1. Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈbluu˗ ˗kun ˗bhöpë ˗wɔngbɩɩsü ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 BIBLÖ ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈbluu˗ ˗kun ˗bhöpë ˗wɔngbɩɩsü ˈka. (ˈWun. 14:18; Luk. 4:4) ˗A ˗wɔn ˈgü, Biblö ꞊yaa˗ pö «ˈbluu˗» kö ˗yö ˗we ˗bhöpë ˗suu ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka. (Mat. 6:11; Këw. 20:7) Yesu ˗bha ˗dhidha ˗nu ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗an dɔ ˈgbɛ bhë, ˗wo ˗gban ˈbluu˗ ˗bha. (Mat. 16:​9, 10) ˗Dhidha ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˗yö ˗bɛnzë ˗sü ˈka Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü. Kwa˗ ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗gleŋ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ꞊dɛɛ kwa ˗dho ˗an ꞊slɔɔ.

2. ˗Dhɛ ˗mɛɛn ˈgü ˈö mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗bhawɔn kun ˗bhöpë ˗bha?

² ˈDhɛ Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗wo wo bo ˗zlanwopösü ˈka, Yesu ˗yö ˗an ˗sü ˈwo ˗ya ˈˈyitagɔ ˈgü ˈwo ꞊weeyi ꞊zinŋ ˗kan ˈwo dho Galile kö ˗wo wo ˈˈtɛɛpa. (Mak. 6:​7, 30-32; Luk. 9:10) ˗Wo ˗dho ˈwo ˗lo Bɛsaidö ˗pö ˈˈsuee ˗dhɛ ˈö ˗zuö ˈyaa˗ ˗bha ˗a ˈgü. ˗A ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈö mɛn ˈˈgblü ꞊va ˗wo nu Yesu ˈˈpiʋ̈ mü. Yesu ˈti ö ˗ta yö ˗an ˗bha. ˗Yö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈö ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ nɔɔn˗ pö ˗an ˗dhɛ, ˈö ˈˈyua bho mɛn ˗nu ˗bha. ˈDhɛ ˈˈbin ˈdhö ˈmën ˗ni ˈgü, ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wo wo ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ꞊dhɛ mɛn ꞊va ˈwo bhë ˗wo ˗dho ˗bhöpë ꞊slɔɔ ˈˈmën kö ˗wa ˗bhö. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗bhöpë ˈdɛdɛ ˗kun mɛn ˈbha ˗nu ˗gɔ, ˈˈkɛɛ mɛn ꞊vadhɛ dua ˗mü kö ˗wo ˈdho ˈpödhɛ ˗nu ˈgü ˗wo bhöpë ˈdhɔ. (Mat. 14:15; Zan 6:​4, 5) ˈMën Yesu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë?

YESU ˗YÖ ˗DHIDHA ˗KË ˈÖ ˈBLUU˗ ꞊VA NU MƐN ˗NU ˗DHƐ

3. ˈMën Yesu ˗ya pö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wa kë mɛn ˗gbaa ꞊va ˗dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗a ˗bha.)

³ Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ: «˗A ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha kö ˗wo ˈdho, ka ꞊dede ˗ka ˗bhöpë nu ˗an ˗dhɛ.» (Mat. 14:16) ˗Yö ˗kun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˗nu 5.000 ˈnën ˈwo kun  mü. ˈKwa dhebɔ ˗nu waa ˈnën ˗nu ˗an ˗da mü, mɛn 15.000 ˈnën ˗an dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˗an ˈˈdhi gba. (Mat. 14:21) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, Andre ˗ya ˗pö: «ˈNë ˈˈgbɔng ˈnë do ˈbha ˗yö yö ˈö ˈbluu˗ bhɛ ˈsɛnsɛnnë ˈˈsɔɔdhu waa˗ ˈyuʋ̈ga ꞊plɛ ˈwo˗ ˗gɔ, ˈˈkɛɛ mɛbhɩɩdhe ˈˈdhaa ˈkö ma ya ˈpë ˈkö bha ˗yö ˗dho ꞊mɔɔ ˗më ꞊në˗ ˗bha?» (Zan 6:9) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, ˈbluu˗ ˈwo˗ ˗yö ˗kë ˈˈklëën ˗bi ˈka waa ˈyuö˗ ga ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo ꞊wee ˗kë ˗an ˗bha ˈwo ˗an ˈˈkpɛɛ kpɔ ˈnën mɛn ˗nu kun ˗an ˗bhöpë ˗ni ˈgü zoodhö zoodhö. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈbluu˗ waa ˈyuö˗ ˗nu ˈwo kun ˈnëngɔɔn˗ ˈˈtɩtɩ ˗gɔ bhë ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö kö ˗yö ˗mɔn mɛn ꞊va ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗bha.

4. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Zan 6:​11-13 ˗ya ˗da kwa ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)

⁴ Yesu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ˗kɔ ˗ya ˗an ˗gɔ, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ˗wo dan kpö kpö ˈka kö ˗wo ˈɲaannu ˈkpaa˗ ˗ta. (Mak. 6:​39, 40; Zan 6:​11-13 ˗wo pö.) ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö Yesu ˗yö ö Dë ˈˈnuɛ bho ˈbluu˗ waa ˈyuö˗ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗dhɛ ˗mü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗Zlan ˈnën ˈö ˗bhöpë nu. Kwa ˗de ˈpö kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa bhɛɛˈˈ kö ˈkwa ꞊kun pë ˗bhö, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗kë kwa do ˈka ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈDhɛ Yesu ˗yö ö bo, ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗bhöpë ˗gblü mɛn ˗nu ˗ta. Mɛn ˈˈpɛpɛ ˗wa ˗bhö ˈö ˗an ˈgu ˗yö dɔ. ˈDhɛ ˈˈklu ˗yö to ꞊ʒianwo, Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwa ˗dho ˗a ˈgü shiʋ̈ˈˈ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ˈkpaakwëë˗ kö ˗wa ˗bhö ꞊taabha. ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mu kö ˈkwa kwa ꞊slɔɔpë ˗nu ˈgü shiʋ̈ˈˈ. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈnënmɛn ˗nu ˈka, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka bɔ ˗kwɛzlan ˈö bhë ˗a ˗ta ˈka˗ ˗zɔn ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ bhɛɛsü kö ˗wo  ꞊kun pë ˗bhö ɛɛnˈˈ ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗nu ˗gɔ ˗sü waa ˈˈgblüsë ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗.

5. ˗Dhidha ˗nu ˈö Yesu kun ˗an kë ˗ni ˈgü bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˈmën mɛn ˗nu kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo˗ kë ˗a ˈka? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁵ Yesu ˗bha ˗dhidha ˗nu waa˗ ˗bha mɛn ꞊klaŋkë ˗kɔ ˈwɔn ˗yö mɛn ˗nu ˗kun ꞊dedewo. ˗Wo ˗kun ˗an ˈˈɲaan ꞊dhɛ Moizö ˗ya ˗pö ˗Zlan ˗dho ö ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈkpii˗ do bɔ wo ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈwo˗ pö: «Yesu ˈyaa ˈnën ˈö ˗we ˗a ˈka ˗ee?» (Deut. 18:​15-18) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö wo ˗dhɛ ꞊dhɛ Yesu ˗dho kë ˗Gblüdë ˈkpii˗ ˈka, ˈö ˗bhöpë nu Izraɛdhömɛn ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗nu kö ‹ˈwo ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ Yesu ˗ta kö ˈwo˗ ˈkun ˈwo ˈdho ˗a ˈka, ˈwo˗ ˗ya ˈˈsɛgɔ ˈˈdhiʋ̈.› (Zan 6:​14, 15) Yesu ˗ya ˈˈwɩ ˗kë ˗gblüdë ˈka ˗sü ˗bha kö ˗ya ö ˗de ˗da Zuifö ˗nu ˈwo kun Wlɔmömɛn ˗nu ˗kɔ ꞊löö bhë, ˗an ˗bha ˈˈsɛkɔɔwɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗yö ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˈMën ˗kë? Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˗yö ˗duëë ˈö dho ˗tɔn ˈˈpiʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗kun ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗ni ˈgü ˗a ˗ta, Yesu ˈti ö ˗de ˗da ˈˈsɛkɔɔwɔn ˈgü. ˗Gleŋ ˗së ꞊dede ˗mü kwa ˗bha ˈka!

6. Kwa ˗dho ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁶ Gagade ˈka, mɛn ˈbha ˈti ˗dho ˗a pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa ˗dhidha kë kö ˈkwa ˗bhöpë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈˈyua bho mɛn ˗nu ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ˗wo kwa kë ˗gblüdë ɛɛnˈˈ ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˈka. ˈˈKɛɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗  pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈkwa vote kë ɛɛnˈˈ ˈkwa bɔ mɛn ˈbha ˈö dho ˈwɔn ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˗a ˈka. ˈPë ˈkwa dho ˗a kë Yesu ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Yö ˗kɔ ˈˈsɛkɔɔnwɔn ˈka ˈö˗ pö ꞊taabha: «Ma ˗gblüdëdhɛ ˈyaa ˈˈkpʋng ꞊taa yö.» (Zan 17:14; 18:36) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö Yesu ˗zotakɔ ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈpö. ꞊Dhɛ ˗a ˈdhö, ˗kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ ˈkwa˗ ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˗ya ˈgo mü ˈkwa bhɛɛˈˈ kö ˗yö nu. (Mat. 6:10) ˗Gleŋ ˈbha ˗yö ˗dhö ˈzü ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈsü Yesu ˗bha ˗dhidha ˈö bhë, ˗a ˈgü.

‹˗DHIDHAAPË ˈÖ YESU ˗YA ˗KË ꞊BLUUˈ˗ ˗TA BHË, ˗A ˗GƐN ˈNËN ˗TƆ ˗MËN›?

7. ˈMën Yesu waa ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈwo˗ ˗kë? (Zan 6:​16-20)

⁷ ˈDhɛ mɛn ˗nu ˈwo nu Yesu ˈˈpiʋ̈ bhë ˈö ö bo ˗bhöpë ˗nu ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka, ˗ya ˗pö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗ya ˈˈyitagɔ ˈgü kö ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ kë Kapɛɛnaɔmö, ke ˈˈdhʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈwa ˗dho ö kë ˗gblüdë ˈka. (Zan 6:​16-20 ˗wo pö.) ˗Dhɛ ˈö˗ ˗bha bɔmɛn ˗nu kun ˈˈyitagɔ ˈgü, ˈyö ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ʒiö ˗sü ˗bha ˈö ˈˈyi kpö ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗wo ˗ya nu ˗sü ˗bha ˈpö. Yesu ˗yö ˈˈta ˗sü ˈˈyi ˗ta ˈö nu ˗an ˈˈpiʋ̈ mü, ˈö˗ pö Piɛdhö ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ˈˈtasü ˈˈyi ˗ta ˈpö. (Mat. 14:​22-31) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ Yesu ˗yö ˗da ˈˈyitagɔ ˈgü, ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˈö bhë ˗yö ˗to mü ˈö ˈduannu. ˗A ˗wɔn ˗ya ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗kun, ˈwo˗ pö: «˗Zlan Gbö ˗mü ü ˈka ꞊dedewo.» a (Mat. 14:33) ˗Yö ˗së kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗wo ˈö bhë ˗wa ˗pö kö Yesu ˗ya ˈˈtasü ˈˈyi ˗ta ˈsaadhö, ˈˈkɛɛ ˈwii˗ pö kö ˗ya ˗dhidha kë ˈbluu˗ ˈka. ˈPë ˗gban ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗bha Makö ˗ya ˗blɛɛ ˈö˗ pö: ‹˗A ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈˈdhi ˗yö ˗pa bhii ˈwaa ˗dhidhaapë ˈö Yesu ˗ya ˗kë ꞊bluuˈ˗ ˗ta bhë ˗a ˗gɛn dɔ, ˈö tɔɔ ˗an ˗bha ˈwundɔdhe ˗kɔ ˈyaa ˗mɔ ˗a ˗bha kö ˗waan ˗a ˗gɛn dɔ.› (Mak. 6:​50-52, NTBL) Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈwaa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈö Zoova ˗ya nu ˗a ˗dhɛ bhë, ˗ya ˈˈkan ˗dhidha ˗kë ˈbluu˗ ˈka ˗sü ˗bha ˗yö ˗mɔn pë ꞊va ˈbha kë ˗sü ˗bha ˈzü. ˈDhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈdɛdɛ ˗yö ˗ʒiö Yesu ˗yö ˗dhidha ˈö˗ ˗kë ˈbluu˗ ˈka bhë ˗a ˗blɛɛ, ˈö ˗gleŋ do ˈbha ˗da kwa ˗bha.

8-9. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ꞊vadhɛ kun Yesu mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü? (Zan 6:​26, 27)

⁸ Mɛn ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an ˈˈdhi gba bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ pë dosɛnŋ ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ kö wo ˈgu ˗yö dɔ, wo dhɔɔbhaawɔn ˈˈɲan ˗yö bhɔ. ˈMën ˗kë ˈkwa˗ pö ˈˈdhʋ̈? ˗Dhɛkpaɔyi ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, ˗wa ˗yö ꞊dhɛ Yesu waa ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗wa ˈgo ˗dhɛ ˈö bhë ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗da ˈˈyitagɔ ˈbha ˗nu ˗wo go Tibedhiadö ˗an ˈgü ˈwo dho Kapɛɛnaɔmö. (Zan 6:​22-24) ˗Wo ˗dho ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo ˗Gblüdëdhɛ ˗nɔɔn man ˗ee? ˗Abin. Pë ꞊dede ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ kö wo ˈgu ˗yö dɔ. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ ˈDhɛ mɛn ˗nu ˈwo bhë ˈwo ˗kpan Yesu ˗bha Kapɛɛnaɔmö ˗dhɛ ˈˈsuee ˈpë ˈwo˗ ˗kë, ˗kwaa ˗ga. Yesu ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ö ˗mɛɛn kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo pë ˗bhö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ‹ˈbluu˗ ˗bhö ˈwo ˈkën,› Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «˗bhöpë ˈö ꞊see» ˗pë ˈka yö ˗mü. ˈˈKɛɛ ˗an dua ˗mü ꞊ʒianwo kö «˗bhöpë ˈö ꞊gwëë» bhë, ˗wa mɛɛnˈˈ. (Zan 6:​26, 27 ˗wo pö.) Yesu ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ö Dë ˈnën ˗mɔn ˗bhöpë suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a nu ˗sü ˗bha. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈdhɛ mɛn ˗nu ˗wa man ꞊dhɛ ˗bhöpë ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu mɛn ˗dhɛ, ˗a ˈwɔn ˗yö ˗an ˗kun ꞊dedewo. ˗Bhöpë suu ˗mɛɛn ˗mü? ˈYö ˗wo ˗dho ˗a ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10. ˈMën ˗mɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë kö «˗tosɛa ˈö ˈyaa yën» ˗wa ꞊slɔɔ?

¹⁰ Zuifö ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö pë ˈwo dho ˗a kë kö ˗bhöpë suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈwo˗ ꞊slɔɔ, ˈwo˗ dɔ. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗zota ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö Moizö ˗ya ˗bɛn zë bhë, «˗to ˗a ˈˈpiʋ̈» ˗sü ˗mü. ˈˈKɛɛ ˈyo Yesu ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈPë ˈö ˗dhi [˗Zlan] ˗dhɛ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈka˗ kë yö ˗mü ꞊dhɛ kö ˈka ˈdhang bho ma ˈö n bɔ bha ꞊në  n ˈˈdhiʋ̈.» (Zan 6:​28, 29) ˗An dua ˗mü kö ˗wo ˈdhaŋ˗ bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ kë ˈˈdhʋ̈ kö «˗tosɛa ˈö ˈyaa yën» ˗wa ꞊slɔɔ. ˈWɔn ˈö bhë Yesu ꞊yaa˗ blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ ˈsaadhö ˗be. (Zan 3:​16-18, 36) ꞊Taabha ˈzü, Yesu ˗yö ˗kɔ ˈkwa dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ ˗a ˈka ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ.—Zan 17:3.

11. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zuifö ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ pë do ˈwo kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈnën ˗tɔ ˗bhöpë? (Psaume 78:​24, 25)

¹¹ Zuifö ˗nu ˈti ˈˈwɩ Yesu ˗bha mɛn ꞊klaŋ ˗kë «[˗Zlan] ˗dhidhɛwɔn» ˈka ˗sü ˗bha. ˗Wa dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈwo˗ pö: «꞊Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗bhö ˈˈdhabhliwɔn do kë ˈsa kö yi ˈˈyan˗ ˗da ˈgü kö ˗ya ˗zɔn yi ˗dhɛ ꞊dhɛ [˗Zlan] ꞊në i bɔ, kö ˈyi ˈdhang bho i ˈˈdhiʋ̈.» (Zan 6:30) ˗Wo manö ˈö Moizö ˗ya nu ˗an ˈˈbhɛman ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü bhë, ˗a ˗zɔn ˈbluu˗ ˈka. (Néh. 9:15; Psaume 78:​24, 25 ˗wo pö.) ˗Ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ ˗bhöpë ꞊dede ˈnën ˗an ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha. ˈDhɛ Yesu ˗yö «˗bhöpë ꞊dede ˈö go dhang˗ ˈgü» ˈö ˈyaa ꞊dhɛ manö ˈdhö, ˈˈkɛɛ ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu mɛn ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˗blɛɛ bhë, Zuifö ˗nu ˈti˗ ˈgüman ˗ʒian mɛɛnˈˈ. (Zan 6:32) ˗Wo ˗kun wo ˈˈɲan ˗klu ˗ni ˈgü dosɛnŋ ˗bhöpë ˈö dho ˗an ˈgu dɔ ˗a ˗bha, ˈwo wo ˈˈtʋ bho gagade ˈö Yesu kun ˗a ˗zɔn ˗ni ˈgü ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˗kwɛzlan ˈö bhë ˗a ˈgü?

ˈMËN KWA DUA ˈDHÖ ˗MÜ ˈKWA˗ ˗WƆN BƆ ˈˈDHIƲ̈?

12. Yesu ˗yö pë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˗yö ˗gleŋ ˗wɔngbɩɩsü ˗da kwa ˗bha. ˈPë ˈkwa dho kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a ˗bha ˈnën ˗tɔ ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta ˗sü waa ˗mlɛɛn ˗së ˗bha ˗kë kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗sü. ˈDhɛ Sɔtraan ˗yö Yesu ˈgüdan, Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔnman Zoova ˗ta ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗bhöpë ˗ta. (Mat. 4:​3, 4) Dhiaŋ ˈö Yesu ˗ya zë ˗tɔn ꞊troo bhë ˗a ˈgü, ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗mlɛɛn ˗së ˗bha ˗kë kwaa ˗Zlan ˗nu kwa ꞊zinŋgü ˗sü ˗wɔn dua ˗mü kö ˗yö kë kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. (Mat. 5:3) ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈkwa˗ pö: «N ˗man ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü a˗ ˗zɔn ꞊dhɛ yaa Zoova yi ˗bha ˗mlɛɛn ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka n ˗de dhɔɔbhaawɔn ˗ta ˗ee?»

13. (1) ˈMën ˗kë ˈö ˗bhöpë ˗dhɔ ˗bha kwa kë ˗sü ˈyaa ˈya˗? (2) ˈMën ˈkwa dho kë kwa ˈsuan˗ ˈka ˗a ˈgü ˈzü? (1 Kolɛntö 10:​6, 7, 11)

¹³ Bhɛɛsü kö ˈkwa kwa ˗bhawɔnyëëpë ꞊slɔɔ ˗ya ˈgo mü kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗an ˗wɔn ˈgü bhë, ˈyaa ˈya˗. (Luk. 11:3) Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗bha pë ˗bhö ˗sü, pë mü ˗sü ɛɛnˈˈ zuʋ̈gblüdhi ˈö go ˗a ˗bha yö ˈˈgbɩɩ˗ kë ˗sü ˈgü bhë, «˗Zlan ˗ya nu ˗a ˗dhɛ.» (Eccl. 2:24; 8:15; Zak. 1:17) ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa ꞊nɔɔnpë ˗nu ˈto ö ˗duɛɛ ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗wo ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö kletiɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü. ˗Yö ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kë Izraɛdhö ꞊kwɛŋzü kö ˗wa yö Sinai ˗tɔn ˈka ꞊klöö˗, ˗a ˗blɛɛ. ˗Ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an «zuëˈˈ ˈya ˈdho bhɔ ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗bha ꞊dhɛ [Izraɛdhömɛn ˗nu] ˈdhö.» (1 Kolɛntö 10:​6, 7, 11 ˗wo pö.) Zoova ˗yö ˗dhidha ˗kë ˈö ˗bhöpë nu Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun ˗an ˗zokun ˗ni ˈgü bhë, ˗wa ˗pö ˗bhöpë ˈö Zoova ˗ya nu wo ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˈya˗. (Nomb. 11:​4-6, 31-34) ˗An ˗bha ˈˈsënŋ ˗dunën ˗dhɔkësü ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗bhöpë, we waa ꞊niidadhe kë ˗sü ˈnën ˗wɔn kun ˗an ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˗bha. (Ex. 32:​4-6) Pɔdhö ˗yö ˗bɔ ˈwɔnzuan ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗ta kö ˈö kletiɛn ˗nu ˗zokpɔɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ Zedhizadhɛmö waa ˗Zlan ˗dhɔkë ˗a ˈgü ˗kɔ ˗an ˈgü ˗dho shiʋ̈ˈˈ ˗kwɛ 70 K.Y. ˈgü. Kwa ˗de ˈpö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya yö ꞊klöö˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ ˈto Pɔdhö ˗bha ˗dhioo ˗bha ˗së ˈka.

14. ˈMën Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ˗bhöpë ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊dɛɛ ˈgü?

¹⁴ ˈDhɛ Yesu ˗ya pö ˈkwa bhɛɛˈˈ «˗bhöpë ˈö [kwa] ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ꞊dɛɛ» ˗a ˗wɔn ˈgü bhë, ˗ya ˗pö ˈpö kwa bhɛɛˈˈ kö ˗Zlan  dhɔɔbhaawɔn ˗yö kë «ˈˈsɛ ˗ta ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈka dhaŋ˗ ˈgü bhë, ˗a ˈdhö.» (Mat. 6:​9-11) ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗kun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˗bhöpë ˗së ˗bha ˗kë ˗dhö ˗sü ˗kun ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn ˈka ˈpö. Isaïe 25:​6-8 ˗ya ˗pö dhɛ ˗bhöpë ˗sɛŋbɔ ˗nu ꞊va ˗dho mɛnbhɩɩdhe ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi. ˈÖ Psaume 72:16 ˗ya to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö: «˗Bhöpë ga ˗nu ˗dho kë ꞊va dhɛ ꞊gban ˈgü ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗tɔn ˗ta ˗dhɛ ˗nu ˈgü pë ˗dho dhi mü ꞊dedewo.» Ka ˈˈpiʋ̈ kö ˗bhöpë ˈö ka ˗dhɛ ˗së ɛɛnˈˈ ö ka ˈti˗ ˗bhö do ˈka˗ ˗kpa ˗ee? Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈka ka ˈˈɲan to ˈˈtʋ̈ŋ ˈka dho ka ˗bha ˗drɔɔn ga ˗dhü ta ˗a ˈka kö ˈka˗ ˈˈyi mü bhë ˗a ˗gɔ. (Is. 65:​21, 22) ˈWɔn ˗së suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ka do ˈyaa ˈnën ˈka dho ˗a ꞊slɔɔ˗.

15. ˈMën mɛn ˗nu ˈwo dho ˈgo ga ˈgü bhë, ˈwo dho ˗a draanˈˈ? (Zan 6:35)

¹⁵ ˗Bhö Zan 6:35 ˗wo pö. ˗Kwa kwa ˗zota mɛn ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˈyuö˗ waa ˈbluu˗ nu ˗an ˗dhɛ ˈwo˗ ˗bhö bhë ˗an ˈgü. ˗Go ga ˈgü ˗yi ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kpan ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˈti ˗kë ˗an ˗gɔ ꞊kwɛŋzü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go ga ˈgü. (Zan 5:​28, 29) ˗An dua ˗mü kö Yesu ˗wo ˈö yö ˗wa ˈklɔɔ˗ dɔ. ˗Ya ˗pö: «Ma ꞊në ˈa ˗bhöpë ˈö ꞊sii ˗kë mɛ ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈ bha˗ ˈka. ˈMɛ ˈö ꞊ya nu n ˈˈpiʋ̈, din˗ ˈyii ˈdho˗ ˗mɛ kë tongtongdhö.» ˗An ˗bhawɔn ˗dho yö ˗zoyö Yesu ˗bha ˗gɔtadhɔ ˈˈsaa˗ ˗bha kö ˗wo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, mɛn ˗nu ˈwo dho ˈgo ga ˈgü waa ˈnën ˗nu ˈwo dho bhɔ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü bhë, ˗wo ˗dho ˗an ꞊klaŋkë gagade ˈö ˗gban Zoova waa ö dhɔɔbhaawɔn ˗bha ˗an ˈka. ˗An ꞊klaŋkësü ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈgbɛ ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˗bhöpë ꞊dede ˗bhö ˗sü ˗ta.

16. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü?

¹⁶ ˗Kwɛzlan ˈö Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈgü bhë, ˈkwa˗ ˈˈpian do draanˈˈ. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ꞊va ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö Yesu dho kwa ꞊klaŋkë ˗a ˈka ˈö ˗gban «˗tosɛa ˈö ˈyaa yën» ˗a ˗bha. Zuifö ˗nu ˈö Yesu kun ˗an ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü bhë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto ˗së ˈka. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ˈpö kwa ˗bha ˈka. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, kwa ˗dho Zan ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 6 ˈˈpian do ˈbha ˗ga.