1. Kö kwa ˈti ˗ya Biblö draansü ˗bha ꞊köŋ, kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 KÖ KWA ˈti ˗ya Biblö draansü ˗bha ꞊köŋ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Mɛn ꞊vadhɛ ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗ʒiaanwo kwa ˗zo ˗yö ˗da kwa ˗bha ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗kun ˗gban ˗sü ˈka ˗kɔ ˈö ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗së waa ˈwɔn yaa ˗an yö ˗a ˈka, ˗a ˗ta. Kwa ˗kun ꞊dhɛ «ˈmɛ ˈö [˗Zlan] ˈyaa˗ ˗gɔ, ˈö˗ ˗zʋgɔndhɛwɔn ˈyaa ˈdhö ꞊në˗ ˈdhö.» (Efɛ. 2:12) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈkwa ˗ya Biblö draansü ˗bha, ˈyö kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ go ˈˈgblʋʋ.

2. ˈDhɛ ˈkwa ˗ya Biblö draansü ˗bha, ˗mën ˈö ˈkwa˗ yö?

² ˈDhɛ ˈkwa ˗ya Biblö draansü ˗bha, kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ kwa Dë do ˗yö dhaŋ˗ ˈgü, ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë Zoova ˗dhɛ ˗së kö ˈkwa ˗da ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗bha ˈkɔdhi ˈkpii˗ ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ waa kwa ˗zota ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. Kwa dua ˗mü kö ˈpë Zoova ˗dhɛ ˗së ˈkwa˗ kë ˗sü draanˈˈ, kö ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈwaa˗ ˗dhɛ ˗së ˈkwa ˈˈkan ˗an ˗bha.—Efɛ. 5:3-5.

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Kodhɔsö 3:9, 10 ˈgü, ˈmën Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

³ Zoova ˈö ˗kë kwa ˗Damɛn waa kwa Dë ˈka bhë, ꞊nën ˈö˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗kɔ ˈö˗ ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈkwa dho ˈˈtasü ˗a ˈka, ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. Yö ꞊nën ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈˈsanni ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ‹ˈkwa kwa ˗loo zii waa˗ ö kë ˗kɔ ˗nu bho kwa ˗bha.› * (Kodhɔsö 3:9, 10 ˗wo pö.) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˈkwa ˗an ˗yɔ dɔ: (1) ˈMën ˈwo˗ ˗dhɛ kwa ˗loo zii? (2) ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö ˈkwa˗ bho kwa ˗bha? (3) Kwa ˗dho ˗a bho kwa ˗bha ˗kɔ ˗kë  ꞊dhɛ? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈsaadhö, ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈpö kö ˈkwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˗tosɛta kë ˗kɔ zii ˈö ˈkwa ˈgo ˗a ˈgü bhë, ˈkwa ˗dho ˗pö ˗a ˈgü ˈzü.

4. Mɛn ˈö˗ ‹˗loo zii› ˈdhö ꞊kun ˗a ˗bha ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁴ Mɛn ˈö˗ ‹˗loo zii› ˈdhö ꞊kun ˗a ˗bha, ˗a ˗zota ˗kɔ ˗nu waa˗ këwɔn ˗nu ˗kë ꞊shiö ˈwɔn yaa ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë mɛn ˈö ö ˗zota yö dosɛnŋ ö ˗de ˗wɔn ˈgü, ˈö ˈwɔn ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈzodhö, ˈö ˗wa ˈwɔn ˗së kë ˗a ˗dhɛ ˈyaa˗ dɔ ɛɛnˈˈ ˈö ö ˗de ˈgü ˈˈgɔɔgɔ ˗a ˈka. Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗nu, ˈfimö ˗nu ˈwo ˗gban ˈˈɲangüyaa waa ˈˈvaanvandhɛ ˗bha, ˗an ˗ga ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˈˈKlʋʋsë ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ˗a ˗mɛn ˗gɔ, ˈö ˗ya ˈwɔn yaa ˈbha pö ɛɛnˈˈ ˗a kë, ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈya˗. ˈˈKɛɛ ö ˗zota ˗kɔ waa ö ˈˈtakɔ ˗nu ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ꞊faan ˈyaa kë ˗a ˗gɔ.—Ga. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5.

5. Kwa ˈˈtakɔ zii ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo go kwa ˗bha ˈpapadhö ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ. (Këwɔn ˗nu 3:19)

⁵ ˈWɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü mɛn ˈbha ˈyaa ˈdhö kwa kpö ˈgü kö ˗ya pö ꞊dhɛ ˗zotadhe yaa ˗nu waa ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗dhɔ ˈwaa ˗da ö zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa pë ˈbha ˗nu ˗pö, ɛɛnˈˈ kwa pë ˈbha ˗nu ˗kë ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ za dɔ kwa ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü ꞊taabha. (Jér. 17:9; Zak. 3:2) ˈˈKɛɛ ˈkwa kwa ˗loo zii bho kwa ˗bha, kö ˈwɔn yaa kë ˗dhii waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˈwaa kwa ꞊kɔɔn ˈzüdho, kö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka.—Is. 55:7; Këwɔn ˗nu 3:19 ˗wo pö.

6. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö ˈkwa ˈˈkan ˗zota ˗kɔ yaa waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha?

⁶ Zoova ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ˈkwa ˈˈkan ˗zota ˗kɔ waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗tosɛta kë ˗sü din yö. (Is. 48:17, 18) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈwo wo ˗de nu ˈˈtakɔ yaa ˗dhɛ bhë ˗wo ˈwɔn yaa ˗kë wo ˗de ˈka, ˈwo˗ ˗kë ˈpö wo ˗züzümɛn ˗nu ˈka. ˈKwa pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë kwa ꞊dede waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˗yö ˗mën Zoova ˈka.

7. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Wlɔmö 12:1, 2 ˈgü, ˈwɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a do ˗bha?

⁷ Kwa kwa ˈˈtakɔ ˗nu bho ˗ni ˈgü ˈˈgblʋʋ, kwa ˈˈtɔŋdë waa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈyɩɩ to kwa ˗bha ˗a zübhodhɛ ˈgü. (1 Piɛ. 4:3, 4) ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊kwaa mɛn ˈbha ˗zü kö ˗yö pë ˈö ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ, ˈpë ˗dhi kwa ˗dhɛ ˈkwa˗ kë. ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa  ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈwo Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü bhë, ˗potaadhe ꞊dede ˈyaa ˗an ˗gɔ. ˗Wa wo ˗de nu ꞊ʒiaan kö Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü wo ˈka. (Wlɔmö 12:1, 2 ˗wo pö.) Kwa ˈˈpɛpɛ kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈpë ˈkwa dho ˗a kë ˗a ˗bha. ˗Tosɛta kë ˗kɔ zii ˈdhɛ ˈkwa kun ˗a ˈgü Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈgü ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈka bhë, kwa ˗dho ˗a ˈto kwa ˗bha ˗ee? Ɛɛnˈˈ kwa ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö kwa ˈˈgla ˈkwa kë mɛn ˗tiaandhö ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˗ee?—Is. 64:8.

8. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan ˗zota ˗kɔ waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha?

⁸ Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va waa ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha kö ˈkwa ꞊kun ˈˈkan ˗zota ˗kɔ waa ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha. (Ps. 103:13, 14) ˈˈKɛɛ ˗yö ˗bɔ ö ˗Wo, ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˗an ˗ta ˈö kwa gba ꞊kpɔɔdhɛ, ꞊faan waa ˗takundhe ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ, ˗an ˈka. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗ya ü ˗takun ˈsaadhö. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ pë ˗nu ˈü dho ˗an kë kö ˈü ˈgo ü ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ zii ˈgü kö ˈü bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗kwa ˗an ˗ga.

9. ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗Wo dho ü ˗takun ˗a kë ˗sü ˗bha?

⁹ ˗Bhö bɔ Biblö ˗ta kö ˈü ü ˗de ˗ga ˗së ˈka. ˗Zlan -Wo ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˗dhuaŋdhe ˈdhö. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗takun kö ˈü ü ˗zota ˗kɔ ˗nu, ü ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ waa ü kë ˗kɔ ˗nu ˗ga. (Zak. 1:22-25) Mɛn ˈö ü ꞊klaŋkë Biblö ˈka waa kletiɛn ˈbha ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗dhioo dɔ ü ˗ta. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo bɔ Biblö ˗ta ˈwo ü ˗takun kö pë ˗nu ˈö ˗an kë ˗sü ꞊faan ˈdhö ü ˗gɔ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈü ˗an ˈgü ˈˈtëëtë, ˈü˗ dɔ. ˗Kɔ ˈü dho ˗a kë ˗a ˈka ˈpö kö ˈü ˈˈkan ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˗an ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗zɔn ü ˗dhɛ. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü Zoova yö ꞊dede ˗a ˗kɔ ˗nu ˈˈpʋ ˗sü ˈka ˗kplawo kö ˈö ü ˗takun. ˗Yö ü ˗takunpë ˗nu ˗dɔ ˗së ˈka, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈpë ü zuʋ̈ˈˈ ˈgü ˗ya ˗yö. (Prov. 14:10; 15:11) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗bhɛɛ ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗yö kë ü ˈtuöö˗ ˈka, ˈü˗ ˈˈDhiwo ˈsëëdhɛ ˗wo pö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka.

10. ˈWɔn ˈö Edhi bɔ ˗a ˈgü bhë ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈka˗ sü ˗a ˈgü?

¹⁰ ˗Yö kë ga ˗sü ˈka ü ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wo ˗së. Pë ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya pö ˈkwa˗ kë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a kë ˗sü ˈgü. Mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗wo ˗kë wo ˗de ˈgü ꞊bhlëësü, ˈö ˈwo wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗gɛn dɔ, ˈö zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ˗kë ˗an ˗gɔ. (Ps. 19:7-11) ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈwo Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun, ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo mɛn ˗de ˗dhidhɛwɔn ˗nu kë ˗sü ˈgü, ˈyö ˈwo˗ ꞊slɔɔ ˗a ˈgü. Pë ˈö gɔndënën do ˈwo˗ ˗dhɛ Edhi ˈö˗ pö ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗lögü ˗sü ˗bha, ˗kwaa ˗ga. ˗A ˗mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗to bhë Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ˈkpii˗, Edhi ˗ya ꞊nënŋ ˗sü ˗bha mɛn yaa ˗nu ˗bha. ˗Yö ˗da ˈtaakpɛɛ mü ˗sü, ˈˈɲangüyaa kë ˗sü waa ꞊kwaan ˗sü ˈgü. Edhi ˗ya ˗pö ö˗ ˗yö ꞊dhɛ ö zuʋ̈ˈˈ ˗ya kë ˗sü ˗bha ˈˈdhiʋ̈˗, ˈö ˗kë mɛn ˈˈvaanvan ꞊dede ˈka. ˗Ya ˗pö: «Pë yaa ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo˗ ˗zɔn n ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwaa ˗së kö a ꞊kun kletiɛn ˈka bhë, a ˗dho ˈa˗ ꞊gban ˗kë.» ˈˈKɛɛ pë ˗nu ˈö ˗an ꞊draan kö ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka bhë ˗a ˗zo ˈti bhɔ ˗an ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗ya ˈzü Biblö draansü ˗bha. ˗Yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë ˈö go ˈˈtakɔ yaa ˗nu bhë ˗an ˈgü, ˈyö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kwɛ 2000 ˈgü. Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü ˈwɔn ˗së ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Edhi ˗ya ˗pö: «꞊Dɛɛ, n ˗gɔ ˈgü ˗ya ˈwaannu. N zuʋ̈ˈˈ ˈyaa za dɔ n ˗bha ˈzüdho ˈwɔnyaakësü ˗wɔn ˈgü.» * ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗wo wo ˗de ˗da saanˈˈ ˈgü. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö ˗an ˗takun kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ.

11. ˗Mën ˗nu ˈö ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë?

¹¹ Pë ˗nu ˈö ˗an ˗san Zoova ˗kë, ˗an ˗san zë  ˗sü draanˈˈ. (Ps. 97:10) Biblö ˗ya ˗pö «ˈˈɲanʒiöö, ˈnɛɛnga ˈö ꞊sua ˗kë waa ˗kɔdhɛ ˗nu ˈö ˈwo ˈmɛn pö ˈyaa ˗an ˗bha ˗an zë,» ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë. (Prov. 6:16, 17) ˗Ya ˈgo mü ˈzü «mɛn ˈˈvaanvan ˗nu waa ˈˈkpënŋkëmɛngɔmɛn ˗nu ˗san ˗ya ˗kë.» (Ps. 5:6) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë, ˗yö mɛn ˗nu ˈwo kun ˗an kë ˗ni ˈgü Noe ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˈö ˈˈsɛtadhɛ ˗yö pa ˈˈvaanvandhɛ ˈka bhë, ˗an ˈgüshiʋ̈ ˈpapadhö. (ˈWun. 6:13) ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗ga ˈzü. Zoova ˗bɔ ö ˗wodhiʋ̈lomɛn Malaki ˗ta ˈö˗ pö gɔɔn˗ ˗nu ˈwo ˈˈslö ˗nu kë ˗ni ˈgü kö ˗an ˗bha dhebɔ ˈö yö ˈti pë gbɛ˗ kë ˗wa bho ˈˈblü bhë, ˗an ˗san ˗yö ö ˗kë. ˗Zlan ˈyaa ˈˈwɩ ˗an ˗bha ö ˗dhɔkësü ˗bha, ˈgo mü ˈzü ˗yö ˗dho za dɔ ˗an ˗bha ˗an ˈˈtakɔ ˗wɔn ˈgü.—Mal. 2:13-16; Ebl. 13:4.

12. ꞊Waa˗ pö ‹ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗yënng ˗yö kwa kë,› ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën?

¹² Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈwɔn yaa kë ˗sü ˗yënng ˗yö kwa kë.› (Wlɔ. 12:9) ꞊Waa˗ pö pë ˈbha ‹˗ɲënŋ› ˗bha mɛn kë ˗sü, kö pë ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɔ ˈyaa˗ ˗mɛn kë, ˗ya ˗kpan ˗a ˗bha ˗a ˗san ˈnën yö ˗a ˈgü. Kö ˗wa pö ka ˗dhɛ ˗bhöpë ˈö ˗ya ˈˈbu ˈka˗ ˗bhö, ˗kɔ ˈö ˈka dho kë ˗a ˈka ka ˗de ˈgü ˗ka ka ˗zota ˗a ˈgü. Ka ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ˈˈwɛɛwɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒiaanwo ˗yö ˈˈyua yö ka ˗bha. Pë ˗nu ˈö Zoova ˗ya pö ˗wo ˈya˗, ˗an kë ˗sü ˗ɲënŋ dua ˗mü kö ˗yö kwa kë ˈpö ꞊dhɛ ˗kɔ bhë ˗a ˈdhö.

13. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa dho ˈˈkan ˗zotadhe yaa ˗nu ˗bha?

¹³ Ü ˗zoto ü zuʋ̈ga ˈˈpiʋ̈. Kwa ˗zotagüwɔn ˗nu ˈnën ˈwo kwa ˗blü ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. Yö ˈnën˗ ˗wɔn ˈgü ˈö Yesu ˗ya pö ˈkwa ˈˈkan ˗zotadhe ˗nu ˈö ˈwo dho kwa ˗blü ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü ˗nu kë ˗sü ˗bha, ˗an ˗bha. (Mat. 5:21, 22, 28, 29) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗së. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗zotadhe yaa ˗nu ˗wa nu kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈto mü ˈkwa˗ bho mü.

14. ˗Mën ˈö kwa ˈˈdhiwo ˗ya ˗zɔn? ˈYö dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa ˗an ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

¹⁴ Ü ˗zokë ü ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈. Yesu ˗ya ˗pö: «˗Wʋ ˈö go mɛ zuëˈˈ ˈgü ˈö bɔ mɛ ˈˈdhi bha ꞊në mɛ ˗kë ˗dhiisü [˗Zlan] ˈwëëdhö.» (Mat. 15:18) ꞊Ii, mɛn ꞊dede ˈö ˈkwa˗ ˈka ˗wa ˈsuaan˗ ˗bho kwa ˈˈdhiwo ˗nu ˗bha ˈzodhö. ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗bhö dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗an ˈkpɔ ü ˗de ˗gɔ: ‹A ˗kan ꞊sua kë ˗sü ˗bha, ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ gagade pö ˗sü ˗dho kë n ˗gɔ ˈwɔn ˈka ˗ee? Man ˈö dhe ˈdhö n ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈa gwan ˗bha, a pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈman ˗dho mɛn ˈˈwɛɛ ˈˈɲaan ˈkun ˗ee? A ˗kan ˈˈdhiwo yaa ˈˈdoo ˗nu dɔ ˗sü ˗bha ˗ee? Mɛn ˈbha ˗ya n ˗shiödhɛwɔn kë, a n zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈa˗ ˗yɔ bɔ ˗a ˗gɔ dhɔŋdhɔŋsü ˈka ˗ee?› Dhɛɛˈˈ ˗nu  ˈwo bhë ˈbha ü ˗zota ˗an ˈgü ˗së ˈka, ˗wo ˗dho ü ˗takun. ˈˈDhiwo yaa ˗nu, ꞊sua ˗nu, ˈˈɲangüyaa ˈˈdoo ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ꞊dhɛ kwa ˗bha sɔ ˗yökodhiʋ̈dhɛ ˗nu ˈdhö. ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa ˗an bho kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈgü, kwa ˗dho ˗mɔn ˈgo ˗sü ˗bha kwa ˈˈtakɔ zii ˗nu ˈgü.

15. ꞊Waa˗ pö mɛn suu ˈdhɛ ˈkwa kun ˗a ˈka ˗blɛɛsü bhë ˈkwa˗ dɔ ˈˈdhü ˗bha, ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën?

¹⁵ ˗Bhö ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈü ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta. Bɔmɛn Pɔdhö ˗bɔ ˈwɔnzuan do ˗së ˗ta ˈö˗ ˗zɔn kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ «mɛ suu ˈdhɛ ˈkwa gun˗ ˈka ˗blɛɛsü bha,» ˈkwa˗ dɔ ˈˈdhü ˗bha. (Wlɔ. 6:6) ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö kwa kë ˗kɔ yaa ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈö ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë ˈkwa ˗an zë kwa ˗bha, ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ˗wɩ ˗a ˈka ˗a ˗bha kö ˈö ga ˈˈdhü ˗bha Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗wɔn ˈgü bhë, ˗a ˈdhö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗dho ö bo za ˗dɔ kwa ˗bha ˗sü ˈka, ˈö ˈkwa kwa ˈˈɲan to ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˈö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˗a ˗gɔ. (Zan 17:3; 1 Piɛ. 3:21) ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ kö ˗wo kë kwa ˗dhɛ ˗së. Kwa ˈnën kwa dua ˈdhö ˗mü ꞊ʒiaan ˈkwa kwa ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ kö ˈkwa˗ ˗bɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha.—Is. 1:16-18; 55:9.

16. ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈkozë kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka ˗kplawo?

¹⁶ Ü dua ˗mü ˈü ˈkozë ˗kplawo ü ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka. ˈKö˗ ˗de ˈü ü bo ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗sü ˈka, ü dua ˗mü kö ˈü ˈkozë ˗kplawo ˈwɔnyaakësü ˗dhɔ ˈka. ˈWɔn ˈö gɔndënën do ˈwo˗ ˗dhɛ Modhisio ˈö bɔ ˗a ˈgü ˗kwaa ˗ga. Kö ˗yö ꞊kun wlüünën ˈka, waa ö ˈˈtɛɛdo gɔɔn˗ ˗nu ˈnën ˈwo wo ˈko kun ˈˈnɔnbɔ ˈka. ꞊Taabha, ˗yö ˗kpan Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha, ˈyö ˗ya Biblö draansü ˗bha. ˗Yö ö ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ, ˈyö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kwɛ 2002 ˈgü. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗ya ˗kwɛ ꞊va kë Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ꞊dɛɛ, Modhisio ˗ya ˗pö: «Gagade ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka a ˈkozë ˗zotadhe yaa ˗nu ˈka.» ˗A ˈgü ˈti ga ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈka. Pë ˈö˗ pö ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ: «˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˈman n ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈman ˈkozë ˗zotadhe yaa ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka a ˗dho kë Zoova ˗dhɛ ˗së, ˗yö ꞊faan ˗nu n ˗dhɛ.» *

17. ˈMën mɛn ꞊faanmën ˗wɔn ˈka Nabiya ˗bha ˗kwɛzlan bhë ˗a ˈgü?

¹⁷ ˈBha ˗dho ü ˗zoyö ü ˗de ꞊faan ˗dhɛ, ˗bhö ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˈü ü ˗zoyö ˗a ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ. (Ga. 5:22; Fdh. 4:6) ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ zii ˗nu ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa pë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dede kë. ˈWɔn ˈö ˗kë dhebɔnën  do ˈwo˗ ˗dhɛ Nabiya ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga. ˗A dë ˗yö ö ˗kɔ ˗bho ˗a ˈgü kö ˗a ˗kwɛ ˗yö ˈˈsɔɔdo. ˗Ya ˗pö: «N zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗kun bhɔ ˗ni ˈgü ꞊dedewo.» ˈDhɛ kë ˗ni ˈgü ˈkpii˗, Nabiya ˗kë zuʋ̈dhiʋ̈mɛn ˈö ˈˈvaanvan ˗a ˈka. ˗Yö ˗ya ˈtaakpɛɛ ˈˈdhoodɔsü ˗bha, ˈö ꞊taabha ˈwo˗ ˗da ˗kasho ˈgü. ˈDhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu dho ˗zlanwopö ˗an ˗dhɛ ˗kasho ˈgü, waa˗ ˗nu ˗wo ˗ya Biblö draansü ˗bha. Nabiya ˗ya ö ˈˈtakɔ ˗nu bho ˗sü ˗bha ˈˈgblʋʋ ˗së ˈka. ˗Ya ˗pö: «Pë ˈbha ˗nu ˈwo ˈdhö ˗go ˗an ˈgü ˗sü ˗kë n ˗kɔa ˈˈplëëplë, ˈˈkɛɛ ˈmaan kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha kö ˈa n ꞊kwaa ˈtaa˗ mü ˗sü ˗zü.» ˈPë ˗ʒiö ˗kwɛ do ˗ta Nabiya ˗ya ˗kë kö ˗yö ꞊kun ˈkozë ˗ni ˈgü ö ˗de ˈka, ˈyö dho ˈö ˗kan ˈtaa˗ mü ˗sü ˗bha. ˗Ya ˗kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Yö ꞊dede ˗ya ˗pö: «Bhɛɛsü ˈö Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈyö˗ ˗kë ˈa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha.» Pë ˈö˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to ˗an ˗dhɛ ˈyö ꞊nɛn: «˗Yö ga ˗sü ˈka n ˈgü ꞊dhɛ, ˈö ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈman ˗mɔn n ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗sü ˗bha kö ˈa kë Zoova ˗dhɛ ˗së, kö mɛn ˈˈpɛpɛ ˗mɔn ˗a ˗bha.» *

18. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Kodhɛngtö 6:9-11 ˈgü, ˈmën ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˗kɔ ˗ya ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha?

¹⁸ Gɔɔn˗ ˗nu, dhebɔ ˗nu ˈö Zoova ö ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha ˗kwɛ këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü kö waa Yesu ˗nu ˗wo ˗gblüdëdhɛ ˗kë bhë, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗kun ˗da mɛn ˗nu ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈ ˗mɛn ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˗bha gɔn mɛɛnˈˈ ˗dhe ˗nu, wo ˈko ˗kun ˈˈnɔnbɔ ˈka ˗gɔn ˗nu, ɛɛnˈˈ ꞊kwaanmɛn ˗nu ˈka. ˈˈKɛɛ ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈsaa˗ ˈgü, ˗wo ˗go ˗tosɛta kë ˗kɔ yaa ˗nu bhë ˗an ˈgü. (1 Kodhɛngtö 6:9-11 ˗wo pö.) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈpö ꞊dɛɛ, Biblö ˗ya mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗takun ˗wa wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ. * ˈˈTakɔ yaa ˗nu ˈö ˗wa kë ˗an ˈtuöö˗ ˈka ˗be bhë ˗wo ˗kan ˗a ˗bha. ˗An ˗bha ˈwɔnzuan ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ka ˗de ˈpö ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ, ka ˗kan ˈˈtakɔ yaa ˗nu ˗bha ˈö ˈka ˗mɔn ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗sü ˗bha.

19. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü?

¹⁹ ˗Ya ˈˈkan wo ˗loo zii ˗bho wo ˗bha ˗sü ˗bha, mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗wo kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka. ˈWɔn ˗gɔ ˈö dɔ ˗a ˈdhɛ yö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈwo dho ˗a kë ˗a ˈka waa ˗kɔ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu dho ˗an ˗takun ˗a kë ˗sü ˗bha ˗a ˈka, kwa ˗dho ˗an yö.