'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

Kwa we mü ˗ni ˈgü, ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka

Kwa we mü ˗ni ˈgü, ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka

ˈYAA za ˈgü pë ꞊vadhɛ ˈö Zoova ˗ya gbɔɔ kwa ˗gɔ ˈö do ˗kë ˗potaadhe ˈka bhë, ˗wo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ꞊dedewo. Biblö ˗yö we ˗sü ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˗së ꞊dede ˈdhö, ˈö˗ pö: ‹We ˗yö mɛn zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da, ˈö ˗bhöpë ˗yö mɛnbhɩɩdhe zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi.› (Eccl. 10:19; Ps. 104:15) ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˗nu ˈö we mü ˗sü ˗yö ˈwɔn yaa ˗kë ˗an ˈka, ka ˗an ˗dɔ. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗todhüsü ˈgü, ˈpë ˗gban we mü ˗sü ˗bha mɛn ˗nu ˗wo ˈyaa do ˗a ˈgü. ˗Mën ˈö dho kletiɛn ˗nu kwa ˗takun we mü ˗sü ˈgü?

˗Dhɛ ˈˈoo ˗dhɛ ˈkwa˗ ˗bha ɛɛnˈˈ wɔ ˗kɔ suu ˈˈoo ˗su ˈö ˈkwa ˗gla ˗a ˈgü, kwa ˈti kwa ꞊kwaa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗zü, ˈkwa ˈto ˗Zlan ˗bha ˈˈpiʋ̈ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi.

꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü mɛn ꞊vadhɛ ˗wo we ꞊va ˗mü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗mü kö ˈwo kë wo ˗de ˈgü ˗së. Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗mü ˈpö kö wo ˗zo ˗yö bhɔ wo ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈka. ˗Dhɛ ˈbha ˗nu ˈgü ˈzü ˗wa ˗mü kö ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwa ˗kian ɛɛn wo ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗.

Kletiɛn ˗nu ˈwo ꞊kpɔɔsü ˗ʒiaanwo ˗wo wo ꞊kwaa˗ wo ˗Damɛn ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo go we ꞊va mü ˗sü ˈgü, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. Proverbes 23:​29-35 ˗yö ˗kɔ ˈö we ꞊va mü ˗mɛn ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka waa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo nu ˗a ˗ta, ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. a Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Daniɛdhö ˈö mɛn zii ˈka Edhɔpö, ˗yö ˗kɔ ˈö˗ ˗bha ˗tosɛta kun ˗a ˈka kö ˈyii Zoova dɔ ꞊köŋ ˗a ˗blɛɛ, ˈö ˗pö: «We ꞊va mü ˗sü ˗ya ˗kë ˈa ˗da ˈwɔn yaa ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˈa pë ˈˈdhiʋ̈˗ ꞊va ꞊dede ˗kë n ˗de ˈka. N ˗zo ˗ya ˗da ˗an ˈˈpiʋ̈ ꞊dɛɛ, a ˗kë n ˗de ˈgü ˈya ꞊dedewo.»

Kletiɛn ˗nu, kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈˈkan we ꞊va mü ˗sü ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo go ˗a ˈgü ˈwa ˗dho kwa ꞊slɔɔ? Kwa dua ˗mü kö ˗Zlan ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka.

ˈPë Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban we mü ˗sü ˗bha waa ˈpë mɛn ꞊vadhɛ ˗blü ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha, ˗kwa ˗an ˗ga.

˗MËN ˈÖ BIBLÖ ˗YA PÖ ˈÖ ˗GBAN WE MÜ ˗SÜ ˗BHA?

˗Zlan ˈˈDhiwo ˈti˗ pö ꞊dhɛ we mü ˗sü ˗yö ˈya˗. ˈPë pö ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ we mü ˗sü ˗yö mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblu ˗dhi. ˗Ya ˗pö: «Ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ü ˗bha ˗bhöpë ˗bhö ˗sü ˈgü, kö ˈü ü ˗bha we mü zuʋ̈niidadhe ˈka.» (Eccl. 9:7) Yi do ˈka, Yesu ˗yö we mü. Pë do ˈö bhë ˈyö ˗klu Zoova ˗bha ˗mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë.—Mat. 26:​27-29; Dhu. 7:34; 1 Tim. 5:23.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˈˈDhiwo ˈti˗ pö we mü ˗sü ˗yö ˈya˗, ˗a mü ˗sü kö ˗yö mɛn ˈkun bhë ˈnën ˈya˗ . ˗Ya ˗pö ˈˈpuu ˈka: «ˈKa dho˗ pö ˈka we mü ˈö ka kun.» (Efɛ. 5:18) ˗Ya ˗pö ˈzü: «We mü ˗dudu [ . .] ˈwii ˈdho ˗da [˗Zlan] ˗bha ˗gblüdëdhɛkëdhɛ ˈgü.» (1 Ko. 6:10) ꞊Ii, we ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ mü ˗sü waa ˗kë we ˗bha ꞊dhuëŋ ˈka ˗sü ˈö bhë, Zoova ˗ya ˗yö ˈya˗ ꞊dedewo. ˈˈSanni ˈkwa ˈto mɛn ˗nu ˈwo kwa ˗züzü ˗an ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗kwa ˈwɔn ˗nu ˈwo dho Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗an kë ꞊ʒiaan.

Mɛn ˈbha ˗nu ˗bha ˈgü, ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwo we ꞊va mü ˈö ˈyaa ˗an ˈkun. ˈWɔn kë ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyaa ˗së ꞊dedewo. Biblö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ «꞊nëng we ˗ta» ˗sü ˈö bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö gɔɔn˗ ɛɛnˈˈ dhebɔ ˗kɔ ˗da ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗sü ˈgü ˈö waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ꞊shiʋ̈. (Tit. 2:3; Prov. 20:1) Yesu ˗ya ˗pö ꞊ʒianwo ꞊dhɛ «yɔ ˈyi ꞊vava mü ˗sü» ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗kɔ kun ˗da ˗Zlan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü ˗sü ˗bha. (Dhu. 21:​34-36) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈmën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kletiɛn ˗takun kö ˗yö ˈˈkan we mü ˗sü ˈö mɛn ˗da ˈwɔn ˈgü bhë, ˗a ˗bha.

˗KWA KWA ˗ZOTA ˈPË ˗KË ˈKWA WE MÜ WAA˗ MÜ ˗KƆ ˈGÜ

ˈYi ˗dho kë ˗së toŋtoŋdhö kö ˈkwa ˈto ˗mɛn ˗nu ˈö kwaa˗ ˗nu kwa wɔ ˗kɔ ˈdhö do ˗an ˗bha we mü ˗kɔ ˈˈpiʋ̈. Kletiɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊kpɔɔdhɛ ˈka ˈwo wo ˗kɔ ˈˈyɛ ˗bhöpë waa we mü ˗kɔ ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së ˗an ˗bha. Biblö ˗ya ˗pö: ‹ˈWɔn ˈˈʋʋ ˈwɔn ˈö ka dho˗ kë, ˗yö ˗kë pë ˗bhö ˗sü ˈka oo, ˗yö ˗kë müpë ˗nu mü ˗sü ˈka oo, ˈˈɛɛn ˈzü ˗yö ˗kë ˈwɔn ˈˈʋʋ ˈwɔn ˈka, ˗kaa kë ˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˗dhɔ ˗dhɛ.› (1 Ko. 10:31) Dhɛɛˈˈ ˗nu waa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo yö, ˗kwa ˗an ˗ga.

A we ˗mü kö ˈa kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗së ˗ee? Exode 23:2 ˗ya ˗pö: «Ü dua ˈyaa ˗mü kö ˈö ʒiö mɛn kpö ꞊va ˈˈpiʋ̈.» Zoova ˗kun Izraɛdhömɛn ˗nu ꞊kpɔɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˈwa ˗dho ʒiö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ö ˗dhɛ ˗së ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Dhioo ˈö bhë ˗yö ˗së ˈpö kletiɛn ˗nu ˗bha ˈka ꞊dɛɛ. ˈKwa kwa ꞊kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zotakɔ ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˈwɔn ˈö ˗gban we mü ˗sü ˗bha ˗a ˈgü, kwa ˗dho Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lö ˈgü ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö ꞊shiʋ̈.—Wlɔ. 12:2.

A we ˗mü kö ˗wo n ˈsü ꞊dhɛ mɛn ˈˈgbɩɩ˗ ˈdhö ˗ee? Wɔ kɔ ˈbha ˈgü, we ꞊va mü ˗sü ˈö ˗kplawo bhë, ˈyaa ˈya˗. (1 Piɛ. 4:3) ˈˈKɛɛ ˗dhioo ˈö 1 Kodhɛngtö 16:13 ˗ya dɔ kwa ˗ta, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «˗Ka ˗ya ka ˈˈyaan, ka ˈgü ˈya ˈdho ga ˗zʋ ˗yö [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˗ka ka faan dɔ, ˗ka ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗.» We ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö. We ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗zotakɔ ˗kë ˈya˗, ˈö˗ ˗mɛn ˈyaa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. We ꞊va mü ˗sü ˈyaa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗zɔn ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊kpɔɔsü. Isaïe 28:7 ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈö we ꞊yaa˗ ˈkun ˗yö ˗daŋdaŋ ˈö ˈwɔn yaa ˗kë ˈö ˗de ˈka.

꞊Faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˗së kë, ‹ˈkwa ˗ya kwa ˈˈyaan, ˈkwa kwa ˗zʋ ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ› ˗yö ˗go Zoova ˈˈpiʋ̈. (Ps. 18:32) ˈKwa˗ pö ꞊faan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö kë kwa ˗gɔ, ˗kwa ˈˈkan ˈwɔn yaa ˗nu ˗bha kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈti ˗dho kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ ˈkwa ˗an kë. Yesu ˗yö waa Zoova wo ˗bha ˗mlɛɛn ˗gɛn ˗gban ꞊dedewo. Mɛn ꞊vadhɛ ˗kun ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗ni ˈgü ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˈgü ˗kun ˈˈgbɩɩ, ˈö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈö ˈwɔn ˗së kë.

A we ˗mü kö n ˗zo ˗yö ˈgo n ˗man zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ n zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ꞊va ˗wo ˗kë n ˗bha, ü [Zoova] n ˗zo ˗gban, ˈü n zuʋ̈ˈˈ ˈwaannu.» (Ps. 94:19) ˈWɔn ˈbha ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈtɛ ˗ni ˈgü, ˗kwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˈkwa ˗dho ˗a pö ꞊ʒiaan ˈkwa we mü. ˈKwa˗ pö zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ꞊va ˈya ˗dho kë kwa ˗bha,˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ zoodhö zoodhö. ˗Ya ˈgo mü, mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˗takundhe ˗dhɛ kwa ˈˈtɔŋdë do ˈö ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˈö ˗ya ˗kian ˗a ˗gɔ ˗sü, ˗yö ˗së. Gagade ˈka, we mü ˗sü kö ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun bhë, ˈyaa mɛn ˗nu ˗takun ˈwɔn ˈö kpɛnŋdhö ˗a kë ˗sü ˗bha. (Osée 4:11) Daniɛdhö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊bhɛɛ ꞊klöö˗ yö, ˗ya ˗pö: «A ˈkozë n ˗man zuʋ̈dhiʋ̈tɛ waa n zuʋ̈ˈˈ ˗bha za ˗dɔ n ˗bha ˗sü ˈka. A we ˗mü kö n ˗zo ˗yö ˈgo n ˗man ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˗da ˈnën ˈwo ˈˈdhiʋ̈ dosɛnŋ. ˗Ya ˈgo mü, n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wo ˗kan n ˗bha, ˈa ˗kë n ˗de ˈgü ˈya˗.» ˈMën Daniɛdhö ˗takun? ˗Ya ˗pö: «A˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈpë n ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha ˈyö ˗tɔ Zoova ˗bha ˗takundhe, we ˈyaa ˗mü. A ˗dho ˈa ˗mɔn n ˗man ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun ˗së ˗bha, ˈö ꞊taabha ˈa go ˗an ˈgü.» ˗A ˗dhɛ ˈö ˗së ˈzü ˈyö ˗tɔ Zoova ˗yö kwa ˈˈsuee ˗kplawo kö ˈö kwa ˗takun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü.—Fdh. 4:​6, 7; 1 Piɛ. 5:7.

ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa we mü ˗ni ˈgü ˈˈgbɛ, dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an kpɔ kwa ˗de ˗gɔ: «N ˗man ˈkɔdhigümɛn ɛɛnˈˈ n ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö do ˗ya n we mü ˗kɔ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗ee?» ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa ˈˈtakɔ ˈbha züdɔ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗yö nu ˗ni ˈgü kwa ˗ta kwa ˗de ˈtii ˈka. «N ˗man we mü ˗sü ˗ya ˗dadhiʋ̈ ˗ya ʒiö ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗ta ee?» ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ mɛn ˈbha ˈö ˈyaa we ꞊va mü ˗be, ˈˈkɛɛ ˈö ˗ya ˗ya ˗a mü ˗sü ˗bha ˗a ˈka. «˗Dhɛkpaɔyi ꞊plɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗ʒiö kö n ˈti we mü ꞊köŋ ˗ee? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ kö we mü ˗sü ˗kɔ ˗yö ʒiö ˗ni ˈgü ü ˗gɔ. Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü dho ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ü ˗takun.

ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ we mü ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu ˈwɔn ˈˈgbɩɩ ꞊va ˈka mɛn ˗ta bhë, kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗kɔ ˗a mü ˗sü ˈka. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a din ˈyaa ˗an ˗së bhë, ˈwaa ˈˈwɩ ˗a mü ˗bha. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈyaa we mü, ˗kwaa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗bha, ˈkwa ˈˈkan ˗a ꞊tɔɔkësü ˗bha.

˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa kwa ˗de ˗naan ˗dɔ we mü ˗sü ˈgü. Ɛɛnˈˈ ˗a ˈbha ˗ya kë kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa we mü ˗a ˈka, ˈkwa˗ ˗ya kwa ˗de ˗gɔ. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗gɛnɲan ˈka do ˈˈdhoogɔ do ˈgü, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa ˈdɛdɛ mü ˗bhöpë ˗bhö ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ꞊naan ˗ya ˈwo ˗de ˗gɔ we suu ˈwo dho ˗a mü ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë divɛn ɛɛnˈˈ biɛdhö ˈdɛdɛ ˈka ˈö ˈwaa we ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗da ˗a ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwaa we ˈˈnɛɛnnɛn ˈbha kaanˈˈ ˗a ˈka. Mɛn ˈbha ˗ya ˗naan ˗ya ˈö ˗de ˗gɔ ˗së ˈka ˈwɔn ˈö ˗gban we mü ˗sü ˗bha ˗a ˈgü, ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗dho kë ˗a ˗kɔa ˈˈplëëplë. Kletiɛn ˈö ˗ya ˗kian, pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛn ˗nu ˗wa pö ˈö ˗gban ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗bha, ˈyaa ˗shiö ˗a ˗dhɛ. ˗Yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö to ˗a ˈˈpiʋ̈.

ˈKwa˗ pö kwa we mü, kwa dua ˗mü ˈzü kö ˈkwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wa ˗yö ˗a ˈka, ˗a ˈgü. Wlɔmö 14:21 ˗ya ˗pö: «ˈPë ˈö ˗së, yö ˗mü ˗bo pë ˗nu ˈö ˈbha˗ ˗bhö ˈˈɛɛn ˈö ˈbha˗ mü ˈö dho kë i dheebhang ˗da [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗pë ˈka bha˗ ˗nu ˗bhö ˗sü ˈˈɛɛn˗ ˗nu mü ˗sü ˈka ˗sü ꞊në˗ ˈka.» ˗Dhioo ˈö bhë kwa ˗dho ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kwa ˗dhɔ kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˈkwa we mü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗shiö mɛn ˈbha ˗dhɛ, ˗dhɔ ˗dho kwa ˗blü ˈkwa˗ mü ˗sü to ˈˈdhʋ̈. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa kë, ˈö ˈkwa ˗an ˗bha ˈwɔn ˗së bɔ ˈˈdhiʋ̈.—1 Ko. 10:24.

˗Ya ˈgo mü, ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈtɔŋ˗ ˈbha ˗nu dɔ ˈwo ˗gban we mü ˗sü ˗bha. Kletiɛn dua ˗mü kö ˗yö ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗A ˈtɔŋ˗ ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗wa yö ˗kwɛ ˈbha ˗bha ˈyö ˈwo kun we mü. Ɛɛnˈˈ gɔ ˗blümɛn ɛɛnˈˈ ˈzü mɛn ˈö yökë ˗ni ꞊manŋzi ˈka, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö we mü.—Wlɔ. 13:​1-5.

Zoova ˗yö ꞊bhlëë ˗ya kwa ˗bha ˈö ˗potaadhe nu kwa ˗dhɛ kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi pë ˗sɛŋbɔ ꞊va ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ kwa ˗kɔ ˗yɛ kwa ˗bhöpë waa pë ˈö ˈkwa dho ˗a mü ˗an ˗bha ˗sü. Pë ˗nu ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗potaadhe ˈö kwa ˗gɔ bhë, kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ ˈsü ˈkwa kwa Dë ˈö ˗ya ˗sü ˈka dhaŋ˗ ˈgü ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.

a ˗Kɔlokota do ˈö mɛn ˈˈdhɛkë Zeta Zuni ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo go we ꞊va mü ˗sü ˈgü ˈnën ˈwo ˗tɔ mɛnzësü, ˗dezësü, ꞊gɔɔnmɛnkasü, ˈˈvaanvandhɛ ˈö ˈkosümɛn ˗nu ꞊zinŋgü, ˈˈɲangüyaakësü waa ˈgu ˗bha ˗go mɛn ˗bha ˗sü.