1. ˗Mën Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë?

 ZUƲ̈GBLÜDHI ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˈö ˗dhö dhebɔ waa ö ꞊gɔɔn ˗an ˗bha ˈka ˈyö ˗tɔ ˗an ˗bha ˈnën bhɔ ˗yi. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˈto ˈnën ˈˈpuu ˈka ˗kplawo. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ˈnën ˈyaa ˈˈgla ˗ni ˈgü, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗tɛ. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈdhɛ ˈkwa ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü zübho, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö kwa ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈. (1 Ko. 3:1) ˗Ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa kë «꞊dhɛ [kletiɛn] ꞊kpaɔsü ˈdhö.»—1 Ko. 14:20.

2. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ˈMën ˗tɔ ˗kë kletiɛn ꞊kpɔɔsü ˈka ˗sü? ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka? ˗Zuugü ˗bhöpë ˗yö mɛn ˗kian ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗dho kwa ˗zoyö kwa ˗de ꞊dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.

ˈMËN ˈKWA DHO ˗A KË KÖ ˈKWA KË KLETIƐN ˗KIANSÜ ˈKA?

3. ˈMën ˗tɔ ˗kë kletiɛn ꞊kpɔɔsü ˈka ˗sü?

³ Biblö ˈgü Glɛkö ˗wo kpö ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «꞊kpɔɔsü» ˈka bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo˗ pö «˗kiansü» ɛɛnˈˈ «ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈», ɛɛnˈˈ ˈzü «pë ˈö ˈˈdhiʋ̈ ˈdhö ˗mɔn ˗sü ˈka.» a (1 Ko. 2:6) Kletiɛn ˈö ꞊kpɔɔsü ɛɛnˈˈ ˈö ˗ya ˗kian ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö ˈyaa ˈnën ˈka ˈzü ˗Zlan ˗bha ˗ʒian ˗ta. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kë kletiɛn ˗kiansü ˈka, kwa dua ˗mü kö kwa ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗kplawo. (1 Tim. 4:15) Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö dho ˈö yö˗ ˈka wlüünën ˗nu ˗bha, kwa ꞊mɔɔn ˗bha ˈkwa ˗kian. ˈˈKɛɛ kwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa ˗kian?

4. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kletiɛn ˈö ˗ya ˗kian ˗a dɔ?

 ⁴ Kletiɛn ˗kiansü ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗bha. ˈYaa ˗an zë ˈgü kö ˈö ˈto ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗dhɛ ˗së ˗a ˈˈpiʋ̈. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗bha ˗kë ˗a ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü ˈwɔn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo zë ˗a ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ö ˗zotakɔ waa ö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗wo ˗bɛ Zoova ˗bha ˗bha. ˗Ya kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, ˈö˗ ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kplawo kö waa Zoova wo ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗yö kë do. (Efɛ. 4:​22-24) ꞊Yaa˗ pö ˈö ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˗yö ˗an ˗bɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu waa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗an ˗bha. ˗Ya ˈö ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗nu ˗bha, ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗an kë.—1 Ko. 9:​26, 27.

5. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë kletiɛn ˈö ˈyaa ˗kiansü ˈka bhë, ˗a ˈka? (Efɛzö 4:​14, 15)

⁵ Kletiɛn ˈö ˈyaa ˗kiansü ˈka ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈdhaŋ˗ bho ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛn ˗gɔ ˗wo ˗nu ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë «꞊sua ˗nɔɔn ˗nu», «˗wa ˗ya ˗pö» ɛɛnˈˈ ˗kwɛzlan ꞊suasü ˗nu ˈwo ɛntɛnɛtö ˗ta ɛɛnˈˈ ˈzü ˗ta ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗bha ˈˈkpɛnŋ ˗kë mɛn ˗gɔ ˗sü ˗nu ˈka. b (Efɛzö 4:​14, 15 ˗wo pö.) ˗A kletiɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊druɛɛ ˗kë, ˈö ˈˈdhinaan ˗kë ɛɛnˈˈ ˈö ö ˗naan yö ˈˈvaandhö mɛn ˗nu ˗bha. ˈGüdandhe ˗nu ˗wa nu ˗a ˗ta, ˗wa ˗blü ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha.—1 Ko. 3:3.

6. ˈMën ˗kë ˈkwa kletiɛn ˗bha ˗kiansü ˗zɔn ˈnën ˗bha ˈˈglasü ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁶ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, Biblö ˗yö ˈˈglasü ˈö ˗Zlan ˗bha ʒian ˗ta waa ˈnën ˗bha ˈˈglasü ˗an ˗zɔn ˈˈkwöö. ˈNën ˈö ꞊kun ˈˈtɩtɩ, ˈwɔnbhokoodɔdhe ˈyaa˗ ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗a ˗bhawɔn ˗yö mɛn ˈkpii˗ ˗bha kö ˗ya ˗takpa, ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ dhebɔ do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ö ˈdhu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ö ˗kɔ ˈkun kö ˈwo ˗kpinŋ ꞊zinŋ ˈˈkan. ˈˈKɛɛ ˗a ˈnën ˗ya ˈˈgla, ˗a dhö ˗dho ö ꞊kwaa˗ ˗zü kö ˗yö ˗kpinŋ ꞊zinŋ ˈˈkan ö ˗de ˗ta. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a dhö ˗dho ˗a kpɔɔ ˗kplawo ꞊dhɛ ꞊yaa˗ pö ˈö ˗kpinŋ ꞊zinŋ ˈˈkan ˗yö ˗dhɛ ˗ga ö ꞊kwaa˗ waa ö ˗kɔ ˗së ˈgü. ꞊Taabha ˗ya kë mɛn ˈkpii˗ ˈka, ˗yö ˗dho kë ˈö ˈsuan˗ ˈka kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈya ˗dho kë ˗a ˈka. ˈNën ˈsɛɛn˗ ˗nu ˗bhawɔn ˗yö mɛn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗bha kö ˗wo ˗an ˗takun kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈya ˗dho kë ˗an ˈka. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka kletiɛn ˗nu ˈö wo ˈti ˗kian ꞊köŋ ˗an ˗bhawɔn ˗yö ˗a mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗bha kö ˗wo ˗an ˗takun kö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˈya  dho kë ˗an ˈka, ˗wo ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. Kletiɛn ˗kiansü ˗nu ꞊waa˗ pö ˈwo ˈwɔn ˈbha kë, ˗wo ˗gban Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ta ˈwo Zoova ˗zotakɔ dɔ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈.

7. Kletiɛn ˗kiansü ˗bhawɔn ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha ee?

⁷ ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ kletiɛn ˗kiansü ˗bhawɔn ˈyaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗takundhe ˈbha ˗ee? ˗Abin. ˗A ˗bhawɔn ˗yö ˗a ˗bha ˈpö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö ˈyaa ˗kiansü ˈka bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗wo pë ˈö dho ˗a kë ˗a ˗zɔn ö ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˗a kë ö ˗bha ˈka. Kletiɛn ˗kiansü ˗ya ˗takundhe ˗dhɛ kwa ꞊dhegblü ꞊kpɔɔsü ˗nu ˈö ˗wa bɔ ˈwɔn ꞊va ˈgü ˗an ˗gɔ, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ yö ˈnën dho ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈö «˗dho ö ˗de ˗bha ꞊kwɛɛ˗ bun.»—Ga. 6:​5, NTBL.

8. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈgü ˈö kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwo kë do?

⁸ Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë ˈkpii˗ bhë ˈwaa bhɔ wo ˈko ˗bha. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwaa do. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ꞊kpɔɔsü ꞊dedewo, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˈgü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˈˈgblu ˗yö ˗së ˈgbɛ, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗zë ˈö mɛn ˗nu wëë ˗yö ˗an ˗kë. Kletiɛn ꞊plɛ ˈö ˗wa ˗kian ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn do ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗gban Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ta, pë ˈwo dho ˗a kë ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë do. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wo ˗gban ˈwo zuʋ̈ga ˈö ˈwɔn yökodhiʋ̈ bhë ˗a ˗ta ˈwo ˈwɔn ˗nu ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˗wo ˈti kë do, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo zadɔ wo ˈko ˗bha. ˗Wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ꞊ʒiaan kö wo ˗kɔ ˗yö kë ˈwɔn do ˗bha ˗kplawo.—Wlɔ. 14:10; 1 Ko. 1:10.

ˈMËN ˈKWA DHO ˗A KË KÖ ˈKWA KË KLETIƐN ˗KIANSÜ ˈKA?

9. Kwa ˗bha ˗kiansü ˗yö ˗nu ö ˗de ˈka ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

⁹ ˈˈTʋ̈ŋ ˗yö ʒiö ˗ni ˈgü kö ˈnën ˗yö ˈˈgla ˗ni ˈgü ˈpö. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗kian ˗Zlan ˗bha ˗ʒian ˗ta, kö ˈyii ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ mɛn ˗nu ˈwo kun Kodhɛŋtö ˗wo nɔɔn˗ ˗së ˗man ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈwo ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊slɔɔ ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˗an ꞊klaŋkë. (Këw. 18:​8-11) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈö ˗kwɛ ˗nu ˗wo ˗ʒiö kö ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˈwii ˗kian ꞊köŋ. (1 Ko. 3:2) Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈya ˗dho kë kwa ˈka?

10. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗kian? (Zudö 20)

¹⁰ ˈKwa˗ pö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ dua ˗mü kö ˗yö ˈˈwɩ ˗kiansü ˗bha. Mɛn ˗nu ˈö «ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔndɔdhe» ˗yö kë ˈwo ˗gɔ, ˈˈkɛɛ ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈto ˈnën ˗nu ˈka ˗kplawo bhë ˈwi ˗dho ˗kian toŋtoŋdhö. (Prov. 1:22) Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa kë ˈkpii˗, ˈˈkɛɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo kö wo ˗mɛn ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗bha wo ˗bha ˈka. ˈKwa ˗dho kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö. ˈPë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ kö kwa ꞊dede ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da pë ˈö dho kwa ˗kian ˗a ˈgü. (Zudö 20 ˗wo pö.) Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü ˗kplawo kö ˈkwa ˗kian, ˗kwa bhɛɛˈˈ kö Zoova ˗yö yökë ‹˗faan waa˗ kë zuëga ˗da kwa ˈgü.›—Fdh. 2:13.

11. ˈMën Zoova ˗ya nu kwa ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa ˗kian? (Efɛzö 4:​11-13.)

¹¹ ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗kian, Zoova ˈyaa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗zoyö kwa ˗de ˗dhɛ. ˗Yö kwa ˗maankëmɛn ˗nu waa kwa ꞊klaŋkëmɛn ˗nu ˗nu kwa ˗dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈgü kö ˗wo kwa ˗takun ˈkwa kë kletiɛn «˗kiansü» ˗nu ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ «kö kpɛa˗ ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ꞊dhɛ Klisi ˗bha ˈdhö bha ˈkwa˗ wo.» (Efɛzö 4:​11-13 ˗wo pö.) Zoova ˗yö kwa ˗gba ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka kö ˗yö kwa ˗takun kö «ˈwɔndɔdhe ˈö Klisi ˗gɔ» ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈpö. (1 Ko. 2:​14-16) ˗A ˈwɔn ˈgü ˗Zlan ˗yö kwa ˗gba Naɔn ˗së ˈsëëdhɛ ˗yiishiö ˈka kö ˈö Yesu ˗zotakɔ, ˗a ˈwɔn bhɛɛˈˈ ˗kɔ waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˗kë kö ˗yö ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö ˗an ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˈKwa ˈto Yesu ˗zotakɔ waa˗ ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗dho kë kletiɛn ˗kiansü ˈka.

 ˈWƆN ˗SË ˗NU ˈWO GO ˗ZUU ˈGÜ ˗BHÖPË ˈGÜ

12. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈwo «ˈwun züdɔdhɛ ˈka Klito ˗bha zian ˗ta»?

¹² ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗kian, kwa dua ˗mü kö «ˈkwa kwa ꞊kwaaˈ˗ ˈwun ˗dhɛ mɛ ˈwo ˈwun züdɔdhɛ ˈka Klito ˗bha zian ˗ta bhë ˗an ˗zü.» Pë ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗sü, ˗zoyödhe, ˗bɔyibhaasü waa ˗go ga ˈgü ˗sü. (Ebl. 6:​1, 2, NTBL) ꞊Klaŋwo ˗nu ˈwo bhë yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö ꞊gban ˗an ˗ta. ˗A ˗wɔn ˈgü Pantekɔtö yi ˈka, ˈdhɛ bɔmɛn Piɛdhö kun ˗zlanwopö ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗ya züdɔ pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ta. (Këw. 2:​32-35, 38) Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈwɩ ꞊klaŋwo ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Pɔdhö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ˗yö ˈti ˈdhaŋ˗ bho ˗go ga ˈgü ˗sü ˈˈdhiʋ̈ kö ˗yö ˈti ˈˈwɩ ˗kë kletiɛn ˈka ˗sü ˗bha. (1 Ko. 15:​12-14) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈwa ˗dho ˈto gagade ˗blɛɛsü ˗nu ˗ta dosɛnŋ.

13. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ˈö Eblö 5:14 ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka bhë, ˗a ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹³ ˗Zuu ˈgü ˗bhöpë ꞊dede ˈnën ˗tɔ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ waa˗ ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˗zopiʋ̈wɔn dɔ. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a ˈgü kwa dua ˗mü kö ˈkwa Biblö draanˈˈ, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü, ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa kwa ˗de ˗kian ˗ni ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta ˈwo kë Zoova ˗dhɛ ˗së. c—Eblö 5:14 ˗wo pö.

14. Pɔdhö ˗yö Kodhɛŋtömɛn ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˗kian?

¹⁴ Kletiɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗kiansü ˈka bhë ꞊waa˗ pö ˈwo ˗da ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu dɔ ˗sü kö ˗wo ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü bhë ˗yö ˗kë ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗wo ˈti ˈtɔŋ˗ ˈbha yö Biblö ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈpë ˗dhi ˗an ˗dhɛ ˗wa kë. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˈdhɛ ˈtɔŋ˗ gbɛ˗ ˈyaa ˗bha, ˗wa pö ˈkwa ˈtɔŋ˗ ˗zɔn wo ˗dhɛ mü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Kodhɛŋtö ˗wo Pɔdhö dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ꞊dhɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwo ˗bhöpë ˈwo ˈˈsaa˗ bho ˗a ˈka ꞊geebɔ ˗nu ˗dhɛ ˈwo˗ ˗bhö ɛɛnˈˈ ˈwo ˗kɔ ˗a ˗bhö ˗sü ˈka. ˈˈSanni ˈpë ˈwo dho ˗a kë Pɔdhö ˗ya blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an zuʋ̈ga ˈö «ˈwɔn  yökodhiʋ̈» bhë ˈnën dho pë ˈö mɛn ˈö ˗dhö ˈö dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha ˗a ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. ˗Yö ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo dho ˗an ˗takun kö ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ga ˈya ˗dho zadɔ ˗an ˗bha ˗an ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈGo mü ˈzü ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo dho ˗an ˗takun kö ˈwa ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɛn ˈˈdhiʋ̈ ˗zuö ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˈpö. (1 Ko. 8:​4, 7-9) Pɔdhö ˗ya ˗pö Kodhɛŋtömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo bɔ Biblö ˗ta kö ˗wo ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta wo ˗de ˗bha ˈka. ˗An dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo wo ˈˈɲan ˈto mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɔ ɛɛnˈˈ kö ˗wo ˈtɔŋ˗ mɛɛnˈˈ. Pɔdhö ˗kun ˗an ˗takun ˗ni ˈgü kö ˗wo ˗kian.

15. Pɔdhö ˗yö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Eblö ˗nu ˈka bhë ˗an ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˗kian?

¹⁵ Kwa ˗gleŋ ˈbha ˗sü ˈzü ˈsëëdhɛ ˈö Pɔdhö ˗ya bɔ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Eblö ˈka ˗an ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗gɛn ˈyaa kun ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗Zlan ˗bha ʒian ˗ta. ˗Wo ˗kun ꞊dhɛ ‹ˈnë ˗dee ˗nu ˈwo ˈyɔn nu ˗an ˗dhɛ ˗an ˈdhö.› (Eblö 5:12) Pë ˗dɛɛ ˗nu ˈö Zoova kun bɔ ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˗ta kö ˈö ˗an ꞊klaŋkë ˗a ˈka bhë, ˈwaa ˗an draanˈˈ kö ˗wo ˈˈwɩ ˗an ˗bha. (Prov. 4:18) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zuifö ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo ˗kun mɛn ˗nu ꞊faanmën ˗ni ˈgü ˗kplawo Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗bha ˈˈsaa˗ ˗ya ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an bho ˈˈshia˗ ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 30. (Wlɔ. 10:4; Tit. 1:10) ˗Kwɛ 30 ˗kun ꞊va ꞊dedewo. ˗An dua ˗mü ˗be kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwaa Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗kɔ ꞊löö ˈzü. Pɔdhö ˗kun ˗an ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü gagade ˗wɔngbɩɩsü ꞊dede ˗nu ˈka. ˈSëëdhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗an ˗takun ˈwo˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkë ˗kɔ ˗dɛɛ ˈö bɔ ˗a ˈka Yesu ˗ta bhë ˈnën ˗tɔ ˗a ˗së ꞊dede. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zuifo ˗nu ˗wo ˗gban ˗an ˗gɔ, ˗yö ˗an ꞊faanmën ˈzü ˗zlanwopösü ˗bha ˗kplawo.—Ebl. 10:​19-23.

˗KWA ˈˈKAN ˗ZOYÖ Ö ˗DE ˗DHƐ ˗SÜ ˗BHA

16. ˗Ya ˈˈkan kwa ˗bha ˗kë kletiɛn ˗kiansü ˈka ˗sü ˗bha, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë?

¹⁶ ˈKwa kë kletiɛn ˗kiansü ˈka, ˗yö ˗dhö kë ˗së kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈto ˗a ˈka ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈkan ˗zoyö ö ˗de ˗dhɛ ˗sü ˗bha. (1 Ko. 10:12) ˈKwa˗ pö kwa ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗kplawo, kwa dua ˗mü kö ‹ˈkwa kwa ˗dɩ ˗ga ˗së ˈka.›—2 Ko. 13:5.

17. ˈSëëdhɛ ˈö˗ Pɔdhö ˗ya bɔ Kodhɔsömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈto ˗kiansü ˈka ˗kplawo?

¹⁷ ˈSëëdhɛ ˈö˗ bɔ Kodhɔsömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, Pɔdhö ˗ya ˗zɔn mü ˈzü ꞊dhɛ kwa dua ˗mü  kö ˈkwa ˈto kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Kodhɔsömɛn ˗nu ˗kun kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, Pɔdhö ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo kë wo ˈsuaan˗ ˈka kö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˗yö kɔ ˈya ˗dho ˗an ˗taman. (Kodh. 2:​6-10) Epaflasö ˈö mɛn ˗nu ˈwo kun ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗a dɔ ˗së ˈka bhë, ˗yö ˗bhɛɛ ˗an ˗bha ˈka ˗kplawo kö ˗an «yun ˗yö ˈˈsɛ ˈkun» ɛɛnˈˈ kö ˗wo ˗kian. (Kodh. 4:12) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Pɔdhö waa Epaflasö ˗wo ˗kun ˗a ˈwɔn dɔ ˗ni ˈgu ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë ˗kiansü ˈka ˗kplawo, ˗a ˗bhawɔn ˗yö ˈgüdɔgbɩɩsü waa ˗Zlan ˗bha ˗takundhe ˗an ˗bha. ˗Wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö Kodhɔsömɛn ˗nu ˗wo ˈto ˗kiansü ˈka ɛɛnˈˈ ˗wo kë ꞊kpɔɔsü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈö nu ˗an ˗ta, ˗a ˈgü.

18. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kletiɛn ˈö ˗ya ˗kian ˗a ꞊slɔɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁸ Pɔdhö ˗ya ˗pö Eblö ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ kletiɛn ˗kiansü dua ˗mü kö ˗yö kë ö ˈsuaan˗ ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˈˈdhiaa ˗yö ˈto ˗Zlan ˈgü ˗kplawo. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈti ö ˈˈtʋ ˈto Zoova ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö dho ˗a ˈka ꞊gblɛɛn ˈö˗ ˗kɔ ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗yö ö ꞊yɛɛ˗ kë kö Zoova ˗ya ˗bhawɔn ˈto. ˈWɔn ˗së ˈö mü ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Eblö ˗nu ˈti kë ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. (Ebl. 6:​4-9) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ꞊dɛɛ, mɛn ˈbha ˗nu ˗kɔ ˗ya ꞊zɔɔ ɛɛnˈˈ ꞊waa˗ ˗an bho kwa kpö ˈgü kö ꞊taabha ˗wo ˈgo wo ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈmën dho kë? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗wa wo ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˗wa ˈgo wo ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, kö ꞊waa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü ˈzü ˈö Pɔdhö ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka bhë, ˈyaa ˗mü wo ˈka. ˈKö ˗ke ˈˈdhʋ̈ ꞊waa˗ pö ˈwo wo ˗yɛ kë Zoova ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗bhawɔn ˗yö ˗a ˗bha ˗takundhe ˗bha. (Ézéch. 34:​15, 16) Mɛn zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ kletiɛn ˗kiansü ˈbha ˗bha kö ˗yö ˗an ˗takun ˗wo kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˈzü.

19. ˈMën ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈?

¹⁹ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈka ˈˈpiʋ̈ kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˈka, ˗yö kë ˈka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈka ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗Ka gagade ˈö Biblö ˈgü bhë ˗a draanˈˈ ˗kplawo kö ka ˗zotakɔ ˗yö bhɔ Zoova ˗bha ˗bha. ˈKa kë kletiɛn ˗kiansü ˈka ˈsaadhö, ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈka ˈto ˗a ˈka ˗dɛɛ, ˈka ˈto ˗a ˈka ˗toëpö ˈka.