1-2. ˈMën mɛn zii dho ˗a kë kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗a ‹zuëˈˈ ˗yö ˗bhɔ ˗Zlan ˗bha yë kë ˗sü ˗bha?›

 ꞊YA KË ꞊dhɛ ka mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˈka, kö ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo dho ka kë mɛn zii ˈka bhë ka ˗an draanˈˈ ˗ni ˈgü. Ka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ka ‹zuëˈˈ ˗yö bhɔ ˗Zlan ˗bha yë kë ˗sü ˗bha› ˗ee?—1 Tim. 3:1.

² Yö suu ˗mɛɛn ˈö dɔ ˗sü ˈka mɛn zii ˗kɔ ˈka? Mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗zlanwopösü ˈka, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗yö ˗wo ö ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˗yö ˗an ꞊klaŋkë, ˗yö ˗an ˗zogban ö ˈˈdhiwo waa ö këwɔn ˗nu ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö Biblö ˗yö mɛn zii ˗nu ˗dhɛ ‹˗Zlan ˗bha gbaɔdhe ˗nu.›—Efɛ. 4:8.

3. ˈMën kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ do dho ˗a kë kö ˗yö kë mɛn zii ˈka? (1 Timote 3:​1-7; Titö 1:​5-9)

³ ˈMën ˈka dho ˗a kë kö ˈka ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˗bha? Pë ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë kö yö ˈwo mɛn ꞊saabho ˗a ˈgü ˈkwa ꞊slɔɔ waa ˈpë kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa kë mɛn zii ˈka bhë ˈwaa do. ꞊Ya kë ꞊shiöŋ kwa ˗bha yö dëmɛn ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa dɔ pë ˈbha kë ˗dhɛ ˈka, kö ˈö ꞊kun kwa ˈsü yö ˈgü. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbha ꞊yaa˗ pö ˈö kë mɛn zii ˈka, ˗ya ˈˈkan ˗zlanwopösü waa mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗së ˈka ˈsü ˗bha, ˗a ˗mɛn dua ˗mü kö ˗yö pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu kë. Pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ Biblö ˗yö ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗dhoŋ 1 Timote 3:​1-7 waa Titö 1:​5-9 ˗an ˈgü. (˗An ˗wo pö.) ˈWɔn ˗gɔ ö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho pë ˗yaaga ˈwo ˗an ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ ˗an yö: ˗a ˗mɛn dua ˗mü ˗ya kë kö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu waa ˈˈkpɛnŋ ˗mɛn ˗nu ˗wa ˗wɔn ˗së blɛɛˈˈ, ˗yö kë ˈkɔdë ˗së ˈka, ˗yö ˈˈwɩ yökë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗bha.

 ˗KAA KË KÖ ˗WO ˈKA ˗WƆN ˗SË BLƐƐˈˈ

4. ˈMën ˗tɔ mɛn ˈö ‹pö ˈyaa˗ ˗bha?›

⁴ Mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë mɛn zii ˈka bhë «pö ˈya ˈdho kë˗ ˗bha.» ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˈˈtakɔ ˗wɔn ˈgü, ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wa ˗yö ˗së ˈö mɛn ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö za dɔ ˗a ˗bha. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˈdhaŋ˗ ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˗nu ˈka ˈpö ‹˗wa ˈtɔ ˗së ˗pö.› Mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn yaa ꞊blɛɛ, ˈˈkɛɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa˗ kë kö ˗wa yö ꞊dhɛ kwa ˈˈtakɔ ˗yö ˈya˗. (Dan. 6:​4, 5) ˗A ˗wɔn ˈgü, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈka˗ pö: «N ˈˈtakɔ ˗ya ˗kë ˈö ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗wo n ˗wɔn ˗së ˗blɛɛ ˗ee?»

5. Ka ˗dho ˗a ˗zɔn ꞊dhɛ ‹ˈpë ˈö ˗së ꞊në ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë› ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ꞊Ya kë ꞊dhɛ «ˈpë ˈö ˗së ꞊në ˗dhɔ ˗ya ˗kë,» ˗yö ˗dho ö ˈˈtʋ̈ŋ kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu këwɔn ˗së ˈgü, ˈö ˗an ˈˈnuɛ bho ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗bha. ˗A zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ˈpö ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü, ˈö ˈwɔn ˗së ˈö ˈyaa ˗an ˈˈɲaan ˗a ˗kë ˗an ˗dhɛ ꞊ʒianwo. (1 Tes. 2:8; Tit. 1:8) ˈMën ˗kë ˈö ˈˈklʋʋsë suu ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ mɛn zii ˗bha ˈka? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗ya kë ˗a ˗gɔ, ˗yö ˗dho ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈö ˗wo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. (1 Piɛ. 5:​1-3) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ yö ꞊va ˗mü ˗a ˗bha ˈka, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ꞊dedewo.—Këw. 20:35.

6. Ka ˗dho «˗dhɛng bun ˗së» ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Eblö 13:​2, 16; kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁶ ˈKa ˈwɔn ˗së kë mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö˗ mɛn ˈbha ˗nu ˈwaa ka ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈka ˗an ˗dhɛ, kö ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ka ˗an ‹˗dhɛng ˗bun ˗së› ˈka. (1 Piɛ. 4:9) ˈSëëdhɛ ˗be do ˗ya ˗pö: «Mɛn ˈö ˗dhɛŋ bun ˗mɛn ˈka bhë, ˗a ˗bha ˈkɔ waa ˗a zuʋ̈ga ˈˈdhi ˗yö ˈˈpʋ̈ ˗sü ˈka ˗dhɛŋ ˗nu ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈka˗ pö: «˗Wo n ˗dɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗gɔ ˗mɛn ˈdhö ˗ee?» (Eblö 13:​2, 16 ˗wo pö.) ˗Kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗gɔ ˗mɛn ˈö bhë ˗yö ö ꞊slɔɔpë ˗nu ˗an ˗dhɛ, ˈö ö ˗kɔ ˗ya ˈzü mɛn ˗nu ˈö pë ˈyaa ˗an ˗gɔ bhë ˗an ˗gɔ, ˈö go mü ˈö ö ˗kɔ ˗ya ˗maankëmɛn ˗nu waa ˈˈdhɛɛtadhiaŋzëmɛn ˗nu ˗an ˗gɔ.—ˈWun. 18:​2-8; Prov. 3:27; Dhu. 14:​13, 14; Këw. 16:15; Wlɔ. 12:13.

7. Mɛn zii dua ˈyaa ˗mü kö «꞊naɔ ˗dhɔ ˗ya kë ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö ˈka» ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ‹꞊Naɔ ˗dhɔ ˈya ˗dho ka kë ˈˈdhiʋ̈ ˗ziö ˈka.› ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ꞊nɔɔnpë ˗nu ˗dhɔ ˈyaa˗ ˗mɛn kë ˈgbɛ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ꞊nɔɔn ˗yö ka ˗gɔ  ɛɛnˈˈ ˈyaa ka ˗gɔ, ka dua ˗mü kö ˈka Zoova ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ ka ˗bha ˗tosɛta ˈgü. (Mat. 6:33) ˗Ka ka ˗bha ˈˈtʋŋ, ka ꞊faan waa ka ꞊slɔɔpë ˗nu ˈsü kö ˈka Zoova ˗dhɔkë, ˈka ka ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Mat. 6:24; 1 Zn. 2:​15-17) ˗A ˗wɔn ˈgü, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗de dhɛɛˈˈ kpɔ ˈka˗ pö: «N ˗man ˈwëëga ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗ee? Pë ˗nu ˗wo n ˗zo ˈkun ˗ee? Ɛɛnˈˈ a n ˈˈɲan ˗klu ꞊ʒiaan ˈwëë˗ waa ꞊nɔɔnpë ˗nu mɛɛnˈˈ ˈsü ˗bha ˗ee?»—1 Tim. 6:​6, 17-19.

8. Ka ˗dho kë «ˈmɛ ˈö ö zuëˈˈ kun ö ˗bha» waa mɛn «ˈö˗ ˗kɔ ˗mɔɔ ö ˗dɩ ˗bha» ˗a ˈka, ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka «ˈmɛ ˈö ö zuëˈˈ kun ö ˗bha» waa mɛn «ˈö˗ ˗kɔ ˗mɔɔ ö ˗dɩ ˗bha» ˗a ˈka, ka ˗dho ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kë ö ˗naan ˈka ka ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ka ˗dho ˈˈkan ˗bhöpë ꞊va ˗bhö ˗sü ɛɛnˈˈ we ꞊va mü ˗sü ˗bha, ˈö ka sɔ ˗da ˗kɔ waa ka ˗bha wun yökë ˗kɔ ˗nu ˗wo ˗kë ˗së. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ka ˈˈtakɔ ˈti ˗dho kë do. (Dhu. 21:34; Zak. 4:4) Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wa ka ˗shiödhɛwɔn kë, ka zuʋ̈ˈˈ ˗dho kë ˗saa. ˈYaa ˗së kö ˈka «we mü ˈgbɛ» ɛɛnˈˈ kö mɛn ˗nu ˗wo ka yö ꞊dhɛ we ꞊va mü ˗mɛn ˈdhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈka ka ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈka˗ pö: «N ˗man ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ n ˗kɔ ˗yö ˗mɔn n ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha, ˈmaan ˈwɔn ˗nu ʒiö ꞊gɔɔ ˗ee?»

9. ˈMën ˗tɔ mɛn «ˈö ꞊kpaɔsü» waa mɛn ˈö˗ ‹ˈˈta ˗kɔ ˈdhö ˗së?›

⁹ ˈKa kë mɛn «ˈö ꞊kpaɔsü» ˗a ˈka, ka ˗dho ˗gban Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ta ˈö ˈka ˈwɔn ˗nu ˗kë. Ka ˗dho ka ˗zota ˗së ˈka Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈgü, ˈwo ka ˗takun ˈö ˈka ka ˗kɔ ˗yɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˗bha. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ka ˈti ˗dho ˈwɔn ˗nu kë ˗bia ˗ta. (Prov. 18:13) ꞊Ya ˈgo mü ka ˗dho Zoova ˗zotakɔ dɔ, ˈka ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˗naan ˈka. ꞊Ya kë ˈzü ꞊dhɛ ka ‹ˈˈta ˗kɔ ˗ya kë ˗së,› ka ˗dho ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö ˈö ˈka ˗kë ˈˈlɛlɛ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ˗wo ka ˈsü ꞊dhɛ ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛn ˈö to ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö. ˈˈKlʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho ˗a kë ˈö mɛn ˗nu ka ˗wɔn ˗së ꞊blɛɛ. ˗A ˗dhɛ ˈö ˗gban ˈzü ˗kë ˈkɔdë ˗tiaandhö ˈka ˗sü ˗bha bhë, ˗kwaa ˗ga.

˗KA KË ˈKƆDË ˗TIAANDHÖ ˗NU ˈKA

10. ˈKɔdë ˗dho kë «ˈmɛ ˈö˗ ˗kɔ ˗yö ꞊mɔɔ ö ˗gɔ ˈkɔɔ ˗wɔn ˗bha» ˗a ˈka, ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ꞊Ya kë ꞊dhɛ dhegɔndë ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë mɛn zii ˈka yö ˗mü ka ˈka, ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu dua ˗mü ˈpö kö ˗wo kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka. Ka dua ˗mü kö ˈka kë «ˈmɛ ˈö˗ ˗kɔ ˗yö ꞊mɔɔ ö ˗gɔ ˈkɔɔ ˗wɔn ˗bha» ˗a ˈka. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ka dua ˗mü kö ˈka ka ˗zokë ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔkaadhe ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, kö ˈka ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˗bha ˗an ˗bha ˈka. ˗Ka ˈˈdhiʋ̈sü ka ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˈka, ˈka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wo ˈdho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˗wo ˗zlanwopö. ˈMën ˗kë ˈö˗ ˈwɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗? Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈö˗ ˗kɔ ˈyaa ꞊mɔɔ ö ˗dɩ ˗gɔ ˈkɔɔmɛ ˗nu ˗zian ˗bha, ˗yö ˗mɔɔ ˗bha ˈö zian bho [˗Zlan] ˗bha ˈkɔdhigümɛ ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?»—1 Tim. 3:5.

11-12. Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë mɛn zii ˈka, ˗a ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈtakɔ ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹¹ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ˈö ˗an ˗kwɛ ˈti kë 18 ꞊köŋ ˗wo ka ˗gɔ ˈkɔɔ, ˗an dua ˗mü kö ˗wo «꞊bhlëë ˗ya ka ˗bha ꞊dedewo.» ˈKa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈ ka dua ˗mü kö ˈka ˗an ꞊klaŋkë, ˈka ˗an ˗kian ˗dhɔkaadhe ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗wo kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü, ˗wo trʋʋˈˈ ˗nu kë, ˗wo ˈˈyɩɩ ˈto. ˈˈKɛɛ ꞊kaa ˗an ꞊klaŋkë ˈwɔnman ka ˗ta ˗sü, ka ꞊bhlëë ˗ya ˗sü waa ˈˈtakɔ ˗së ˗nu ˈka. ˗Ya ˈgo mü ka dua ˗mü ˈka ˗an ˗takun ˈzü kö ˗mlɛɛn ˗së ˗yö ˗da waa Zoova ˗nu ˗an ꞊zinŋgü, ˗an ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈, kö ˗wo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa.

¹² «Ka ˗bha ˈnë ˗nu ˗dɩ ˈpö ˗wo kë ˈdhang ˗bho Yesu ˈˈdhiʋ̈ ˗mɛ, ˈö mɛ ˈbha ˈyaa ꞊mɔɔ˗ ˗bha kö [˗ya ˗pö] ꞊dhɛ ˗a ˗nu ˈˈta ˗kɔ ˈyaa ˗së, ˈˈɛɛn ˗a ˗nu gɔɔ ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈwaa wo ˈkpɔmɛ ˗nu ˗wʋ ma ˗a ˈka.» Kletiɛn ˈbha ˈö ꞊kun ˈnën ˈka ö dë ˗gɔ ˈkɔɔ, ˗ya  ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pa ˗a dë ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈnën ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dë ˈti˗ dɔɔˈˈ Zoova ˗bha ʒiaan ˗ta, kö ˗a dë ˈti ˗dho ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˗bha.—Kpɔɔˈˈ ˗kwɛ 1996 Ɔtɔblö 15 ˈˈGlaadhiʋ̈ ˗tɔn ˈˈp. 21, ˗wk. 6-7.

˗KA KA ˗ZOKË ˗ZLANWOKƆDHIGÜMƐN ˗NU ˈˈPIƲ̈

13. Ka ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ka «dhɔngdhɔngsü» ˈö ˈkaa ka «˗dɩ ˈsü ˈkpii˗?»

¹³ Kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈdhö ˗an ˗gɔ bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗takun ꞊dedewo. Mɛn «dhɔngdhɔngsü» ˗yö ˗dhikodhɛ ˗mɛɛn. ˈKa˗ pö ˈka kë dhɔngdhɔngsü, ka dua ˗mü kö ˈka ka ˈˈtʋ ˈto mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha, ˈka ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈka kë mɛn zii ˗nu ˗bha ˗bhɔkwëë ˗ta ˈwɔn ˈbha ˈö ˈyaa Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗lö ˈgü mɛn zii ˗dhɛ ˗nu ˈwo to ꞊waa˗ pö ˈka ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta, ü ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˗ee? Mɛn ˈö ˈyaa ö «˗dɩ ˈsü ˈkpii˗» ˈnën ˗tɔ mɛn ˈö ˈyaa˗ pö ˈwɔn ˗nu ˗wo kë ꞊dhɛ ö ˗bha kë ˗kɔ ˈdhö, ˈˈkɛɛ ˈö ˗we mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗bha. ˗Dhioodɔmɛn ˗nu ˗bha ˗kë ꞊va ˗sü ˈö bhë ˗ya ˗dhɛ ˗së. (ˈWun. 13:​8, 9; Prov. 15:22) Ka dua ˈyaa ˗mü kö ˈka kë «ˈˈdhinaa ˈma ˗mɛ ˈka» ɛɛnˈˈ «mɛn ˈˈdhiʋ̈˗» ˗nu ˈka. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˈkaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊bhlëë ˗shiö ɛɛnˈˈ ˈkaa zɔɔdhe ˗man ˗an ˈka, ˗an ˈsü ˈnën ˈka˗ wo ˗së ꞊ʒiaan. ˗Ka ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka «˗dhi ˈko ˗dhɛ» ˗da kaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ka ꞊zinŋgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈsü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. (Zak. 3:​17, 18) Ka ˈˈdhiwo ˗ya kë ˈˈnɛɛnnɛn, mɛn ˗nu ˈö ˈwaa kwa ˗bha zoyödhe ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˗bha ˗naanzuëëdhe ˗dho dho ˈˈshiaŋ.—Juges 8:​1-3; Prov. 20:3; 25:15; Mat. 5:​23, 24.

14. ˈDe ˗tɔ «ˈmɛ ˈö ˈdhang bho [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗dee ˈgü» waa mɛn «ˈö [˗Zlan] «꞊bhlëë ˗ya?»

¹⁴ Kwa ꞊dhegblü ˈö ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kë mɛn zii ˈka bhë «ˈya ˈdho kë ˈmɛ ˈö ˈdhang bho [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗dee ˈgü ˗a ˈka.» ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗bha ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˈyaa ˈsü ˗a ˗bha ˗kwɛ ꞊va ˗kë gagade ˈgü ˗sü ˗bha, ka ˗bhawɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˗bha kö ˈka kë kletiɛn ˗kiansü ˈka. ꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, ka dua ˗mü kö ˈka ka ˗de ˈsü ˈˈtɩtɩ ˈka ˈˈwɩ yö ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova dho ˗a dɔ ka ˗kɔ ˈka bhë, ˗a ˗bha. (Mat. 20:23; Fdh. 2:​5-8) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ka Zoova «꞊bhlëë ˗ya» ˈö ˈka ˗klu waa ö ˗bha ˈtɔŋ˗  ˗nu ˗an ˗bha, ꞊ya ˈgo mü ˈö ˈka to ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈.—1 Tim. 4:15.

15. Mɛn zii dua ˗mü kö ˗yö kë ˈˈdhɛɛtadhiaŋzëmɛn ˗së ꞊dede ˈka ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

¹⁵ Biblö ˗ya ˗pö ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ mɛn zii ˗nu ˗wo kë mɛn ˈwo ‹꞊mɔɔ˗ ˗bha ˈwo˗ mɛ ˗nu ꞊klang ˗kë› ˗an ˈka. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ka dua ˗mü kö ˈka kë ˈˈdhɛɛtadhiaŋzëmɛn ˗së ˈka ˗ee? ˗Abin. Mɛn zii ꞊vadhɛ ˈö ˈwaa ˈˈdhɛɛtadhiaŋzëmɛn ˗së ꞊dede ˗nu ˈka bhë, ˗wo mɛn ꞊klaŋkë ˗së ˗zlanwopödhɛ ˈgü. ˗Wa dho ˗wo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ, ˗wo ˗an ꞊faanmën ꞊dedewo Biblö ˈka. (1 Tim. 3:2; 1 Ko. 12:​28, 29 Efɛ. 4:11) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ka dua ˗mü kö ˈka yökë ˗kplawo kö ˈka dɔ mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗dhɛ ˈka. Ka ˗dho ˗a ˗kë ꞊dhɛ kö ˈka mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka?

16. ˈMën ˈka dho ˗a kë kö ˈka kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁶ ˗A ˗mɛn dua ˗mü ‹kö ˗yö ˈö ˗zʋ yö ˈwɔn ˗taɔng ˗së ˈö tɛanwɔn ˈka bhë ˗a ˗dhɛ.› ˈKa˗ pö ˈka kë ꞊klaŋgɔmɛn ˗së ˈka ˗zlanwopödhɛ ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗ka ka ˗bha ꞊klaŋwo ˗gban ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ta, ˈka Biblö waa kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu draanˈˈ ˗së ˈka. (Prov. 15:28) Ka pë draanˈˈ ˗ni ˈgü, ˗kɔ ö ˈka dho ˗a ˗ya ˗a ˈka ꞊bhlëë ˈgü ˗kaa ˗bɛnzë. ˗Ya ˈgo mü ka mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü, ˗kaa kë kö ˗yö ˈpa ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈka. ˈKa˗ pö ˈka kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˗ka ˗dhioo ˗dhɛ mɛn zii ˗nu ˗gɔ, ˈka ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. (1 Tim. 5:17) Mɛn zii ˗nu ˗bhawɔn ˗yö wo ꞊dhegblü ˗nu «꞊faan dɔ» ˗sü ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗an dua ˗mü ˈpö kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗wo ˗dhioo dɔ ˗an ˗ta. ˗Yö ˗kë ˗kɔ ˈˈoo ˗kɔ ˈgü, mɛn zii ˗nu dua ˗mü kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗së. Ka ˈˈgblü ˗ya kë ˗së, ˗dhɔkaadhe ˗ya kë ka ˈgü, ˈka ka ˗bha ꞊klaŋwo ˗nu ˗gban ˗Zlan ˈˈDhiwo ˗ta, ka ˗dho kë mɛn ꞊klaŋkëmɛn ˗së ˈka. ˈYö sü ˗dhɛ kö ka ˈto ˗ni ˈgü kwa ˗bha ꞊Klaŋgɔmɛn ˈkpii˗ Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈.—Mat. 11:​28-30; 2 Tim. 2:24.

˗KAA ˈˈSLÖ MƐƐNˈˈ ˗KPLAWO KÖ ˈKA KË MƐN ZII ˗NU ˈKA

17. (1) ˈMën dho mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗takun kö ˗yö ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˈsü ˗bha? (2) ˈMën dho mɛn zii ˗nu ˗takun ˈpö kö ˗ya kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ya ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˗bha, ˗wa ˈwɔn dɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën « Ka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗ga ˗ni ˈgü, ˗ka ka ˗de ˗naan dɔ» ˗bha.)

¹⁷ Mɛn zii ˗kɔ ꞊loo ˈbha ˗nu ˗wa pë ˗nu ˈö ˗an dua ˈdhö ˗mu kö ˗wa kë kö ˗wo kë mɛn zii ˈka  bhë ˗an ˗ga, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ pö ꞊dhɛ ˈwaa ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˗bha toŋtoŋdhö. ˈˈKɛɛ ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova waa ö ˗bha ˗kɔlokota ˈwaa pö ꞊dhɛ ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈka ˗an ꞊gban kë ˈkpakpadhö. (1 Piɛ. 2:21) ˗Ya ˈgo mü, Zoova ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈˈpiigbɩɩsü ˈnën dho ka ˗takun kö ˈka ˗mɔn ˗kë mɛn zii ˈka ˗sü ˗bha. (Fdh. 2:13) ˈˈKlʋʋsë ˈbha ˗yö ˗dhö ˈö ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈka ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈgü ˗ee? ˗Ka bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˗nu ˈwo ˗gban ˗a ˗bha ˗kaa draanˈˈ ꞊dedewo, ˗ya ˈgo mü kö ˈka mɛn zii do dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈpë ˈka dho ˗a kë kö ka ˗gɛn ˗yö ˈdho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˈka.

18. ˈMën mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa kë?

¹⁸ Mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈö dho ˈö yö˗ ˈka mɛn zii ˗nu ˗bha, ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈkwa ˗an yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü bhë, ˗kwa ˗an draanˈˈ ˗kplawo. (Fdh. 3:16) Ka mɛn zii ˗kɔ ꞊loo ˈka ˗ee? ˗Kaa ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˈka kë mɛn zii ˈka. ˗Kaa pö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ka ˗kian kö ˈka˗ ˗bha yökë ˈka ˈdho ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˗ya ˈgo mü kö ˈka yökë ka ꞊dhegblü ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗zlanwokɔdhi ˈgü. (Is. 64:8) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈka˗ kë ˗ni ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈka kë mɛn zii ˈka bhë, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha ˗a ˗wɔn ˈgü.