1. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˈö mɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa ˈkpɔ kwa ˗gɔ kwa ˗bha yö ˈˈdhiʋ̈ ɛɛnˈˈ ꞊klaŋplöö?

 KWA yökëyɔɔ ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtɛɛdo ˈö ꞊klaŋplöö ˗ya kwa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈka, kwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ? ˈPë ˈkwa dho ˗a pö, ˈkwaa dɔ ˗ee? Kwa do ˈyaa ˈnën ˗kë kwa ˈka ˈˈdhʋ̈. ˈˈKɛɛ dhɛɛˈˈ suu ˈö bhë ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü bɔ ˗a ˗ta kö pë ˈö˗ ˗mɛn ˗zo ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈü˗ ˗bha ˗zoyödhe dɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈü nɔɔn˗ ˗së pö ˗a ˗dhɛ. ˗Ya kë ꞊shiöŋ mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗de ˈˈɲaan dhɛɛˈˈ ˗kpɔ kwa ˗gɔ kö ˈwo zɔɔdhe ˗man kwa ˈka. ˗A ˈwɔn dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa ˈkun, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wa ꞊suawɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü. (Këw. 28:22). ˗Ya ˈgo mü ˈzü, kwa ‹ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˗nu› ˈö mɛn ꞊vadhɛ «ˈwii ˈdho ˈwɩ mɛn ˈbha ˗bha ˗bha,» ˈö ˗an ‹꞊naan ˈdho kë ꞊klöö˗› ˗an ˈgü.—2 Tim. 3:​1, 3.

2. ˈMën ˗kë ˈö ˗kë dhɔŋsüsü ˈdhö ˗së?

² Mɛn ˈbha ˗ya kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ, kwa ˗dho ˗a ˗daa ˗së kë ˗a ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈMën dho kwa ˗takun? ˗Kë dhɔŋsüsü ˗mü. Mɛn ˈö dhɔŋsü ꞊waa˗ woo mɛɛnˈˈ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈö dho ˗a blɛɛˈˈ ˈyaa dɔ, ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa. (Prov. 16:32) ˈˈKɛɛ ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗kë dhɔŋsüsü ˈyaa ˈˈplëëplë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Kwa ˗dho ˗kë dhɔŋsüsü draanˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Mɛn ˈbha ˗ya kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da zɔɔdhe ˈgü, ˈkwa kë dhɔŋsü kwa ˗dho ˗a ˗daakë ˗a ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈNënmɛn ˗nu, ka ˗dho ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ kö ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ dhɔŋsü ˈka? ˗Kwaa kë ˗kɔ ˈbha ˗nu ˗ga.

3. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗kë dhɔŋsüsü ˈö bhë, ˗kë ˈˈtëëtësü ˈyaa ˗mü? (2 Timote 2:​24, 25)

³ Mɛn ˈö dhɔŋsü ˗a ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈyaa ˈˈtëëtë. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya nu kwa ˗ta, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa. ˗Kë dhɔŋsüsü ˗yö ‹˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kë ˗yö do ˈka.› (Ga. 5:​22, 23) Glɛkö ˗wo ˈö ˗kë «dhɔngdhɔngsü» ˈka bhë, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗wa ˗zɔn ˈˈblü ˗wü ˈwo˗ ˗to ˗a ˈka. ˗Kwa kwa ˗zota wü suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bha ˗kë dhɔŋsüsü ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dhɔŋsü, ˗a ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. Kwa ˗de ˈpö kwa ˗dho kë dhɔŋsü ˈö kwa ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗kplawo ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ? Kwa ꞊dede ˈkwaa ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗Zlan ˗gɔ kö ˗yö kwa ˗takun ˈˈklʋʋsë ˈö bhë ˗yö kë kwa ˗gɔ. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗kë dhɔŋsüsü draanˈˈ. ˗Wa ˗gban kwa ꞊dhegblü ꞊vadhɛ ˗gɔ, ˗wo dhɔŋsü ˈwo˗ ˗daa ˗së ˗kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈwo Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗kë. (2 Tim. 2:​24, 25 ˗wo pö.) ˗Kë dhɔŋsüsü ˗dho kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

4. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈKwa˗ sü Izaakö ˗bha ˗kë dhɔŋsüsü ˈgü?

⁴ ˗Kwɛzlan ꞊va ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗kë dhɔŋsüsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˗wo Biblö ˈgü. ˗Kwa Izaakö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Kö ˗yö Gedhaa Fidhitɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü, ˗a ˗yayɔɔ ˗nu ˗wo ꞊druɛɛ ˗kë ˗a ˗bha ˈö ˗klɔŋ ˗nu ˈö˗ dë ˗bha yökëmɛn ˗nu ˗wo ˗an pɔn ˗bhë, ˈwo yö ˗an ta. Izaakö ˗yö ö ˗ta ˗yö ö ˗bha ˗klɔŋ ˗nu ˗ta ˗kozë ˗sü ˗bha, ˈö˗ ˈˈwɛɛ pɔn. (ˈWun. 26:​12-18) ꞊Taabha, Fidhitɛn ˗nu ˗wo ˗nu ˈzü ˈwo˗ pö ˗klɔŋ ꞊dɛɛ ˈö bhë, wo ˗bha ˗mü. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Izaakö ˗yö pë ꞊gban ˗kë kö ˗dhikodhɛ ˗yö ˈto wo ꞊zinŋgü. (ˈWun. 26:​19-25) ˈDhɛ ˈwo˗ woo ꞊mɛɛn, ˈmën ˗takun ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa? ˗Yö ˗mɔn ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha, ˈyö ˗sü ꞊dhɛ ˗yö ‹˗kë dhɔngsü ˗sü waa zuëˈˈ ˗kë ˗sɛa ˗sü› ˈwɔnzuan ˗sü ö ˗mɛn ˗nu Ablaamö waa Saadha ˗an ˗bha.—1 Piɛ. 3:​4-6; ˈWun. 21:​22-34.

5. ˈWɔnzuan ˗mɛɛn ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈnënmɛn ˗nu ˈwo kletiɛn ˗nu ˈka ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë dhɔŋsüsü ˗zɔn wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ?

⁵ ˈNënmɛn ˗nu, ka ˗de ˈpö ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë kö ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗kë dhɔŋsüsü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. Maksansö ˈö˗ ˗kwɛ ˈdhö 17, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Mɛn ˗nu ˗wa woo ˗mɛɛn ꞊klaŋplöö waa ˗zlanwopö ˗dhɛ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗a ˗mɛn ˗nu ˗wo wo zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈwo˗ ˗takun kö ˗yö ˗kë dhɔŋsüsü draanˈˈ. ˗A ˗mɛn ˗nu ˗wa ˗pö: «Maksansö ˗ya ˈgüman ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa ö woo mɛɛnˈˈ, ˗a ˗daa yaa ˗kë ˗an ˗gɔ ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha ˗sü ˈnën ˗zɔn ꞊ʒiaan ꞊dhɛ kwa ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗.» Maksansö ˗bha ˗kë dhɔŋsüsü ꞊yaa˗ ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗.

6. Bhɛɛsü ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kë dhɔŋsü?

⁶ ˗Wa Zoova waa Biblö ˗an ˗dhiaŋ yaa zë kwa ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˗Kwa ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ waa ꞊kpɔɔdhɛ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ kö ˈkwa ˗yɔ bɔ ˗an ˗gɔ dhɔŋsü ˈka. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa˗ yö ꞊taabha ꞊dhɛ kwa ˈti˗ ˗yɔ bɔ ˗së ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë ˈzü? ˗Kwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü kö ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˗daa ˗së ˈö ˈkwa dho ˗a kë yi ˈˈwɛɛ ˈka ˗a ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ nu kwa ˗dhɛ kö kwa ˗mɔn kwa ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha, ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë dhɔŋsü ˈka.

7. Biblö ˈˈɲan ˗nu ˗wa ˈto kwa ˈˈɲaan ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈? (Proverbes 15:​1, 18)

⁷ ˈWɔn ˗daakë ˗sü ˗ya kë ˈkwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn ˗bha ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa ˈwɔn blɛɛˈˈ dhɔŋsü ˈka. ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dho kwa ˗takun ˈpö kö kwa ˗zo ˗yö ˗bo Biblö ˈˈɲan ˗nu bhë, ˗an ˈka. (Zan 14:26) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo Proverbes ˈsëëdhɛ ˗be ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun kö ˈkwa kë dhɔŋsü. (Proverbes 15:​1, 18 ˗wo pö.) ˈSëëdhɛ ˗be ˈö  bhë kwa bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo go ˗kë dhɔŋsüsü ˈgü ˗yö ˗an ˗zɔn.—Prov. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë pë ˈö mɛn ˗nu ˗blü dhɛɛˈˈ ˗kpɔ kwa ˗gɔ ˗sü ˗bha, ˗a ˈgü?

⁸ ˈWɔnbhokoodɔsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun. (Prov. 19:11) Mɛn ˈö ˈwɔnbhokoodɔsü ˈdhö˗ ˗gɔ ˗wa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü, ˗yö ö ˗zokë ö ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈. Dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˗nu ˈwo˗ ꞊blɛɛ kwa ˗bha bhë, ˗wo ˗kë ꞊dhɛ ˗gwö ˗gbɔŋ ˈdhö ˈˈyi ꞊bhaa. ˗A ˈˈpian ˈdɛdɛ ˈnën ˗wo ˈˈyi ˗ta, ˈö ˗dhɛ ˈkpiidhɛ to ˈˈyi ꞊löö. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa dhɛɛˈˈ kpɔ, ˈˈkɛɛ pë ˈö˗ ˗blü dhɛɛˈˈ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈkwaa dɔ. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈˈsanni ˈkwa dhɛɛˈˈ ˗nu ˗yɔ bɔ, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗mɛn ˗blü dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗sü ˗bha, ˈkwaa dɔ.—Prov. 16:23.

9. Ʒedeɔn ˗yö ˈwɔnbhokoodɔsü waa ˗kë dhɔŋsüsü ˗zɔn ˈwɔn ˈö kun waa Eflaimömɛn ˗nu ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˗Kɔ ˈö Ʒedeɔn ˗yö ˈwɔn ˗daakë ˗a ˈka Eflaimömɛn ˗nu ˗gɔ, ˗kwaa ˗ga. ˗Wo dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗a ˗gɔ ˗naandhe ˈka, ˈwo˗ ˈpö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ pë ˈö ˗kë ˈö ˈyii wo ˗dhɛ kö waa˗ ˗nu ˈwo ˗gblü gɔn Izraɛdhö ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈka, ˗ya pö. ˈˈKɛɛ ˗mën ˗wɔn ˈö ˗shiö ˗an ˗dhɛ ꞊dedewo? ˗Desüva  mü ˗ee? ˈWɔnbhokoodɔsü ˗bha ˗kë Ʒedeɔn ˗gɔ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˈyii ˗an ˈsü ˈya. ˗Ya ˗daakë ˗an ˗gɔ dhɔŋsü ˈka. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? Biblö ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ «˗an zuʋ̈ˈˈ ˗dho ˈˈshia.»—Juges 8:​1-3.

10. Mɛn ˗nu ˗wa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da zɔɔdhe ˈgü, ˈmën ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˗yɔ bɔ ˗an ˗gɔ ˗së ˈka? (1 Piɛdhö 3:15)

¹⁰ Kwa yökëyɔɔ ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˈwo ꞊klaŋplöö ˗wo dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo ˗gban kwa ˗bha Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˗bha ˗an ˗kpɔ kwa ˗gɔ. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ dhɔŋsü ˈka ˗an ꞊bhlëë ˈgü. (1 Piɛdhö 3:15 ˗wo pö.) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo ˗an kpɔ kwa ˗gɔ bhë, ˗kwa ˗an yö ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ ˗an ˗ta kö ˈkwa ˗an zuʋ̈piʋ̈wɔn dɔ, ˗an ˈdhö. ˈKwa ˗dho ˗an ˈsü ꞊dhɛ ˗gban kwa ˗gɔ ˗sü ɛɛnˈˈ kwa woo mɛɛnˈˈ ˗sü ˈdhö. ˈWɔn suu ˈˈoo ˗su ˈö mɛn ˗blü kwa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗sü ˗bha, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗yɔ bɔ ˗a ˗gɔ dhɔŋsü ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˈti ˈwɔn blɛɛˈˈ kwa ˈka kwa ꞊bhlëë ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗daakë ˗a ˗gɔ ˗dhɔkaadhe ˈgü.—Wlɔ. 12:17.

11-12. (1) ˗Wa dhɛɛˈˈ ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈkpɔ kwa ˗gɔ, ˈˈsanni ˈkwa˗ ˗yɔ bɔ ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.) (2) ˈWɔnzuan do ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗bha dhɛɛˈˈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈˈdoodɔ ˗së ˈka, ˗kaa ˗zɔn.

¹¹ Kwa yökëyɔɔ do ˗ya kwa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ pë ˈö ˗kë ˈkwaa mɛn bhɔ ˗yi ˈwlaan˗ kë ˗a ˈka, dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗kwa ˗an ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ: ˗A ˈbha ˈgü, ˈkwaa ˈˈtrʋʋkë ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈkwii ˈwlaan˗ ˈö bhë ˗a kë kwa ˗dho yökëmɛn ˈˈpɛkoo ˗ee? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa yökëyɔɔ zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa, ˈkwa˗ ˈˈnuɛ ˗bho. ˗Ya ˈgo mü, ˈkwa˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗së kë kwa ˈkwëë˗. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈˈdoodɔ ˗së ˈka, ˈkwa bɔ Biblö ˗ta kö ˈpë ˗kë ˈkwaa mɛn bhɔ ˗yi ˈwlaan˗ kë bhë ˈkwa˗ ˈgü ˈˈpʋ ˗a ˗dhɛ.

¹² Mɛn ˈbha ˗ya dhɛɛˈˈ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkpɔ kwa ˗gɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë do ˈö ˈkwa˗ kë. Kwa ˈˈtɛɛdo ˈö ꞊klaŋplöö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈö ˗gban gɔɔn˗ waa gɔɔn˗ ɛɛnˈˈ dhebɔ waa dhebɔ ˗an ˗bha ˈko ˗kun ˈˈnɔnbɔ ˈka ˗sü ˗bha, ˗a bho ˈˈgblʋʋ. ˈPë ˗kë ˈö˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗ya ˈwɔn ˈbha man kwa ˗bha ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha ˈkɔdhigümɛn, ˗a ˈˈtɔŋdë ˈbha ˗kɔ ˗yö ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˗bha ˈgü mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗dhɔ ˈyaa kwa kë ˗ee? ˗A ˗mɛn ꞊yaa˗ pö ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˗wɔn ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈkwa mɛn ˈö ˗dhö ˗a ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ꞊bhlëë ˗ya. b (1 Piɛ. 2:17) ˗Ya ˈgo mü, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ꞊trɔɔn ˗nu ˈwo go Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈgü, ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ.

13. Mɛn ˈbha ˗ya ˗kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da zɔɔdhe ˈgü, kwa ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ?

¹³ Kwaa mɛn ˈbha kwa ˗wo ˈti kë do ˈwɔn ˈbha ˈgü, ˈkwa ˗dho ˈto ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ kwa˗ ˗zotagüwɔn ˗dɔ. (Titö 3:2) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ka ˈˈtɛɛdo ˈö ꞊klaŋplöö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗zoyö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü bhë, ˈˈwlaa˗ wɔn ˗mü. Ka ˗dho ˗a pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho pë ˗bha ˗gla ˈö ˗de ˈka ˗sü ˈˈdhiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ꞊va ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˗ya ˗dɔ ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë, ˈyii ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈpɔn ˗së ˈka. ˈˈSanni kwa zɔɔdhe ˗man ˗a ˈka, pë ˈbha ˈö˗ dɔ ˗kwaa ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗zota ˗a ˈgü ꞊taabha. ˗Kwaa pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈdho jw.org ˗ta kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban pë ˗nu ˗da ˗sü ˗bha ˗yö ˗an ˗wo pö ɛɛnˈˈ ˗an video ˗nu ˗ga. ˗Ya ö bo ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈka, kwaa˗ ˗nu kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˈˈdoodɔ. ˈKwa˗ ꞊bhlëë ˗ya ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö bhë ˗a ˈdhö, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.

14. Nɛlö ˗yö ˗bɔ jw.org ˗ta ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ꞊suawɔn ˗nu ˈwo ˗an ꞊blɛɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˈö ˈˈdhɛ bho ˗an ˗ta?

 ¹⁴ Wlüünën do ˈwo˗ ˗dhɛ Nɛlö ˗yö ˗bɔ kwa ˗bha ɛntɛnɛtö ˈˈnimlɔn ˗ta ˈö ˈˈdhɛ bho ꞊sua ˗nu ˈwo˗ ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha, ˗an ˗ta. ˗Ya ˗pö: «N ˈˈtɛɛdo ˈö ꞊klaŋplöö ˗yö ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈmaan ˈdhaŋ˗ bho ꞊klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu këpë ˗nu ˈˈdhiʋ̈, ˈˈkɛɛ a n ˗zoyö ꞊ʒiaan ˗kwɛzlan ˈsëëdhɛ ˗be ˗dhɛ.» ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈtɛɛdo ˈyaa kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ˗an ˗bha kö Nɛlö ˗yö ˈpë ˗kë ˈö ˈdhaŋ˗ bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗a pö ö ˗dhɛ bhë, ˗ya ꞊faanmën kö ˗yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗kë « La Bible et la science » ˈka ˈö jw.org ˗ta, ˗a ˗wo pö. ꞊Taabha, Nɛlö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ö ˈˈtɛɛdo ˗yö ˈsëëdhɛ bhë ˗a ˗wo ˗pö, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˈö ˗gban ˗këdhösü ˗bha ˈö˗ ˈbha dɔ. ˈKwa ˈˈslö suu ˈö bhë ˗a kë, kwa ˗dho ˗a ꞊trɔɔn ˗së yö.

15. ˈNënmɛn ˗nu ˗dho wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗an ˈˈtɛɛbɔ ˗nu ˗waa ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ꞊klaŋplöö, ˗wa ˗yɔ bɔ dhɔŋsü ˈka?

¹⁵ ˈNënmɛn ˗nu ꞊mɔɔn ˗bha ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö mɛn ˈbha ˗ya kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ ˗wa ˗yɔ bɔ ˗a ˗gɔ dhɔŋsü ˈka. (Zak. 3:13) ˗A ˗wɔn ˈgü ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˈnënmɛn ˗nu ˗wa ˈˈslö ˈbha ˗nu ˗zɔn ˈnën ˗nu ˗dhɛ. ˈWɔn ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˗an dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗an ˈka ꞊klaŋplöö, waa˗ ˗nu ˗wa ˈˈdoodɔ, ˈwo ˗an ˗yɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗Ya ˈgo mü, ˗kɔ ˈwo dho ˗an ˗yɔ bɔ ˗a ˈka dhɔŋsü ˈka, ˗wa ˗zɔn ˗an ˗dhɛ.—Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « ˗Kwa dhɛɛˈˈ ˗yɔ ˈbha ˗nu draanˈˈ ˈkɔɔ» ˗bha.

16-17. ˗De baasü ˗dho wlüünën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ Kletiɛn ˗ya ö ˗de baaˈˈ ˗së ˈka ˈkɔɔ, ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗dho ga yö ꞊dede ˗a ˈgü, ˗ya ˈgo mü ˈö˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˈWɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo dɔ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ ˗gɔ ˗kë «Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈö wlüünën ˗nu ˗wa kpɔ» ˈka ˈö jw.org ˗ta bhë, ˗a ˈsëëdhɛ ˈbha ˗nu ˗wo mü ˈwo wlüünën ˗nu ˗bha ˈka. ˗Wo  ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wlüünën ˗nu ˗takun kö ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗waa ˗an dhɛɛˈˈ ˈkpɔ, ˗wa ˗daakë wo ˗de ˗bha ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo bhë ˈkɔdhigümɛn ˗waa ˗an draanˈˈ wo ˈkwëë˗, ˗yö ˗dho ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗takun kö ˗wo wo ˗bha ˗zoyö ˗wɔn blɛɛˈˈ dhɔŋsü ˈka ,˗dhɔkaadhe ˈgü.

¹⁷ Wlüünën do ˈwo ˗dhɛ Matiö bhë, ˗kɔ ˈö ˈsëëdhɛ ˗draan ö ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗ya ˗takun ˗a ˈka ˗ya ˗blɛɛ. Waa ö ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkë ˗ni ˈgü ˈkɔɔ, ˗wo ˈwɔn ˗gɔ ˈbha ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗an ˈka ꞊klaŋplöö, ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗pɔn. Matiö ˗ya ˗pö: «Yi yi ˗zota dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa ˈkpɔ n ˗gɔ ꞊klaŋplöö ˗an ˈgü. Yi ˗an ˗yɔ ˗mɛɛn ˈö ˈyi yi ˗de ꞊baa ˗an ˗bha. ˈPë ˗kë ˈa n ˗zoyö ˈwɔn ˈbha ˗dhɛ ˈman˗ ˈgüman ˗së ˈka, ˗a ˗blɛɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗kë n ˗kɔa ˈˈplëëplë ˈa kë n ˗de ˈgü ˗së.»

18. ˈMën ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö Kodhɔsö 4:6 ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ?

¹⁸ Gagade ˈka, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈwɔn ˈgü ˗pʋ ˗së ˈka, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈyii ˗dho mɛn ꞊gban ˗zokun. ˈˈKɛɛ ˗a ˈbha ˗ya kë ˈkwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ dhɔŋsü ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pa ˗an ˈka. (Kodhɔsö 4:6 ˗wo pö.) Kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗balɔn kpö ˗zuö ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈdhö. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zuö ˗an ˗dhɛ ˈˈlëëlë ɛɛnˈˈ ˈˈgbɩɩ˗. ˈKwa˗ ˗zuö ˈˈlëëlë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ kun, ˈwo dho ˗a ˗zuö ˗sü ˈka ˈˈdhiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˗kwaa ˗blɛɛ dhɔŋsü ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗dho wo ˈˈtʋ̈ ˈto kwa ˗bha ˗së ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ˈö zɔɔdhe ˗man kwa ˈka ɛɛnˈˈ ˈö ˈlëë˗ dɔ kwa ˗bha, ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ ˗yɔ ˗a ˗gɔ. (Prov. 26:4) ˈˈKɛɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwaa ˈnën ˈwo dho ˗a kë ˈˈdhʋ̈. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈwo wo ˈˈtʋ to kwa ˗bha.

19. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ꞊blɛɛ dhɔŋsü ˈka?

¹⁹ Gagade ˈka ˈkwa kë dhɔŋsü, kwa ˈgüwɔn ˗së ꞊va ꞊slɔɔ˗. ˗Kwa blɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da zɔɔdhe ˈgü ɛɛnˈˈ waa˗ ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ, ˈkwa kë dhɔŋsü ˗kplawo. ˗Kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗kë dhɔŋsüsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˈkwaa ˈˈdhinaan kë mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈKwa ˈwɔn ˗daa kë mɛn ˗nu ˗gɔ dhɔŋsü ˈka ˗an ꞊bhlëë ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë kö ˗an ˗bha kwa yö ˗kɔ waa Biblö yö ˗kɔ ˗wo ˈgo ˈˈgblʋʋ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ‹kë baa˗ ˗sü ˈka ˈˈtʋ̈ng ꞊gban ˈgü› kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗dhɛ «dhɔngdhɔngsü ˈka ˈˈnɛɛnɛɛ ˈka ˗a ˗nu ꞊bhlëë ˈgü.» (1 Piɛ. 3:15) ꞊Ii, kë dhɔŋsüsü ˗yö kë kwa ꞊faan ˈka!