1. ˈMën ˗kë ˈö Yesu ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗zɔn ˈˈbhlaa ˗nu ˈka?

YESU ˗yö ˗mlɛɛn ˈö waa ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu wo ꞊zinŋgü ˗a ˗zɔn pë ˈö ˈˈbhlaa ˗maankëmɛn waa ö ˗bha ˈˈbhlaa ˗nu ˗an ꞊zinŋgü ˗a ˈka. (Zan 10:14) ˈWɔnzuan ˈö bhë ˗yö ˗bɛ ꞊dedewo. ˗Tuëë ˗nu wo ˗maankëmɛn ˗dɔ, ˈö ˈwo wo ˈtʋ to ˗a ˗wo ˗bha. ˈˈTakpɔmɛn do ˗ya ˗pö: «˗Dhɛkpaɔyi do ˈka yi ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈyi ˈˈbhlaa ˗nu foto ˈsü, ˈyö ˈyi˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˗wo ꞊ɲɔɔn yi ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈwaa kun nu ˗ni ˈgü ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwaa yi ˗wo dɔ. ˈDhɛ ˈnëngɔnnën ˈˈtɩtɩ ˈö kun ˗an ˗maankëmɛn ˈka ˈö ˗an ˗dhɛ, ˗wo ˗to mü ˈwo ˗ya ʒiö ˗sü ˗bha ˗a ˈˈpiʋ̈.»

2-3. (1) Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wa ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ wo wo ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗wo ˗bha? (2) ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö waa˗ ˈdhɛ dɔ˗ ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü?

² ˈWɔn ˈö ˈˈtakpɔmɛn ˗ya ꞊blɛɛ bhë, ˗yö kwa ˗zo ˗bö ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö ˈö ˗gban ˗a ˗bha ˈˈbhlaa ˗nu ˈwo ˗kë ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈka ˗an ˗bha, ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «A ˗dho ˗a ˗nu ˗dhɛ ˈwo n ˗wʋ ma.» (Zan 10:16) ˈˈKɛɛ Yesu ˗yö dhaŋ˗ ˈgü. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho kwa ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗wo ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈˈTʋ ˗to kwa Dëmɛn ˗wo ˗bha ˗kɔ ꞊dede ˈö ˈdhö, ˈyö ˗tɔ ˗a ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈö kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü.​—Mat. 7:24, 25.

³ ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö waa˗ ˈdhɛ dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü, kwa ˗dho Yesu ˗bha ꞊klaŋwo ˈbha ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ. Kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ Yesu ˗ya ˗pö ˈkwa ˈkwa ˈˈkan pë ˈbha ˗nu kë ˗sü ˗bha, ˈö go mü ˈzü ˈö˗ pö ˈkwa pë ˈbha ˗nu kë. ˗Kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ꞊köŋ pë ꞊plɛ ˈö kwa ˗maankëmɛn ˗së ˗ya pö ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha, ˗an ˈgü.

4. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Dhukö 12:29 ˈgü, ˗mën ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö ‹zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ꞊gbɔɔnsü› ˗ya kwa ˗bha?

⁴ ˗Bhö Dhukö 12:29 ˗wo pö. Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˈwa ˗dho ˗ya wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗a ˗ta ˗pë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗wo ˗së ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Kwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈyaa kë ˈˈplëëplë. ˈMën ˗kë?

5. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗ya wo ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗a ˗ta ˗pë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü?

 ⁵ Mɛn ˈbha ˗nu ˗wo ˗ya ˗bhöpë, sɔ ɛɛnˈˈ wɔdhɛ ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈˈsɛ ˈwo˗ ˈgü ˗yö ˈˈflɛɛsü, ˈˈbhala ɛɛnˈˈ ˈwëëga ꞊slɔɔ ˗sü kö ˗wo wo ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗ya kë ˈˈgbɩɩ˗. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈö ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗zoyödhɛmɛn ˈka ˗a ˗wɔn ˗ya kë, mɛn ˗nu ˈwo to ˈwëëga ˈyaa ˗an ˗gɔ. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö Kolona virisö ˗wɔn ˈgü mɛn ˈbha ˗nu ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ, ˈwaa ˗an ꞊saa bho ˈzüdho. (Eccl. 9:11) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ kwa˗ ˈbha ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˈto ˗a ˈka Yesu ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈, kö ˈkwa ˈˈkan ˗ya ˗a ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ˗sü ˗bha?

6. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö ˗kë bɔmɛn Piɛdhö ˈka yi do ˈka?

⁶ ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka kö Piɛdhö waa bɔmɛn ˗nu ˈwo to ˗wo ˗ya ˗sü ˈka ˈˈyitagɔ ˈgü ꞊weeyi ˈö Gadhidhe bhë ˗a ˗ta, ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ do ˗ya ʒiö ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗dhɛ ˈwo ˗dhɛ ˗ga kö Yesu ˈˈta ˈsü ˗ni ˈgü ꞊weeyi ˗ta. ˈYö Piɛdhö ˗ya pö ˗a ˗dhɛ: «N Dëmɛ, ꞊ya kë ꞊nɛ bhi ˗mü, kö ˗a pö n ˗dhë ˈa ˈta ˈsü ˈyi ˗ta, ˈa nu ü ˈpiö!» ˈDhɛ Yesu ˗ya pö ˗a ˗dhɛ ˗yö nu, Piɛdhö ˗yö ˗go ˈˈyitagɔ ˈgü, «ˈö yö ˈta ˈsü ˗sü ˈgü ˈyi ˗ta ˈö dhoë Yesu ˈpiö.» ˈWɔn ˈö ˗kë ꞊taabha ˗kwaa ˗ga. «꞊Dhɛ ꞊ya yö ˗dhɛ ˈbhaa ˈgü, ˈö˗ ˗zo to ˈbuu [ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗] ˈö ziö ˗na bhë ˗a ˈpiö, ˈö ˈsuö ˗yö ˗da ˗a ˈgü. ꞊Dhɛ ˈö ˈmë ˗na yiö, ˈö ˗gbla ˈö˗ pö: ‹N Dëmɛ, ˗bhö nu n ˗dhë ˗ɛ!›» ˈYö Yesu  ˗ya ˗kɔ kun, ˈö˗ bho ˈˈyi ˗gɔ. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈdhɛ Piɛdhö kun Yesu ˗ga ˗ni ˈgü, ˗yö ˈˈta ˗sü ˈˈyi ˗ta. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ö ˈˈɲan bho ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗ya ˈˈbu ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ bhë ˗a ˗ga ˗sü ˗bha, ˈyö ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˗da ˗a ˈgü, ˈö dɔ ˈdudhö, ˈyö to mü ˈö ˗ya ˈmën ˗sü ˗bha ˈˈyi ꞊wlöö.​—Mat. 14:24-31, NTBL.

7. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Piɛdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗da kwa ˗bha?

⁷ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü Piɛdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˗bha. ˈDhɛ go ˈˈyitagɔ ˈgü ˈö dɔ ö ˗gɛn ˗ta ꞊weeyi ˗ta, ˈyaa kun ˗a ˈˈɲaan ˗be ꞊dhɛ ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ʒiö ˗ni ˈgü bhë ˗yö ˗dho ˈˈsuʋ̈ ˗da ö ˈgü, kö ˈö ˗ya ˈdho ˗sü ˗bha ˈˈyi ꞊wlöö. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈö ˈˈta ˈsü ˈˈyi ˗ta kö ˈö ˈdho ˈö yö˗ ˈka ö Dëmɛn ˗bha. ˈˈKɛɛ ˗yö ö ˈˈɲan ˗bho ö Dëmɛn ˈˈpiʋ̈, ˈyö ˈˈsuʋ̈ ˗ya ˗kë. ꞊Dɛɛ ˈpö, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗zoyödhe ˗bha kö ˈkwa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Piɛdhö ˗bhawɔn yö ˗a ˈka ˗zoyödhe ˗bha kö ˗yö ˈˈta ˈsü ˈˈyi ˗ta bhë, ˗a ˈdhö. Kwa ˈˈɲan ˈti ˈto Zoova waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an ˗bha, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dho kë ˈˈtëëtë, ˈö ˈkwa ˗kan ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗bha. ˈWɔn ˗nu ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗zɔn ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ˗wa nu kwa ˗ta, kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˈka?

8. ˗Mën ˈö dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗dho ˗ya kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü?

⁸ Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈya ˗dho ˈˈtɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wɔn ˈgü. ˗Kwa kwa ˗zo yö ꞊ʒiaan Zoova ˗dhɛ. Kwa ˗zo ˗yö ˗bö ꞊dhɛ kwa Dë Zoova ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗ya ˗pö ˈkwa ö ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈, ö ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲanbhɔ. (Mat. 6:32, 33) Pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˈˈplüün bho, ˗yö ˗an ˗kë ˗kplawo. (Deut. 8:4, 15, 16; Ps. 37:25) ˈÖ ꞊ya kë ꞊dhɛ Zoova ö ˗zokë ˗man ˗nu waa ꞊blëë ˈˈbin ˗nu ˗an ˈˈpiʋ̈, kö kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa ˗ya pë ˈö ˈkwa dho ˗a ˗bhö ɛɛnˈˈ sɔ ˈö ˈkwa dho ˗a ˗da, ˗an ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü. (Mat. 6:26-30; Fdh. 4:6, 7) ˗Dhɔ ˈnën ˈnënmɛn ˗nu ˗blü wo ˗zokë wo ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗Kɔ do bhë˗ ˈka, ˗dhɔ ˗yö kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗blü ˈyö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu nu kwa ˗dhɛ. ꞊Ii, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈.

9. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˈkosümɛn ˗nu ˈbha ˗bha?

⁹ ˈWɔnzuan do ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu nu kwa ˗dhɛ, ˗kwaa ˗ga. Yi do ˈka, dhe waa ö ꞊gɔɔn ˈwo ˗yödhiʋ̈ ˈka ˗wo ˈˈlɛlɛ do ˗kë ʒian˗ ˗an ˗bha gɔ ˈö ˗ya kë zii ˗a ˈka, ˈyö ˈwo dho kwa ꞊dhegblü dhebɔ ˈbha ˗nu ˈsü ꞊duëëmɛn ˗bha ˈˈkanŋ do ˈgü, kö ˈwo ˈdho ˗bhɔkwëë ˗ta. Kwa ꞊dhegblü gɔn˗ ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˗bhɔkwëë ɲën, yi˗ ˗pö kwa ꞊dhegblü ˗nu bhë ˗an ˗dhɛ ˈyi ˈdho ˈˈkwɛnŋdhö kö ˈyi pë ˗bhö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈya yi bo ˗a ˗pö ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈka, ˈyö yi ˗zo ˗bö ꞊dhɛ ˗bhöpë gbɛ˗ ˈyaa yi ˗gɔ ˈkɔɔ.» ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈwo˗ ˗kë? Kwa ꞊dhegblü ˗ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈyi ˗lo ˈˈkwɛnŋdhö, yi ˗kpan ꞊bhlɔɔ˗ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ꞊plɛ ˗bha yi ˗bha ˈˈkpan ˈˈdhiʋ̈ kö ˗bhöpë ˗ya pa ˗sü ˈka. Mɛn ˈö ˗an dɔ mü ˈyaa˗ dɔ. Zoova ˈnën ö ˗zokë yi ˈˈpiʋ̈ bhë.» ˗A yi ˈti ꞊gwëë ˈyö ˗an ˗bha gɔ ˗yö ꞊shiʋ̈. ˗An ˗bhawɔn ˗kun ˗a ˗bha kö ˗wo ˗zlanwopö, ˈˈkɛɛ ˈwëëga ˈyaa kun ˗an ˗gɔ kö ˗wa baaˈˈ. ˈDhɛ kwa ꞊dhegblü ˗ya sü ˈö dho ˗a ˈka gɔbaamɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗a baaˈˈ ꞊sɔnŋ dɔ, gɔndënën do ˗yö ˗nu ˈö˗ pö: «De ˈö˗ ˗bha gɔ ˈdhö yö?» ˈYö kwa ꞊dhegblü ˗ya pö ö ˗bha ˗mü ˈˈkɛɛ ˗ya shiʋ̈ˈˈ. ˈYö gɔndënën ˗ya pö ˗a ˗dhɛ: «ˈYaa ˈˈgbɩɩ˗. Gɔ suu ꞊dede ˈö n ˗bha dhebɔ ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha waa˗ ˈˈɲan ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈyö ꞊nɛn. Ü˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ ˈdhɔ ˈwëë˗ ꞊dhɛ ˈka?» Kwa ꞊dhegblü ˗go ˗dhɛ ˈö bhë˗ ˈgü ˈwëëga ˈö dho gɔ ˈˈwɛɛ ˈdhɔ ˗a ˈka, ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «˗Dhɛkpaɔyi ˈö bhë˗ ˈka, yi˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈwɔn bhë yo ˈti kë ö ˗de ˈka ˈˈwɛɛwɛ. Zoova ˗kɔ ˈgü ˗wɔn ˗mü.»

10. Psaume 37:5 kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˗dho ˗ya kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ꞊gbɔɔnsü?

¹⁰ ˗Kwa kwa ˈˈtʋ ˈto kwa ˗maankëmɛn ˗së ˗bha, ˈkwa ˈˈkan ˗ya kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ˗sü ˈö ꞊gbɔɔnsü, ˗a ˗bha. ˗Yö ga  kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈. (Psaume 37:5 ˗wo pö; 1 Piɛ. 5:7) ˗Kwa kwa ˗zota ˈzü ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗an yö  ˗wo ˗bhüöö kpö 5 ˈgü ꞊klöö˗ yö, ˗an ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë kö Zoova ˗bɔ kwa ˗bha ˈkɔdë ɛɛnˈˈ ˈˈbhala ˗gɔmɛn ˈbha ˗ta ˗be, ˈyö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu nu kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkɔdë ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˈzüdho ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ, Zoova ˗dho bɔ pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗ta ˈö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈. ꞊Ii, ˗yö ga kwa ˈgü ˈˈdhʋ̈. Pë ˈbha ˈö kwa ˗maankëmɛn ˗ya pö ˈzü ˈkwa ˈˈkan ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗kwaa ˗ga.

11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 7:1, 2 ˈgü, ˈmën Yesu ˗ya pö ˈkwa ˈˈkan ˗a kë ˗sü ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö ˈyaa ˈˈplëëplë?

¹¹ ˗Bhö Matiö 7:1, 2 ˗wo pö. Yesu ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈö kwa kwi ˈgü bhë ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊tɔɔ ˗kë. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗ya ˗pö: «ˈKa ˈdho za dɔ mɛ ˈbha ˗bha, [ɛɛnˈˈ ˈzü ‹˗ka ˈˈkan za ˗dɔ mɛn ˗bha ˗sü ˗bha,› NWT] .» Kwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˗dho za dɔ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈyaa ˈˈplëëplë ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii mɛn ꞊gban kwa ˗bha. ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊tɔɔ ˗kë ˈgbɛ, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? ˗Kwa kwa ˈˈtʋ ˈto Yesu ˗wo ˗bha, ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha.

12-13. ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö Davi yö ˗a ˈka bhë, yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha?

¹² Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗gleŋ sü Zoova ˗bha. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈnën ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗an ˈgü. ˈDhɛ Davi ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu ˗kë, ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya yö ˗a ˈka ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka Davi ˗yö ˗da Bɛsabe ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ˗kë ˈzü ˈwo˗ ꞊gɔɔn zë. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 24) ˈWɔn yaa ˈö˗ ˗kë bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, waa ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗an ˈˈklʋʋ ˗yö ˗bhɔ. (2 Sam. 12:10, 11) Yi do ˈbha ˈka ˈzü, yö ˈti ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka. ˗Yö ˗luu ˈö ˗ya ˈˈsɔdha ˗nu ˈwo Izraɛdhö ˗an dhʋŋˈˈ ˗sü ˗bha, ˈˈkɛɛ ˈsa kö Zoova ˈti˗ pö ˗ya kë ˈˈdhʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗desüva ˈnën˗ ˗blü ˈyö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈsɔdha ˗nu kpö ˈwo kun ˗a ꞊kee˗ ˗an ˗ga, ˗yö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈˈgɔɔgɔ, ˈö ˗kë ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takpa. ˗Mën ˗wɔn ˈö˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü? ˈˈYua ˗da ˗an kpö ˈgü, ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu 70.000 ˗wo ga.​—2 Sam. 24:1-4, 10-15.

¹³ Kwa ˗kë Izraɛdhö ˗sɛ ˈgü ˗be ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, kwa ˗dho Davi yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ mɛn ˈö Zoova dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya ˗bhawɔn ˈto ˗a ˈdhö ˗ee? Zoova ˗zë yö ˈti˗ yö ˈˈdhʋ̈. ˗Yö ˗dhɛ ˗ga ꞊ʒiaan Davi ˗bha ˗klu ö ˗bha ˗sü, waa ˈgo ꞊dede ˈö˗ wo ö ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈyö˗ ˗bhawɔn to. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö Davi ˗kë ꞊dedewo, ˈgo mü ˈzü ˈwɔn ˗së kë ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˈö kwa ˈgü ˈyö kwa ˗bha ˗Zlan ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü bhë, ˈyaa kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˗ee?​—1 Rois 9:4; 1 Chron. 29:10, 17.

14. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha?

¹⁴ Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö kwa ˗bha bhë, Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔn ˗to. Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bhawɔn ˈto, kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an këwɔn ˗së ˗nu ˈgü. ˗Kpan mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu zaadhɛ ˗bha ˗sü ˈö ˈwo ˗an ꞊tɔɔ ˗kë, ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ kletiɛn ˈö ˗ya ˗kian, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö mɛn ˗nu zaadhɛ ˗yö, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö waa˗ ˗nu ˈwo wo ˈko ˗wo ˈgüman. Diaman kpö ˈö wo ˈti˗ ˈˈzu ꞊köŋ, mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈyaa bɔ ˗a ˗ta ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö˗ dɔmɛn ˈka ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ꞊waa˗ ˈˈzu, ˗yö ˗dho kë ꞊bhlëësü, ˈö˗ ꞊sɔnŋ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ꞊Dhɛ Zoova waa Yesu ˗an ˈdhö, ˗kwa kwa ˈˈɲan bho mɛn ˗nu zaadhɛ ˗bha, kö ˈkwa ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗ga.

15. ˈWɔn ˈö mɛn ˗nu ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ ˗an ˗bha ˗sü ˗bha?

¹⁵ ˗Ya ˈˈkan kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü ˗sü ˗bha, ˗mën ˈbha ˈö dho ˗a kë kö ˈkwa  kwa bo za yaa ˗dɔ ˗an ˗bha ˗sü ˈka? ˗Kwa kwa ˗zota ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Yi do ˈka, Yesu ˗kpan ꞊gɛandhe ˗wëësü do ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü kö ˗yö ˈwëë˗ ˈˈtamanga ˈsɛɛn˗ ꞊plɛ ˗zuö ˗ni ˈgü gbɔɔdhe ˗da ˗a ˈgü ˗pë ˈgü. Yesu ˈti˗ pö: «ˈMën ˗kë ˈö ˈwëëga ˈˈtɩtɩ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˗da mü?» ˈYii˗ gbɔɔdhe ˗bha ˗kë ˈˈtɩtɩ ˗sü ˗ga. ˈPë dhebɔnën ˗blü ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë ˗sü ˗bha waa ˈwɔn ˗nu ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü, ꞊nën ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü. Yesu ˗ya ˗wɔn ˗së ˗blɛɛ ˗a ˗bha pë ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗a kë ˗sü ˗wɔn ˈgü.​—Dhu. 21:1-4.

16. ˈWɔn ˈö Veronika bɔ ˗a ˈgü bhë, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?

¹⁶ Pë ˗kë ˈö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗sü ˈdhö ˗së ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ dɔ, ˗kwa ˈwɔn ˈbha ˈö kwa ꞊dhegblüdhe ˈwo˗ ˗dhɛ Veronika ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˗a ˗ga. ˗An ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü, kwa ꞊dhegblüdhe do ˗kë mü, ˈö kun ö gbö ˗to ˗ni ˈgü ö do ˈka. Veronika ˗ya ˗pö: «A˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈwaa kun nu ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˈwaa ˗zlanwopö ˗kplawo. ˗A ˗wɔn ˈgü, a ˗kun ˗an yö ˗ni ˈgü ˈya˗. ˈˈKɛɛ yi do ˈka, yaa kwa ꞊dhegblü ˈö bhë yi ˗zlanwopö yi ˈkwëë˗, ˈyö˗ pö n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈˈyua ˈö ˈnën ˗nu ˗kë ˈtuŋtu bhë ˗yö ö gbö ˗bha, ˗a ˗todhɛ ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˈGo mü ˈzü ˗an ˗bhawɔnyëëpë ˗nu waa ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkësü ˗wɔn ˗lo yöö dosɛnŋ ˗a ꞊troo. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗a gbö ˗bha ˈˈyua ˗wɔn ˈgü ˈwaa ˗bhɔkwëë kë yi ˈˈpiʋ̈, ˗wa ˗kë ˗zlanwokɔdhi ˈˈwɛɛ ˈgü.» ˗A ˈˈdhiʋ̈tadhɛ ˈgü, Veronika ˗ya ˗pö: «ˈMaan˗ ˈwɔn dɔ ˗be toŋtoŋdhö ꞊dhɛ kwa  ꞊dhegblü bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. ꞊Dɛɛ, ˗a ˗dhɔ ˗ya ˗da n ˈgü ꞊dedewo, a˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈgbɛ ˗a ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü kö ˗yö Zoova ˗dhɔkë, ˗a ˗wɔn ˈgü.»

17. ˗Mën ˈö Zakö 2:8 ˗ya pö ˈkwa˗ kë? ˈYö ˈkwa dho ˗a kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa za dɔ kwa ꞊dhegblü do ˈbha ˗bha, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ dua ˗mü kö ˗yö kwa kë. (Zakö 2:8 ˗wo pö.) Kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ ˗an ˗bha ˗sü ˗bha. ˗Ya ˈgo mü, ˗kwa kwa këwɔn ˗nu ˗bɛ kwa ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha, ˈkwa ꞊ɲɔɔn kwa ꞊dhegblü ˈö ˈkwa za dɔ ˗a ˗bha ˈˈdhʋ̈ bhë ˗a ˗bha, kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ˈkwëë˗, kö ˈkwa˗ dɔ ˗së ˈka. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗dhɛ kö kwaa˗ ˗nu ˈkwa ˗zlanwopö ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗bhöpë ˗bhö kwa ˈkwëë˗. Kwa kwa ꞊dhegblü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ ˗ni ˈgü ˗së ˈka, ˗kwa ˈto Zoova waa Yesu ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö ˗a pö ˈö kwa ˗maankëmɛn ˗së ˗ya wo ꞊dhɛ ˈkwa ˈˈkan za ˗dɔ mɛn ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha bhë, kwa kwa ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˗a ˗bha.

18. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ˗zɔn ˗a ˈka ꞊dhɛ kwa kwa ˈˈtʋ ˗to kwa ˗maankëmɛn ˗së ˗wo ˗bha?

¹⁸ ˈˈBhlaa ˗nu wo ˈˈtʋ ˗to wo ˗maankëmɛn ˗wo ˗bha. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˗nu wo ˈˈtʋ ˗to ˗a ˗wo ˗bha. ˈKwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈˈkan ˗ya kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˗wɔn zɔnŋ ˗ta ˗sü ꞊gbɔɔnsü waa za ˗dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗sü ˗bha, Zoova waa Yesu ˗wo ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha. Kwa ˗kë «˗tuë kpö» ɛɛnˈˈ «˗tuëë ˈˈwɛɛ ˗nu» kpö ˈgümɛn ˈka, ˗kwa kwa ˈˈtʋ ˈto kwa ˗maankëmɛn ˗së ˗bha, ˈkwa ˈwɔn man ˗a ˗ta ˗kplawo. (Dhu. 12:32; Zan 10:11, 14, 16) ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, pë ꞊plɛ ˈö Yesu ˗ya pö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ˗wa kë, kwa ˗dho ˗an yö.