1. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗wa pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwaa ˗mɔn «˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën» ˗a kë ˗sü ˗bha?

 MƐN ꞊vadhɛ ˗wo wo ˗zokë wo ˗bhöpë ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈwo wo kwi ˗nu pa ö ˗diëë kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo kë wo ˈflëëgü ˗kplawo. ˈˈKɛɛ ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo bhë ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa kë ˈwo wo bo ˗kë ziisü waa ga ˗sü ˗an ˈka. ˗An ˗bha ˈgü, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwo ˗tosɛta kë ˗toëpë ˈka. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗ya ˗pö Zan 3:16 waa˗ 5:24 ˈgü ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo «˗tosɛa ˈö ˈyaa yën» ˗a ˗kë.

2. ˈMën Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˗ya pö ˈö ˗gban ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗bha? (Zan 6:​39, 40)

² ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Yesu ˗yö ˗dhidha ˗kë ˈbluu˗ waa ˈyuö˗ ˗an ˈka ˈö ˗an nu mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗dhɛ. a ˗Yö ˗kun ˗wɔnmɛnkunwɔn ˈka, ˈˈkɛɛ pë ˈö˗ pö ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha bhë, ˗yö ˗ʒiö mü ˈzü. ˈDhɛ mɛn kpö ꞊va ˗wo ˗ʒiö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈwo dho Kapɛɛnaɔmö ꞊weeyi ˈö kun Galile ˗a ˈˈkpɔnŋ ˈˈdhiʋ̈, ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dho ˈgo ga ˈgü, ˈwo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗kë. (Zan 6:​39, 40 ˗wo pö.) ˗Kwa kwa ˗zota kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu waa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an ˗wɔn ˈgü. Yesu ˗yö kwa ˗zogban ꞊dhɛ mɛn ꞊va ˈö ˗wa ga bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go ga ˈgü, ˈö kwaa kwa dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈkwa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. ˈˈKɛɛ ˈpë  Yesu ˗ya pö ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü bhë ˗a ˈgüman ˗sü ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ mɛn ꞊vadhɛ ˗gɔ, ˈö ˈˈgbɩɩ˗ ˈpö mɛn ꞊vadhɛ ˗gɔ ꞊dɛɛ. ˈMën Yesu ˗ya pö?

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zan 6:51 ˈgü, ˈmën Yesu ˗ya ꞊blɛɛ ö ˗de ˗bha?

³ ˈDhɛ Yesu ˗yö ˗dhidha ˗kë ˈö ˗bhöpë nu mɛn ꞊va ˗dhɛ, ˗an ˗zo ˗yö ˗da manö ˈö Zoova ˗ya nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈyɛta ꞊kwɛŋzü ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Bhöpë ˈö ˈˈdhʋ̈ Biblö ˗ya ˗dhɛ «ˈbluu˗ ˈö go dhang˗ ˈgü.» (Ps. 105:40; Zan 6:​31, NTBL) Yesu ˗yö ˗bɔ manö ˗ta ˈö mɛn ˗nu ꞊klaŋkë gagade ˗wɔngbɩɩsü do ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën ˗dhidha ˗kë ˈö manö nu ˗an ˗dhɛ, mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗bhö ˗wo ˗ga ꞊taabha. (Zan 6:49) ˈˈKɛɛ Yesu ˗yö ö ˗de ˗dhɛ «꞊bluuˈ˗ gia˗ ˈö go dhang˗ ˈgü» ɛɛnˈˈ «˗Zlan ˗bha ꞊bluuˈ˗» ɛɛnˈˈ ˈzü «꞊bluuˈ˗ ˈö ˗këdhösü ˈdhö [˗a] ˈgü.» (Zan 6:​32, 33, 35; NTBL) Yesu ˗yö waa manö ˗an ˗gokopiʋ̈dhɛ ˗zɔn ˈö˗ pö: «Ma ꞊nɛ ˈa tɔɔ ꞊bluuˈ˗ ˈa ˗këdhösü nu mɛ ˗nu ˗dhë, ˈö ˈa go dhang˗ ˈgü. ꞊Bluuˈ˗ ˈa˗ ˈka bhë, mɛ ˈö ꞊ya n ˈsü ö ˗bha ˈka, ˗këdhösü ˗yö ˗dho kë ˗a ˗gɔ ꞊toëpö ˈka.» (Zan 6:​51, NTBL ˗wo pö.) Zuifö ˗nu ˈwaa kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü. ˗A pö ˈö Yesu ˗ya wo ꞊dhɛ ö «ˈbluu˗ ˈö go dhang˗ ˈgü» ˗a ˈka, ö ˗së ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka manö ˈö ˗Zlan ˗ya nu ˗an ˈˈbhɛman ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü ˗a ˗ta bhë, Zuifö ˗nu ˈwaa kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü. Yesu ˗yö ˗go mü ˈö˗ pö: «꞊Bluuˈ˗ ˈa dho ˗a nu bhë ˈö tɔɔ n ˗de.» ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˗A ˈgüman ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗bha ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö kwaa kwa dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˈkwa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. ˈPë Yesu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö, ˗kwaa ˗ga.

ˈMËN ˗TƆ ꞊BLUUˈ˗ ˈÖ ˗KËDHÖSÜ ˈDHÖ˗ ˈGÜ WAA YESU ˗BHA Ö ˗DE NU ˗SÜ?

4. ˈMën ˗kë ˈö ˈpë Yesu ˗ya pö bhë ˈö ˗kë mɛn ˈbha ˗nu ˗dhɛ ˈya ꞊dedewo?

⁴ ˗A pö ˈö Yesu ˗ya wo ꞊dhɛ ö ˗dho ö ‹˗de nu kö ˈkpongtaamɛ ˗nu ˗waan ˗këdhösü yö ˗a ˗ta bhë› ˗yö ˗kun Zuifö ˗nu ˗dhɛ ˈya ꞊dedewo. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗wa ˗ga ˗be ꞊dhɛ Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö kwi ꞊dede nu ˗an dhɛ kö ˗wa ˗bhö. (Zan 6:​52, NTBL) ˈˈKɛɛ Yesu ˗yö ˗go mü ˈö ˈwɔn ˈö dho kë ˗an ˗dhɛ ˈya ˈgbɛ ˈzü ˗a ˗blɛɛ ˈö˗ pö: «꞊Ya kë ꞊nɛ Mɛgbö bun ˈö nu ka ˗dhë ˗bhöpë ˈka bhë kaa ka ˗kɔ ˈkpɔ ˗a ˗gɔ ˈiin ˗a fɛi ˈö dhoë˗ nu bhë kaa˗ ˈkun, kö ˗këdhösü bhë ꞊ya dha ka ˗gɔ ꞊nɛ bhë.»—Zan 6:​53, NTBL.

5. ˈMën ˗kë ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˈti˗ pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo ö ꞊ɲɔɔn ꞊dede mü?

⁵ Noe ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ꞊kwɛŋzü, ˗Zlan ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ꞊ɲɔɔn ˗bhö. (ˈWun. 9:​3, 4) ꞊Taabha, Zoova ˗yö ˈtɔŋ˗ ˈö bhë ˗a ˗dɔ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗ta ˈzü. Mɛn ˈˈoo ˗mɛn ˈö ꞊ɲɔɔn ˗bhö, ˗an dua ˗mü kö «˗wa zë.» (Lév. 7:​27, ztw.) Yesu ˗ya ˗pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (Mat. 5:​17-19) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Yesu ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗ya pö ˗an ˗dhɛ ˈzü ꞊dhɛ ˗wo ö kwi ˗bhö, ˈgo mü kö ˗wo ö ꞊ɲɔɔn mü. Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan kö ˈö ˗an ꞊klaŋkë pë ˈwo dho ˗a kë kö «˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën» ˗wa ꞊slɔɔ ˗a ˈka.—Zan 6:54.

6. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔnzuan ˈnën Yesu ˗ya sü Zan 6:53 ˈgü?

⁶ ˈMën Yesu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ pö? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔnzuan ˗ta kö ˈö dhiaŋzë ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˗kë ˗a ˈka Samadhi dhebɔ ˈka bhë ˗a ˈdhö. ˗Ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: «Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö ˈˈyi ˈa dho˗ nu˗ ˗dhɛ bha˗ mü, ˈˈyi mü ˗dhɔ ˈyii ˈdho˗ ˗mɛ kë ˈzü tongtongdhö, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈˈyi ˈdhɛ ˈa dho˗ nu˗ ˗mɛ ˗dhɛ bha ˗yö ˗dho kë ˈˈyi ziösü ˈö ˗tosɛa ˈö ˈyaa yën ˗a ˗kë mɛ ˗dhɛ bha˗ ˈka ˈö˗ ˗gɔ ˗yö bhɔ˗ ˗mɛ ˈgü.» (Zan 4:​7, 14) b Yesu ˈyaa kun ˗a pö ˗ni ˈgü Samadhi dhebɔ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈˈyi ꞊dede mü ˗yö ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ.  ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, Yesu ˈyaa kun ˗a pö ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˈwo kun Kapɛɛnaɔmö bhë ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ö kwi ˗bhö, ˗wa ö ꞊ɲɔɔn mü, ˗wo ˗dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ.

˗DHƐ ˈˈWƐƐ ˈBHA ˈÖ YESU ˗YÖ ˈWƆN DO ˈÖ BHË ˗A ꞊BLƐƐ ˗A ˗BHA

7. ˗Wö ˈö Yesu ˗ya pö Zan 6:53 ˈgü bhë, mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˈgüman ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ Mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö Zan 6:53 ˈgü bhë, ˗yö ˗we ˈpë mɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka, ˗a ˈka. (Mat. 26:​26-28) ˗Wa ˗ga ˗be ꞊dhɛ mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo nu Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˗ta ˈnën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈbluu˗ waa we ˗an ˈsü. Gagade ˗mü ˗ee? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ kwa ˗bha ˈka ˈyö sü ꞊dhɛ ˗kwɛ ˈˈpɛpɛ ˈka, mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗wo ˗nu kwa ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈwlaan˗ ˈö bhë ˈkwa˗ ˗kë. Kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö Zan 6:53 ˈgü waa ˗a ˗dhɛ ˈö˗ pö ˈö ˗gban Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˗bha bhë, ˗an ˈklɔɔ˗ ˈyaa do.

8. ˈWɔn ꞊plɛ ˗mɛɛn ˈö ˈwaa do ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

⁸ Pë ꞊plɛ ˈö ˈwaa ˗bhɔkwëë ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö bhë ˗a ˈgu, ˗kwa ˗an ˗ga. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈgü waa ˗dhɛ ˗mɛɛn ˗bha ˈö Yesu ˗yö ˗wo ˈö Zan 6:​53-56 ˈgü bhë ˗a pö? ˗Ya ˗blɛɛ ˈˈdhʋ̈ ˗kwɛ 32 K.Y. ˈgü Galile kö ˗a ˗kwɛ ˗ya ˈto do kö ˗yö ꞊kun Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˗ya, Zedhizadhɛmö. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ de ˗nu ˈö Yesu kun dhiaŋzë ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ? ˗Yö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü mɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈  dosɛnŋ kö wo ˈgu ˗yö dɔ, ˈö ˗an ˈˈtʋ ˈyaa kun Zoova ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn dɔ ˗sü ˗bha ˗an ˈka. (Zan 6:26) ˈDhɛ Yesu ˗yö ˈwɔn ˈbha ˈö ˈwaa kun ˗a ˈgüman ˗ni ˈgü ˗a ꞊blɛɛ ˗an ˗dhɛ, ˗wo ˗to mü ˈwo ˗ya ˗kan ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˈbha ˗nu ˗wo wo bo ˗ʒiö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. (Zan 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwaa kun bɔmɛn ˗nu ˗kɔŋ do ˈö ga do ˈwo kun Yesu ˈˈpiʋ̈ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˗ya yi ˈka ˗kwɛ 33 K.Y. ˈgü bhë, ˗an kpö ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu 11 ˈwaa kun ˗a ˗bha ꞊klaŋwo ˈgüman ˗ni ˈgü ˗së ˈka, ˗wo ˗to ˗a ꞊kee˗. ˗Wo ˈti˗ kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo kun Galile bhë ˗an ˈdhö, ˗yö ˗kun ga ˗sü ˈka ˗an ˈgü ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˗Zlan Gbö ˈö go dhaŋ˗ ˈgü yö ˗mü. (Mat. 16:16) ˗A ˗wɔn ˈgü, Yesu ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Ka ˗zë ka ꞊në ˈka to n ꞊keng˗ ˈö ˈkwa ˗ziö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ ˈö ˗wɔ n ˗ta ˗a ꞊gban ˈgu.» (Luk. 22:28) ˈWɔn ꞊plɛ ˈö ˈwaa do ˈkwa ˗an yö bhë, ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö Zan 6:53 ˈgü bhë, ˗yö ˈti ˈˈwɩ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˈka. ˈˈKɛɛ ˗an ˗dhɛ ˈbha ˗yö ˗bhɔ ˈkwëë˗.

YESU ˗BHA DHIAŊ ˗YÖ ˗GBAN KWA ˗BHA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ

9. ˗Wo ˈö Yesu ˗ya pö Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka bhë, ˗yö ˗gban de ˗nu ˗bha?

⁹ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka, Yesu ˗yö ˈbluu˗ ˈö ˈˈsɛkɛ ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗nu ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ˈö˗ pö ö kwi ˈˈblɛɛn ˗mü. ˗Yö ˗go mü ˈö˗ pö ꞊dhɛ we ˗yö ö ‹꞊yɔɔn ˈö ˗mlɛɛ› zübhodhɛ ˈka bhë, ˗a ˈˈbin ˈka ˈpö. (Mak. 14:​22-25; Luk. 22:20; 1 Ko. 11:24) Pë ˈö ˗gban ˗mlɛɛn ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo. Yesu ˗ya ˗dhɛ ˗‹mlɛɛ ˗dee› ˈö Zoova waa «Izraɛdhö ˗mɛ ˗nu» ˗an ꞊zinŋgü. Mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ wo dosɛnŋ ˈnën waa Yesu ˗nu ˈwo dho kë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈgü. (Ebl. 8:​6, 10; 9:15) ˈWɔn ˈö ˗gban ˗mlɛɛn ˈö bhë ˗a ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈti˗ ˈgüman ˗së ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ꞊taabha ˈdhɛ ˈwo ˗kë ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈka, ˗wo ˗da ˗mlɛɛn ˗dɛɛ ˈö bhë ˈgü kö waa Yesu ˗nu ˗wo kë dhaŋ˗ ˈgü.—Zan 14:​2, 3.

10. ˈPë Yesu ˗ya pö Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka waa˗ ˗dhɛ ˈö˗ pö Galile bhë ˗a ˗bhokopiʋ̈dhɛ ˈbha ˈnën ˗tɔ ˗mën? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁰ ˈWɔn ˈö Yesu ˗ya ꞊blɛɛ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka bhë ˗yö ˗gban «˗tuʋ̈ kpö [ˈˈtɩtɩ]» ˗bha. Mɛn kpö ˈˈtɩtɩ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a zü ˗yö ˗dɔ ˗a ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈkɔɔ mü bhë ˗an ˗ta. (Luk. 12:32) Gbeŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, wo dosɛnŋ ˈnën Yesu ˗ya pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈbluu˗ waa we ˗an ˈsü. ˗Ya ˈgo mü ꞊taabha, mɛn ˗nu ˗dho nu ˗an ˈˈpiʋ̈ kö waa˗ ˗nu ˗wo ˗an ˈsü ˈzü. Wo ˈnën waa Yesu ˗nu ˈwo dho kë dhaŋ˗ ˈgü. ˈWɔn ˈö˗ ꞊blɛɛ kun Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka waa˗ ˗dhɛ ˈö˗ ꞊blɛɛ Galile bhë ˗an ˗bhokopiʋ̈dhɛ do ˈnën bhë. ˈPë Yesu ˗ya pö Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka, ˗yö ˗gban ˗tuëë kpö ˈˈtɩtɩ ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈö˗ pö Kapɛɛnaɔmö ˗dhɛ ˈˈsuee bhë, ˗yö ˗gban mɛn ꞊va ꞊dede ˗bha.

11. ˈMën Yesu ˗ya pö Galile ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈyaa kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü mɛn kpö ˈˈtɩtɩ ˈka?

¹¹ Mɛn ꞊vadhɛ ˈö Yesu kun ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ Galile ˗kwɛ 32 K.Y. ˈgü bhë, ˗wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ dosɛnŋ kö ˗yö ˗bhöpë nu wo ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ Yesu ˗zë ˗yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˗wo pë ˈbha ˈö ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗bhöpë ˗ta, ˗wa dɔ. ˗Yö ˗kun ˈpë dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu ˗an ˗dhɛ ˗a ˈka. Yesu ˗kun ˗a pö ˗ni ˈgü ꞊ʒianwo ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go ga ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈgü, ˈwo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˗kë. ˈYaa kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü mɛn kpö ˈˈtɩtɩ ˈö dhiaŋzë ˗an ˗dhɛ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë yi ˈka ꞊taabha kö ˗kwɛ do ˗ya ʒiö bhë, ˗an ˈka. ˗Yö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü ꞊ʒiaan ˈwɔn ˗së ˈö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ dho ˗a ꞊slɔɔ ˗a ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «꞊Bluuˈ˗ ˈa˗ ˈka bhë, mɛ ˈö ꞊ya n ˈsü ö ˗bha ˈka, ˗këdhösü ˗yö ˗dho kë ˗a ˗gɔ ꞊toëpö  ˈka. ꞊Bluuˈ˗ ˈa dho ˗a nu bhë ˈö tɔɔ n ˗de nu ˈa ˈdhoë˗ wo kö ˈkpongtaamɛ ˗nu ˗waan ˗këdhösü yö ˗a ˗ta.»—Zan 6:​51, NTBL. c

12. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈkwa˗ ꞊slɔɔ?

¹² Yesu ˈyaa kun ˗a pö ˗ni ˈgü Zuifö ˗nu ˈwo Galile ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho kë mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka mɛn ˗nu ˈwo dho bhɔ ˗an ˗bha. ˗Yö ˗dho kë mɛn ˗nu ‹ˈwo ˈbluu˗ ˗bhö› ˈwo ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ wo dosɛnŋ ˗an ˗dhɛ. Mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de ˗dhɛ kletiɛn ˗nu bhë ˗wa ˗ga ꞊dhɛ ‹ˈdhang ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ ˗sü› waa˗ pö ˗sü ˈö ꞊dhɛ wo dëmɛn ˗mü bhë ˈnën dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu wo ˗dhɛ. (Zan 6:29) ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈwo kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgü Yesu ˗dhɛ ˗a züdɔdhɛ ˈgü bhë, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗dho ꞊taabha ˈwo ˗kan ˗a ˗bha. ˈMën ˗kë ˈwo˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈?

13. ˈMën ˗tɔ ˈdhaŋ˗ ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ꞊dede?

¹³ Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗ʒiö Yesu ˈˈpiʋ̈ ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗kun ˗an ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗ni ˈgü. ˗Wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö Yesu ˗yö wo ˗dhɛ bo, ˗yö wo ˈˈdhi gba, kö dhiaŋ ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ man bhë ˗ya zë wo ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ Yesu ˗ya ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ö ˈti nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa dosɛnŋ kö ˈö ˗bhöpë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈö nu ˈpö kö ˈpë ˈwo dho ˗a kë kö ˗wo kë ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka ˈö˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˗An dua ˗mü kö ˗wo ‹nu Yesu ˈpiö› ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha kö pë ˈˈpɛpɛ ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ bhë, ˗wa kë.—Zan 5:40; 6:​44, NTBL.

14. ˗Mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˈkwa Yesu kwi waa˗ ꞊ɲɔɔn ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ?

¹⁴ Yesu ˗ya ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an dua  ˗mü kö ˗wo ˈdhaŋ˗ bho ö ˈˈdhiʋ̈. ˈMën ˗kë? ˈYö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ö kwi waa ö ꞊ɲɔɔn kë ˈˈsaa˗ ˈka kö ˈö ˗an ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ. ˗Zoyödhe ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗wɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗ Zuifö ˗nu ˗bha ˈka, ˈö˗ ˈka ˈpö ꞊dɛɛ kwa ˗bha ˈka. (Zan 6:40) ꞊Ii, ˈkwa˗ ˗pö ˈkwa Yesu kwi waa ˗a ꞊ɲɔɔn ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zan 6:53 ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗gɔtadhɔpë ˗dhɛ. ˈWɔn ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗ya ˗sü ˈka mɛn ꞊va ꞊dede ˗bha ˈka.—Efɛ. 1:7.

15-16. Pë ˗wɔngbɩɩsü ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an ꞊draan Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü?

¹⁵ Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü, kwa pë ꞊va ꞊dede ˈö ˗an ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, ˈö mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊faanmën ˗an ˗yö. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Yesu ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˗nu ˈgü. ˈDhɛ kun Galile ˗yö ˈˈyuamɛn ˗nu ˗dhɛ ˗bo ˈö mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˈka, ˈö go mü ˈö ˗bhöpë nu ˗an ˗dhɛ. (Luk. 9:11; Zan 6:​2, 11, 12) ˗A ˗dhɛ ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗ya ˗pö ö ‹꞊bluuˈ˗ ˈö ˗këdhösü ˈdhö ˈgü» ˗a ˈka.—Zan 6:​35, 48.

¹⁶ Dëmɛn ˗bha ˗bhöpë ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, mɛn ˗nu ˈwo Yesu ˗bha «˗tuë ˈbhaa ˗nu» ˈka bhë ˈwaa ˈbluu˗ waa we ˗an ˈsü, ˈö ˗an dua ˈyaa ˗mü ˈpö kö ˗wa kë ˈˈdhʋ̈. (Zan 10:16) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo Yesu kwi waa ꞊ɲɔɔn ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗gɔtadhɔpë ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈka. (Zan 6:53) ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈwo ˈbluu˗ waa we ˗an sü bhë ˈwo ˈnën ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˗mlɛɛn ˗dɛɛ ˈgü, ˈwo dho kë ˗Gblüdë ˗nu ˈka dhaŋ˗ ˈgü. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗kë ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ɛɛnˈˈ ˗tuëë ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˗kwɛzlan ˈö Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü bhë ˗yö ˗së ꞊dedewo mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˗bha ˈka ˈyö sü ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗gɔtadhɔpë ˈˈdhiʋ̈, kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈkwa˗ ꞊slɔɔ.