1-2. (1) ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö kun Pɔdhö ˗ta ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈsëëdhɛ bɔ ˗a ˈka Efɛzömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü? (2) Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

 KÖ PƆDHÖ ˗yö ˗kasokɔ ˈgü Wlɔmö, ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ꞊faanmën. ˈYaa kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö ˈö ˗wo ˗an ˗dhɛ, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˈsëëdhɛ ˗nu ˗bɔ ˗an ˗dhɛ. ˗Ya do ˗bɔ ˗kwɛ 60 ɛɛnˈˈ 61 K.Y.—Efɛ. 1:1; 4:1.

² ˗Kwɛ ˗kɔŋ do ˈˈpiʋ̈, Pɔdhö ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗kë ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü ˈgü Efɛzö. (Këw. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) ˗A ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗an ˗takun ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈmën ˗kë ˈö ˗dhɛtiidhɛ waa ˗dhɛpuudhɛ ˗wɔn ꞊blɛɛ kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka bhë, ˗an ˗dhɛ? ˈYö ˗gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈö kletiɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa ˈsü ˗a ˈgü? Kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö, ˗a ˈgü.

˗GO ˗DHƐTIIDHƐ ˈGÜ ˗SÜ ˈWO NU ˗DHƐPUUDHƐ ˈGÜ

3. ˈMën Pɔdhö ˗ya pö ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ Efɛzömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü?

³ Pɔdhö ˗ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˈwo kun Efɛzö ˗an ˗dhɛ: ‹Zii ˈkpa ka ˗gun ˗dhɛtiidhɛ ˈgü, ˈˈkɛɛ ꞊dɛɛ ˈka kë ꞊dhɛ ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö.› (Efɛ. 5:8) Pɔdhö ˗yö ˗bɔ «˗dhɛtiidhɛ» waa «˗dhɛpuudhɛ» ˗an ˗ta kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Efɛzömɛn ˗nu ˈˈtakɔ ˗ya ˈgo ˈˈgblʋʋ. ˈPë ˗wɔn ˈgü ˈö˗ pö ꞊dhɛ Efɛzömɛn ˗nu ˗kun ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗kwaa ˗ga.

4. Efɛzömɛn ˗nu ˗kun ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?ˈ

⁴ ꞊Sua ˗zlanwo ˗bha mɛn ˗da ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗sü. Efɛzömɛn ˗nu ˈö Pɔdhö ˗yö ˈsëëdhɛ bɔ ˗an ˗dhɛ bhë, ˈˈsanni ˗wo gagade dɔ kö ˗wo kë kletiɛn ˗nu ˈka ˗wo ˗kun ꞊sua ˗zlanwo ˗bha ꞊dhuëŋ ˗nu ˈka, ˈwo ˈdhaŋ˗ bho düpë ˗nu ˈˈdhiʋ̈. Efɛzö ˈˈkwipö ˈgü ˗zlan dhe  ˈwo˗ Atemisö ˗kë bhë, ˗a ˗dhɔkëgükɔ ˈkpii˗ ˗kun mü ˈö mɛn ˗nu kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈmlünmlünsü ˈˈsɔɔplɛ ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wa ˗pëkë ˗yö ˗kun ˗a do ˈka. Mɛn ˗nu ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü mü kö ˗wo ꞊geebɔ ˗dhɔkë. ˈˈDhüɲënmɛn ˗nu ˗wo ꞊geebɔ ˗nu ˗yökë ˈwo ˗an ˈˈdhoodɔ, ˈwo ˈwëë˗ ꞊va ꞊slɔɔ. (Këw. 19:​23-27) Mɛn ꞊vadhɛ ˗kun dü kë ˗ni ˈgü ˈˈkwipö ˈö bhë ˗a ˈgü.—Këw. 19:19.

5. ˈˈƝangüyaa ˗yö Efɛzömɛn ˗nu ˗da ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˈˈƝangüyaa ˗bha mɛn ˗da ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗sü. Efɛzömɛn ˗nu ˗kun ˈˈɲangüyaa ꞊dede kë ˗ni ˈgü ˈö˗ ˈlëë˗ ˈyaa ˗an kë. ˈKɔ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwo kun ˗an ˗gɔ ˈplöö bhë, ˗wo ˗kun ˈˈɲangüyaa ˈˈdoodɔ ˗ni ˈgü mü ˈö ˈwlaan˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˈˈɲangüyaa ˗bha ˈwo ˗an ˗kë. (Efɛ. 5:3) Efɛzömɛn ꞊vadhɛ ˗nu ‹ˈwaa kun ˈyiʋ̈˗ ˗wɔn ˈbha ˗zian dɔ ˗ni ˈgü ˈzü.› ˗Wo ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ «pë gbɛ˗ ˈyaa ˈmën ˗an ˈka ˈzü.» (Efɛ. 4:​17-19) Kö ˈwii Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˈwɔn yaa waa ˈwɔn ˗së ˗an ˗bha ˗an dɔ ꞊köŋ, Efɛzömɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈyaa kun za dɔ ˗ni ˈgü ˗an ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˗an ˗kë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˗an ˈˈtʋ ˈyaa kun ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö wo ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu yö ˗a ˈka ˗a ˗bha. Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «˗a ˗nu ˗bha ˈwɔndɔdhe ˗ta ˗yö trö ˗sü ˈka, ˗wo ꞊dhɛ ˗dhɛng ˈdhö ˗tosɛa ˈö ˗gban [˗Zlan] ˗bha bha˗ ˗wɔn ˈgü.»

6. ˈMën ˗kë ˈö Pɔdhö ˗ya pö ꞊dhɛ Efɛzömɛn ˗nu ˗wo «˗dhɛpuudhɛ ˈgü»?

⁶ ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Efɛzömɛn ˈbha ˗nu ˈti ˈto ˗dhɛtiidhɛ ˈgü. Pɔdhö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗an ˗bha ‹˗kplü kwa Dëmɛ ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü› ˗wa kë ꞊dhɛ ˈmɛn ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗an ˈdhö. (Efɛ. 5:8) ˗Wo wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë Zoova ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈka, ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈwo ˈbhü ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗a ˈdhö. (Ps. 119:105) ˗Wo ˗kan ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkësü waa ˈˈɲangüyaa ˗an ˗bha. ˗Wo wo ˗bha ‹ˈwɔn ˗kë ˗kɔ ˗nu ˗sü ˗Zlan ˗bha ˗bha› ˈwo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwo Zoova ˗dhɔkë, kë ˈˈdhʋ̈ kö wo ˈˈdhiaa ˗yö ˗da ˗a ˈgü.—Efɛ. 5:1.

7. ˈWɔn ˈkwa˗ ˈgü ꞊dɛɛ ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Efɛzö ˗an ˗bha ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈdhɛ kwa ˈti gagade dɔ ꞊köŋ, kwa ˗bha ˗zlan ˗dhɔkë ˗kɔ waa kwa ˈˈtakɔ ˗nu ˗wo kwa ˗kë ˗dhɛtiidhɛ ˈgü. Mɛn ˈbha ˗nu ˈwo kwa ˈˈpiʋ̈ ˗wo kun ꞊sua ˗zlanwo ˗bha ˈwlaan˗  ˗nu kë ˗ni ˈgü, ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈwo ˈˈɲangüyaa ˗kë. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈkwa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an ˗bha bhë ˗an dɔ, kwa kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ. Kwa ˗ya ˗tosɛta kë ˗sü ˗bha ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö, ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊va ꞊slɔɔ ˗a ˈgü (Is. 48:17) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˗yö mü. Kwa dua ˗mü kö ˈkwa dɔ ˗dhɛtiidhɛ ˈka ꞊gblɛɛn ˗kplawo kö ˈkwa ˗tosɛta kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö.» ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

˗KWA ˈˈKAN ˗DHƐTIIDHƐ ˗BHA

8. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Efɛzö 5:​3-5 ˈgü, ˈmën Efɛzömɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈˈkan ˗a ˗bha?

⁸ ˗Bhö Efɛzö 5:​3-5 ˗wo pö. Kletiɛn ˗nu wo kun Efɛzö ꞊waa˗ pö ˈwo dɔ ˗dhɛtiidhɛ ˈka ꞊gblɛɛn, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈˈkan pë ˗nu ˈwo Zoova ˗dhɛ ˈya˗ ˗an ˗bha. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˈˈɲangüyaa waa ˈˈdhi yaa ˈˈdoo ˗nu. Pɔdhö ˗yö ˗an ˗kpɔɔ ꞊dhɛ ˈwii ˈˈkan pë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha, ˈwi ˗dho ‹ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗Zlan waa˗ Klisi ˗a ˗nu ˗bha ˗gblüdëdhɛkëdhɛ ˈgü ˗an ꞊slɔɔ.›

9. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈˈkan pë ˗nu ˈwo dho kwa ˗kɔ ˗da ˈˈɲangüyaa ˈgü ˗an ˗bha?

⁹ Kwa ˗de ˈpö kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈkozë ˗kplawo «˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗mɛ ˗nu këpë ˈö˗ ˗yö ˗a ˗bha ˗pë ˗së gbɛ ˈyaa ˈdhö bhë» ˗a ˈka. (Efɛ. 5:​11, NTBL) Gagade ˈka mɛn ˈbha ˗ya ˗dhiiwɔn ɛɛnˈˈ ˈˈɲangüyaa ˗pë ˗nu ˗ga, ˗ya ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ ꞊yaa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗kplawo ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗puö ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈgü. (ˈWun. 3:6; Zak. 1:​14, 15) ˈˈSɛ do ˈgü, kwa ꞊dhegblü ꞊va ˗wo «ˈˈtɔŋdhɛ» ˗kun wo ˈko ˗nu ˈka ˗kpankwëëdhɛ ˈö Ɛntɛnɛtö ˗ta bhë ˗a ˈgü. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗wo Zoova waa gagade ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ wo ˈko ˗nu ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo yö mü kö pë ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɛ ˗së ˗wo ˗an blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü wo ˈko ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈. ꞊Taabha, ˗wo ˗ya ˈˈɲangüyaa ˈˈdoodɔ ˗sü ˗bha ˈö˗ mɛn ꞊vadhɛ ˗kɔ ˗yö ˗da ˗a kë ˗sü ˈgü.

10. ˗Zotakɔ ˗mɛɛn ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˗gɔ? (Efɛzö 5:6)

¹⁰ Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈö ˈˈkpɛnŋ kë kwa ˗gɔ kö ˈkwa˗ ˗ga ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗dhɛ ˈˈɲangüyaa ˗pë ɛɛnˈˈ ˗dhiipë ˗nu bhë, ˈwaa ˈya˗ toŋtoŋdhö. (2 Piɛ. 2:19) ˗A ˈwɔn ˈyaa kwa ˈkun! Dügɔmɛn ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kplawo kö ˈö mɛn ˗nu dɔ ˈdudhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwa ˗dho pë ˗së waa pë yaa ˗an ˗bhokoo dɔ. (Is. 5:20; 2 Ko. 4:4) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ fimö ˗nu, tele ˈgüwɔn ˗nu waa pë ˗nu ˈwo Ɛntɛnɛtö ˗ta bhë ˗an ꞊vadhɛ ˗wo ˗gban Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu ˗gɔ. Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗dhiiwɔn ˗nu waa ˈˈɲangüyaa ˈö ˗wa sa ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊dɛɛ bhë ˈwaa ˈya˗, ˈˈkɛɛ ˗wo ˗së ꞊ʒiaan.—Efɛzö 5:6 ˗wo pö.

11. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Anʒela ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˗dhioo ˈö Efɛzö 5:7 ˈgü bhë, ˈkwa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹¹ Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ꞊nënŋ ˗mɛn ˗nu ˈwo dho Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˗an ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Pɔdhö ˗ya ˗pö Efɛzömɛn ˗nu ˗dhɛ: ‹Ka ˗gɛn ˈya ˈdho ˗da ˗a ˗nu ˈˈpiʋ̈.› ˗Yö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˈwo ˈwɔn yaa ˗kë ˗Zlan ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˈka. (Efɛ. 5:7) Kwa ˗zo ˗yö ˗bo ꞊dhɛ kwa ˗nënŋ ˗a ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˈyaa ˈto mɛn ˗nu ˈö kwaa˗ ˗nu ˈkwa kwa ˈko ꞊bhaa dosɛnŋ ˗an ˗bha. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗kë ˗kpankwëëdhɛ ˈö Ɛntɛnɛtö ˗ta ˗a ˈgü. Efɛzömɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛŋzü ˗kpankwëëdhɛ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa kun ˗an ˗gɔ. Anʒela a ˈö Azi ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ˗kpankwëëdhɛ ˈö Ɛntɛnɛtö ˗ta bhë, mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwɔn yaa ꞊slɔɔ ˗a ˈgü. ˗Ya ˗pö: «˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗zotakɔ bho ˈˈgblʋʋ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈdhiʋ̈. ˈDhɛ ˈa ꞊ɲɔɔn mü kö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü bhë, ˈˈtɔŋdhɛ ˗kun ˗an ˈka ˗sü ˈyaa kë n ˗dhɛ ˈya ˈzü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˈman  ˗da ˗tosɛta ˈö ˈyaa Zoova ˗dhɛ ˗së ˗a kë ˗sü ˗ʒian ˗ta.» ˈˈKɛɛ mɛn zii ˗nu ˈö ˗dhɔkaadhe ˈdhö ˗an ˈgü, ˗wo Anʒela ˗takun ˈö ö ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˗Ya ˗pö: «꞊Dɛɛ, a n ˈˈɲan ˗klu Zoova waa ö ˗zotakɔ ˗an ˗bha ˈö ˈa n ˈˈɲan bho mɛn ˗nu ˈwo ˗kpankwëëdhɛ ˈö Ɛntɛnɛtö ˗ta ˗a ˈgü bhë, ˗an ˈˈpiʋ̈.»

12. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗klu Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha?

¹² Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈkozë ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zotakɔ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈɲangüyaa ˗yö ˗së bhë, ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ, kwa ˗zë kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗yö ˈya˗. (Efɛ. 4:​19, 20) ˗A ˗wɔn ˈgü ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˈkwa˗ pö: «A pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈman ˗dho ꞊nënŋ n yökëyoo ˗nu, n ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗an ˗bha ˗ee? A n ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈa ˈto Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˈmaan mɛn ˗nu ˗bhawɔn ˈto ˗ee?» ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö 2 Timote 2:​20-22 ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ kë kwa ˈsuan˗ ˈka. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha yö ˗bha.

˗KWA KË ꞊DHƐ «ˈMƐ ˈWO ˗DHƐPUUDHƐ ˈGÜ ˗A ˗NU ˈDHÖ»

13. Pɔdhö ˗ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˗wo kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö.» ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? (Efɛzö 5:​7-9)

¹³ Pɔdhö ˗yö Efɛzömɛn ˗nu ꞊faanmën ꞊dhɛ ˗ya ˈˈkan ˗go ˗dhɛtiidhɛ ˈgü ˗sü ˗bha, ˗an dua ˗mü ˈpö kö ˗wo kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö.» (Efɛzö 5:​7-9 ˗wo pö.) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ kletiɛn ꞊dede ˗nu ˈdhö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Pë ˗nu ˈö ˈkwa dho ˗an kë ˈnën ˈwo ˗tɔ Biblö ˗wopösü waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu draansü ˈö zoodhö zoodhö. ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Yesu ˈö ˗kë «ˈˈkpʋngtaadhɛ ˗bha ˗dhɛpuudhɛ ˈka» bhë ˗a ˗bha ˈwɔnzuan waa˗ ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˈgü.—Zan 8:12; Prov. 6:23.

14. ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ Kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈpö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗bha kö ˈkwa kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗an ˈdhö.» ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˗bho  ˈˈɲangüyaa ˈgü ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë. (1 Tes. 4:​3-5, 7, 8) ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa ˈkozë ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zotakɔ ˈö ˈyaa ˗bɛ Zoova ˗bha ˗bha bhë, ˗a ˈka. ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˈzü kö «këwun ˗së ꞊suuˈ˗ ˈsaadhö [waa] ˗ta kpengdhö ˗sü» ˗wo kë kwa ˗gɔ.—Efɛ. 5:​9, NTBL.

15. Kwa ˗dho ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Efɛzö 5:​19, 20)

¹⁵ ˈPë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊slɔɔ ˗a do ˈnën ˗tɔ bhɛɛsü. Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova ˗dho «ˈmɛ ˈwo ˈnii˗ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗gba ˗dhɛ ˗gɔ, ˗a ˗nu ˗dhɛ.» (Dhu. 11:13) ˈKwa Zoova ˈtɔ bhɔ kwa ˈko ꞊bhaa ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗slɔɔ ˈzü. (Efɛzö 5:​19, 20 ˗wo pö.) ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dho kwa ˗takun kö ˗tosɛta ˈö ˗Zlan ˗dhɛ ˗së ˈkwa˗ kë.

16. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta? (Efɛzö 5:​10, 17)

¹⁶ Pë ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ kë, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ‹Zoova ˗dhidhɛwɔn› dɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗bɛ ˗a ˗bha. (Efɛzö 5:​10, 17 ˗wo pö.) ˈKwa ˗kpan Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo ˗bɛ ˈwɔn ˈkwa˗ ˈgü ˗a ˗bha, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈpë Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë ˈnën ˈkwa ˗kpan ˗a ˗bha bhë. ˈTɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, kwa ˗dho ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta.

17. Kwa ˗dho ˈwɔn ˗së kë kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Efɛzö 5:​15, 16) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁷ Pɔdhö ˗yö ˗dhioo ˗dɔ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Efɛzö ˗an ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗wo ˈwɔn ˗së kë wo ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. (Efɛzö 5:​15, 16 ˗wo pö.) Kwa ˈyɔɔ˗ Sɔtraan ˈö ˗kë «këpëyaamɛ» ˈka bhë, ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˗kɔ ˗yö kë ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗wɔn ˗nu ˈgü ꞊dedewo, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈya ˗dho kë kwa ˗gɔ ˈkwa ˗Zlan ˗bha yökë. (1 Zn. 5:​19, NTBL) Kletiɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˈˈɲan ˗klu ꞊nɔɔnpë ˗nu mɛɛnˈˈ ˗sü, ꞊klaŋ ꞊gblɛɛn kë ˗sü ɛɛnˈˈ ˗yö kë ˗sü ˗bha ˈö ö ˈˈɲan bho Zoova ˗bha yö ꞊va kë ˗sü ˈˈpiʋ̈. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zotakɔ ˗ya ˗mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü. Pë ˗nu ˈwo bhë, ˈwaa ˈya˗. ˈˈKɛɛ ˗an dua  ˈyaa ˗mü kö ˗wo bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö,» kwa dua ˗mü ‹ˈkwa ˈwɔn ˗së kë kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka› kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ꞊dedewo ˈpë ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bha.

18. ˈMën Donadö ˗ya ˗kë kö ˈö ˈwɔn ˗së kë ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈka?

¹⁸ ˗Kwaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da Zoova ˗bha yö ꞊va ˈgü. ˈPë Donadö ˈö Aflikö di Sidö ˈö ˗kë, ˈyö bhë. -Ya ˗pö: «A n ˗zota n ˗man ˗tosɛta ˈgü, ˈa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ꞊dedewo kö ˗yö n ˗takun ˈa n ˗man ˗zlanwopösü ˗dadhiʋ̈. A ˗bhɛɛ ˈzü kö yö ˈö dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈto n ˗gɔ ˈa ˗zlanwopö, ˈa˗ ꞊slɔɔ. Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, a ˗dho ˈa˗ ˗slɔɔ. Yaa n ˗man dhebɔ yi ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö züdɔ yi ˈkwëë˗.»

19. Kwa ˗dho ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈwo ˗dhɛpuudhɛ ˈgü ˗a ˗nu ˈdhö» ˗kplawo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁹ ˈSëëdhɛ ˈö Pɔdhö ˗ya bɔ Efɛzömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗an ˗takun ꞊dedewo ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kö ˗yö kwa ˗takun. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa˗ pö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˗së ˈka kwa ˗bha ˈˈtrʋʋ ˗nu waa kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö kwa ˗blü kö ˈkwa Biblö draanˈˈ zoodhö zoodhö kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa ˈto gagade ˈˈbhü ˈˈpiʋ̈ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa dho ˗a kë, ˗a ˈgü. ˗Ya ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wo kë kwa ˗gɔ. Pɔdhö ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo ˗bɛ Zoova ˗zotakɔ ˗bha ˗an ˗ʒian ˗ta. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˈˈkan ˗dhɛtiidhɛ ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˗bha ˈö ˈkwa to ˗dhɛpuudhɛ ˈgü!