1. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka?

 ˈNËN ˗nu ˗bha ˈˈgla ˗sü kö ˗wo kë mɛn ˗zogbansü ˗nu ˈka bhë, ˗ya kë ꞊shiöŋ ˗a ˈwɔn ˗yö kwa ˗kun. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈyaa ˈsü wo ꞊dede ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ kö kwa ˗zë ˈkwa˗ pö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗. b (1 Ko. 13:11; Ebl. 6:1) ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗mlɛɛn ˈö kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˗a ˗gɛn ˗gban ˗sü ˗bha. Kwa ˗bha ˗bhawɔn ˗yö ˈzü ˗a ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wo kë kwa ˗gɔ. -Ya ˈgo mü kö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗dhɛ dɔ bhë, kwa ˗kɔ ˗yö ˗an ˈkun ˗së ˈka, ˈkwa kë baasü ˈka yö ˗nu ˈwo dho dɔ kwa ˗kɔ ˈka ꞊taabha ˗an ˗bha.—Prov. 1:5.

2. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˈWunzüdɔdhɛ 1:27 ˈgü? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² Zoova ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗da gɔɔn˗ waa dhe ˗an ˈka. (ˈWunzüdɔdhɛ 1:27 ˗wo pö.) Gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗an ˗gokopiʋ̈dhɛ dɔ ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö ˗tɔ ˈwaa bhɔ wo ˈkwëë˗ ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Zoova yö ˗an ˗da kö mɛn ˈö ˗dhö yö ˈö˗ dua ˈka, ˗ya kë. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗an ˗bhawɔn ˗yö ˈˈklʋʋsë ˗nu waa pë ˗nu ˈwo ˗an kë ˗dhɛ dɔ ˗an ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˗kɔ ˗yö ˗mɔn wo ˗bha yökë ˗sü ˗bha. (ˈWun. 2:18) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, pë ˈö kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗kian kwa ˗dho ˗a yö. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, pë ˈö wlüünën gɔɔn˗ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë kö ˗yö kë kletiɛn ˗kiansü ˈka, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

3-4. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗dho ˈwɔnzuan ˗së ˗nu sü de ˗nu ˗bha kö ˗wo ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

³ Dhebɔ ˗nu ꞊vadhɛ ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈwo˗ gba, Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. (Kpɔɔˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗kë « Les femmes dans la Bible :  que pouvons-nous apprendre d’elles ? » ˈö jw.org ˗ta ˗a ˗bha.) Dhebɔ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ Biblö ˈˈɲan ˈö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˈö ˗gban bhë, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ‹˗wo wo zuëˈˈ ˗kun wo ˗bha. ˗Wo ˗kë ˈmɛ ˈwo ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈwo ˈdhang bho˗ ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ suu ˈgü ˗an ˈka.› ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔnzuan sü kletiɛn dhebɔ ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü.

⁴ Wlüünën dhe ˗nu, ˗ka ka ˗zota kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈö ˈka ˗an dɔ ˈwo ˈwɔnzuan ˗së ˈka, ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka˗ kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö, ˗an ˈgü. ˗Ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü kö ˗kɔ ˈö ˈka dho ˈto˗ ˈka ˗an pinŋ˗ ˈˈpiʋ̈ ˈka ka ˗zota ˗a ˈgü. ˗Wo ˗bhuöö kpö ˗nu ˈkwa dho ˗an draanˈˈ yö ˗an ˈgü, ˈˈklʋʋsë ˗yaaga ˈö kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˗bhawɔn ˈdhö ˗an ˗bha kwa ˗dho ˗an yö.

5. Kletiɛn dhebɔ ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˗kian bhë, ˈmën ˗kë ˗desütɩtɩsü ˈdhö ˗së ˗an ˗bha ˈka?

⁵ ˈKwa˗ pö ˈkwa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗desütɩtɩsü ˗bha. Dhebɔ ˈö ö ˗de sü ˈˈtɩtɩ, ˗mlɛɛn ˗së ˗yö ˗kë waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˈö ˗kë ˈpö waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗an ꞊zinŋgü. (Zak. 4:6) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ dhebɔ ˈö Zoova ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗yö ö ˗de ˗sü ˈˈtɩtɩ ˈö ö ˗gɔ dho mɛn ˗nu ˈö˗ Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˗ya ˗an ˗dhɛ ˈˈshia˗. (1 Ko. 11:3) ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö bhë ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗de ˗bha ˈkɔdhi waa ˗zlanwokɔdhi ˈgü. c

6. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Dhebeka ˗ya ˗da kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ˗nu ˗bha ˈö ˗gban ˗desütɩtɩsü ˗bha?

⁶ ˗Kwa Dhebeka ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗kun dhebɔ ꞊kpɔɔsü do ˈö ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta ˗zogbandhe ˈka ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗a ˈka, ˈö go mü ˈzü ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. (ˈWun. 24:58; 27:​5-17) ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kun ˈzü mɛn ꞊bhlëë ˗ya ˗mɛn ˈö ö ˗gɔ dho ˈˈshia ˗a ˈka. (ˈWun. 24:​17, 18, 65) ˈKa ka ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ ꞊dhɛ Dhebeka ˈdhö, ˈka ka ˗gɔ ˈdho mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗ya ˗an ˗dhɛ ˈˈshia˗, ka ˗dho kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈka.

7. Kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ˗nu ˗dho ˈto Ɛstɛɛ ˗bha ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Kletiɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗bhawɔn ˗yö wo ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗bha ˈzü. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «꞊kpɔɔdhɛ ˗yö mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de ˗naan dɔ ˗an  ˗gɔ.» (Prov. 11:2) Estɛɛ ˗yö ˗kun dhebɔ ˈö ö ˗de ˗naan dɔ ˈö ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗a ˈka. ˗A ˗bha ö ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗ya ˗takpa ˈö ˈyii ˈwɔn ˗nu kë ˗desüva ˈka. ˗Yö ö ˈˈtʋ ˗to ˈö ꞊dhoo Madoshe ˗bha ˗dhioo ˗bha ˈö˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Est. 2:​10, 20, 22) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈka ˗dhioo ˗së ˗nu ꞊mɛɛn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈka ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.—Tit. 2:​3-5.

8. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Timote 2:​9, 10 ˈgü, ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗dho kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo wo ˗zokë wo sɔ ˗da ˗kɔ waa wo ˗bha wun yökë ˗kɔ ˈˈpiʋ̈?

⁸ Ɛstɛɛ ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈka ˈzü ꞊dhɛ ö ö ˗de ˗naan ˗dɔ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˈnëndhe «˗së ꞊dede ˈö˗ ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö mɛn kë ˈˈvaandhö» ˗a ˈka, Ɛstɛɛ ˈti mɛn ˗nu ˈˈɲan bɔ ö ˗ta. (Est. 2:​7, 15) Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo to Ɛstɛɛ ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A kë ˗kɔ do ˗yö ˗ya ˗sü ˈka 1 Timote 2:​9, 10 ˈgü. (˗A ˗wo pö.) Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö kletiɛn dhebɔ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo sɔ ˗da ˗kɔ ˗së kë. Glɛkö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ kletiɛn dhebɔ ˗nu ˗bha sɔ ˗da ˗kɔ ˗wɔn ˈgü mɛn ˗nu ˗wo ˗an ꞊bhlëë ˗ya, ˈö ˈwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈö ˗wa ˗kian bhë ˗an ˗bha sɔ ˗da ˗kɔ ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo!

9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü Abigaidhö ˗bha?

⁹ ˈWɔnbokoodɔsü ˈö bhë ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö kletiɛn dhebɔ ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a do ˗mü. ˈMën ˗tɔ ˈwɔnbokoodɔsü? Yö ˈnën ˗tɔ ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an ˗bho ˈkoo dɔ ˗sü ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗dhɛ ˈö ˗së ˗a ˗bha. ˗Kwa Abigaidhö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗A ꞊gɔn ˗yö ˈwɔn yaa ˈö ˗dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗todhʋ̈sü ˈka, ˗an ˗kë. ˈˈKɛɛ Abigaidhö ˗yö ˗to mü ˈö ˈwɔn ˈbha ˗kë. ˗A ˗bha ˈwɔnbhokoodɔsü ˗yö mɛn ꞊va ˗dha. (1 Sam. 25:​14-23, 32-35) ˈWɔnbhokoodɔsü ˗yö kwa ˗takun ˈpö kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa ˗dho dhiaŋzë ɛɛnˈˈ dɔ ˗a ˈka kwa ˈˈdhi ˈˈtun, ˈkwa˗ kɔ ˗dɔ. ˗Yö kwa ˗takun ˈzü ˈö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü, ˈö ˈkwaa ˗an ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗wɔn ˗nu kë.—1 Tes. 4:11.

10-11. Pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë ka ˗dhɛ ˈwo˗ ˗kë ˈpö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu dua ˗mü kö ˗wo pë ˈbha ˗nu kë ˗sü draanˈˈ. Pë ˗së ˈbha ˗nu ˈö ˈnëndhe ˗yö ˗an ˗draan ö ˈˈtɩɩdhɛ ˈgü, ˗yö ˗an ꞊trɔɔn ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗ga.

¹¹ ˗Ka pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü draanˈˈ ˗së ˈka. Wɔkɔ ˈbha ˗nu ˈgü, dhebɔ ˗nu ˗bha pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü ˈyaa ˈwɔn ꞊bhlëësü ˈka. ˈˈKɛɛ kletiɛn ˈˈpɛpɛ dua ˗mü kö ˗wo pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü draanˈˈ. d (1 Tim. 4:13) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈka ˗dho ka ꞊kwaa pë ˈbha ˈzü kö ˗yö ka ˗kɔ bho pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü draansü ˗bha. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈka dho ˗an ꞊slɔɔ? ˗Yö ˗dho ka ˗takun  ˈka yö ꞊slɔɔ, ˈka ka ˗zokë ka ˗de ˈˈpiʋ̈. Ka ˗dho kë ˈzü Biblö draanmɛn waa mɛn ꞊klaŋkë ˗a ˈka ˗mɛn ˗tiaandhö ˗nu ˈka. ˈWɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˈka dho ˗a ꞊slɔɔ ˈyö ˗tɔ ˈka Biblö ˗wo pö ˈka ka ˗zota ˗a ˈgü, ka ˗dho ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee.—Jos. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwa˗ ˈsü Proverbes 31:26 ˈgü ˈö ˗gban dhiaŋzë ˗kɔ ˗së ˗bha?

¹² ˗Ka dhiaŋzë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ draanˈˈ. ˗A ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ kletiɛn kwa ˗bha ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗bha gwëëˈˈ Zakö ˗yö ˗dhioo ˗së ˗dɔ kwa ˗ta ˈö˗ pö: «Mɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗ya ö ˈˈtʋ ˗ta, dhiang ˈya ˈdho pa ka ˗ta.» (Zak. 1:19) Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo dhiaŋzë ˗ni ˈgü ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ꞊dhɛ kwa «dheebhangzë ˗nu» ˈdhö. (1 Piɛ. 3:8) ˈWɔn ˈö mɛn ˈbha ˈdhö˗ blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ ˈkwaa˗ ˈgüman ɛɛnˈˈ ˗kɔ ˈö˗ ˈka ö ˗de ˈgü ˈkwaa˗ dɔ, ˗kwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˈkpɔ ˗a ˗gɔ. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa kwa ˗zota kö ˈkwa ꞊kun dhiaŋzë. (Prov. 15:​28, ztw.) ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «Dhiaŋ ˈa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗a zë yö, ˗yö gagade ˈka ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü kö ˗yö mɛn ˗nu ꞊faanmën ˗ee? ˗Yö mɛn ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗wɔn ˈka ˈö ˗së ˗ee?» ˗Ka ˗gleŋ ˈsü kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈwo ˈˈtʋ ˗to mɛn ˗bha ˗dhɛ dɔ ˈö ˗an ˈˈdhiwo ˈdhö ˗së ˗an ˗bha. (Proverbes 31:26 ˗wo pö.) ˗Ka ka ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗së ˈka ˗an ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈgü. Pë ˗nu ˈwo bhë ˈka ˗an draanˈˈ ˗së ˈka, ˗mlɛɛn ˈö kaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ka ꞊zinŋgü ˗yö ˗dho kë ˗së.

13. Ka ˗dho ˗zo ˗kë ˈkɔɔdhɛ ˈˈpiʋ̈ ˗sü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹³ -Ka ˗zo ˗kë ˈkɔɔdhɛ ˈˈpiʋ̈ ˗sü draanˈˈ. ˈˈSɛ ꞊vadhɛ ˈgü, ˗yö ꞊va ˗yö dɔ ˗sü ˈka dhebɔ ˗nu ˗kɔ ˈka ˈkɔɔ. Ka dhö ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ka ˗takun yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an draansü ˗bha. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Sɛndi ˗ya ˗pö: «Gbɔɔdhe ˗së ˗nu ˈö n dhö ˗ya ˈto n ˗gɔ ˗a do ˈnën ˗tɔ zuʋ̈gblüdhi ˈö go ˈkɔɔ ˗yö ˗nu ˗kë ö ꞊faan ˈka ˗sü ˈgü. Yö ˗nu ˈa ˗an ꞊draan ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗bhöpë ˗kpa ˗sü, ˈkɔɔdhɛ baasü, sɔ ˗wɔ ˗sü waa ˈˈdhookwaadhɛ kë ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo n ˗man ˗tosɛta ˗kë ˗së, ˈwo n ˗takun ˈzü ˈa Zoova ˗bha yö ꞊va ˗kë. N dhö ˗yö n ˗draan ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˈa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈa ˈto ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗an ˗dɔ.» (Prov. 31:​15, 21, 22) Dhebɔ ˈö yökë ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ö ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗nu ˗gɔ, ˈö ö ˗zokë ˈkɔɔdhɛ ˈˈpiʋ̈ bhë,˗yö ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊dede ˗kë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ.—Prov. 31:​13, 17, 27; Këw. 16:15.

14. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈka˗ sü Kristalö ˗bha? ˈYö ˈmën ˈka dho ka ˈˈɲan ˗klu ˗a kë ˗sü ˗bha?

¹⁴ ˗Ka ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˗detasü draanˈˈ. ˗A ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo kletiɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗ya ˗kian ˗a ˗bha ˈka. (Fdh. 4:11) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Kristalö ˗ya ˗pö: «N ˗mɛn ˗nu ˗wo n ꞊faanmën kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo dho n ˗takun ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˈa ˗an ˈbha ˗nu draanˈˈ ꞊klaŋkɔɔdhö. N dë ˗ya ˗pö n ˗dhɛ ˈa ˈdho ˈwëëkɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗bha ꞊klaŋkɔɔdhö. ˗Yö n ˗takun ꞊dedewo ꞊taabha. ˗Ya ˈˈkan pë ˗nu ˈö ˈka ˗an ꞊draan ꞊klaŋkɔɔdhö ˗an ˗bha, ka dua ˗mü kö ˈka ˈwëëga ˈkun ˗kɔ draanˈˈ. (Prov. 31:​16, 18) ˗Ka ka ˈˈɲan ˗klu Zoova ˗dhɔkësü ˗bha kö ˈka ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗bhaasü, ˈka ˈˈkan ˈˈpö ꞊va ˈkun ˗sü ˗bha.—1 Tim. 6:8.

15-16. ˈMën ˗kë ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈö ˈwaa ꞊gwaan˗ bhë, ˗an ꞊bhlëë ˈdhö ꞊va? (Makö 10:​29, 30)

¹⁵ ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo dho ka ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˗bha waa yö ˗tiaandhö ˗nu draansü ˗dho ˗a kë ˈö ˈka ˗kë baasü ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha. Pë ˗nu ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗an kë, ˗kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗ga.

¹⁶ ˗Ka dɔ ˈnënbhawo kö ˈka ꞊tun ꞊gwaan ˈkpɔ. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, dhebɔ ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗de ˗kun ꞊gwaan˗ ˈkpɔ ˗sü ˗gɔ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˗bha wɔkɔ ˈgü ˈyaa mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗së. (Mat. 19:​10-12) ˗A mɛn ˈbha ˗de ˈpö ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˗wɔn ˈgü, ˈwaa ꞊gwaan˗ ˗bha. ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ꞊gwaan˗, ˗an ꞊bhlëë ˗yö Zoova waa Yesu ˗an ˗gɔ ˈpö. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü, ka ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˈwaa ꞊gwaan˗ ˗wo ˈwɔn ˗së ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˗dhɛ. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈwo wo ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü bhë, ˗wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ꞊dhegblüdhe ɛɛnˈˈ ˗an dhö ˗nu ˈdhö.—Makö 10:​29, 30 ˗wo pö; 1 Tim. 5:2.

17. Kwa ꞊dhegblü wlüünën dhe ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˗bha ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗kɔ ˗da ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗kɔ ˗yö ˗zlanwopösü ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü, ˗a ˈgü ꞊dedewo. (Ps. 68:11) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yökë ˗sü ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka kë ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˈka ˈdho ˈkɔ dɔ ˗yö ˈgü ɛɛnˈˈ ˈka yökë Betɛdhö. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka ꞊bhɛɛ ˗a ˗wɔn ˈgü. Mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˈgü ˈsaadhö, ˗ka ˈˈdoodɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈka dho ˗an draanˈˈ ˈka ˗an dɔ. ˗Ya ˈgo mü ˗a kë ˗kɔ ˈö ˈka dho ˗a kë ˈka, ˈka˗ ˗wɔn ˗ya ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˈKa ˗dho ˈpë ˈkaa ˗mɔn ˗a ˗bha ˗a pö ˈka˗ kë. ˈKa kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü, ˗yö ˗dho Zoova ˗bha yö ꞊va ˈˈkwɛɛ ˈˈpʋ ka ˗gɔ.

18. Kwa ꞊dhegblüdhe do ꞊yaa˗ pö ˈö ꞊gwaan˗ ˈkpɔ, ˈmën ˗kë ˈö dho ˗a kë ˈsuan˗ ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁸ ꞊Gwaan˗ ˈkpɔ ˗sü. ˈˈKlʋʋsë ˗nu waa yö ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ka ˗takun ˈö ˈka ˗kë ꞊gwaanbhadhe ˗tiaandhö ˗nu ˈka. ˈKa˗ pö ˈka ꞊gwaan˗ ˈkpɔ ˗kaa kë ka ˈsuaan˗ ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwɔn do ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈnën ˈka dho ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta bhë. ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˈö ˈka dho ˈto ˗a ˗gɔ bhë ˈnën dho ˈˈdhiʋ̈sü ka ˈka. (Wlɔ. 7:2; Efɛ. 5:​23, 33) ˗Ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈka˗ pö: «Kletiɛn ˗kiansü ˗mü ˗ee? ˗Yö Zoova ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗ee? ˗Yö ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta ˗ee? ˈWɔn ˗nu ˗wa zë ˗a ˗gɔ ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˗ee? ˗Yö dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗ee? ˗Yö ˗dho n ˗takun kö yaa Zoova yi ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö ˈto ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗zokë n ˈˈpiʋ̈, ˈö ˗kë n ˈˈtɔŋdë ˗së ˈka ˗ee? ˗Wa yö dɔ ˗a ˗kɔ ˈka ˗ya ˗kë ˗së ˈka ˗ee? Yö suu ˗mɛɛn ˈö dɔ ˗sü ˈka ˗a ˗kɔ ˈka  ˗zlanwokɔdhi ˈgü? ˗A yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗an ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» (Dhu. 16:10; 1 Tim. 5:8) ˈKa˗ pö ˈka gɔɔn˗ ˗tiaandhö ꞊slɔɔ, ka dua ˗mü kö ˈka kë dhebɔ ˗tiaandhö ˈka ˈpö.

19. ˈMën ˗kë ˈö ˗wa ꞊gwaanbhadhe ˗dhɛ ˗a ꞊gɔɔn «˗ta ˈkun ˗mɛ» ˈö dho kë ˗a ˗dhɛ ˗së?

¹⁹ Biblö ˗ya ˗pö dhebɔ ˗tiaandhö ˈnën ˗tɔ ö ꞊gɔɔn «˗ta ˈkun ˗mɛ.» (ˈWun. 2:18) ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ dhebɔ ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˗ee? ˗Abin! Dhebɔ ˗bha ˗kë ö ꞊gɔɔn ˗takunmɛn ˈka ˗sü ˈö bhë ꞊bhlëëwɔn ˗mü. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ˗ya kë ꞊shiöŋ Biblö ˗ya ˗pö Zoova ˈö bhë ‹˗nu mɛn ˗dhɛ ˗mɛ ɛɛn mɛn ˗takunmɛn› ˗mü ˗a ˈka. (Ps. 54:4; Ebl. 13:6) Dhebɔ ˗yö ö ꞊gɔɔn ˗takunmɛn ꞊dede ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ꞊gɔɔn ꞊yaa˗ pö ˈö ˗da ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗ʒian ˗ta wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈka, dhebɔ ˗ya ˗takun ˈö ˗ɲan ˗a ˗gɔ. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ö ꞊gɔɔn ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗dhɛ ˗yö. (Prov. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) ˈKa˗ pö ˈka kë ꞊gwaanbhadhe ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ka dua ˗mü kö Zoova ˗dhɔ ˈö ka ˈgü bhë ˗a ˗gɛn ˗gban, ˈka ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗takun.

20. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö ˈkɔdhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ?

²⁰ ˗Kë ˈnëndhö ˈka ˗sü. ˈBha ˈdho ꞊gwaan˗, kaa ü ꞊gɔɔn ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˈnën ˗nu kpɔ. (Ps. 127:3) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈü˗ ˈto ˈˈdhiʋ̈ ˈü ü ˗zota ˗a ˈgü. ˈBha ˈdho ꞊gwaan˗, ˈbha ˈnën ˗nu ˈkpɔ, ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ü ˗takun ˈü ˗kë ꞊gwaanbhadhe waa ˈnëndhö ˗tiaandhö ˈka. ˗Dhɔkaadhe, ˈˈgblüsë waa zuʋ̈saadhɛ ˗wa kë ü ˗gɔ, ü ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ˈö ˈnën ˗nu ˗wo ˗kë wo ˗de ˈgü ˗së.—Prov. 24:3.

21. Kwa kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

²¹ Yi ꞊dhegblüdhe ˗nu, ka ˗dhɔ ˗yö yi ˗kë ꞊dedewo pë ˗nu ˈö ˈka ˗an kë ˗ni ˈgü Zoova waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ˗an ˗wɔn ˈgü. (Ebl. 6:10) ˗Ka ka ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ˈˈklʋʋsë ˗nu waa yö ˗nu kë ˗sü draanˈˈ, kë ˈˈdhʋ̈ kö kaa mɛn ˗nu ˈwo ka ˗züzü ˈka ˗tosɛta kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˗ka ka ˗de baaˈˈ yö ˗nu ˈö ˈka dho ˗an kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë ˗an ˗bha. Ka ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗gɔ!