1. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗an ˗ta, ˈmën Zoova gbamɛn ˗nu ˗takun ˈwo˗ ˗dhɔkë ˗kplawo?

 KWA ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ꞊dɛɛ yö, Biblö ˗ya ˗dhɛ ‹ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede.› (2 Tim. 3:1) ˗Ya ˈˈkan ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo nu mɛn ˈˈpɛpɛ ˗ta ˈˈkpɔntaadhɛ yaa ˈö yo ˗a ˈgü ˗a ˗bha, ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗gban mɛn ˗gɔ ˗sü waa ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo ˗nu Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗ta. ˈMën kwa ˗takun kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü? Pë ˗wɔngbɩɩsü do ˈö kwa ˗takun ˈyö ˗tɔ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë «˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan» yö ˗mü.—Jér. 10:10; 2 Tim. 1:12.

2. Zoova ˗yö ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

² Zoova ˗yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo kwa ˗ta ˗an ˗yö, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kwa ˗takun. (2 Chron. 16:9; Ps. 23:4) ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan yö ˗mü, ˗yö ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈö nu kwa ˗ta ˗a ˈgü. ˗Kwa ˗gblüdë Davi ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga.

3. ˗A pö ˈö Davi ˗ya wo ꞊dhɛ «Zoova ˗yö ö ˈˈɲaan» bhë, ˈmën kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö?

³ Davi ˗yö Zoova ˗dɔ, ˈö ö ˗zoyö ˗a ˗dhɛ. ˗Dhɛ ˈö ˗a ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˗kë ˗gblüdë Saidhö ˈka ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ zë, Davi ˗yö ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. (Ps. 18:6) ꞊Taabha, Zoova ˗ya ˗bha bhɛɛwo ˗daakë. ˗A ˗wɔn ˈgü, Davi ˗ya ˗pö: «Zoova ˗yö ö ˈˈɲaan!» (Ps. 18:46) Davi ˈyaa kun ˗a pö ˗ni ˈgü dosɛnŋ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˗dhö. ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö Davi ˗kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë, ˗Zlan ꞊dede ˈö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takun ˗kplawo yö ˗mü. ꞊Ii, Davi ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˗bha ˗Zlan ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈwo kë ˗ni ˈgü ö ˈka ˗an ˗yö, ˈö zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü  ˈka ˗a ˗bha kö ˈö ö ˗takun. ˗A ˗wɔn ˈgü, Davi ˗yö ꞊faan ˗slɔɔ kö ˈö Zoova ˈtɔ bhɔ.—Ps. 18:​28, 29, 49.

4. ˈKwa Zoova ˈsü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan ˗a ˈdhö, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu kwa dho ˗an ꞊slɔɔ?

⁴ ˗Ya ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan yö ˗mü, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa˗ ˗dhɔkë kwa ꞊sɔbhɛɛ ˈka. ˗Yö ˗dho kwa ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkun kwa ˗bha, ˈö kwa ˗blü kö ˈkwa Zoova ˗bha yökë kwa ꞊faan ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü. Kwa ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë ˈzü kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈsuee.

˗ZLAN ˈÖ Ö ˈˈƝAAN BHË ˗YÖ ˗DHO KWA ˈGÜ ˗KË ˈˈGBƖƖ˗

5. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, ˈmën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗zogban? (Fidhipö 4:13)

⁵ ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈɲaan ˈö ˗mɔn kwa ˗takun ˗sü ˗bha, kwa ˗dho bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu kwa ˗dhɛ ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗Zlan ˈö bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈö ˗kɔ dho ˈkun ˗a ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˈka ˈyaa ˈdhö. ˗A ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu kwa dhɛ kö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkun kwa ˗bha. (Fidhipö 4:13 ˗wo pö.) ˗A ˈwɔn dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö kwa ˗zogban kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, ˈkwa bɔ ˗an ˈgü. Zoova ˗ya kwa ˗takun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈgü, ˗ya ˗kë ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗a ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈgü ˈpö.

6. Kö Davi ꞊kun wlüünën ˈka, ˈwɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö bɔ ˗an ˈgü ˈwo˗ ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban?

⁶ ˈWɔn ꞊plɛ ˈwo Davi ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, ˗kwa ˗an ˗ga. Kö Davi ˗yö wlüünën ˈka, ˗yö ˗kun ö dë ˗bha ˈˈbhlaa ˗maankë ˗ni ˈgü. ˈˈSluku do waa ꞊laa do ˗wo ˗nu ˈwo˗ ˗bha ˗tuëë kun. ˈWɔn ꞊plɛ ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, Davi ˗yö ˗to ˈwü ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗zogbandhe ˈka ˈö ö ˗bha ˈˈbhlaa ˗nu kun ˗an ˗gɔ. ˈˈKɛɛ Davi ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ö ˗de ꞊faan ˈka, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊ʒiaan ꞊dhɛ Zoova ˈnën ö ˈgü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. (1 Sam. 17:​34-37) ˗A ˗zo ˈti bhɔ ˗an ˈka toŋtoŋdhö. ˗Zota ˗an ˈgü ˗sü ˗ya ˗zogban ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan bhë, ˗yö ˗dho ö ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.

7. ˈWɔn yö ˗kɔ ˗së ˗yö Davi ˗takun ˈö nu Godhiatö ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ꞊Taabha kö Davi ˗kwɛ ˈti yö 20 ˗bha ꞊köŋ, ˗yö ˗dho Izraɛdhö ˈˈsɔdha ˗nu ˗bha kanŋ ˈgü. ˗Ya ˗yö mü ꞊dhɛ ˈˈsuʋ̈ ˗kun Izraɛdhö ˈˈsɔdha ˗nu kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo Fidhitɛn mi do ˈwo˗ ˗dhɛ Godhiatö ˈö kun «ˈˈplüün ˗da ˗ni ˈgü Izraɛdhö» ˗ta, ˗a ˗gɔ. (1 Sam. 17:​10, 11) ˗Wo ˗kun ˈˈsuʋ̈ ˗ni ˈgü Godhiatö ˗bha ˗kë ꞊gblɛɛn ˗sü waa ˈˈplüün ˈö kun ˗a ˗da ˗ni ˈgü ˗an ˗ta bhë, ˗an ˗wɔn ˈgü. (1 Sam. 17:​24, 25) ˈˈKɛɛ Davi ˗zë ˈwɔn yö ˗kɔ gbɛ˗ ˈnën kun ˗a ˗gɔ. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Godhiatö ˗bha ˗wɛɛ ˗dɔ Izraɛdhö ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗bha ˗sü ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗wɛɛ ˗dɔ «˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan» ˗a ˗bha ˗sü ˈdhö. (1 Sam. 17:26) Davi ˗yö ö ˗zota Zoova ˗wɔn ˈgü. ˗Yö ö ˗zoyö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö ö ˗takun kö ö ˗tuëë ˗maankëmɛn ˈka bhë, ˗yö ˗dho ö ˗takun ˈzü ˈwɔn ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü. ˗Yö ˗kun ga ˗sü ˈka Davi ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˈˈpiʋ̈, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗yö ˗nu Godhiatö ˗gɔ ˈö to ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka.—1 Sam. 17:​45-51.

8. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho kwa ˗zoyö ˗a ˈka Zoova ˗dhɛ?

⁸ Kwa ˗de ˈpö kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan bhë ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗takun ˈkwa bɔ kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Ps. 118:6) Pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zoyö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈzü. ˗Kwɛzlan ˗nu ˈwo ˗gban ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu dha ˗a ˈka ˗a ˗bha bhë, ˗kwa ˗an ˗wo pö Biblö ˈgü. (Is. 37:​17, 33-37) Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˗an ˗takun ˗a ˈka ˈö kwa ˗bha jw.org ˗ta bhë, ˗kwaa ˗wo pö ɛɛnˈˈ ˗a video ˗nu ˗ga. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwa kwa ˗zota ˗kɔ ˗nu ˈö Zoova ˗ya kwa ꞊dede  kwa ˗takun ˗a ˈka, ˗an ˈgü. Kwa ˈti ˈˈdhabhliwɔn ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈkozë ꞊laa ɛɛnˈˈ ˈˈsluku ˈka ˗sü ˗nu ˈˈdhö bhë ˗an kë, ˈya ˗dho kë kwa ˗dhɛ ˈya˗. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈwɔn ˗së ꞊va ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu kë kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Zoova ˗ya kwa ˗dhɛ kö ˈkwa kë ö ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. (Zan 6:44) ˗A ˗de ꞊ʒiaan ꞊dɛɛ, yö ˈnën kwa ˗takun kö ˈkwa ˈö ˗dhɔkë ˗kplawo. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗zobo ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈö kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗daakë ˗a ˈka, ˈö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ɛɛnˈˈ ˈö kwa ˗takun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü ˗an ˈka. ˗Zota ˗an ˈgü ˗sü ˗dho kwa ˗zogban ꞊dhɛ Zoova ˗dho ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.

9. ˈGüdandhe ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, ˈmën ˈkwa ˗zo ˈti ˗dho bhɔ ˗a ˈka? (Prov. 27:11)

⁹ ˈKwa Zoova ˈsü ꞊dhɛ mɛn ˈö ö ˈˈɲaan ˗a ˈdhö, kwa ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu yö ˗kɔ ˗së ˗dho kë kwa ˗gɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈgüdandhe ˗nu ˗wa nu ˗a ˈka kwa ˗ta, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu pë ˈö˗ ˈwɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗bha. Dügɔmɛn ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu kwa ˗ta, kwa ˗dho ˈˈkan Zoova ˗bha. (Job 1:​10, Proverbes 27:11 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˗ya ˈgo mü Dügɔmɛn ˈö bhë ꞊suamɛn ˗mü. ˈˈSɛgɔmɛn ˗nu ˗wa ˗gban ka ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈwëëga ˗wɔn ˗yo ka ˗bha ɛɛnˈˈ ka ˗zlanwopö ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈwaa wo ˈˈtʋ ˈto ka ˗bha ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˗yö ka ˗bha ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗kaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka bɔ ˗an ˗ta kö ˈka Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. Ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ö ꞊kwaa ka ˗zü kö ˈgüdandhe ˈö ˈkaa ˗mɔn ˗a bun ˗sü ˗bha ˗yö nu ka ˗ta. (1 Ko. 10:13) ˗Yö ˗dho ka ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka bɔ ˗a ˈgü.

˗ZLAN ˈÖ Ö ˈˈƝAAN ˗YÖ ˗DHO ˈWƆN ˗SË KË KWA ˗DHƐ

10. ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan bhë, ˈmën dho ˗a kë ö gbamɛn ˗nu ˗dhɛ?

¹⁰ Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗kplawo ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. (Ebl. 11:6) ˗Yö kwa ˗gba zuʋ̈waannusü waa pë ˗bha mɛn ˗zokun ˗sü ˈka ꞊dɛɛ, ˈö dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu kwa ˗dhɛ  ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dedewo ꞊dhɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ, ˈö˗ kë ˗sü ꞊faan ˈdhö˗ ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˗dhɔkësü ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ gbamɛn ˗nu ˗wa ˗kë ˗a ˈka ꞊kwɛŋzü ˗a ˈdhö. Pë do ˈö bhë ˈnën Timote ˈö kun ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˈö˗ ˗kë.—Ebl. 6:​10-12.

11. ˈMën Timote ˗blü ˈö yökë ö ꞊faan ˈka ˗zlanwokɔdhi ˈgü? (1 Timote 4:10)

¹¹ ˗Bhö 1 Timote 4:10 ˗wo pö. Timote ˗yö ö ˗zoyö ˗Zlan ꞊dede ˈö ö ˈˈɲaan bhë, ˗a ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö yökë ꞊dedewo Zoova waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ꞊faanmën kö ˗yö kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka ˗zlanwopö ˗dhɛ waa ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˈgü. Pɔdhö ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ ˗yö kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka wlüünën ˗nu waa mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗bha ˈka. Yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö˗ do ˗kë ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˗ta ˗sü ˈka bhë ˗yö ˗an ˗dɔ ˗a ˗kɔ ˈka, ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗ya kë ˗zogbandhe waa ˗dhɔkaadhe ˈgü. (1 Tim. 4:​11-16; 2 Tim. 4:​1-5) ˗Ya kë ꞊shiöŋ, Timote ˗bha yö ˈö bhë ˈyaa kë mɛn ˈbha ˗nu ˗dhɛ ˗së. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö saan nu.—Wlɔ. 2:​6, 7.

12. ˈMën ˗kë ˈö mɛn zii ˗nu ˗wo yökë wo ꞊faan ˈka ˗zlanwokɔdhigü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹² ꞊Dɛɛ, mɛn zii ˗nu ˗de ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga ˗an ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗an ˗bha yö ˗së ˈwo˗ kë ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗yö, ˈö˗ ˗dhɛ ꞊bhlëësü. ˗Ya ˈˈkan ˗an ˗bha wo ˗zokë wo ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü, mɛn ˗nu ꞊klaŋkësü waa ˗zlanwopösü ˗nu ˗an ˗bha, mɛn zii ꞊vadhɛ ˗wo wo ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˈkɔ dɔ ˗yö waa mɛn ˗nu ˗takunsü ˗an ˈgü. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗wo mɛn ˗nu ˈö ˈwaa wo ˈflëëgü ˗an ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˗wo mɛn ˈˈdhɛkësü ˈwɔnyëë˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈. Mɛn zii ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗zlanwokɔdhi ˈö bhë Zoova ˗bha ˗mü, mɛnbhɩɩdhe ˗bha ˈyaa ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗wo yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü, ˈö ga ˗an ˈgü ˈpö ꞊dhɛ Zoova ˗dho wo saan nu.—Kodh. 3:​23, 24.

13. Zoova ˗bha yö ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü bhë ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü?

 ¹³ Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kë mɛn zii ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ kwa ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa pë ˈbha nu Zoova ˗dhɛ. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ ˗dhɔkë, ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. Kwa ˗bha gbɔɔdhe ˈkwa˗ ˗kë kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗a ˈka ˗zlanwopösü ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˗a ˗dhɛ bhë, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈtɩtɩ ɛɛnˈˈ ꞊va Zoova ˗ya ˗yö. ˈKö ˗de ˈkwaa ˗mɔn ˈˈwɩ ˗sü ˗bha, ˈkwa kwa ˗kɔ luuˈˈ kö ˈkwa ˈwɔn ˗daakë ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗ya ˈgo mü mɛn ˗nu ˈwo kwa ˗shiödhɛwɔn ˗kë ˈkwa ˗an ˗bhawɔn ˈto, Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. ˗Ya kë kwa ˈgü ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ ˈyaa ꞊va, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗a ꞊bhlëë ˗yö ꞊va ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö dho kwa saan nu.—Dhu. 21:​1-4.

˗KWA ˈTO ˗ZLAN ˈÖ Ö ˈˈƝAAN BHË ˗A ˈˈSUEE

14. ˗Kë Zoova ˈˈsuee ˗sü kwa ˗takun kö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁴ ˈˈTɔŋdhɛ ˗së ˗ya kë kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü, ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗dho kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë. Pë ꞊dede ˈö Zozɛfö ˗ya ˗kë, ˈyö bhë. ˗Yö ˗kɔ ˈˈɲangüyaa kë ˗sü ˈka. ˗Yö ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗Zlan ˗bha ˗kë ˗dhö ˗sü ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ö ˈˈdhiaa ˗yö ˈgo ˗a ˈgü. (ˈWun. 39:9) ˈKwa˗ pö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗gɛn ˗yö ˗gban, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˈkwa bhɛɛˈˈ, ˈkwa Biblö draanˈˈ. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ꞊dhɛ Zozɛfö ˈdhö ˈˈtɔŋdhɛ ˗së ˗dho kë kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü ˈö kwa ˈti ˗dho ˗a ˗shiödhɛwɔn ˈbha kë.—Zak. 4:8.

15. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü pë ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wa ˗kë ˈˈyɛɛta bhë ˗a ˈgü? (Eblö 3:12)

¹⁵ Mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗zo ˗yö bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗Zlan ˈö ö ˈˈɲaan yö ˗mü, ˈwaa ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha. ˈPë ˗kë Izraɛdhömɛn ˗nu ˈka kö ˗wo ˈˈyɛɛta, ˗kwaa ˗ga. ˗Wo ˗kun ˈdhaŋ˗ bho ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗dhö, ˈˈkɛɛ ˗wo ˗ya ˗dɔ ˈdudhö ˗sü ˗bha ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈. ˗Wo dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˗ʒianwo ˈwo˗ pö: «Zoova ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈyaa kwa ˈˈpiʋ̈ ˗ee?» (Ex. 17:​2, 7) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗dho ˈwo ˗gban ˗Zlan ˗gɔ. ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈto ˈwɔnzuan yaa ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈.—Eblö 3:12 ˗wo pö.

16. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü?

 ¹⁶ ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗yö ˗ɲɔɔn Zoova ˗bha ˗sü ˗kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ˗Zlan ˗bha ˗këdhösü ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya kë ꞊shiöŋ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü bhë, ˗an ˗bha ˗tosɛta ˗yö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗së ˈdhö, ˈö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗da ˈgüdandhe ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗Zlan ˗bha ˗këdhösü ˈˈdhiʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa dɔ ˈdudhö ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗takun. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö Psaume 73 ˗bɛnzëmɛn ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈnën ˈbha ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo kun ö ˗züzü ˈwaa kun ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗ni ˈgü, ˈˈkɛɛ ˗an ˗bha ˗tosɛta ˗kun ˗së ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kun ö ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˈö ˗Zlan ˗dhɔkë ˗ee?—Ps. 73:​11-13.

17. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈto Zoova ˈˈsuee?

¹⁷ ˈMën Psaume ˗bɛnzëmɛn ˗takun ˈö ö ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ? ˗Yö ö ˗zota ˈpë dho kë mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈdhaŋ˗ bho ˗Zlan ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˈka, ˗a ˈgü. (Ps. 73:​18, 19, 27) ˗Yö ö ˗zota ˈzü ˈwɔn ˗së ˈö go ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü, ˗a ˈgü. (Ps. 73:24) Kwa ˗de ˈpö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö Zoova ꞊yaa˗ ˗an ˈkpɔ kwa ˗bha, ˗an ˈgü. Kwa ˈti Zoova ˗dhɔkë ˗be, ˗kɔ ˈö kwa ˗bha ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Kwa ˗zo ˗ya ˈto ˈpë ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗a ˈˈpiʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈkwa to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha. ꞊Dhɛ Psaume ˗bɛnzëmɛn ˈdhö, kwa ˗dho ˗a pö: «Man ˗zë, ꞊ɲɔɔn ˗Zlan ˈˈsɔɔ ˗sü ˗yö ˗së n ˗maan ˈka.»—Ps. 73:28.

18. ˈMën ˗kë ˈö ˈˈsuʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kwa kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ?

¹⁸ ˈˈTʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈkwa˗ ˈgü yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈpɛpɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu kwa ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ‹˗Zlan ˈˈyaandhe ꞊dede ˈö˗ ˗wɔn ˈyaa ꞊sua ˈka ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka.› (1 Tes. 1:9) Kwa ˗bha ˗Zlan ˗yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ ˈö dho kwa ˗takun ˗kplawo. ˗Yö ˗kun ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ꞊kwɛŋzü, ˈö kwa ˈˈpiʋ̈ ˈpö ꞊dɛɛ. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ ˈö suu ˈti kë ˈˈsɛ ˗ta do ˗yö nu kwa ˗ta. ˈˈKɛɛ kwa ˈti ˗dho ˈto kwa do ˈka, Zoova ˗dho kë kwa ˈˈpiʋ̈. (Is. 41:10) Mɛn ˈˈpɛpɛ ˗kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈkwa˗ pö: «[Zoova] ꞊në ˗nu n ˗dhɛ ˗mɛ ˈka, [ . . . ] ˈˈsuʋ̈ ˈyii ˈdho n kë.»—Ebl. 13:​5, 6.