1. ˈMën Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo wo ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗a ˈka?

 ˗A ˈWƆN dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗lokotasü ˈˈdhiaa ˗ya ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗zogban ꞊dedewo! Biblö ˗ya ˗pö: «Zoova ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈˈdhiaa ˗ya ˈgü.» (Ps. 149:4) ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊shiöŋ, mɛn ˈbha ˗nu ˈgü ˗yö ˗ga ˈwo wo ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈwo˗ pö: «N ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü ꞊dedewo ˗ee?» Biblö ˗yö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˈwo ˗klu ˗a ˗bha ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ˗yö ˗ga, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈgü wo ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü.—1 Sam. 1:​6-10; Job 29:​2, 4; Ps. 51:11.

2. De ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈdhö Zoova ˈgü?

² Biblö ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha bhë, ˗an ˈˈdhiaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë Zoova ˈgü. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zoyö Yesu ˗dhɛ, ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. (Zan 3:16) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈkwa kwa ˗wo ˗bhö ˗Zlan ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗a dhɔɔbhaawɔn kë. (Këw. 2:38; 3:19) ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë Zoova ˈtɔŋdë ˗nu ˈka, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˈto kwa ˗wo ˈkwa˗ ˗bhö ˗a ˗ta, kwa ˈˈdhiaa ˗yö ˗kë Zoova ˈgü ˈö kwa sü ꞊dhɛ ö ˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˈdhö.—Ps. 25:14.

3. Dhɛɛˈˈ ˗yaaga ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ꞊dhɛ wo ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü? ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü? ˗Yö ˗dho ga kletiɛn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü?

 ˈMËN ˗KË ˈÖ MƐN ˈBHA ˗NU ˗WA ˗GA ꞊DHƐ WO ˈˈDHIAA ˈYAA ZOOVA ˈGÜ?

4-5. ˗Ya kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö, ˈmën dho ga kwa ˈgü?

⁴ Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo kwa ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗wa ˗ga ꞊dhɛ wo ꞊bhlëë ˈyaa ˗dhö ˈö go ˗a ˈka ˗an ˈnëndhɛ ˈgü. (Ps. 88:15) Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Adriɛn ˗ya ˗pö: «A n ˗de ˈgü ˗kplawo ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ꞊bhlëë ˈyaa ˗dhö ˗a ˈdhö. Kö a ˗kun ˈˈtɩtɩ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ n ˗man ˈgü ˈmaan ˗mɔn ˗kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta ˗sü ˗bha, a ˗bhɛɛ kö yaa n ˗man ˈkɔdhigümɛn ˈyi kë mü. Toni ˈö ˈti ˈˈgla ˈkɔdhi ˈwo Zoova ˗dhɔkë mü ˗a ˈgü ˗ya ˗pö: «N ˗mɛn ˗nu ˈti˗ pö n ˗dhɛ do ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗yö wo ˗kë ɛɛnˈˈ n këwɔn ˗nu ˗yö wo ˗dhɛ ˗së. ˗Ya ˗kë ˈa˗ pö n ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ pë ˈbha ˈa dho ˗a kë kö n ˈˈdhiaa ˗yö kë ˗an ˈgü, ˈyaa kun ˗dhö.»

⁵ ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗ya kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö, kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ Zoova yöö ꞊dede ˈnën kwa ꞊ɲɔɔn ö ˗bha. (Zan 6:44) ˗Yö kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗yö ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka kwa ꞊dede kwa ˗ta, ˈö ˈpë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈö˗ dɔ. (1 Sam. 16:7; 2 Chron. 6:30) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ꞊yaa˗ pö kwa ꞊bhlëë ˗yö ꞊va, ˗kwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈.—1 Zn. 3:​19, 20.

6. ˗Zotakɔ ˗mɛɛn ˈö kun bɔmɛn Pɔdhö ˗gɔ ˈö ˗gban ˈwɔn yaa ˗nu ˈö ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗an ˗bha?

⁶ ˈˈSanni ˈkwa gagade draanˈˈ, mɛn ˈbha ˗nu ˈwo kwa kpö ˈgü ˗wo ˈwɔn ˗nu ˗kë, ˈwo˗ pö wo ˗de ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗mü wo ˈka. (1 Piɛ. 4:3) Kletiɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗ʒiaanwo ˗wo ˈkozë wo ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka. Kwa ˗de ˈpö ꞊wɛ, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kwa ˗zë za ˈka ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˗a ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗klu Zoova ˗bha ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈwɔn suu do ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗dho kwa ˗zogban. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ö ˗zota ö ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈgü, ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈya. (Wlɔ. 7:24) Pɔdhö ˗yö ˗go ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ö ˗de ˗yö ꞊dhɛ «bɔmɛn ˗nu tɔɔ ˈdhö,» ˈö ö ˗de yö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛ ˗nu [ˈö Klito ˗yö ˗an] dha ˗a «mɛ ˗blɛɛsü» ˈdhö.—1 Ko. 15:​9, NTBL; 1 Tim. 1:15.

7. ˈMën kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka ˈö ˗gban ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗an ˗bha?

⁷ Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ö ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto. (Ps. 86:5) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗wo ˈmën ˗ni ˈgü kwa ˈka ꞊dedewo, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˗wo ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ ˗ya kwa ˗bhawɔn ˈto.—Kodh. 2:13.

8-9. ˗Zotakɔ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë Zoova ˈgü bhë, kwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˗bha yö ꞊va kë. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwaa ˗mɔn yö ꞊va kë ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö Zoova ˗bha ˈka kö wo ˈˈdhiaa ˗yö kë ˗a ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Amanda ˗ya ˗pö: «A n ˗zota ˗kplawo ꞊dhɛ n ˗man pë ˗së ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗a ˗bha yö ꞊va kë ˗sü. Pë ˈö n ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈnën ˈa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ kë Zoova ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈman ˈkun ˗a kë ˗sü ˈka, a˗ pö n ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˈgü ˗ya ga n ˗wɔn ˈka.»

⁹ Kwa ˗dho ˈˈkan ˈwɔn yö ˗kɔ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˈkwa pë ˈbha kë kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë Zoova ˈgü bhë, ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˈwɔngümanmɛn ˗mü. ˈPë ˈkwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈyaa ˗dhɛ kwa ˗gɔ toŋtoŋdhö. ˈˈKɛɛ pë suu ˈˈpɛpɛ ˈö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗dhɛ ˗së. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˈzü mɛn ˗nu ˈö Biblö ˗yö ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈwo Zoova ˗dhɔkë wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ˗an ˈgü. ˗A mɛn do ˈnën ˗tɔ Pɔdhö. ˗Yö yökë ö ꞊sɔbhɛɛ ˈka ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈˈta kpɔ ˈˈkidhʋŋ ˈˈgblü ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈö ˗zlanwokɔdhi ꞊va ˗ya. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwɔn ˗nu ˗wo go ˈˈgblʋʋ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˈö ˈyaa ˗mɔn ˗zlanwopösü ˗bha ˈzü, ˗a ˈˈdhiaa ˈti kë ˗Zlan ˈgü ˗ee? ˗Abin. Pë ˈdhɛ ˗kɔ ˗mɔn ˗a ˗bha ˗ya ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ ˗a ˗bha. (Këw. 28:​30, 31) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, ˈpë ˈkwa  ˗mɔn ˗a ˗nu Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö go ˈˈgblʋʋ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˈpë ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈnën ˗tɔ ꞊ʒiaan pë ˈö kwa ˗blü ˗a ˗bha yö kë ˗sü ˗bha. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü, ˗kwaa ˈbha ˗nu ˗ga.

ZOOVA ˗YA ˗ZƆN ꞊DHƐ KWA ˈˈDHIAA ˗YÖ Ö ˈGÜ ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

10. Kwa ˗dho Zoova ˗wo man kö ˗ya pö ˗ni ˈgü kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Zan 16:27)

¹⁰ ˗Yö Biblö ˗nu kwa ˗dhɛ. Zoova ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈdhö ö ˈgü. Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˈö bhë ö ˗bha ˈNën dhɔɔbhaasü ˈö˗ ˈˈdhiaa ˈdhö ö ˈgü yö ˗mü, ˗gɛnɲan ˈka ꞊plɛ Biblö ˈgü. (Mat. 3:17; 17:5) Ka˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö Zoova ˗ya pö ꞊dhɛ ka ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü ˗ee? Zoova ˗wo ˈyaa ˈgo ˈdhaŋ˗ ˈgü kö ˗yö nu kwa ˈˈpiʋ̈ vɛɛdhö, ˗yö ˗bɔ Biblö ˗ta ˈö dhiaŋzë kwa ˗dhɛ. ˈKwa Yesu ˗wo ˗nu ˈwo Naɔn ˗së ˈsëëdhɛ ˈgü ˗an ˗pö, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗wo man ˗sü ˈdhö. (Zan 16:27 ˗wo pö.) Yesu ˗yö ˗bhɔ ö Dë ˗bha ˈkpakpadhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗a pö ˈö Yesu ˗ya wo ꞊dhɛ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö ˗an ˗bha ˈˈkɛɛ ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha ˗an ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ Zoova yöö ꞊dede ˈnën pö ˗an ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈.—Zan 15:​9, 15.

11. ˈMën ˗kë ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗bha ˗nu kwa ˗ta ˗sü ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü? (Zak. 1:12)

¹¹ ˗Yö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan ˗bhɔ. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kwa ˗takun pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˈdhö bhë, ˗an ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ꞊kwaa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗zü kö ˗wo nu kwa ˗ta ꞊dhɛ Zɔbö ˈdhö. (Job 1:​8-11) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗bha ˗nu kwa ˗ta ˗sü ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü. Kwa ˗bɔ ˗an ˗ta ꞊ʒiaan ˈkwa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. (Zakö 1:12 ˗wo pö.) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa ˗an ˈkun kwa ˗bha.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Dimitri ˗bha?

¹² Kwa ꞊dhegblü do ˈwo˗ ˗dhɛ Dimitri ˈö Azi, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗A ˗bha yö ˗yö ˗shiʋ̈ ˈö ˈyaa kun ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ꞊slɔɔ ˗ni ˈgü ˈˈsu ꞊va ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗ya ö ˗bha ˗zlanwopösü ˗dadhiʋ̈ ˗sü ˗bha kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ö ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈. ˈˈKɛɛ ˈˈsu ꞊va ˗yö ˗ʒiö kö ˗yö ˈti yö gbɛ˗ ꞊slɔɔ ꞊köŋ, ˈö go mü ˈˈyua ˗yö ˗ya ˗a ˗bha ˈö ˈyaa kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö ˗yö ˈgo lii ˗ta. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈyaa dhegɔndë ɛɛnˈˈ ˈnëndë ˗tiaandhö ˈka ˈzü ˗a ˈdhö, ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö ˈˈdhiaa ˗ya ˈgo Zoova ˈgü. ˈˈKɛɛ  dhiapiʋ̈ do ˈka, ˗a ˈdhu ˗yö Isaïe 30:15 ˗bɛnzë ˈsëëdhɛ ˗ta ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. ˗Yö ˗kun pö ˗sü ˈka mü: «ˈPë dho kë ka ꞊faan ˈka ˈyö ˗tɔ ˗to ˈˈsɛnŋdhö ˗sü kö ˈka ka ˗zoyö n ˗dhɛ.» ˗A ˈdhu ˗yö ˗nu ˗a ˈka ˗a ˗bha lii ˈˈsuee, ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ: «˗Baaˈˈ, ˈbha kë ü ˗de ˈgü ˈya˗ ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈü Biblö ˈˈɲan ˈö yö ˗a ˗wo pö.» Dimitri ˗ya ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˈsaa˗ ˈgü ˗bhöpë, sɔ ˗nu waa ˈkɔ ˗wo ˗kun ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗gɔ. ˗Ya ˗pö: «ˈPë n dua ˈdhö ˗mü kö ˈa kë ˈyö ˗tɔ ˗to ˈˈsɛnŋdhö ˗sü kö ˈa n ˗zoyö ˗Zlan ˗dhɛ.» ˗Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˈö bhë ˈnën ka ˗ta, ˗yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗zo ˗yö ka ˈˈpiʋ̈ ˈö dho ka ˗takun kö ˈka˗ ˈkun ka ˗bha.

13. De ˗nu ˈö Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˗an ˗ta kö ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü? ˈYö ˗ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗Yö ˗bɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta. Zoova ˗yö ˗bɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta kö ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗yö ˗an ˗blü kö ˗wo kwa ꞊faanmën ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. Pë ꞊dede ˈö ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö Asi ˗a ˈka kö zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ꞊gbɔɔnsü ˗ya nu ˗a ˗ta, ˈyö bhë. ˗A ˗bha yö ˗yö ˗shiʋ̈, ˈö ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ˗ya ˗bha. ˈGo mü, ˗a ꞊gɔɔn ˗yö ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗kë ˈwo˗ bho mɛn zii ˗dhɛ ˈgü. Kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya ˗pö: «ˈPë ˗kë ˈö ˈwɔn suu ˗nu ˈwo bhë ˈwo ˗kë n ˈka, ˈmaan kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü. A ˗kë n ˗de ˈgü ꞊dhɛ mɛn ˈö ˗ya ˈwɔn yaa kë, ˈö˗ ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü ˈzü ˗a ˈdhö.» Kwa ꞊dhegblüdhe ˗yö ˗bhɛɛ kö Zoova ˗ya ˗zɔn ö ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˈˈdhiaa ˗ya ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën Zoova ˗ya ˗kë? Kwa ꞊dhegblüdhe ˗ya ˗pö: «Mɛn zii ˗nu ˗wo dhiaŋzë n ˗dhɛ, ˈwo n ˗zogban ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ˗kplawo.» ꞊Taabha kwa ꞊dhegblüdhe ˗yö ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈzü. ˗Ya ˗pö: «˗Dhɛkpaɔyi ꞊dede ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗wo ˈsëëdhɛ ˗bɔ n ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈa mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˗wo ˗nu ˈwo˗ ˈgü ˗an pö, a˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗ya n ˗man bhɛɛwo man.» ꞊Ii, Zoova ˗yö ˗bɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha  dhiaŋzë kwa ˗dhɛ ˗sü ˗ta ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü.—Ps. 10:17.

14. Zoova ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈzü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü?

¹⁴ Zoova ˗yö ˗bɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta kö ˗wo ˗dhioo dɔ kwa ˗ta ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö ö ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ Pɔdhö ˗ta kö ˗yö ˈsëëdhɛ 14 bɔ ö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ. ˈSëëdhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, Pɔdhö ˗yö ˗dhioo ꞊sɛŋbɔ ˗nu ˗dɔ ˗an ˗ta ˗dhɔ ˈgü. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö ˗a ˗dhɛ ˗ya kë ˈˈdhʋ̈? ˈNëndë ˗tiaandhö ˗mü Zoova ˈka, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ö ˗bha «ˈnën ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ ˗ya ˗kë» ˗an ˈˈklʋʋbho. (Prov. 3:​11, 12) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗gban Biblö ˗ta ˗wa ˗dhioo dɔ kwa ˗ta, ˈkwa ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˗ya ˗shiö Zoova ˗dhɛ kwa ˗bha. ˗Kwaa ˈsü ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˈpë kwa ˈˈdhiaa ˈdhö Zoova ˈgü ˗a ˈdhö. (Ebl. 12:6) ˗Mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü?

PË ˗NU ˈWO˗ ˗ZƆN ˈZÜ ꞊DHƐ KWA ˈˈDHIAA ˗YÖ ZOOVA ˈGÜ

15. De ˗nu ˈö Zoova ˗yö ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ nu ˗an ˗dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö kwa ˗zogban?

¹⁵ Mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈdhö Zoova ˈgü bhë ˗yö ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˗an ˗dhɛ. (Mat. 12:18) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ, ˈkwa˗ pö: «A ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈbha ˗nu ˗zɔn n ˗man ˗tosɛta ˈgü ˗ee?» Ka˗ ˗yö ꞊dhɛ ka zuʋ̈ˈˈ ˗ya kë ˗saa ˗ya ʒiö ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈkaa kun Zoova dɔ ˗ni ˈgü ˗a ˈka bhë, ˗a ˗ta ˗ee? ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˗nu ˗wo kë ˗ni ˈgü kwa ˗gɔ, ˗yö ˗dho ga kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü.—Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ . . .» ˗bha.

16. De ˗nu ˈö Zoova ˗ya pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo nɔɔn˗ ˗së pö? ˈYö ˗a ˗wɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ? (1 Tesadhonikö 2:4)

¹⁶ Zoova ˗ya ˗pö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈdhö ö ˈgü ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo nɔɔn˗ ˗së pö. (1 Tesadhonikö 2:4 ˗wo pö.) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ʒoselinö, ˗kɔ ˈö nɔɔn˗ ˗së pö ˗sü ˗yö ˗kë ˗a ˈka ˗a ˗dhɛ ˗së, ˗kwaa ˗ga. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Ʒoselinö ˗yö ˗go ˈyiëë kö ˗a ˗gɔ ˈgü ˗ya dɔ ˗gbɔudhö. ˗Ya ˗pö: «꞊Faan ˈyaa kun n ˗gɔ. A ˗kë n ˗de gü ꞊dhɛ mɛn ˈö˗ ꞊trɔɔn ˈyaa ˈdhö, ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ a ˗kun ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˈö ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˈö kun ˈpö n ˗man ˗zlanwopö ˗yi ˈka. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, a ˗bhɛɛ ˈa dho ˗zlanwopö.» Dhiapiʋ̈ ˈö bhë ˗a ˈka, Ʒoselinö ˗yö ˗kpan dhebɔ do ˈˈgblüsësü ˈwo˗ ˗dhɛ Madhi ˗a ˗bha, ˈö ˗wɩ Biblö draansü ˗bha. ˈDhɛ ˈˈsu ˗nu ˗wo ˗ʒiö ꞊taabha, Madhi ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˈö Ʒoselinö ˗yö  ö ˗bha ˈˈkwee ˗ta ˗man ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü, kö ˈya˗ pö ˈsaadhö ˗Zlan ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ö ˗takun. Ʒoselinö ˗yö ö ˗zota ˗a ˈgü, ˈö˗ pö: «˗Yö ˗kë n ˈgü ꞊dhɛ ˈpë Zoova ˗ya pö n ˗dhɛ ‹ü ˈˈdhiaa ˗yö n ˈgü,› ˗a ˈdhö.» Gagade ˈka, mɛn ˈˈpɛpɛ ˈyaa ˈnën ˈwo wo ˈˈtʋ to kwa ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa nɔɔn˗ ˗së pö, kwa ˈˈdhiaa ˗yö ˗kë Zoova ˈgü.

17. ˗Wo ˈö Viki ˗ya pö ˈö ˗gban ˗gɔtadhɔpë ˗bha bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? (Psaume 5:12)

¹⁷ Zoova ˗yö ˗gɔtadhɔpë ˗nu mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈˈdhiaa ˈdhö ö ˈgü ˗an ˗bha ˈka. (1 Tim. 2:​5, 6) ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ kwa kwa ˗zoyö ˗gɔtadhɔpë ˗dhɛ ˈö ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈyaa ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗yö Zoova ˈgü, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho kwa ˗de ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗kplawo, ˈˈkɛɛ kwa dua ˗mü ꞊ʒiaan ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˈˈdhiʋ̈. Mɛn ˗nu ˈwo wo ˗zo yö ˗gɔtadhɔpë ˗dhɛ bhë ˗wo kpɛnŋdhö ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ pö ꞊dhɛ ö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˗an ˗bha. (Psaume 5:12 ˗wo pö; Wlɔ. 3:26) ˗Zota ˗gɔtadhɔpë ˗wɔn ˈgü ˗sü ˗yö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Viki ˗a ˗takun. Yi do ˈka ˗yö ö ˗zota ꞊dedewo ˗gɔtadhɔpë ˗wɔn ˈgü. -Ya ˗pö: «Zoova ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa n ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈˈpiʋ̈. [ . . . ] ˈˈKɛɛ ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˈa kun ˗a pö ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ: ‹Mɛn suu ˈö ˗kë ꞊dhɛ n ˈdhö bhë, ˈbhaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈü ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. Ü Gbö ˗bha ˈsaa˗ ˈyaa ˗mɔn n ˗man ˈwɔn yaa ˗takpa ˗sü ˗bha.›» ˗Zota gbɔɔdhe ˈö ˗kë ˗gɔtadhɔpë ˈka bhë ˗a ˈgü ˗sü ˗ya ˗kë ˈö˗ yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë. Kwa ˗de ˈpö kö ˈkwa kwa ˗zota ˗gɔtadhɔpë ˗wɔn ˈgü, kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, ˈö kwa ˈˈdhiaa ˈdhö˗ ˈgü.

18. Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗dhɔ ˗ya kwa kë, ˈmën dho kë ga ˗sü ˈka kwa ˈgü?

¹⁸ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗gleŋ ˗nu ˈö ˈkwa ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë kwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga ˈö ˈkwa˗ ˗ga ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü. ˗Ya kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ «mɛn ˗nu ˈö [Zoova] ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˗kplawo» ˗an ˈˈdhiaa ˗ya ˈgü. (Zak. 1:12) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö pë ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˗ya ˈgü bhë, ˈkwa ˗an ˈsuan˗ bho. Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ˗kplawo ꞊dhɛ Zoova «ˈyaa mɛ ˈbha ˈka ꞊gblɛɛn.»—Këw. 17:27.