö ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an video ˗nu ˗ga. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ˈsëëdhɛ ˗be ˈnën ˗nu La vie a-t-elle été créée ? waa Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie ˗an ˗wo pö. Kwa ꞊dhegblü wlüünën do ˈö Danemakö ˈwo˗ ˗dhɛ Ɛstɛɛ, pë ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈö ˗gban pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈWɔn ˗nu ˈgü ˈˈpʋ ˗kɔ ˗nu ˈwo ˗an ˈgü, ˗wo ˗së ꞊dedewo. ˈPë kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë ˈwaa blɛɛˈˈ. ˈˈKɛɛ ˗kɔ ˈö pë ˗nu ˈdhö˗ ˈka ˗wa ˗zɔn kwa ˗dhɛ, ˈwo wo ꞊kwaa kwa ˗zü kö kwa ꞊dede ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü.» Bɛnö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö, ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˗nu ˈwo ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈgü, ˗wo mɛn ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ꞊dedewo. ˗Wa ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën ˗këdhösü ˗da.» ˈKwa ˈsëëdhɛ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗wo pö, kwa ˗dho ˈdhaŋ˗ bho ˗wo ˈö Biblö ˗ya pö ˗a ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˗pö: «ˈAa! Yi Dëmɛ, yi ˗bha [˗Zlan], ˗a ˗dhɛ ˗mü ꞊dedewo, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö bhi ꞊në i ˈtɔ ˗yö bhɔ, kö ꞊bhlëë ˗yö ˗ya i ˗bha, kö ˈgügbɩɩdhɛ ˗yö kë i ˗gɔ, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ bhi ꞊në ˈi pë suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗da.»—˗Dhɛ. 4:11. d

15. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë ˈzü kö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗gɛn ˗yö ˗gban?

¹⁵ ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dadhiʋ̈, kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a Gbö Yesu ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˈPë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö wlüünën ˈka ˈwo˗ ˗dhɛ Samidha ˈö Lüman ˈˈsɛ ˈgü ˈö˗ ˗kë, ˈyö bhë. ˗Ya ˗pö: «A ˗bɔ Yesu ˗ta ˈa Zoova dɔ ˗së ˈka.» Kö  Samidha ˗kun ˈˈtɩtɩ, ꞊waa˗ pö Zoova ˗yö mɛn ꞊dede ˈö˗ ˗zopiʋ̈wɔn ˈdhö ˗dhö ˗a ˈka, ˈyaa kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë, Samidha ˗ya ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈgüman. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «Yesu ˗dhɔ ˗yö n ˗kë, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˈnën ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈˈtɔŋdë ˈka ˈö ˗an ˗dhɔ ˗ya ˗kë.» ˗Dhɛ ˈö˗ ˗bha Yesu ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈, ˗yö ˗ya Zoova dɔ ˗sü ˗bha ˗së ˈka ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈpö. ˈMën ˗kë? Samidha ˗ya ˗pö ˈzü: «A ˗ya ˗a yö ˗sü ˗bha ˈdɔɔni ˈdɔɔni ˈka ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗to Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö, waa˗ ˗nu ˗an ˈwɔn kë ˗kɔ ˗yö do. Pë ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈö Zoova ˗yö Yesu bɔ ˈˈsɛ ˗ta, a ˗ya ˗an dɔ ˗sü ˗bha. ꞊Taabha, a˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa ö dɔ.» (Zan 14:9) ˈKwa˗ pö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗gɛn ˗yö ˗gban, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈwɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˈkwa˗ draanˈˈ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗dho ˗dadhiʋ̈ ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha.

16. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha? (Psaume 18:25; Michée 6:8)

¹⁶ Mɛn ˗nu ˈwo ˗klu wo ˈko ˗bha ˈnën ˈwo ˗kë ꞊shiöŋ ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˈka. (Ruth 1:14-17) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗dho ˈwaannu ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˗së. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˗pö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha, ö ˗dho ˗klu kwa ˗bha ˈpö. (Psaume 18:25; Michée 6:8 ˗wo pö.) ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈö yö ˗a ˈgü. Kwa ˗Damɛn ˈˈpiigbɩɩsü ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë kwa ˈˈtɔŋdë ˈka. ˈˈTɔŋdhɛ suu ˈö bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ ˗gbanmɛngɔmɛn, ɛɛnˈˈ ˈzü ga ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˗bha. (Dan. 12:13; Dhu. 20:37, 38; Wlɔ. 8:38, 39) ˈKwa ˈto Daniɛdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗klu Zoova ˗bha, ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊dedewo.

17-18. ˗Mën ˈbha ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ draanˈˈ ˈö ˗gban Daniɛdhö ˗bha?

¹⁷ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈˈklʋʋsë ꞊plɛ ˈö Daniɛdhö ˗yö ˗an ˗zɔn ˈnën ˈkwa ˗an ꞊draan. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ꞊va ˈbha ˗wo ˗dhö ˈwo ˗gban Daniɛdhö ˗bha ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ draanˈˈ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova ˗ya ˗kë ˈö Daniɛdhö ˈˈɲan ˈgü ˗yö ˗da, ˈö ˈˈɲɛɛn ˗nu bho, ˈö˗ ˗takun kö ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˗an ˈklɔɔ˗ pö. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a ꞊vadhɛ ˗ya yökodhiʋ̈ ˈsaadhö. ˈˈKɛɛ ˗a ˈsɛɛn˗ ˈbha ˗nu ˈwo ˗gban mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha ˈwo dho yökodhiʋ̈ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗wo mü.

¹⁸ ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˈwɔn ˈö Daniɛdhö ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˗a ꞊plɛ ˈbha yö. Kwa ˗kë wlüünën ɛɛnˈˈ ˈmɛn ˗ya kë zii ˗a ˈka, ˈkwa ˗an ˈgüman ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta ꞊dɛɛ. ˈWɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa to kwa ˗wo ˗ta, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë baasü ˈka ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈö˗ yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗ ˗a ˗bha.