1-2. Mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗mën ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë?

 ˗KWƐ ˈˈsoodhu ˈwo ˗ʒiö yö ˗an ˈgü, mɛn ˗nu ˈwo ˗mɔn ˈˈmliɲɔn do ˗bha ˗wo ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈwo ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka. ꞊Dhɛ Timote ˈdhö ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗wa mɛn ꞊vadhɛ ꞊klaŋkë ˈpö gagade ˈka ˈö «go˗ ˈka ˈˈdhʋ̈ [˗an] ˈnëdhɛ ˈgü.» (2 Tim. 3:​14, 15) Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo Zoova ˗dɔ kö ˗an ˗zo ˗ya ˗gban ɛɛnˈˈ kö ˗wa kë zii. Dhebɔ do ˈö Biblö ꞊draan Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˗yö ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ˗a ˗kwɛ ˗ya kë 97.

² ˗Ya kë ꞊dhɛ ka Biblö ꞊klaŋnën ˈka ɛɛnˈˈ ka ˗mɛn ˗nu ˈö ˈwo ka ˗to ˗ni ˈgü ˗wo Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka, ka ka ˗zota ˗bɔyibhaasü ˈgü ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˗së ꞊dede ˗mü! ˈˈSanni ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ka ˗bhawɔn ˗yö ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˈPë ˈwo˗ ˗dhɛ ˗de ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü bhë, ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho ˗a ˈgü ˈˈpʋ kwa ˗dhɛ. ˗Yö ˗dho ka ˗takun ˈpö kö ˗ya kë ꞊dhɛ ˈka ˗mɔn ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha kö ka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗a ˈˈsuʋ̈ ˈya ˗dho ka kë.

ˈMËN ˗TƆ ˗DE ˗NU ˗ZLAN ˗DHƐ ˗SÜ?

3. ˈWɔnzuan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü, ˈwo ˗gban mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗an ˗bha, ˗an ˗zɔn.

³ Biblö ꞊yaa˗ pö ˗de nu ˗sü kö ˗yö ˗wɩ mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha kö ˗wo yö ˈbha kë ˗an ˈka. Izraɛdhö ˗kun ˈˈsɛgɔ ˈö ö ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗kun ˗an ꞊zinŋgü mü ˈö ˈwo wo ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ «˗de nu ˗sü ˈˈbin ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈» ˈö kun ˈˈsënŋ ˈka ˗yö ˗kun sɔ ˈˈpɛn ˗bha Aadhɔn ˗kpoŋ ˈgü. ˈˈSënŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗zɔn  ꞊dhɛ Aadhɔn ˈö bhë, yö ˗detasü ˈbha ˗ya ˗kɔ ˈka. ˗Yö ˗kun ˈˈsaabhomɛn ˈkpii˗ ˈka. (Lév. 8:9) Nazidheɛn ˗nu ˗de ˈpö ˗wo wo ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ kö ˈwo yö ˈbha kë. Eblö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «nazidheɛn» ˈka bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «mɛn ˈwo˗ ˗ya ö ˗de ˗ta» ɛɛnˈˈ «mɛn ˈö ö ˗de nu.» Nazidheɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛnzë bhë, ˗a ˈdhɛ ˗gban ˗an ˗bha ˗wa ˗ya ꞊bhlëë ˈgü.—Nomb. 6:​2-8.

4. (1) ˈKwa kwa ˗de nu Zoova ˗dhɛ, pë ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë? (2) Mɛn ˗ya «bo ˗ya ö ˗dɩ ˗wɔn zuën ˗ta ˗sü ˈka,» ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁴ ˈBha ü ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ˗bha ˈˈwɩ ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˗bha. Ü ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗sü ꞊dhɛ pë ˗wɔngbɩɩsü ꞊dede ˈdhö ü ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Yesu ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈö ziö n ꞊keng˗, ˗a ˗mɛ ˗yö bo ˗ya ö ˗dɩ ˗wɔn zuën ˗ta ˗sü ˈka.» (Mat. 16:24) Glɛkö ˗wo ˈwo˗ ꞊dhiëëta ˈö ˗kë «˗yö bo ˗ya ö ˗dɩ ˗wɔn zuën ˗ta ˗sü ˈka» bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë «ˈya ˗dho ö ˗de ˗dhidhɛwɔn kë ˈzü.» ˈka. ˈBha ü ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ü dua ˗mü ˈü ü ˗kɔ bho pë ˈˈoo ˗pë ˈö ˈyaa˗ ˗dhɛ ˗së ˗a ˈgü. (2 Ko. 5:​14, 15) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ü ˗dho ˈˈkan «˗dɩ ˗dhidhɛwɔn ˗nu» ˈö˗ do ˗kë ˈˈɲangüyaa ˈka, ˗a ˗bha. (Ga. 5:​19-21; 1 Ko. 6:18) ˈÜ ˗dho ˗mɔn ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha ˗ee? ꞊Ii. Zoova ˗dhɔ ˗ya ü kë, ˗ya ga ü ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗yö ˗së, ü ˗dho ˗mɔn ˗a ˗bha. (Ps. 119:97; Is. 48:​17, 18) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Nikola ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu sü ꞊dhɛ ˗glɛŋ ˈö ˗kasokɔ ˗züzü ˈö ˗potaadhe kun mɛn ˗gɔ ˗a ˈdhö ɛɛnˈˈ ˗glɛŋ ˈwo˗ ˗ʒiö kö ˗yö kwa ˗takpa laa ˗gɔ, ˗a ˈdhö.»

5. (1) ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˈka Zoova ˗dhɛ? (2) ˗De ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü waa ˗bɔyibhaasü ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁵ ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˈka Zoova ˗dhɛ? Kwa˗ ˗pö ˗a ˗dhɛ bhɛɛwo ˈgü ꞊dhɛ yö  dosɛnŋ ˈnën ˈkwa dho ˗a ˗dhɔkë, ˈö ˈkwa˗ dhɔɔbhaawɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈpë ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗dho kwa kë ˗kplawo ‹kwa zuëˈˈ ꞊gban, kwa ˗zʋtakɔ ꞊gban waa kwa faan ꞊gban ˗an ˈka.› (Mak. 12:30) Kwa ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗wɔn ˗mü. ˈˈKɛɛ ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa mɛn ꞊gban ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈, kö ˈkwa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa kwa ˗de nu ˗Zlan ˗dhɛ. Kwa ˗de nu ˗sü ˈö bhë ˈwɔn ꞊bhlëësü ˗mü. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˗ta. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈.—Eccl. 5:​4, 5.

ˈMËN ˗KË ˈKWA KWA ˗DE NU ZOOVA ˗DHƐ?

6. ˗Mën ˈö mɛn ˗blü ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha?

⁶ Pë ˗nu ˈö ˗an ˗wɔn ˈgü ˈkwa kwa ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ bhë, ˗a ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗Dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ˈsü dosɛnŋ kwa ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗bha. ˗Yö ˗sü ˈpö «ˈkpaakpadhɛ» waa «ˈwunbhokoudɔdhe ˈö go ˗zuu ˈslööslö ˈpiö» ˗an ˗bha. (Kodh. 1:​9, NTBL) Ka ˗bha Biblö draansü ˗ya ˗kë ˈö ga ka ˈgü ꞊dhɛ (1) Zoova ˗yö ˗dhö ꞊dedewo, (2) Biblö ˗ya ˈˈDhiwo ˈka, (3) ˈö ˗bɔ ö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö ö dhɔɔbhaawɔn ˗kë.

7. ˈˈSanni ˈka ka ˗de nu ˗Zlan ˗dhɛ, ˈmën ka dua ˈdhö ˗mü kö ˈka˗ kë?

⁷ Mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ bhë ˗an dua ˗mü kö ˗wa ˗bha ꞊klaŋwo ˈö˗ ˈˈDhiwo ˈgü ˗a ˗dɔ, ˗wa ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. -Wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo wo ˗bha ˗zoyödhe ˈwɔn blɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. (Mat. 28:​19, 20) Zoova ˗dhɔ ˈö ˗an ˈgü ˗ya ˗dadhiʋ̈, ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo yö dosɛnŋ ˗a ˗dhɔkë. Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ka ˈka ˗ee? ˗Dhɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya kë ka ˈgü, ka ˈti ˗dho ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa bhë ˗a ˈsü ꞊dhɛ ka ˗bha Biblö ꞊klaŋgɔmɛn ɛɛnˈˈ ka  ˗mɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗pë ˈdhö. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ˈka˗ kë ꞊dhɛ ka ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈdhö.

8. Zoova ˈˈnuɛ bho zuʋ̈ga ˗ya kë kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho kwa ˗blü kö ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Psaume 116:​12-14)

⁸ ˈKa ka ˗zota pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ka ˗dhɛ ˗a ˈgü, ka ˗dho ˈˈwɩ ka ˗de ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗bha. (Psaume 116:​12-14 ˗wo pö.) ˗A ˗dhɛ ˗mü kö Biblö ˗ya pö Zoova ˗bha ꞊dhɛ ‹˗gasitɛ ˈˈpɛpɛ ˈö kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ, ˈˈɛɛn pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗ya ꞊slɔɔ ꞊dhɛ gbaɔdhe ˈdhö bha, ˗a ꞊gban ˗go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈.› (Zak. 1:17) Gbɔɔdhe ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈkpii˗ ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ ˈˈsaa˗ ˈö˗ Gbö Yesu ˗ya bho. ˗Ka ka ˗zota gbɔɔdhe ˗së ˈö bhë ˗a ˈgü! ˗Gɔtadhɔpë ˗yö ˗mlɛɛn ˗së ꞊dede ˗da kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü. ˗Ya ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗ʒian ˈˈdhiʋ̈ ˈˈpʋ kwa ˗gɔ. (1 Zn. 4:​9, 10, 19) ˗De ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗a ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗mü ˗dhɔ ˈö˗ ˗zɔn ˈka ˈyaa ˈdhö ˈö˗ ˗kë kwa ˈka ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈgö mü, ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö ˗an kpɔ kwa ˗bha ˗a ˈˈnuɛ bho ˗kɔ ˗së ꞊dede ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ kwa ˗de ˗nu ˗a ˗dhɛ ˗sü. (Deut. 16:17; 2 Ko. 5:15) ˗A ˈˈnuɛ bho ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka! ˈwɔn ˗gɔ 46 ˗a ˈwɔn ga 4 waa minitö ˗yaaga video ˈö˗ ˗gɔ ˗kë ˗Kwa gbɔɔ ˗Zlan ˗gɔ ˈka bhë, ˗wo ˗an ˈgü.

ˈKA ˗MƆN KA ˗DE NU ˗SÜ ˗BHA KÖ ˈKA BƆ ˈˈYI ꞊BHAA ˗EE?

9. ˈMën ˗kë ˈö mɛn gbɛ˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˈö ˗de ˗ta kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö ö ˗de nu Zoova ˗dhɛ?

⁹ ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ˈkaa ˗mɔn ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha kö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗bhawɔn ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha ˈka ˗bha ˗tosɛta ˈgü kö ˗wo ˗bɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü kö ka ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗bha kö ˈka ka ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban. (Kodh. 2:​6, 7) Biblö ꞊klaŋnën ˈˈpɛpɛ ˗gɛn ˗dho ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ ˈyaa do. ˗Ya ˈgo mü ˗an ˈˈpɛpɛ ˈwaa wo ˗de nu kö ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗an bhɔ ˗kwɛ do ˈgü.—Ga. 6:​4, 5.

10. ˈKaa ˗mɔn ˗ni ˈgü ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha kö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈmën ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë. (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën « Wlüünën ˗nu ˈwo ˗an ˗to ˗ni ˈgü gagade ˈgü» ˗bha.)

¹⁰ Ka ˈti ˗mɔn ka ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ꞊köŋ, ˗kaa ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˗ya ka ˗zo ˈˈpiʋ̈. ˗Bhö bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ü ˗takun ˈü ˗mɔn ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha ü ˗bha ˗tosɛta ˈgü. (Fdh. 2:13; 3:16) ˗Yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ka ˗bha bhɛɛwo ˗nu man ˈö ˗an ˗daakë.—1 Zn. 5:14.

ˈMËN ˗KË ˈÖ MƐN ˈBHA ˗NU ˈWAA ˈˈWƖ WO ˗DE NU ˗SÜ ˗BHA KÖ ˈWO BƆ ˈˈYI ꞊BHAA?

11. Zoova ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha?

¹¹ Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈˈkɛɛ ˗a ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗an ˗bha. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö: «ˈMan bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈman ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗wa n bho kwa kpö ˈgü, ˈmën ˈa dho ˗a kë?» ˈˈSuʋ̈ suu ˈö bhë ˗ya kë ka ˗bha, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ pë ˈö ka ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha Zoova ˗dho ˗a nu ka ˗dhɛ, kë ˈˈdhʋ̈ kö «ka ˈˈta ˗kɔ ˗yö bhɔ kwa Dëmɛ ˗bha mɛ ˗nu ˈˈta ˗kɔ ˗bha,» «ka ˈˈdhia ˗yö ˈma˗ ˈgü ˈzü ꞊dedewo ˗kɔ ꞊gban ˗kɔ ꞊gban ˈgü.» (Kodh. 1:10) Zoova ˗dho ˈwɔn kpɛnŋdhö kë ˗sü ꞊faan nu ka ˗dhɛ. ꞊Yaa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈsaadhö mɛn ꞊vadhɛ ˗bha ˈka. (1 Ko. 10:13) ˈPë ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈwo ˗an bho kwa kpö ˈgü ˈwaa ꞊va, ˈyö bhë. Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha.

12. ˗Mën ˈö ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë kö ka ˗kɔ ˈya ˗dho ˗da ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗sü ˈgü.

¹² ˈWɔn yaa kë ˗dhii ˈö mɛnbhɩɩdhe zuʋ̈ˈˈ ˈgü bhë ˗ya ˗blü pë ˗nu ˈwo ˈya ˗an kë ˗sü ˗bha. (Zak. 1:14) ˗A ˗wɔn ˈgü ˈgüdandhe ˗ya nu ka ˗ta, ka dua ˗mü kö ˈka ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˈpë ˈka dho ˗a kë ˗a ˗bha. ˗Kɔ ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ka ˗bha ˗tosɛta ˗yö kë ˗a ˈka, ka ꞊dede ˈnën ˈka dho ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗bha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ  ˈkaa ˗mɔn ka ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë ˗sü ꞊draan. Ka˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈgüdandhe ˗nu ˗wa ˗nu ka ˗ta, ka ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ˗kan ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ka bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗Ka ˗Zlan ˈˈDhiwo draanˈˈ ka ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo, ˈka ˈdho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈka ˗zlanwopö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. Pë ˗nu ˈwo bhë ˈka ˗an kë zoodhö zoodhö, ˗wo ˗dho ka ˗takun ˈka to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ka ˗takun.—Ga. 5:16.

13. ˈWɔnzuan ˗së ˗mɛɛn ˈö Zozɛfö ˗ya to kwa ˗gɔ?

¹³ ˈKa ˈgüdandhe ˗nu ˈto ˈˈdhiʋ̈ ˈka ka ˗de baaˈˈ, ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˗dho kë ka ˗kɔa ˈˈplëëplë. Biblö ˗yö mɛn ꞊va ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii kun ˗an ˗bha ˈˈkɛɛ ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A ˈwɔnzuan do ꞊nɛn: Potifaa ˗bha dhebɔ ˗yö ˗kun Zozɛfö ˈˈɲaan˗ ˈkun ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈö Zozɛfö dho ˗a kë, ˗ya ˗dɔ ˈsaadhö. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «ˈyii ˈˈwɩ˗ ˗bha.» Zozɛfö ˗ya ˗pö: «ˈWɔn yaa suu ˈö ˈˈdhʋ̈, a˗ ˗kë ˗më ˗wɔn ˈgü, kö ˈa ˗da [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗kɔ suu bha˗ kë?» (ˈWun. 39:​8-10) ˈˈSanni dhebɔnën ˗ya ˈgüdan, Zozɛfö yö ꞊dede ˈpë dho ˗a kë ˗yö ˗kun ˗a ˈˈɲaan ˈkpakpadhö. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗kun Zozɛfö ˗kɔa ˈˈplëëplë.

14. Ka ˗dho ˗gban ˈgüdandhe ˗nu ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Ka ˗dho ˈto Zozɛfö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈGüdandhe ˗nu ˈwo dho nu ka ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈpë ˈka dho ˗a kë ˈka˗ ˗yökodhiʋ̈ kë ꞊dɛɛ. ˈWɔn ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˈya, ˗ka ˗kɔ ˗an ˈka ˗sü draanˈˈ. (Ps. 97:10 ; 119:165) ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˈgüdandhe ˗nu ˗wa nu ka ˗ta, ˈˈsuʋ̈ ˈti ˗dho ka kë. ˈPë ˈka dho ˗a kë, ka ˗dho ˗a ˈto ˈˈdhiʋ̈ ˈka˗ dɔ.

15. Mɛn ˈö Zoova mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka bhë, ˈmën ˗kë? (Eblö 11:6)

¹⁵ ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ka gagade ˈgü, ˈö ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka Zoova ˗dhɔkë ka zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˈˈKɛɛ pë ˈbha ˗yö ka ˗gɛn ˈgü ˈö˗ ˗wɔn ˈgü, ˈkaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈka ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka to ˗gblüdë Davi ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈka˗ pö Zoova ˗dhɛ: «˗Bhö n ˗ga kö ˈmɛn ˈa˗ ˈka ˈü˗ dɔ, kö ˈü n zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ˗nu dɔ. ˗Bhö n ˗ga kö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗yö n ˈgü ˈü˗ dɔ. ˗Ya ˈgo mü, ˗bhö yö n ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗ʒian ˗ta.» (Ps. 139:​23, 24) Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ mɛn ˗nu «ˈwo ˗a ꞊mɛɛn wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka» ˗an ˗bha.  ˈKa ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ, ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kö ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha.—Eblö 11:6 ˗wo pö.

˗KA ꞊ƝƆƆN ZOOVA ˈˈSUEE ˗KPLAWO

16-17. Zoova ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˗an ˗to ˗ni ˈgü gagade ˈgü, ˗an ˗ɲɔɔn ö ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Zan 6:44)

¹⁶ Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈwo bhë, Zoova ˈnën ˗an ꞊ɲɔɔn ö ˗bha. (Zan 6:44 ˗wo pö.) ˈPë ˗kë ˈö ˗së waa ˗kɔ ˈö ˗gban ˗a ˈka ka ˗bha, ˗kwa ˗an ˗ga. Mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗gan ö ˗bha bhë pë ˗së ˈö ˗an ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˗ya ˗yö. Zoova ˗yö mɛn ˈö ˗dhö ˗a ˗yö ꞊dhɛ ö ˗bha «pë ˈö ˗ya ˗sü ˈka ö ˗de ˗ta» ɛɛnˈˈ «pë ˗wɔngbɩɩsü» ˈdhö. (Deut. 7:6; ztw) ˗Kɔ ˈö bhë, ˈyö Zoova ˗yö ka yö ˗a ˈka ˈpö.

¹⁷ ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗mɛn ˗nu ˗wo ka ˗to ˗ni ˈgü gagade ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ka ˗mɛn ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë, ˈyö ka ˗de ˈpö ˈka˗ ˗dhɔkë. Zoova ˈyaa ˈnën ka ˗gan ö ˗bha. ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗pö: «˗Ka ꞊yɔɔn [˗Zlan] ˈˈsɔɔ, yöö ˗dɩ ˈpö ˗yö ˗dho ꞊yɔɔn ka ˈˈsɔɔ.» (Zak. 4:8; 1 Chron. 28:9) Ka ꞊dede ka ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü Zoova ˈˈsuee, ˗yö ˗dho ꞊ɲɔɔn ka ˈˈsuee ˈpö. Ka ˗bha ˗kë mɛn kpö ˈgü ˗sü ˈyaa ˈnën Zoova ˗ya yö. Zoova ˗yö mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗gan ˈö ˗bha ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗mɛn ˈdhö ˗an ˗to ˗ni ˈgü gagade ˈgü ˗an ˗bha. ˈˈKɛɛ kö mën ˈö ˗dhö ˗ya ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˗yö ꞊ɲɔɔn ˗a ˗bha, Zoova ˗dho ꞊ɲɔɔn ˗a ˗mɛn ˗bha ˈpö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zakö 4:8 ˗ya pö ˗a ˈka bhë, ˗a ˈdhö.—2 Tes. 2:13.

18. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü? (Psaume 40:8)

¹⁸ ˈKa ka ˗de nu Zoova ˗dhɛ, ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö ka ˈto ˗ni ˈgü Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ö ˗de ˗nu ö Dë Zoova ˗dhɛ kö ˈö˗ dhɔɔbhaawɔn kë. (Psaume 40:8 ˗wo pö; Ebl. 10:7) ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho ˈpë ˗dho ka ˗takun kö ˈka bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˈka ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗kplawo ˗a yö.