1-2. (1) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü? (2) ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo ˈö kwa ˗takun?

 ZOOVA ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˈkwa bɔ kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈö ˈkwa˗ ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈka. ˗Yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Takundhe ˈö˗ nu ˗ni ˈgü kwa ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ꞊dede ꞊slɔɔ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo bhë kwa ˗dho ˗an ˗yɔ bɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˈkwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ, ˗kwa kwa ˗zota dhɛɛˈˈ do ˈö yö ˗a ˈgü: Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö kwa ˗takun ˗ee?

² Bɔmɛn Pɔdhö ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö˗ bɔ Eblö ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗wo ˈbha ˈö˗ ˈgü ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö dhɛɛˈˈ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ ˗yɔ ꞊slɔɔ. Pɔdhö ˗ya ˗pö: ‹Zoova ꞊në ˗nu n ˗dhɛ ˗mɛ ˈka, ˈˈsuʋ̈ ˈyii ˈdho n kë. ˗Më ˈˈwɛɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë n ˈka?› (Ebl. 13:6) ˈSëëdhɛ ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ -wo kpö ˈwo˗ ꞊dhiëëta Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü ˈö ˗kë «˗nu n ˗dhɛ ˗mɛ» ˈka bhë, ˗yö ꞊gban mɛn ˈbha ˈö ˗bialö ˗ni ˈgü kö ˈö ˈdho mɛn ˈö ˗takundhe ˗dhɛ ˗ni ˈgü ˈˈgbʋ ˈka ˗a ˗dhɛ, ˗a ˗bha. ˗Kwa kwa ˗zota kö Zoova ˗yö ˗bialö ˗ni ˈgü kö ˈö nu mɛn ˈbha ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ. ˗Ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö ˈö kwa ˗takun. Zoova ˗ya kë kwa ˈˈpiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ bun zuʋ̈gblüdhi ˈka.

3. ˗Kɔ ˗nu ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka, ˗a ˗yaaga ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗mën?

³ ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗a ˈka kö ˈkwa bɔ kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka, ˗a ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗mën? ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗yɔ dɔ, kwa ˗dho Izai ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈpian ˈbha ˗nu ˗wo pö. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗nu ˈö Zoova ˗yö bɔ Izai ˗ta ˈö˗ to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö bhë, ˗a ꞊vadhɛ ˗gban ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈkwa ꞊dɛɛ kwa ˗bha. ˗Ya ˈgo mü ˈzü Izai ˗ya  Zoova ˗wɔn blɛɛˈˈ, ˗a ˈgümandhɛ ˈyaa kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˗ga Isaïe ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 30 ˈgü. Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, Izai ˗bɔ ˈwɔnzuan ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗ta ˈö ˗kɔ ˈö Zoova kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗a ˗zɔn. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ (1) Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha ˗së ˈka ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë, (2) ˗yö ʒiaan ˗nu ˗zɔn kwa ˗dhɛ, (3) ˗yö ˈdhuëë˗ ˗nu ˗kpɔ kwa ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö dho ˗a ˈkpɔ ˈzü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. Zoova ˗bha kwa ˗takun ˗kɔ ˗yaaga ˈwo bhë, ˗kwa ˗an ˈsü do do ˈkwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ.

4. (1) ˗Mën ˈö Zoova ˗ya pö ˈö ˗gban Zuifö ˗nu ˈwo kun Izai ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗an ˗bha? ˈYö ˗mën ˗wɔn ˈö ö ꞊kwaa ˗a ˗zü ˈö ˗kë ˗an ˈka? (2) ˗A mɛn ˗nu ˈwo to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, ˗mën ˈö˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ? (Isaïe 30:18, 19)

⁴ Isaïe ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 30 züdɔdhɛ ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zuifö ˗nu ˗wo «ˈnën ˗nu ˈö ˗an ꞊gɔɔ ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗,» ˈwo «ˈwɔn yaa ˗lo ˈko ˗ta dosɛnŋ» ˗an ˈka. ˗Yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö: «˗Gban ˗Zlan ˗gɔ ˗mɛn ˗nu ˗mü. ˈWaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha.» (Is. 30:1, 9) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˈˈtʋ ˈto ˗Zlan ˗wo ˗bha, Izai ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗kɔ bho ˗an ˈgü ˈwo saanˈˈ su. (Is. 30:5, 17; Jér. 25:8-11) Pë ꞊dede ˈö ˗kë ˗an ˈka ˈyö bhë. Babidhɔnömɛn ˗nu ˗wo ˗an ˗kun ˈwo dho ˗an ˈka ˈˈgan ˈgü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zuifö ˈbha ˗nu ˗kun ˗an kpö ˈgü, ˈö ˈwo kun ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈka. Izai ˗yö nɔɔn˗ ˗së ˈbha ˗pö ˗an ˗dhɛ, ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi do ˗dho ˗wo ˈö Zoova ˗yö ö ꞊kwaa ˗an ˗zü ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zedhizadhɛmö. (Isaïe 30:18, 19 ˗wo pö.) Zoova ˗dho ˈö ˗an bho Babidhɔnömɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈgan ˈgü, ˈˈkɛɛ kö ˗wa ˗kwɛ ꞊va ˗kë mü. ˗A pö ˈö Izai ˗ya wo: «Zoova ˗yö ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü zuʋ̈saadhɛ ˈka kö ˈö˗ ˗zɔn ka ˗dhɛ ꞊dhɛ ka ˗wëë ˗yö ö ˗kë» bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗dho ʒiö kö Zoova ꞊kun ˗an bho ˈˈgan ˈgü. ˗Kwɛ 70 ˈnën Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗kë ˈˈgan ˈgü Babidhɔnö ˈyö ˈwo ꞊kun wo ˗wo bho ˗an ˗ta kö ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ kë Zedhizadhɛmö. (Is. 10:21; Jér. 29:10) ˈDhɛ ˈwo kun ˈˈgan ˈgü, ˗wo ˈˈgbʋ ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo kun ˗an ˗ta ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo dho wo ˗bha ˈˈsɛ ˈgü, ˈˈgbʋ ˈdhɛ ˈwo˗ bɔ ꞊taabha ˗yö ˗kun zuʋ̈gblüdhi ˗gbʋ ˈka.

5. Isaïe 30:19 ˗yö kwa ˗zogban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˗A pö ˈö Izai ˗ya wö: «ˈKö dho kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, [Zoova] ˗dho ü ˗wëëzë ˈö nu ü ˈˈgbʋ ˗wo ˗bha» bhë, ˗yö kwa ꞊faanmën ˈpö ꞊dɛɛ. (Is. 30:19) Izai kwa ˗zogban ꞊dhɛ ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ ˈˈgbʋ ˈka, ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha, ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˈzozodhö. ˗Ya ˗pö ˗ʒianwo ꞊dhɛ «kwa ˗bha bhɛɛwo ˗ya ˗da ˗a ˈˈtʋʋdhö, ˗yö ˗dho ˈto mü ˈö˗ ˗daakë.» Mɛn ˗zogban ˗wo ˗nu ˈwo bhë ˗wo kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ kwa Dë ˗ya ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo kö mɛn ˗nu ˈwo ˗takundhe ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˈö nu ˗an ˗dhɛ. ˗A ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun zuʋ̈gblüdhi ˈka.

6. Izai ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to ö ˗dhɔkëmɛn ˗dhɛ ˈö ˈdhö ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗bha?

⁶ ˗Mën ˈˈwɛɛ ˈbha ˈö Biblö ˈˈɲan bhë ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha? ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ ˗to mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗bha. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? Isaïe ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 30 züdɔdhɛ ˈgü, ˗wo kpö ˈö ˗kë «ka» ˈka bhë, ˗yö ˗gban Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗lokotasü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 19 ˈgü, ˗ya ˗pö «ü.» ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö nɔɔn˗ ˈö˗ pö bhë ˗yö ˗gban mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗bha. Izai ˗ya ˗pö: «Ü ˈti ˗dho ˈˈgbʋ bɔ ˈzü,» «˗yö ˗dho ü ˗wëëzë,» «˗yö ˗dho ˗a ˗daakë ü ˗gɔ.» ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˗a gbö ɛɛnˈˈ ˗a ˈdhu ˈbha ˈgü ˗ya ga, ˈyaa˗ pö ˗a ˗dhɛ: «Ü dua ˗mü kö ˈü ü ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ ü ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to ˗an ˈdhö.» ˗Yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊ʒiaan kwa ˈgü, ˈö ö ˈˈtʋ to kwa ˗bha bhɛɛwo ˗bha.—Ps. 116:1; Is. 57:15.

7. Izai waa Yesu ˗wa ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ bhɛɛsü ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗?

 ⁷ ˈKwa bhɛɛˈˈ ˗Zlan ˗dhɛ ˈwɔn ˈbha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗a ˈbha ˗ya kë pë ˗blɛɛsü ˈö dho ˗a nu kwa ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ ꞊faan, kö ˈkwa ˗mɔn ˗a bun ˗sü ˗bha. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa ɲën ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka ˗a ˈdhö, ˗kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗kplawo kö ˗yö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ bun. Yö ꞊dede ˈnën pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈. Izai ˗ya ˗pö: «ˈKwa ˗dho kwa ꞊kwaa Zoova ˗zü toŋtoŋdhö ˈö ö ˈˈtɛɛpa.» (Is. 62:7) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kwa dua ˗mü ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kö ˗yö kë ꞊dhɛ ˗fɛɛ ˗ya ˗a ˗bha ˗sü ˈdhö. Izai ˗wo ˈö bhë ˗yö kwa ˗zo ˗bo ˈwɔnzuan ˈö Yesu ˗ya sü ˈö ˗gban bhɛɛsü ˗bha ˈö Dhukö 11:8-10, 13 ˈgü bhë, ˗a ˈka. Yesu ˗yö kwa ꞊faanmën kö ˈkwa ‹˗fɛɛ ˗ya Zoova ˗bha,› ˈkwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ‹˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˗kplawo.› Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta.

8. Isaïe 30:20, 21 ˗wo ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊kwɛŋzü?

⁸ ˗Bhö Isaïe 30:20, 21 ˗wo pö. ˈDhɛ Babidhɔnö ˈˈsɔdha ˗nu ˗wo ꞊klëën Zedhizadhɛmö ˗dhɛ ˗zü ˈö ˈpë ˗mɔn ˗kwɛ do waa ö ˈgbu ˗bha ˈwo˗ ˗kë, ˈö ꞊ɲɔɔn mü kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa kë Zuifö ˗nu ˗gɔ ꞊dhɛ ˗bhöpë ˈdhö. ˈˈKɛɛ ˈkwa ˗dhɛ ˗ga ˗a ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 20 waa 21 ˈgü, Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ˈgo wo ˗bha ꞊sɔŋ yaa ˗nu ˈgü, ˗wa wo ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ, ö ˗dho ˗an ˗takun. Izai ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗an «꞊Klaŋkëmɛn ˈKpii˗,» ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗Wo ˗nu bhë ˗wo ˗yökodhiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Zuifö ˗nu ˗wo go ˗a ˈka ˈˈgan ˈgü, ˗a ˈka. Zoova ˗ya ˗zɔn ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ ˗an ꞊Klaŋkëmɛn ˈKpii˗. ˗Yö ʒiaan ˗nu ˗zɔn ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈyö ˈwo dho ˈzü ˈwo ˗ya ˗a ˗dhɔkë ˗sü ˗bha ˗së ˈka. Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗sü ˈka ꞊dedewo ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ꞊Klaŋkëmɛn ˈKpii˗ ˈka ˈpö ꞊dɛɛ.

9. ˗Kɔ ˗nu ˈö Zoova ʒiaan ˗zɔn ˗a ˈka kwa ˗dhɛ ˗a do ˈnën ˗tɔ ˗mën?

⁹ Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, Izai ˗ya ˗pö kwa kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ꞊klaŋnën ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ꞊klaŋkë ˗kɔ ꞊plɛ ˈgü, ˗an ˈdhö. ˗A ˗blɛɛsü ˈgü, ˗ya ˗pö: «Ü ˈˈɲan ˗dho ˗kpan ü ꞊Klaŋkëmɛn ˈKpii˗ ˗bha.» ˗Wo ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ꞊klaŋgɔmɛn ˗yö dɔ ˗sü ˈka ö ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˈwëëdhö. ˗A kë ˗sü kö ˗Zlan ꞊dede ˗yö kë kwa ˗bha ꞊klaŋgɔmɛn ˈka ꞊dɛɛ, ˗yö ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ˈka kwa ˗bha ˈka. Zoova kwa ꞊klaŋkë ˗kɔ kë ꞊dhɛ? ˗Yö ˗bɔ ö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö˗ ˗kë. -Dhioo ˗së ˗nu ˈö Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˈdhö ˗an dɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta bhë, kwa˗ ˈˈnuɛ  ˗bho ˗a ˗wɔn ˈgü. ꞊Klaŋwo ˗nu ˈö ˈkwa ˗an man ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈsëëdhɛ ˗nu waa tele ˈö jw ˗ta ˗an ˈgü bhë, ˗wo kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bun zuʋ̈gblüdhi ˈka.

10. Kwa ˗Zlan ‹˗wo ˗man kwa ꞊taabha› ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Izai ˗yö ˗kɔ ˗nu ˈö Zoova kwa ꞊klaŋkë ˗a ˈka ˗a do ˈbha ˗wɔn ˗blɛɛ ˈzü ˈö˗ pö: «Ü ˈˈtʋ ˗dho ˗wo ˈbha man ü ꞊taabha.» Izai ˗ya ˗pö Zoova ˗yö ꞊dhɛ ꞊klaŋgɔmɛn ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˗bha ꞊klaŋnën ˗nu ˈgü, ˈö ˈˈta sü ˗an ꞊taabha kö ʒiaan ˈwo dho ˈdho ˗a ˈka ˈö˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ, ˗a ˈdhö. ꞊Dɛɛ, kwa Zoova ˗wo ˗man kwa ꞊taabha. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wo ˗Zlan ˗wo ˗nu ˗bɛnzë Biblö ˈgü ˗a ˗kwɛ ˗ya kë ꞊va ꞊dɛɛ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ bhë ˗yö kwa ꞊taabha ꞊gblɛɛn. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗yö ˗kë ꞊dhɛ ˈpë ˗Zlan ˗yö bɔ kwa ꞊taabha ˈö dhiaŋzë kwa ˗dhɛ ˗a ˈdhö.—Is. 51:4.

11. ˈKwa˗ pö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹¹ ˗Dhioo ˗nu ˈö Zoova ˗yö bɔ ö ˗bha ˗kɔlokota waa Biblö ˗an ˗ta ˈö ˗an dɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta ꞊dɛɛ, kwa ˗dho ˗an ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Izai ˗yö pë ꞊plɛ ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗Blɛɛsü ˈka, ˗ya ˗pö: «Ʒiaanga ˈnën ꞊nɛn.» ˈˈKɛɛ ˈyö go mü ˈö˗ pö: «˗Ka ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈.» (Is. 30:21) «Ʒiaanga» dɔ ˗sü dosɛnŋ ˈyaa ˈnën˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa «ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈.» Zoova ˗Wo ˈö ˗kë Biblö ˈka waa˗ ˗bha ˗kɔlokota ˗wo pë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Kɔ ˈö ˈkwa dho pë ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan ˗an ˗ya ˗a ˈka ꞊bhlëë ˈgü, ˗wa ˗zɔn kwa ˗dhɛ ˈpö. ˈKwa˗ pö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka Zoova ˗dhɔkësü ˈgü, kwa dua ˗mü kö pë ꞊plɛ ˈwo bhë ˈkwa ˗an kë. Pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˈyö Zoova dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha.

12. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Isaïe 30:23-26 ˈgü, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˗Bhö Isaïe 30:23-26 ˗wo pö. ˈDhɛ Zuifö ˗nu go ˈˈgan ˈgü Babidhɔnö ˈwo dho Izraɛdhö, ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Zoova ˗yö pë ꞊va ꞊dede ˈö ˗an ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha kö ˗wo kë wo ꞊faan ˈgü, ˈgo mü ˈzü kö ˗wo ˈdho ö ˗dhɔkësü ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˗an ˗nu ˗an dhɛ. ˗Yö ˗bhöpë ꞊va ˗nu ˗an dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗go mü ˈzü ˈö ˗zuu ˈgü ˗bhöpë ꞊va nu ˗an ˗dhɛ kö ˗wo ˗ya ö ˗dhɔkë ˗sü ˗bha ˗së ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈdhuëë˗ ˈö ˗Zlan ˗ya kpɔ ˗an ˗bha, ˈyii˗ suu ˈbha ˈkpɔ ˗an ˗bha ˈˈdhʋ̈ ˗be do. ˗A ˈˈɲan ˈsɛɛn˗ 26 ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗dhɛ ˗pʋ ˗an ˗zü ˈgbɛ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka mü, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗an ˗takun kö ˗wo ö ˗Wo ˗nu ˈgüman ˗së ˈka. (Is. 60:2) Zoova ˗bha ˈdhuëë˗ ˗nu bhë waa «zuʋ̈waannusü ˈö ˗kë ˗an ˗gɔ» ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗dhɔkësü ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈka, wo ꞊faan ˈka.—Is. 65:14.

13. ˈWɔn ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈö ˗gban ˗a ˗dhɔkë ˗kɔ ˗së ˗bha bhë, ˗yö kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ¹³ ˈWɔn ˈö ˗Zlan ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ ꞊blɛɛ ˈö ˗gban ˗a ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗bha bhë, ˗yö ˗gban kwa ˗bha ꞊dɛɛ ˗ee? ꞊Ii, ˗yö ˗gban kwa ˗bha. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 K.Y. ˗bha, ˈö yö˗ ˈka ꞊dɛɛ ˗bha, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wa ˈgo Babidhɔnö ˗pö ˈkpii˗ ˈö ˗kë ꞊sua ˗zlanwo ˗nu ˗lokotasü ˈka ˗a ˗gɔ ˈˈgan ˈgü, ˗wa ˗da ˗dhɛ ˈbha ˈö ˗së ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü ˗a ˗ta, ˗a ˈgü. ˗Wo ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. (Is. 51:3; 66:8) ˈMën ˗tɔ ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ?

14. ˈMën ˗tɔ ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ? ˈYö de ˗nu ˈwo˗ ˈgü ꞊dɛɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˗bha.)

¹⁴ ˈÖ sü ˗kwɛ 1919 K.Y. ˗bha, ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗ya ˗tosɛta kë ˗sü ˗bha ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. b ˈDhɛ ˗kwɛ ˗nu ˈdhö ʒiö ˗ni ˈgü, mɛn ˗nu ˈwo ˗kë ˗tuëë ˈˈwɛɛ kpö ˈgü ˗mɛn ˗nu ˈka ˈö ˈwo wo ˗zo yö ꞊dhɛ wo dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗wo ˗da ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˈpö, ˈyö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ꞊va kpɔ ˗an ˗bha.—Zan 10:16; Is. 25:6; 65:13.

15. ˗Dhɛ ˗mɛɛn ˈö ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈdhö˗ ˗bha?

¹⁵ ˗Zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗dhɛ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗bha? Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈwo˗ ˈgü bhë ˗yö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˈpö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗dhɛ ˈˈoo ˗dhɛ ˈkwa ˗kë ˗a ˗bha ˈˈsɛ ˗ta, ˈkwa Zoova ˗dhɔkë kwa ꞊faan ˈka, kwa ˗dho kë ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈgü.

16. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗bha ˗sëdhɛ yö ˗kplawo?

¹⁶ ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈto ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗zɔn ˗kplawo ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˗bha ˈkɔdhi ˈkpii˗ ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü bhë, kwa ˗bha ˗kë ˗a ˈgü ˗sü ˗yö kwa ˗dhɛ ˗së. Kwa ˗dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈɲan bho kwa ꞊dhegblü ˗nu zaadhɛ ˗nu ˗bha, kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ꞊ʒiaan ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗së ˗nu ˈgü. (Zan 17:20, 21) ˈMën ˗kë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗? ˗Kwaa ˈwɔnzuan do ˈsü. ˈˈDhüdhɛɛdhɛ ˗së ˗nu ˈgü, ˈˈdhü suu ꞊va ˈö ˈwaa do ˈnën ˈwo ˗kë mü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˗sɛ ˈdhö˗ ˈka. Kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü ꞊dɛɛ, mɛn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈˈdhü suu ꞊va ˈdhö ˗wo mü.  (Is. 44:4; 61:3) Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗dhokwëësü ˗bha ˗sëdhɛ ˗ga, kö ˈkwa kwa ˈˈɲan bho ˗a mɛn do do ˗nu ˈwo kwa ˈˈsuee ˗an zaadhɛ ˗nu ˗bha. ˈKwa kwa ˈˈɲan kë kwa ˗de zaadhɛ ˗nu ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗bha, kwa ˈti ˗dho kwa ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈö ˗kë ꞊dhɛ «ˈˈdhüdhɛɛdhɛ» ˈdhö bhë, ˗a ˗bha ˗sëdhɛ yö.

17. Mɛn ˈö ˈdhö ˗yö ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ˗kɔ ˗yö ˈto ˈwɔn do ˗bha?

¹⁷ ˗Mën ˈö mɛn ˈö ˈdhö ˗a dua ˈdhö ˗mü ˗ya kë kö kwa ˗kɔ ˗yö ˈto ˈwɔn do ˗bha? ˗Kwa kë ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˗nu ˈka. (Mat. 5:9; Wlɔ. 12:18) ˈKwa pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë kö ˗dhikodhɛ kë kwaa kwa ꞊dhegblü ˗nu kwa ꞊zinŋgü, kö ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈö bhë kwa˗ ˗bha ˗sëdhɛ ˗da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗zuugü ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈgü bhë, Zoova ˈnën mɛn ˈö ˈdhö ˗a ˗gan ö ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗bha. (Zan 6:44) Zoova ˗ya kwa yö kö ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˗an sü ꞊bhlëësü bhë kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë ˗an ꞊zinŋgü, kö ˗an ˗kɔ ˗yö ˈto ˈwɔn do ˗bha, ˗kɔ ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü.—Is. 26:3; Agg. 2:7.

18. ˗Mën ˗nu ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü ꞊dedewo? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹⁸ Zoova ˗yö pë ˗sɛŋbɔ ꞊va nu ˗sü ˈka ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˗wo ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ? Kwa dua ˗mü kö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü ˗Zlan ˗Wo waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü, ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗dho kwa ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo dho ˗a kë kö ‹kwa ˗wɔn ˗yö kë kwa ˈko ˗nu ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ dheebhang -zë -nu ˈdhö› ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˗wo kë kwa ˗gɔ. (Wlɔ. 12:10) ˈDhuëë˗ ˗nu ˈö Zoova ˈdhö ˗an ˈkpɔ ˗ni ˈgü kwa ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü, kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˈWɔn ˗së ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ꞊dhɛ ö ˗dho ˗an kë kwa ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü ˈzü, ˗yö ˗ga kwa ˈgü ˈkpakpadhö ꞊dhɛ kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗dhɔkë ˗toëpö ˈka. Pë ˈˈpɛpɛ ˈwo bhë ˗wo ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈgü ꞊dɛɛ.

19. (1) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Isaïe 30:18 ˈgü, ˗mën ˈö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kë? (2) ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü zuʋ̈gblüdhi ˈka?

¹⁹ ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Zoova dho ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö yö ˗a ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˗a ˈka, ˗yö «˗dho ˈˈwlüü » ˈö kwa ˗takun. (Is. 30:18) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö «˗Zlan ˈö kpɛnŋdhö ˗a ˈka,» ˗a ˗bha yi ˈö˗ kpɔ Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗gɔ ˗ya ˗wo, ˈyii ˗dho ö ꞊kwaa˗ ˗zü kö ˗dhɛkpaɔyi dosɛnŋ ˗yö ʒiö ˗a ˗ta. (Is. 25:9) Kwa ˈˈɲan ˗yö Zoova ˗gɔ zuʋ̈saadhɛ ˈka kö ˗yö kwa bho ˈˈgan ˈgü ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˈˈsanni ˗yö ˗wo, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö bhɛɛsü, ˗Zlan ˗Wo draansü, ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü waa kwa ˗zota ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö ˗an ˈkpɔ ˗ni ˈgü kwa ˗bha ˗an ˈgü ˗sü ˗wo kë kwa ˗dhɛ ˗së ˗kplawo. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˗klu ˗a ˗dhɔkësü ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈka.