'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 47

ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa˗ pë ˈbha ˗zü kö ˗yö kwa ˈˈkan Zoova ˗bha

ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa˗ pë ˈbha ˗zü kö ˗yö kwa ˈˈkan Zoova ˗bha

«ˈAa Zoova, a n ˗zo ˗yö ü ˗dhɛ.»—PS. 31:14.

ˈˈTAN 122 ˈˈSuʋ̈ ˈya ˗dho kwa kë, ˗kwa dɔ gɛnŋdhö!

ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖ a

1. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ꞊ɲɔɔn ö ˈˈsuee?

 ZOOVA ˗ya ˗pö ˈkwa ꞊ɲɔɔn ö ˗bha. (Zak. 4:8) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë kwa ˗bha ˗Zlan, kwa Dë waa kwa ˈˈTɔŋdë ˈka. ˗Yö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë, ˈö kwa ˗takun ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗Yö ˗bɔ ˈzü ö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö kwa ꞊klaŋkë, ˈö kwa ˗takpa. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee?

2. Kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

2 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee bhɛɛsü, Biblö ˗wopösü waa ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗yö ˗dho ˗dadhiʋ̈, ˈö ˈkwa˗ ˈˈnuɛ bho. ˗Yö ˗dho kwa ˗blü ˈzü ˈkwa ˈwɔn man ˗a ˗ta, ˈö ˈkwa˗ ˈtɔ bhɔ ꞊dedewo. (˗Dhɛ. 4:11) ˈKwa Zoova dɔ ˗së ˈka, kwa ˗dho ˈdhaŋ˗ bho waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˈö bɔ ˗a ˗ta ˈö kwa ˗takun, ˗an ˈˈdhiʋ̈.

3. (1) Dügɔmɛn ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈö kwa ˈˈkan Zoova ˗bha? (2) ˈYö ˈmën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗dho ˈˈkan ˗Zlan waa ö bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha? (Psaume 31:13, 14)

3 Dügɔmɛn ˗zë pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˈö kwa ˈˈkan Zoova ˗bha. ˗A ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈö dɔ ˗a ˗gɔ ˈyö ˗tɔ kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? -Ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈö kwa ˈˈkan ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha ˈdɔɔni ˈdɔɔni. ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gban ˗a ˗bha ˈˈslö ˈö bhë ˗a ˗gɔ. Kwa ˗bha ˗zoyödhe waa kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗wa kë ˈˈgbɩɩ˗, kwa ˈti dho ˈˈkan ˗Zlan waa ö bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha.—Psaume 31:13, 14 ˗wo pö.

4. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

4 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗yaaga ˈö ˗an ˗gɛn ˈyii ˈgo ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈˈkɛɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗dhɛ ˗sü shiʋ̈ˈˈ, kwa ˗dho ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˈˈkan Zoova ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˗gban Sɔtraan ˗bha ˈˈslö ˗nu bhë ˗an ˗gɔ?

ˈWƆN ˈˈGBƖƖ˗ ˗NU ˗WA NU KWA ˗TA

5. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗dhɛ ˗sü ꞊shiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

5 ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˗gban kwa ˗gɔ ˗sü ɛɛnˈˈ kwa ˗bha yö ˗bha shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo ˗nu kwa ˗ta. Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗wo kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗dhɛ ˗sü shiʋ̈ˈˈ ˗a ˈka, kö ˗wo kwa ˈˈkan ˗an ˗bha? ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa ꞊gwëë kwa ˗ta, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˗zoyödhe ꞊shiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈwo kwa ˗gɔ ˈgü dɔ ˗gbɔudhö. ˈˈTʋ̈ŋ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, Dügɔmɛn ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˈyaa Zoova kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ Zoova waa ö bha ˗kɔlokota ˈnën ˗an ˗wɔn ˈgü ˈkwa saanˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü bhë. ˈWɔn yö ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗kë Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˗gɔ Eʒitö ꞊kwɛŋzü. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗wo ˗kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˈnën Moizö waa Aadhɔn ˗an bɔ kö ˗wo wo bho ꞊dhuëŋdhɛ ˈgü. (Ex. 4:29-31) ˈˈKɛɛ ꞊taabha ˈdhɛ Fadhaɔn ˗yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗wɔ ˗an ˗ta, ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Moizö waa Aadhɔn ˈnën ˈwo˗ kë. ˗Wa ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈKa˗ kë yi ˗san ˗ya ˗da Fadhaɔn waa ö ˗bha yökëmɛn ˗nu ˗an ˈgü. ˈKa ˗blaan ˗dhaa ˗da ˗an ꞊kwɛɛ˗ kö ˗wo yi zë.» (Ex. 5:19-21) ˗Wo ˈwɔn yaa ˗blɛɛ ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha bhë ,˗an ˗bha. ˗Yö ˗kun ˗wëësü! ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈbha ꞊gwëë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈü dho ü ˗bha ˗zoyö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗a ˈka?

6. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü Abakukö ˗bha ˈö ˗gban ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗sü ˗bha? (Habacuc 3:17-19)

6 Bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ü zuʋ̈ˈˈ ˗gban ˈka, ˈü ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Abakukö ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü. Yi do ˈka, ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈˈni ˗ya kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ö ˗zopiʋ̈wɔn ˗blɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈö˗ pö: «ˈAa Zoova, a ü ˗dhɛ kö ˈü n ˗takun, ü ˗dho ˈˈwɩ n ˗gɔ yi ˗mɛɛn ˈka? [...] ˈMën ˗kë ˈü mɛn ˗nu ˗ga ˈö ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ?» (Hab. 1:2, 3) Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˈö bhë ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗daakë. (Hab. 2:2, 3) ˈDhɛ Abakukö ˗yö ö ˗zota ˗së ˈka ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu dha ˗a ˈka ˗a ˈgü, zuʋ̈gblüdhi ˗kë ˗a ˗gɔ ˈzü. ˗Yö ˗ga ˗a ˈgü ꞊dhɛ Zoova ö ˗zokë ö ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö ˈö ö ˗takun ˈö bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈgü. (Habacuc 3:17-19 ˗wo pö.) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˈwɔn ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ. ˗Kwa ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗a nu kwa ˗dhɛ. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ ˗yö kwa ˗takun, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗dho ˗gban.

7. ˈWɔn yö ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö Shëële ꞊dhegblü do kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë ˗a ˗gɔ? ˈYö ˈmën ˈö˗ ˗takun ˈö˗ ˗bha ˗zoyödhe to ö ˗wɛɛ ˈgü?

7 Pë ˗nu ˈwo mɛn ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee, ˗an kë ˗kplawo. Pë ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Shëële ˈö Papuazi Nuvɛlö Gine ˗a ˗takun ˗a ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈyö bhë. b ˗A ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗kun ˈˈflɛɛsü, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗bhöpë ꞊slɔɔ ˗sü ˗kë ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗bha ˈkɔdhigümɛn do ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈö˗ ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü shiʋ̈ˈˈ. ˗Ya ˗pö: «Ü˗ ˗pö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö ka ˗takun, ˈˈkɛɛ ˗takundhe ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˈˈmɛn? Kwa ˈˈflɛɛsü, ˈˈkɛɛ bhi ˗zë ü ü ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ shiʋ̈ˈˈ ˗ni ˈgü ˗zlanwopösü ˗bha.» Shëële ˗ya ˗pö: «A n ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈa˗ pö: ‹˗Zlan ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë yi ˈgü ˈˈwɛɛ ˗ee?› ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, a ˗to mü ˈa ˗ya bhɛɛsü ˗bha Zoova ˗dhɛ, ˈa n zuʋ̈ˈˈ ˗pʋ ˗a ˗dhɛ. N ˈti ˈˈkan Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˗wopösü ˗bha. A ˗zlanwopö, ˈa dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo.» ˗A yi ˈti ꞊gwëë ˈyö Shëële ˗ya yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗zokë waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu wo ˈˈpiʋ̈. Din ˈyaa kun ˗an ˗bha, ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗kun dhi ˗sü ˈka. Shëële ˗ya ˗pö: «A˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗kun n ˗man bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˗ni ˈgü.» (1 Tim. 6:6-8) Pë ˗nu ˈwo kwa ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha ˈkwa ˗an kë ˗kplawo, kwa ˗de ˈpö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu waa ˗dɔ ˈdudhö ˗sü ˗wo ˈti ˗dho kwa ˈˈkan Zoova ˗bha.

˗WO ˈˈDHIƲ̈SÜ KWA ˈKA ˗MƐN ˗NU ˈˈKLƲƲBHƆ ˗NI ˈGÜ

8. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈka Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˗an ˈka?

8 Kwa ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo ˗bɔ ꞊ladio ˗nu, zunalö ˗nu ɛɛnˈˈ ɛntɛnɛtö ˗nu ˗ta ˈwo ꞊suawɔn ˗nu ꞊blɛɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈka Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈgü, ˗an ˗bha. (Ps. 31:13) ˗Wo kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˗kun ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ˗mü ˗an ˈka. ˈWɔn do bhë, ˗yö ˗kë ˈpö kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˗an ˈka. ˗Wo bɔmɛn Pɔdhö ˗kun ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn yaa kë. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën kletiɛn ˗nu bhë, ˈwo˗ kë?

9. ˈDhɛ Bɔmɛn Pɔdhö kun ˗kasho ˈgü, ˈmën kletiɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗kë?

9 ˈDhɛ ˈwo bɔmɛn Pɔdhö kun ˈwo˗ ˗da ˗kasho ˈgü Wlɔmö, kletiɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü ˗wo ˗kan ˗a ˗bha. (2 Tim. 1:8, 15) ˈMën ˗kë? Pɔdhö ˈsü ˈö mɛn ˗nu ˗wa wo ꞊dhɛ ˈwɔnyaakëmɛn ˈdhö bhë, ˈyö˗ ˈlëë˗ ˗yö ˗an ˗kë ˗ee? (2 Tim. 2:8, 9) Ɛɛnˈˈ ˈˈsuʋ̈ ˈnën ˈwo˗ wo ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗gɔ ˗ee? ˈKö˗ ˗gɛn ˗kë pë ˈˈoo ˗pë ˈka, ˗kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˈö Pɔdhö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü, ˗a ˈgü. ˗Ya bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü, ˗ya ö ˗bha ˗tosɛta dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗ʒiaanwo ö ꞊dhegblü ˗nu bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. (Këw. 20:18-21; 2 Ko. 1:8) Kwa dua ˈyaa ˗mü toŋtoŋdhö ˈkwa˗ kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö wo ˈti Pɔdhö ˗takun bhë, ˗an ˈdhö. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka ˗wo ˗an ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü, ˈmën ˈö kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka?

10. ˗Wo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka ˗an ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü, ˈmën kwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka. ˈYö ˈmën ˗kë?

10 Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˈpë ˗kë ˈwo kwa ˈˈklʋʋbhɔ waa mɛn ˈö ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ꞊taabha, ˗an ˈka. 2 Timote 3:12 ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwo ˗kplü Yesu Klisi ˗bha kpɛnngkpɛnngdhö kö ˈwo [˗Zlan] dhɔɔbhaawɔn kë bha ˗wo ˗dho ˗a ˗nu ˗wëëdhɛ bho.» ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Sɔtraan ˗bha ˗nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka ˗an ˗gɔ ˗sü ˈö bhë, ˗a ˈwɔn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa ˈkun. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˗wo ˈˈkan Zoova ˗bha, kö ˈö ˈˈsuʋ̈ ˗da kwa ˈgü.—1 Piɛ. 5:8.

ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Pɔdhö ˗kun ˗kasho ˈgü, Onezifɔɔ ˗ya ˗takun ˗zogbandhe ˈka. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö˗ ˈka pë ˈˈbin ˗ta bhë ˗a ˈdhö, ꞊dɛɛ ˈpö ˗wa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗da ˗kasho ˈgü, ˗a mɛn ˗nu ˈwo to ˗wo ˗an ˗takun. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 11- 12 ˗bha, ˗an ˈgü.)

11. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Onezifɔɔ ˗bha? (2 Timote 1:16-18)

11 ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗kplawo, ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗an ˗bha. (2 Timote 1:16-18 ˗wo pö.) Kletiɛn do ˈö kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü ˈwo˗ ˗dhɛ Onezifɔɔ, yö ˗zë Pɔdhö ˗bha ‹˗kë ˗kasho ˈgü ˗sü ˈyiʋ̈˗ ˈyii˗ kë.› ˗Yö ˗dho ˈö Pɔdhö ꞊mɛɛn, ˈyö ˗takundhe ˈö˗ ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha, ˗a nu ˗a ˗dhɛ. Pë ˈö Onezifɔɔ ˗ya kë bhë, ˗ya ˗bha ˗tosɛta ˗dɔ ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˗a ˈgü? ˗Wo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü, ˗suʋ̈ mɛnbhɩɩdhe ˗gɔ ˗sü dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa ˗kɔ ˈkun ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗bha. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈpë kwa ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë ˗an ˗dhɛ. (Prov. 17:17) ˗An ˗bhawɔn ˗yö kwa ˗bha ˗dhɔ waa ˗takundhe ˗bha.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo Rusi ˗an ˗bha?

12 Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗kasho ˈgü Rusi ˗kɔ ˈö˗ mɛn ˗nu ˈwo to ˈwo ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˗Wa ˈdho ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˈka ˗zadɔmɛn ˗nu ˗kuu ˈˈdhiʋ̈, kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu, ˗wo ˗dho ˈwo ˗an ꞊faan mën. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗Wa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sümɛn ˗nu ˈka ˗an ˈkun ɛɛnˈˈ ˗wo ˗an ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü, ˈˈsuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë. ˗Kwa bhɛɛˈˈ ˗an ˗bha ˈka, ˈkwa kwa ˗zokë ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗an ˗dhɛ.—Këw. 12:5; 2 Ko. 1:10, 11.

˗WO KWA ˗WƆN YAA BLƐƐˈˈ ˗NI ˈGÜ

13. Kwa ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ꞊shiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13 Kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu, kwa yökëyoo ˗nu ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗wɔn yaa ꞊blɛɛ ˗zlanwopösü waa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈgü. (1 Piɛ. 4:4) ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö: «Ü ˗bha ˈwɔn ˗dhɔ ˗yö n ˗kë, ˈˈkɛɛ ü ˗bha ˗zlanwo ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈgbɛ, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ʒiö.» ˈWɔnyaakëmɛn ˗nu ˗bho kwa kpö ˈgü ˗sü ˗wɔn ˈgü, mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö: «Ka ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë ˈsa?» ˗Wo suu ˗nu ˈwo bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ dɔ ˈdudhö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha ˗kë ˗së ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˗ya kë kö ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗ʒiö ꞊gɔɔ ˈgbɛ ɛɛnˈˈ ˗kë ˗a ˗bha ˗kɔlokota ˈgü ˗sü ˗yö mɛn ˈˈtëŋ ˗sü. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˈmën ˈü dho ˗a kë kö ˈü ˈto Zoova waa ö bha ˗kɔlokota ˗an ˈˈsuee?

ˈWɔn yaa ˗nu ˈö Zɔbö ˈˈtɔŋdë ˈbha ˗nu kun ˗a blɛɛˈˈ ˈgü ˗a ˗bha bhë, ˗yö ˈti ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 14 ˈgü.)

14. Kwa ˗bha ˗to Zoova ˗bha ˈtɔŋ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü, mɛn ˗nu ˗wa kwa ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? (Psaume 119:50-52)

14 ˗Bhö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈü Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo Zɔbö ˗wɔn yaa ˗blɛɛ, ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha. ˗A ˈˈtɔŋdë do ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗ʒiaanwo kö ˗yö kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈyaa ö ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˗bha ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an kë ˗ni ˈgü bhë, ˗an ˈgü. (Job 4:17, 18; 22:3) ˈˈKɛɛ Zɔbö ˈti ˈdhaŋ˗ bho ꞊sua suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈwo ˗gban ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an ˗bha bhë ˗wo ˈkpɛnŋdhö, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈYii ö ꞊kwaa mɛn ˈbha ˗zü kö ˗ya ˗bha ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗sü shiʋ̈ˈˈ. (Job 27:5, 6) ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa mɛn ˗nu ˗bha kwa ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗sü ˗zü kö ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ dɔ ˈdudhö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha ˗kë ˗së ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈö kwa ꞊dede ˈkwa bɔ ˗an ˈgü, ˗an ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗ya ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˈko ˗ta ꞊va. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈö˗ ˗bha ˈtɔŋ ˗nu ꞊bhlëë ˗zɔn kwa ˗dhɛ bhë, ˗a ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo kwa ˗wɔn yaa ˗blɛɛ, ˈkwa ˈti dho ˈˈkan Zoova ˗bha.—Psaume 119:50-52 ˗wo pö.

15. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo Blizitö ˗wɔn yaa ꞊blɛɛ?

15 Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Blizitö ˈö Ɛndö, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗A ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗kun ˗a ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü. ˈDhɛ bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kwɛ 1997 ˈgü, ˗a yi ˈti ꞊gwëë ˈö˗ ꞊gɔɔn ˗bha yö ˗yö ꞊shiʋ̈. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö˗ ꞊gɔɔn ˗ya pö ˗a ˗dhɛ waa wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo ˈdho ˗wo ˗ya ö ˗mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈˈkwipö ˈˈwɛɛ ˈgü. ˈWɔn ˈbha ˗kun Blizitö ˈˈdhiʋ̈gan ˗ni ˈgü ˈzü. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ꞊gɔɔn ˈyaa kun yö ˈgü bhë, yö dosɛnŋ ˈnën kun yökë ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka kö ˈö ö ˗zokë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü ˈzü ˗zlanwokɔdhi ˈö kun ˗an ˈka ꞊klöö˗, ˗yö ˗kun ˈˈkɩdhʋŋ 350 ˗naan ꞊taa. ˗A ˗wëëwɔn ˈbha ˈö kun mü ˈzü ˈyö ˗tɔ ˗a ꞊gɔɔn ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗kun ˗gban ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ˗gbɔɔn ˗a ˗ta ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü, Blizitö waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo ˗go ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü. ˗Kan mɛn ˈgü ˗wɔn ˈbha ˗yö ˗kë ˗a ˈka ˈzü. ˗A ꞊gɔɔn ˗yö ˗ga. ˈYö ꞊taabha, ˗a ˈdhu ˈö˗ ˗kwɛ kun 12 ˗yö ˗ga ˈpö ˈˈyua ˈwo˗ kansɛɛ ˗kë bhë, ˗a ꞊kɔa. ˗A yaa ˈö kun mü ˈzü ˈyö ˗tɔ Blizitö ˗de ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö yö ˈnën ˈö˗ ˗kë ˈö ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˈwo ˗kë ˗an ˈka. ˗Wa ˗pö ꞊dhɛ yö ˈti kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˗be, ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈti ˗dho nu ˗a ˗ta. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Blizitö ˗kun ö ˗zo yö ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ, ˈö to ˗klu ˗sü ˈka˗ ˗bha ˗kɔlokota ˗bha.

16. ˈDhuëë˗ ˗mɛɛn ˈö Blizitö ˗ya ꞊slɔɔ ˗klu Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha ˗sü ˈgü?

16 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Blizitö ˗kun ö ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈka ꞊gblɛɛn, ˗an ˗bha ˗maankëmɛn ˗ya ꞊faan ˗mën kö ˗yö ˗zlanwopö ö ˗bha ˈˈyasa ˈgü, ˗yö ˗bhɔkwëë ˗nu kë ö ˗gɔ ˈkɔɔ. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗ya ˗pö ö ˗de ˗dhɛ ö ˗kɔ ˈti ˗dho ˗mɔn ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗to ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ˗zlanwopö mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈö ˗bhɔkwëë ˗nu ˗kë ö ˗gɔ ˈkɔɔ. Waa ö ˈdhu ˗nu ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ zoodhö zoodhö. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? Blizitö ˗ya mɛn ˗nu ꞊klaŋkë Biblö ˈka ˗sü ˗bha, ˈö ˗a mɛn ꞊vadhɛ ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˗Kwɛ 2005 ˈgü, ˗yö ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka. ˗A ˗bha ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü waa ˗klu ˗a ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗sü ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗a ˗dhɛ. ˗A ˈdhu ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë ˗ni ˈgü wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˗Ya ˈgo mü, ˗zlanwokɔdhi ꞊plɛ ˈnën ˗wa kë ˗a ˗bha ˈˈpian ˗ta. ˗Yö ga ˗sü ˈka Blizitö ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗gba ꞊faan ˈka ˈö bɔ ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈyö ˈwɔn yaa ˈö˗ ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ꞊blɛɛ ˗a ˗bha bhë, ˈyii˗ ˈgü ga.

˗KWA ˈTO ˗KLU ˗SÜ ˈKA ZOOVA WAA Ö ˗BHA ˗KƆLOKOTA ˗AN ˗BHA

17. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë?

17 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, Zoova ˈyaa kwa ˗takun, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗klu ˗a ˗bha ˗kɔlokota ˗bha ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗tosɛta ꞊gbɔɔn kwa ˗ta. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈzü kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü ˗ni ˈgü kwa ˈka bhë ˗wa ꞊suakë ˗an ˗bha, ꞊waa ˗an ˈˈklʋʋbhɔ, ꞊waa ˗an ˗da ˗kasho ˈgü, ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗da kwa ˈgü. ˗Yö ˗bɔ ˈzü mɛn ˗nu ˗bha kwa ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗sü ˗ta kö ˈö kwa ˗bha ˗zoyö Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗dhɛ ˗sü shiʋ̈ˈˈ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ kwa˗ ˗bha ˈˈslö ˗nu bhë ˗an ˗dɔ, ˈkwaa ˗pö ˗a ˗bha ꞊döŋ ˈgü. (2 Ko. 2:11) ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan Sɔtraan ˗bha ꞊sua ˗nu ˗bha, kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ˈˈkan kwa ˗bha toŋtoŋdhö. (Ps. 28:7) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗dho kwa ꞊kwaa pë gbɛ˗ ˗zü kö ˗yö kwa ˈˈkan Zoova ˗bha.—Wlɔ. 8:35-39.

18. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü?

18 ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗an ˈgü, ˈö ˗an ˗gɛn ˈyii ˈgo ˗zlanwokɔdhi ˈgü, kwa ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ˈwo kwa ˗bha ˗klu Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗bha ˗sü ˗da ˈgüdandhe ˈgü. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü? Kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗a ˈgü.

ˈˈTAN 118 ‹˗Bhö yi ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈›

a ˈKwa˗ pö ˗towotasü kë kwa ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü dua ˗mü kö ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗. Sɔtraan ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˈö bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗ta ˈö kwa ˗bha ˗zoyödhe shiʋ̈ˈˈ. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, pë ˗yaaga ˈö Sɔtraan bɔ ˗an ˗ta kö ˈö˗ kë ˈˈdhʋ̈ waa ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˗a ˗kɔ ˈya ˗dho ˗mɔn kwa ˗bha, kwa ˗dho ˗an yö.

b ˈYa ˈtɔ ˈbhaa ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.