1. ˈMën kletiɛn dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë kö ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗ɲan ˗a ˗gɔ?

 ˗GBLÜDË Davi ˗ya ˗pö Sadhomɔn ˗dhɛ: «Ü ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈü ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˈdhö.» (1 Rois 2:​1-3) ˗Yö ˗dho kë ˗së kö wlüünën ˈˈpɛpɛ ˈwo kletiɛn ˈka ꞊dɛɛ ˗wo ˈto ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ꞊Waa˗ pö ˈwo˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗ya ˈgo mü kö ˗wo ˈto Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˈgü. (Dhu. 2:52) ˈMën ˗kë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ kö kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗wo kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka?

2-3. ˈMën ˗kë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ kö wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗wo kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka?

² Yö ˗nu ˈwo dɔ ˗sü ˈka kletiɛn gɔɔn˗ ˗nu ˗kɔ ˈka ˗an ˗bha ˈkɔdhi waa ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. Wlüünën ˗nu, ˗a ˈbha ˗ya kë ka ka ˗zota yö ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kë ka ˗kɔ ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗an ˈgü. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka ˗kë ˗yödhiʋ̈, mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ɛɛnˈˈ mɛn zii ˈka ꞊taabha ka ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈka dhe sü, ˈö ˈka ˈnën ˗nu kpɔ. (Efɛ. 6:4; 1 Tim. 3:1) ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˈka˗ pö ˗wo ˗ɲan ka ˗gɔ, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka. b

³ ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ka ˗takun ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka? Pë ˗wɔngbɩɩsü ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka ˗an draanˈˈ, kö ˈka ˗an kë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈka dho ka ˗de baaˈˈ ˗a ˈka ꞊dɛɛ kö yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗ɲan ka ˗gɔ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü?

4. Ka ˗dho ˗kpan ˈwɔnzuan ˗së ˗nu ˈö ˈka dho ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, ˗an ˗bha ˈˈmɛn? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁴ ˗Ka ˗gleŋ ˈsü mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˗an ˗bha. ˈWɔnzuan  ˗së ˗nu ˈö wlüünën ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈, ˗wo Biblö ˈgü. Gɔɔn˗ ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü ˈö ˗Zlan ˗dhɔ kun ˗an kë ˗ni ˈgü bhë, ˗wo wo ˗zokë ˗a ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ꞊va ˗ta. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka ˈwɔnzuan sü kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˈwo ka ˗de ˗bha ˈkɔdhi ɛɛnˈˈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha. (Ebl. 13:7) ˗Ya ˈgo mü ˈzü, Yesu ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ꞊dede ˗to ka ˗gɔ. (1 Piɛ. 2:21) ˈWɔnzuan ˗nu ˈwo bhë ˈka ˗an ˗ga ˗ni ˈgü, ˗ka ka ˗zota ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü. (Ebl. 12:​1, 2) ˈKa ka bo, ˗ka ˈto ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˈˈpiʋ̈.

5. Ka ˗dho ˈwɔnbhokoodɔsü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗? (Psaume 119:9)

⁵ «˗Ka ꞊kpɔɔdhɛ waa ˈwɔnbhokoodɔsü draanˈˈ.» (Prov. 3:21) Mɛn ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö˗ ˗gɔ ˈyaa ˈwɔn ˗nu kë ˗bia ˗ta, ˈˈkɛɛ ꞊yaa˗ pö ˈö ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta ˗yö ö ˗zota ˗së ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ka ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗yö kë ka ˗gɔ. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗yö pa ˗sü ˈka wlüünën ˗nu ˈwo wo ˗de dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗kë ˗an ˈka. (Prov. 7:7; 29:11) Ɛɛnˈˈ ˈzü pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ tele, fimö waa ɛntɛnɛtö ˗nu ˈdhö bhë ˗wo ˗pa ˗an ˗zotakɔ ˗nu waa ˗an ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ka ˗zë ka ˗dho ˈwɔnbhokoodɔsü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? -Kaa züdɔ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu draanˈˈ ˗sü ˗ta kö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo go ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈgü, ˈka ka ˗zota ˗an ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˈka bɔ ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗ta ˈka ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta, ka ˗dho kë Zoova ˗dhɛ ˗së. (Psaume 119:9 ˗wo pö.) ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˈka ˗an kë ˗sü draanˈˈ, ˗yö ˗dho ka ˗takun ꞊dedewo kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka. (Prov. 2:​11, 12; Ebl. 5:14) ˗Kɔ ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü dho ka ˗takun ˗a ˈka ˈwɔn ꞊plɛ ˈwo yö ˗an ˈgü, ˗kwaa ˗ga: (1) Ka ˈwɔn kë ˗kɔ ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ˈˈpiʋ̈, (2) ka sɔ ˗da ˗kɔ waa ka kwibhadhɛ.

6. ˈWɔnbhokoodɔsü ˗dho kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo kwa ꞊dhegblüdhe ˗nu ꞊bhlëë ˗ya?

⁶ ˈWɔnbhokoodɔsü ˗dho ka ˗takun kö ˈka ꞊bhlëë ˗ya dhebɔ ˗nu ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗ya ˗kian ˗a ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈya˗. ˈˈKɛɛ wlüünën gɔɔn˗ ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö˗ ˗gɔ ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈwɔn pö ɛɛnˈˈ ˗yö ˈsëëdhɛ bɔ ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö ˈwɔn ˈbha kë kö ˗yö kë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈgü ꞊dhɛ  ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˈko ˗ga, ˈˈkɛɛ kö ˗a ˗sü dhe ˈka ˗dhɔ ˈyaa˗ ˗bha. (1 Tim. 5:​1, 2) ˗Ya kë ˈzü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ ˈsü, ˗a dua ˗mü ˗yö pë ˈˈpɛpɛ kë kö waa˗ ˗nu ˈwa ˗dho kë ˗dhɛ do ˗bha kö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈyaa ˗an ˈˈpiʋ̈ mü.—1 Ko. 6:18.

7. ˈWɔnbhokoodɔsü ˗dho kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo wo ˗kɔ ˈˈyɛ sɔ ˗da ˗kɔ waa wü ˈˈkan ˗kɔ ˗së ˗an ˗bha?

⁷ Wlüünën gɔɔn˗ ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö˗ ˗gɔ ˗ya ˗zɔn ö sɔ ˗da ˗kɔ waa ö ˗bha wun ˈˈkan ˗kɔ ˈgü. Sɔwɔmɛn ˗nu ˈwo sɔ ˗dɛɛ ˗nu yö ˈˈkpɛnŋ bhë ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa Zoova ꞊bhlëë ˗ya, ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˈka. ˗An ˗bha sɔ ˗nu ˗wo mɛn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ ˗a ˈbha ˗nu ˈwo bhë gɔɔn˗ ˗nu ꞊waa˗ ˗da, ˗wo ˗kë ꞊dhɛ dhebɔ ˗nu ˈdhö. Wlüünën gɔɔn˗ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë kletiɛn ˗kiansü ˈka ꞊yaa˗ pö ˈö sɔ ˗da, ˗yö ö ꞊kwaa˗ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗zü ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗a ˈka, ˈö to mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔnzuan ˗së ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ö ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈö˗ pö: «Pë ˗nu ˈa n ˗kɔ ˗yɛ ˗an kë ˗sü ˗bha ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ a ꞊kpɔɔsü, ˈa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗ee? N ˗man sɔ ˗da ˗kɔ ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wa yö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ꞊dede ˗mü n ˈka ˗ee?» (1 Ko. 10:​31-33; Tit. 2:6) Wlüünën gɔɔn˗ ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö˗ ˗gɔ bhë ˗a ꞊dhegblü ˗nu ˗wa ꞊bhlëë ˗ya, ˈö˗ Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗ya ꞊bhlëë ˗ya ˈpö.

8. ˈMën wlüünën gɔɔn˗ dho ˗a kë kö ˗yö kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka?

⁸ ˗Ka kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka. Wlüünën gɔɔn˗ ˈö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka, ˗wa yö ˗nu nu ˗a ˗dhɛ, ˗yö ˗an ˗kë ˗së ˈka. (Dhu. 16:10.) ˗Kwa Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Yesu ˈyaa kun mɛn ˈö ˈwɔn ˈyaa˗ ˗kaan bho ˗a ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈö ˗wa yö dɔ ˗a ˗kɔ ˈka ˈö˗ ˈˈtʋ ˈyaa kë ˗a ˗bha, ˗a ˈka. ˗Yö yö ˈö Zoova ˗ya dɔ ˗a ˗kɔ ˈka bhë ˗a ˗kë. ˈKö ˗kë ꞊ʒianwo ꞊dhɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë, mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗bha ˗an ˗dhɔ ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü, ˈö ˗wɩ ö ˗bha ˗tosɛta nu ˗sü ˗bha ˗an ˗wɔn ˈgü. (Zan 13:1) ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö yö ˈwo˗ dɔ ka ˗kɔ ˈka, ˈka˗ kë. ˗Kɔ ˈö yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈka dho ˗a kë ˗a ˈka ˈkaa dɔ, ˗ka ka ˗de kë ˈˈtɩtɩ kö ˈka ˗takundhe ˗dhɛ kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗gɔ. ˈKa ˗dho kë ˈˈfiaasü. (Wlɔ. 12:11) Yö ˈwo˗ dɔ ka ˗kɔ ˈka, «˗kaa kë ka zuëˈˈ ˈˈpuu ˈka, ka faan ꞊gban ˈka ꞊dhɛ ˈpë ˈkii˗ kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗zë ˗dhɛ ˈö ˈka˗ ˗kë kwa Dëmɛ ꞊në˗ ˗dhɛ ˗a ˈdhö.» (Kodh. 3:23) ˈˈKɛɛ ˗kaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö ka ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˗nu ˗wa zë ka ˗gɔ ˈka ˈˈwɩ ˗a ˗bha.—Prov. 11:2.

9. ˈMën ˗kë ˈö wlüünën gɔɔn˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö yö ˈbha ˗nu kë ˗sü draanˈˈ?

⁹ Wlüünën gɔɔn˗ ˗nu, ˈka˗ pö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, ka dua ˗mü kö ˈka yö ˈbha ˗nu kë ˗sü draanˈˈ. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ka ˗takun kö ˈka ˈˈwɩ yö ˗nu kë ˗sü ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, kö yö ˗nu ˈwo dho ˗a kë kö ˈka ka ˗zokë ka ˗de waa ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈka ˗an kë ˈpö. ˗Ya ˈgo mü, kö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö kë kaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ka ꞊zinŋgü. Yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

10-11. Wlüünën gɔɔn˗ ˗ya pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü draanˈˈ ˗së ˈka, ˗a ꞊trɔɔn ˗mɛɛn ˈö waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈwo dho ˗a ꞊slɔɔ? (Psaume 1:​1-3) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

 ¹⁰ ˗Ka pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü draanˈˈ ˗së ˈka. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈö ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗wo pö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka ˈö ö ˗zota ˗a ˈgü, ˗a ˗bha ˗yö ˗së ˈö ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗dhi ˗a ˗gɔ. (Psaume 1:​1-3 ˗wo pö.) ˗A ˗mɛn ˗ya Biblö ˗wo pö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗yö ˗dho Zoova ˗zotakɔ dɔ ˈö˗ ˗takun ˈö ˗zotakɔ ˗së ˗kë ˗a ˗gɔ ˈpö, ˈö ˈwɔn ˗nu yö ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˗së ˈka. (Prov. 1:​3, 4) Mɛn ˗nu suu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗zlanwokɔdhi ˗bhawɔn ˗yö ˗an ˗bha. ˈMën ˗kë?

¹¹ Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn ˗yö gɔɔn˗ ˗nu ˈwo dho mɛn ˗nu ꞊klaŋkë, ˈwo dho ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta Biblö ˈka, ˗an ˗bha. (Titö 1:9) Kö ˈka pë ˗wopösü waa˗ ˗ya ˗sü dɔ ˗së ˈka, ka ˗bha ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ waa ˈwɔn ˗daa ˗nu ˗wo ˗dho ˈwɔn ˗së kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˈö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. Ka pë draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˈka kë ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈka kë ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta, ka ˗dho ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗nu ˗bɛnzë ˗së ˈka. ˗Zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ka ꞊dede ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën.

12. ˈMën dho ka ˗takun kö ˈka dhiaŋzë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ dɔ?

¹² ˗Ka dhiaŋzë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗së draanˈˈ. Kletiɛn dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˗blɛɛ mɛn ˗dhɛ ˗kɔ ˗së draanˈˈ. ˗A dua ˗mü kö ˗yö ö ˈˈtʋ ˈto ˗së ˈka kö ˈwɔn ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˈdhö˗ blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗ya ˈgüman, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ˗an ˗zotakɔ waa ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ dɔ. (Prov. 20:5) ˗A dua ˗mü kö ˗yö bɔ ˗kɔ ˈö˗ ˗mɛn ˗yö ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka, ˗a ˗mɛn ˈwëëdhɛ kë ˗kɔ waa dhiaŋ ˈö˗ zë ˗ni ˈgü ˗an ˗ta kö pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ pö ˗ya dɔ. ˈYii ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈyii ˈdho ˗mɔn ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈKa bɔ dosɛnŋ pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ nɔɔn˗ ˗bɔ ˈko ˗dhɛ ˗sü ˈö parɛ ˈka ˗an ˗ta kö ˈka dhiaŋzë mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗dɔ mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈwo ˈwɔn blɛɛˈˈ bhë, ˗yö ˗dho kë ka ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö kaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka dɔ ka ˈko ˈˈdhiʋ̈ ˈka dhiaŋzë.—2 Zn. 12.

13. ˗Mën ˈbha ˈö wlüünën gɔɔn˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë ˗sü draanˈˈ? (1 Timote 5:8) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹³ ˗Ka ˗zo ˗kë ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü draanˈˈ. Kletiɛn ˗kiansü dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zokë ö ˗de waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. (1 Timote 5:8 ˗wo pö.) ˈˈSɛ ˈbha ˗nu ˈgü, wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗wo yökësü ˗draan wo dë ɛɛnˈˈ wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈbha ˈˈpiʋ̈. ˈˈSɛ ˈbha ˗nu ˈgü ˈzü, wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗wo ˈˈdhoodɔsü ɛɛnˈˈ yö ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗draan ꞊klaŋkɔɔdhö. ˗Yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, ka ˗bhawɔn ˗yö yö ˈbha draanˈˈ ˗sü ˗bha kö ˈka ˗mɔn ka ˗zo ˗kë ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. (Këw. 18:​2, 3; 20:34; Efɛ. 4:28) Mɛn ˗nu ˗wo ka dɔ ꞊dhɛ yökëmɛn ꞊dede ˈö ˗klu ö ˗bha yö ˗bha ˈö dho ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈ta, ˗a  ˈdhö. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ka ˗dho yö ꞊slɔɔ ˈö to ka ˗gɔ. ˈˈKlʋʋsë waa yö draansü ˗nu ˈkwa go ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ bhë, ˗an ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ kletiɛn ˗bha ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wa yö dɔ ˗a ˗kɔ ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗yö ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha. Yö ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ.

14. Kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö kë ˗sü. Kletiɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˗kiansü ˈka bhë, ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö zübho kö ˗wo ꞊kun wlüünën ˗nu ˈka. Wlüünën gɔɔn˗ ˈbha ˗ya kë ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˗ya ˗kë ˈö waa mɛn ꞊vadhɛ ˈwo yökë wo ˈkwëë˗. ˗Ya ˗takun ˈpö ˈö ö ˗zokë ö ˗bha ˈwëëga ˈˈpiʋ̈ ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, ˈö ˈyaa˗ shiʋ̈ˈˈ. (Fdh. 4:​11-13) ˗Kë ˗yödhiʋ̈ ˗kɔ ꞊löö ˈka ˗sü ˈö bhë ˗Zlan ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö züdɔ ˗kɔ ˗së ˗mü. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗kë ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˗an ˗takun ˈwo ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈpö. ˗Kë ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗sü ˗yö ˈkɔ dɔ ˗yö ɛɛnˈˈ yökë Betɛdhö ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗pʋ mɛn ˗gɔ.

15-16. ˈMën wlüünën gɔɔn˗ dho ˗a kë kö ˗yö kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ɛɛnˈˈ mɛn zii ˈka?

¹⁵ ˗Kë mɛn zii ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka ˗sü. Kletiɛn gɔɔn˗ ˗nu dua ˗mü kö ˗wo kë mɛn zii ɛɛnˈˈ mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka kö ˗wo yökë wo ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ zuʋ̈ˈˈ ˗bhɔ yö ˗nu ˈö ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗sü «ˈyaa ˈwɔn yaa ˈka.» (1 Tim. 3:1) Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë mɛn zii ˈka, ˗a dua ˗mü kö ˗yö kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka ˗blɛɛsü. Mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˗wo mɛn zii ˗nu ˗takun ˗kɔ ꞊va ˗ta. Mɛn zii waa mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˈwo bhë, ˗wo wo ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˈwo wo ꞊dhegblü ˗nu ˗takun, ˈö go mü ˈwo ˗zlanwopö wo ꞊faan ˈka. Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ꞊kun ˗ʒiaanwo wlüünën ˗nu ˈka ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗de ꞊baa kö ˈwo kë mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ˈka. Mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn 20 ˗bha ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ˗kë mɛn zii ˈka.

¹⁶ Ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ka ˗kɔ ˗yö ˗mɔn yö ˗nu ˈwo bhë ˗an kë ˗sü ˗bha? Biblö ˗yö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈö ˈka dho ˗an draanˈˈ ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. Ka dua ˗mü kö Zoova, ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɔ ˗yö ka kë. (1 Tim. 3:​1-13; Tit. 1:​6-9; 1 Piɛ. 5:​2, 3) ˗Ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˈka ˗an dɔ ˗së ˈka. ˗Ka bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ka ˗takun ˈka ˗an draanˈˈ. c

17. Wlüünën gɔɔn˗ ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö kë dhegɔndë waa ˈkɔdë ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁷ ˗Kë dhegɔndë waa ˈkɔdë ˈka ˗sü. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, kletiɛn ˗kiansü ˈbha ˗nu ˗wo ˗to ꞊kɛgbɔɔ ˈka. (Mat. 19:12) ˈˈKɛɛ ˈka dhe ˈsü, kö ˈka kë dhegɔndë waa ˈkɔdë ˗an ˈka.  (1 Ko. 11:3) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö dhegɔndë ˗bha dhebɔ ˗dhɔ ˗ya kë, ˗ya ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ, ˗ya ˗takun ˗yö ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee. (Efɛ. 5:​28, 29) ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ꞊draan ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔnbhokoodɔsü, dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗sü, ˗kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈka ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo ˗dho ka ˗takun ka ˗bha ˈkosüsü ˈgü. Ka ˗dho kë baasü ˈka ˗së ˈka ˈö ˈka ˗kë dhegɔndë waa ˈkɔdë ˗tiaandhö ˗nu ˈka.

18. Kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗kë ˈnëndë ˈka ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁸ ˗Kë ˈnëndë ˈka ˗sü. ˈKa dhe ˈsü ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka ˈnën kpɔ, ˈka ˗kë ˈnëndë ˈka. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗an ˈsü Zoova ˗bha ˈwo ˗gban ˗kë ˈnëndë ˈka ˗sü ˗bha? ˗Wo ꞊va ꞊dedewo. (Efɛ. 6:4) Zoova ˗ya ˗pö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ ö Gbö Yesu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë, ˈö˗ këwɔn ˈdhö ˗së. (Mat. 3:17) ˈBha kë ˈnën ˗nu dë ˈka, ˗bhö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü˗ pö ˗an ˗dhɛ zoodhö zoodhö ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ü ˗kë. ˗An ˈˈnuɛ bho ˗kplawo ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗an ˗kë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈNëndë ˗nu ˈwo to Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈwo ˗kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗de baaˈˈ yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka ˗dhɔ ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˗kaa pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ka ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. (Zan 15:9) ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho ˗a kë ˈö ˈka ˗kë dhegɔndë waa ˈnëndë ˗së ˗nu ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈˈSanni ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗wo, ka ˗dho ˈwɔn ˗së kë Zoova, ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ.

19-20. ˈMën dho kwa ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu ˗takun kö ˗wo kë kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈka? (Pe ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)

¹⁹ Yi ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu, ˈwaa ˈgo ˗de ˈwaa kë kletiɛn ˗kiansü ˈka. Ka ˗bhawɔn ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔnzuan ˗së ˈka bhë ˗to ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha kö ˈka ˈwɔnbhokoodɔsü draanˈˈ, ˈka kë ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka, kö ˈka yö ˈbha ˗nu draanˈˈ ka ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˗ka ka ˗de baaˈˈ yö ˗nu ˈwo dho dɔ ka ˗kɔ ˈka ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗an ˗bha.

²⁰ ˈKa ka ˗zota pë ˗nu ˈö ka ˗bhawɔn ˈdhö ˗an draanˈˈ ˗sü ˗bha ˗an ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ka ˗kɔ ˗dho ˗mɔn ˗an kë ˗sü ˗bha. Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ka ˗takun. (Is. 41:​10, 13) ˗Ya ˈgo mü ka ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗wa ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈwo ka ˗takun. ˈKa kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka, ka ˗bha ˗tosɛta ˗dho kë ˗së ꞊dedewo ˈö ka ˗zokun. Yi ꞊dhegblü wlüünën gɔɔn˗ ˗nu, ka ˗dhɔ ˗yö yi ˗kë! Ka ˈgü ˈö ˈka˗ dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˗nu ˈka bhë, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ꞊dede ˈkpɔ ka ˗bha.—Prov. 22:4.