1. ˈKwa kwa ˗zota Ablaamö ˗bha ˗zoyödhe ˈgü, dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

 ˈKÖ ˗KË ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˗wo Ablaamö ˈtɔ -man, ˈpë ˗gban ˗a ˗bha ˈwaa˗ dɔ. ˈˈKɛɛ kwa ˗zë, ˈwɔn ˈö ˗gban ˗a ˗bha kwa˗ ꞊vadhɛ ˗dɔ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën -tɔ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Biblö ˗yö Ablaamö ˗dhɛ ‹˗zʋ yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗mɛn ˗nu dë.› (Wlɔ. 4:11) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «A ˗mɔn n ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ꞊dhɛ Ablaamö ˈdhö ˗ee?» ꞊Ii, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha.

2. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa Ablaamö ˗bha ˈwɔnzuan draanˈˈ? (Zakö 2:​22, 23)

² ˈKwa˗ pö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗yö kë ꞊dhɛ Ablaamö ˗bha ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu draanˈˈ. ˗Zlan ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˈdho ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü kö ˗yö ˗ya sɔ ˈkɔ ˈgü ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ö gbö Izaakö kë ˈˈsaa˗ ˈka. ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ Ablaamö ˗bha ˗zoyödhe ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. Ablaamö ˗bha ˗zoyödhɛ waa˗ këwɔn ˗nu ˗wa ˗kë ˈö˗ ˈˈdhiaa mën ˗Zlan ˈgü, ˈö ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˈka. (Zakö 2:​22, 23 ˗wo pö.) Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwa kë ö ˗dhɛ ˗së, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ˈpö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö Pɔdhö waa Zakö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo Ablaamö ˗bha ˈwɔnzuan ˗bɛnzë Biblö ˈgü. ˈPë Wlɔmö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 4 waa Zakö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 2 ˗wa ꞊blɛɛ ˈö ˗gban Ablaamö ˗bha, ˗kwaa ˗ga. Pɔdhö waa Zakö ˗wo pë ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈö˗ ˗gban Ablaamö ˗bha, ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ.

3. Biblö ˈˈɲan ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö waa Zakö ˈwo ˗gban ˗a ˗ta?

³ Pɔdhö waa Zakö ˗wo ˗bɔ ˈWunzüdɔdhɛ 15:6 ˗ta ˈwo˗ pö: «Ablamö ˗yö ˈdhang˗ bho [˗Zlan] ˗wʋ bha˗ ˈˈdhiʋ̈. ˈWɔn ˈö˗ ˗wɔn  ˈgü, ˈyö [˗Zlan] ˗ya pö Ablamö ˗yö ˈkpëdhö bha ˈyö bha.» Mɛn kpɛnŋdhö ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö˗ ˈˈdhiaa ˈdhö Zoova ˈgü. Mɛnbhɩɩdhe ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö˗ ˗bha, ˗a kë ˗sü kö ˗Zlan ˗ya yö ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˈdhö bhë ˗a ˈwɔn ˗yö kwa ˗kun ꞊dedewo. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˗Zlan ˗yö kwa yö ˈˈdhʋ̈. ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa dua ˗mü kö ˈpë ˗kë ˈö Zoova ˗yö Ablaamö ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˈkwa˗ dɔ.

4. ˗Mën ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊kɛɛ˗ ˗kan ˗kë kpɛnŋdhö ˗sü ˗bha?

⁴ Pɔdhö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ Wlɔmömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗wo ˈwɔnyaakëmɛn ˈka. (Wlɔ. 3:23) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈmën ˗kë ˈö kwa ˈˈdhiaa ˈdhö ˗Zlan ˈgü, ˈö kwa ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu? Pɔdhö ˗yö ˗bɔ Ablaamö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ta ˈö dhɛɛˈˈ ˈö bhë, ˗a ˗yɔ bɔ.

5. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö Ablaamö ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö? (Wlɔmö 4:​2-4)

⁵ ˈDhɛ Zoova ˗yö Ablaamö ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö bhë, kö Ablaamö ˗yö Kanaan ˗sɛ ˈgü. ˈMën ˗kë ˈö˗ ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈? ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛnzë, ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗wɔn ˗mü ˗ee? ˗Abin. (Wlɔ. 4:13) Zoova ˗yö Ablaamö ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˈö ˗kwɛ 400 ˗yö ˗ʒiö, ˈö kun ˈtɔŋ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˗kë ˈö Zoova ˗yö Ablaamö ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˈsa? ˗A ˗bha ˗zoyödhe ˈwɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˗gasitɛ ˗kë ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö.—Wlɔmö 4:​2-4 ˗wo pö.

6. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˈwɔnyaakëmɛn ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö?

⁶ Pɔdhö ˗ya ˗pö mɛn ˈbha ˗ya ö ˗zo yö ˗Zlan ˗dhɛ, «˗a ˗bha ˗zo yö ˗sü ˈö bhë ˗a ˗wun ˈgü, ˗Zlan ˗ya [˗mɛn] ˗yö kpengdhö ö wö ˈdhiö.» (Wlɔ. 4:​5, NTBL) Pɔdhö ˗ya ˗pö ˈzü: «ˈSa [˗Zlan] ˗bha ˗a ˗pö mɛ ˗bha ˗sü ˈö ˈˈwɛkɛ ˈˈwɛkɛ ꞊dhɛ ˈbɔn ˈyaa˗ ˗bha kö˗ ˗mɛ ˈyii˗ ˈgü ˗yë ˈbha kë bha ꞊në ˗gblüdë Davi ˗ya ˗dhiang zë yi ˈbha ˈka ˈö˗ pö: ‹ˈMɛ ˈö [˗Zlan] ꞊yaa˗ ˗nu ˗mawɔn ˈto, ˈö ꞊ya ö ˈˈtʋ̈ng ˈgo˗ ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗nu ˗bha ˗së. ˈMɛ ˈö [˗Zlan] ˗zʋ ꞊ya bhɔ ꞊sɔng ˗kë ˗a ˗nu ˗bha ˗wɔn ˈka, ˗a ˗nu ˗bha ˗së ꞊dedewo.›» (Wlɔ. 4:​6-8; Ps. 32:​1, 2) ˗Zlan ˗yö mɛn ˗nu ˈwo wo ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗to. ˗Yö ˗an ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˗nu ˗bhawɔn ˗to ˈpapadhö ˈö ˈyaa nu ˗an ˗ta ˈzü. ˗An ˗bha ˗zoyödhe ˈwɔn ˈgü, ˗yö ˗an ˗yö ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö.

7. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü bhë, ˗wo ˗kun kpɛnŋdhö?

⁷ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗kun Ablaamö, Davi waa ˗klu ˗Zlan ˗bha mɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗bha, Zoova ˗yö ˗an ˗sü ˗dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö. ˗An ˗bha ˗zoyödhe ˈwɔn ˈgü, ˗Zlan ˗yö ˗an ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˈdhö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈö ˈwaa˗ ˗dhɔkë ˗an ˗ta. (Efɛ. 2:12) ˈSëëdhɛ ˈö Pɔdhö ˗ya bɔ Wlɔmömɛn ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗a ˗dhɛ. ˗Zoyödhe ˗kun Ablaamö waa Davi ˗an ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. Kwa ˗de ˈpö ˗zoyödhe ˗ya kë kwa ˗gɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka.

8-9. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wo Pɔdhö waa Zakö ˗an ˗wo ˈgüman ˗kɔ yaa ˗kë?

⁸ ˈWɔn ˈö ˗gban ˗zoyödhe waa kwa këwɔn ˗nu ˗bha ˗gban ˈkwëësü ˗bha bhë, ˗zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˗nu ˗wa ꞊zɔɔdhe ˗man ˗kwɛ këŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö: «ˈBha ü ˗zo yö Dëmɛn Yesu ˗dhɛ, ü ˗dho dha.» ˗Wo ˗gban Pɔdhö ˗wo ˗ta, ˈwo˗ pö: «˗Zlan [˗yö mɛn ˗yö]  kpengdhö ˈkɛɛ ˈyaa ö ˗zo ˈto mɛ këwun ˗nu ˈpiö.» (Wlɔ. 4:​6, NTBL) ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˈbha ˈdho ˗dhɛ ˗nu ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˗wo ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗an ˈgü, ˗ya ˈgo mü ˈbha ˈwɔn ˗së ˗nu kë, «ü ˗dho dha.» ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü ˗wo ˗gban Zakö 2:24 (NTBL) ˗ta ˈwo˗ pö: «Mɛ ˗bha ˗kë kpengdhö ˗sü ˈö ˗Zlan wö ˈdhiö bhë ˗yö ˗sü ˗a këpë ˗nu ˗bha; yaa ˈsü ˗a ˗bha ˗zo ˗yö ˗Zlan ˗bha ˗sü ˈsloo ˗bha.»

⁹ ˈWɔn ˈö ˗gban pë ˈö mɛn dho ˗a kë kö ˗yö kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së ˗a ˗bha bhë, Biblö ˈgüpʋmɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Pɔdhö waa Zakö ˗an ˗wo ˈti kë do ˗a ˈgü. ˗Zlanwo ˗gɔdhiʋ̈mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Pɔdhö ˗bha ˈgü, pë dosɛnŋ ˈö mɛn ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˗yö kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së ˈnën ˗tɔ ˗zoyödhe. ˈˈKɛɛ Zakö ˗bha ˈgü, mɛn ꞊yaa˗ po ˈö kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˗së kë. ˈWɔn ˈö ˗gban ˗zlanwo ˗bha, ˗a ꞊klaŋgɔmɛn ˈkpii˗ do ˗ya ˗pö: «˗A pö ˈö Pɔdhö ˗ya wo ꞊dhɛ mɛn ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe dosɛnŋ ˗bha kö ˗yö kë mɛn kpɛnŋdhö ˈka bhë, Zakö ˈyii˗ ˈgüman.» ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˈnën pö ˗an ˗dhɛ ˗wa ˗bɛnzë. (2 Tim. 3:16) ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ ˈgüman, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈpë ˗kë ˈwo ˗wo ˗nu bhë ˗an ˗bɛnzë ˈkwa˗ dɔ.

10. «Këwɔn ˗nu» ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗an ˈka? (Wlɔmö 3:​21, 28) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ «Këwɔn ˗nu» ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö ˗yö ˗wɩ ˗an ˈka Wlɔmö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 3 waa 4 ˈgü? ˗Yö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛnzë ˈö˗ nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗a ˈka. (Wlɔmö 3:​21, 28 ˗wo pö.) ˗A ˈbha ˗ya kë kö Pɔdhö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zuifö ˗nu ˈka bhë ˗wo ˗kun ˈto ˗ni ˈgü ˗kplawo ˈtɔŋ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, Pɔdhö ˗yö ˗bɔ Ablaamö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈyaa ˈnën mɛn ˗kë kpɛnŋdhö ˗Zlan ˈwëëdhö. ˈˈKɛɛ ˗zoyödhe ˗mü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyö ˗Zlan  waa Klito ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, ˈö ˈkwa ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së.

11. «Këwun ˗nu» ˗mɛɛn ˈö Zakö kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗a ˈka?

¹¹ «Këwun ˗nu» ˈö Zakö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 2 (NTBL) ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈpö bhë, ˈyaa ˈnën ˗tɔ ‹tɔng ˈkun ˗sü› ˈö Pɔdhö ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka. Zakö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˈpë kletiɛn dua ˈdhö ˗mu kö ˗ya kë yi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˗a ˈka. ˈPë ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zoyödhe ꞊dede ˗yö kletiɛn ˗nu ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈyaa ˗an ˗gɔ. ˈWɔnzuan ꞊plɛ ˈö Zakö ˗yö bɔ ˗an ˗ta, ˗kwa ˗an ˗ga.

12. ˗Kɔ ˈö ˗zoyödhe waa kwa kë pë ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˈka ˗wo ˈkwëë˗ bhë, Zakö ˗ya ˈgü ˗pʋ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹² ˈWɔnzuan ˗blɛɛsü ˈgü, Zakö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kletiɛn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bɔ mɛn ˈbha ˈka. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ꞊bhɔɔmɛn ˈsü ˗së, ˈˈkɛɛ ˗yö ˈˈflɛɛmɛn ˈsü ˈya˗. Zakö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ mɛn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ö ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ zoyödhe ˗yö ö ˗gɔ, ˈˈkɛɛ kö ˗a këwɔn ˗nu ˈwaa ˗bɛ ˗a ˗bha. (Zak. 2:​1-5, 9) ˗A ˈwɔnzuan ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈgü, Zakö ˗yö ˗wɩ mɛn ˈö ˗kpan ö ꞊dhegblüdhe ɛɛnˈˈ gɔɔn˗ ˈö sɔ ɛɛnˈˈ ˗bhöpë ˈyaa ˗gɔ ˗a ˗bha ˈö ˈti˗ ˗takun, ˗a ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗ya ˗pö ˗zoyödhe ˗yö ö ˗gɔ, ˗a këwɔn ˗nu ˈwaa˗ ˗zɔn. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Zakö ˗ya pö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, ‹˗zoyödhe ˈö˗ këyö ˈyaa ˈdhö, ˗yö ꞊dhɛ ˈpë ꞊ya ga ˗a ˈdhö.›—Zak. 2:​14-17.

13. ˈWɔnzuan ˗mɛɛn ˈö Zakö ˗ya sü ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe waa ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha? (Zakö 2:​25, 26)

¹³ Zakö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Dhaabö ˗yö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn ö këwɔn ˗nu ˈgü. (Zakö 2:​25, 26 ˗wo pö.) ˈWɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha, ˗ya ˗man ˈö˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗takun ˗ni ˈgü. (Jos. 2:​9-11) Dhaabö ˗ya ˗zɔn ˈö këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö ö ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, Izraɛdhömi ꞊plɛ ˈwo nu ˗dhɛ ˗ga ˗yö ˗an ˗dha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun Izraɛdhö ˈnëndhe ˈka,  dhebɔ ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii kun ˗a ˗bha bhë ˗yö ˗kë mɛn kpɛnŋdhö ˈka ꞊dhɛ Ablaamö ˈdhö. Dhaabö ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö ˗kɔ ˈkwa dho kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn ˗a ˈka kwa këwɔn ˗nu ˈgü ˗a ˗gleŋ ˗da kwa ˗bha.

14. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Pɔdhö waa Zakö ˗an ˗wo ˗yö do?

¹⁴ Pɔdhö waa Zakö ˗wo ˈwɔn ˈö ˗gban ˗zoyödhe waa kwa këwɔn ˗nu ˗bha, ˗an ˈgü ˗pʋ ˗kɔ ꞊plɛ ˗ta. Pɔdhö ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü kletiɛn ˗nu ˈwo kun Zuifö ˈka ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ˈto ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛnzë ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈwi ˗dho kë Zoova ˗dhɛ ˗së toŋtoŋdhö. ˈYö Zakö ˗zë ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka.

15. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn kwa këwɔn ˗nu ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

¹⁵ Zoova ˈyi˗ pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë kpɛnŋdhö, kwa dua ˗mü kö ˈwɔn ˗nu ˈö Ablaamö ˗yö ˗an ˗kë ˈkwa ˗an kë ˈpö. ˈKwa˗ pö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn kwa këwɔn ˗nu ˈgü, ˗a ˈˈslö ꞊va ˗yö ˗dhö. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗kɔ ˗ya mɛn ˗nu ˈwo nu ˗dɛɛ ˈgü kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗an ˗gɔ. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗an ˗bhawɔn ˈdhö ˗takundhe ˗bha, ˗kwaa nu ˗dhɛ. ˗Kwa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗Ya ˈgo mü pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗Zlan ˗dhɛ ˗së, ˈö dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗kwaa kë. (Wlɔ. 15:7; 1 Tim. 5:​4, 8; 1 Zn. 3:18) ˗Zoyödhe ˗zɔn ˗kɔ ˗së ꞊dedewo ˈö ˗dhö ˈzü ˈyö ˗tɔ nɔɔn˗ ˗së ˗pö ö ꞊faan ˈka ˗sü ˈö mɛn ˗nu ˗dhɛ. (1 Tim. 4:16) Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn kwa këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˗wo ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˗wo ˗dho yökodhiʋ̈, ˈö go mü ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wo ˗së ꞊dedewo. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗Zlan ˗dho kwa yö ꞊dhɛ mɛn kpɛnŋdhö ˗nu ˈdhö ˈö ˈkwa ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka.

16. Pë ˈö Ablaamö kun ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ waa˗ ˗bha ˗zoyödhe ˗wo ˗gban wo ˈkwëë˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ Wlɔmö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 4 ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa ˗gbeŋ ˗së ˗sü Ablaamö ˗bha. Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, kwa ˗yö ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˈto pë ˗nu ˈö ˗Zlan ˗yö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˗bha ˗yökodhiʋ̈sü ˗gɔ. Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ Ablaamö ˈsaa˗ ˈgü, ˈdhuëë˗ ˗dho ˈkpɔ «ˈˈsɛgɔ ˈgbɛ ˗dede ˈgü ˗mɛ ˗nu» ˗bha. ˗Kwa kwa ˗zota ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö Ablaamö ˗kun ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ, ˗a ˈgü. (ˈWun. 12:3; 15:5; 17:4; Wlɔ. 4:17) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗dhɛ ˈö Ablaamö ˗kwɛ ˗yö ˗kë 100, ˈö Saadha ˗bha ˗kë 90 kö ˈnën ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˗dhɛ bhë ˈyii bhɔ ꞊köŋ. Mɛnbhɩɩdhe ˗bha ˈgü ˗kwɛ suu ˈö bhë ˗wa yö ˗a ˗bha, kö ˈwaa ˗mɔn ˈnën ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈzü. ˗Yö ˗kun mɛn ˈgüdan ˗wɔn ꞊dede ˈka Ablaamö ˗bha ˈka. ˈˈKɛɛ Ablaamö ˗bha ˗zoyödhe ˗ya ˗kë ‹ˈö ˈdhaŋ˗ bho ˗a pö ˈö ˗Zlan ˗ya wo ꞊dhɛ ˗a suu ˈgü ˗në ˗nu ˗dho pa ˈwo ˗kë ˈˈsɛgɔ ˗zii ˗sü do ˈka› bhë, ˗a ˈˈdhiʋ̈. (Wlɔ. 4:​18, 19) Pë ˗nu ˈö Ablaamö kun ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗dho ˈö ˈnën ˈö kun ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈˈkan ˗ni ˈgü ˈwo˗ Izaakö ˗kë bhë, ˗a kpɔ.—Wlɔ. 4:​20-22.

17. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kë kpɛnŋdhö, ˈkwa kë ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka?

¹⁷ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së ˈö ˈkwa ˗kë kpɛnŋdhö, ˈkwa ˗kë ˈpö ˗Zlan ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka ꞊dhɛ Ablaamö ˈdhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, Pɔdhö ˗ya ˗pö: ‹˗A pö ˈö ˗Zlan ˗ya wo ˈˈdhʋ̈ bha ˈyii˗ pö ˈˈdhʋ̈ Ablaamö yöö do˗ ˗dhɛ. ˗Ya ˗pö ˈˈdhʋ̈ mɛ ꞊gban kwa ˗dhɛ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa ˈdhang bho ˈpë ˈö ˗Zlan ˈö kwa Dëmɛ Yesu ˗bö ˈö go ga ˈgü bha ˗ya ˈˈplüün bho ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ˗dho ö ˗kɔ ˗ya ˈpö kwa ˗bha.› (Wlɔ. 4:​23, 24) ꞊Dhɛ Ablaamö ˈdhö, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˗së ˗nu kë. ˗Ya ˈgo mü, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dedewo ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho, ˗wo ˗dho kë. Pɔdhö ˗yö ˗zoyödhe ˗wɔn ˗blɛɛ ˈzü Wlɔmö ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 5 ˈgü. Kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü.