WƆN ˗GƆ 45
ˈˈTAN 138 Mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗gɔ ˗ya ˈˈflʋ̈ ˗an ˗bha ˗sëdhɛ
˗Kwa ˗gleŋ ˈsü ˗klu ˗Zlan ˗bha mɛn ˗nu ˗bha dhiaŋ ˗totaabhasü ˈgü
«Mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii, ˈwaa ˈnën ˈwo ꞊kpɔɔsü ˗ee? Mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗tosɛta kë pinŋdhö, ˈwaa ˈnën ˈö ˈwɔndɔdhe ˈdhö ˗an ˗gɔ ˗ee? »—JOB 12:12.
˗A ˗GƆ
Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔnman ö ˗ta ö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a nu kwa ˗dhɛ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.
1. ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗bha?
MƐN ˈˈpɛpɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗mɛn ˗bha kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗dhioo ꞊va ꞊slɔɔ mɛn zii ˗nu waa kletiɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈö ˗wa kë zii bhë, kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwaa ˗së kwa ˗bha ˈka ꞊dɛɛ. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˗bha, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa bɔ ˈwɔn ꞊vadhɛ ˈgü ˈö ˈwɔngümansü waa ꞊kpɔɔdhɛ ˈdhö ˗an ˗gɔ.—Job 12:12.
2. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?
2 Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ ˗klu ö ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗ta ˈö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faanmën, ˈo ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka. ˗Kwa Moizö, Davi waa Bɔmɛn Zan ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Wo ˈti ˗tosɛta kë ˈˈtʋ̈ŋ do ˈgü, ˈö go mü ˈwɔn ˗nu ˈwo kun ˗an ˈgü bhë ˈwaa kun do toŋtoŋdhö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwo kun kë ˗ni ˈgü zii, ˗wo ˗dhioo ˗dɔ wlüünën ˗nu ˗ta. Mɛn ˗nu ˈwo bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. Zoova ˗yö dhiaŋ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo˗ zë ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗da Biblö ˈgü kwa ˗bha ˈka ꞊dɛɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü kwa ˗kë wlüünën ɛɛnˈˈ mɛn ˈö ˗ya kë zii ˗a ˈka, ˗dhioo ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˈkwa ˗an draanˈˈ, mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a ˈgü. (Wlɔ. 15:4; 2 Tim. 3:16) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho gɔndë zii ˗yaaga ˗bha dhiaŋ ˗totaabhasü ˗wɔn blɛɛˈˈ kö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗a ˈgü.
«Ü ˗DHO ꞊GWËË MÜ PINŊDHÖ»
3. Yö suu ˗mɛɛn ˈö Moizö ˗ya ˗kë Zoova waa ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ?
3 Moizö ˗yö ö ˗de ˗nu Zoova ˗dhɛ ö zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka ö ˗bha ˗tosɛta ˗todhʋ̈sü ˈgü. ˗Yö ˗kun ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn, zakanmɛn, ˈˈsodha ˗gɔmɛn waa ˈsëëdhɛ ˗bɛnzëmɛn ˈka. ˗Yö ˗gleŋ ˗nu ˗sü ˈwɔn ꞊va ꞊dede ˈö bɔ ˗an ˈgü bhë ˗an ˈgü. ˗Yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗bho ꞊dhuëŋdhɛ ˈgü Ezitö ˈö yö ꞊dede ˗a ˈˈɲan ˗yö ˗kpan Zoova ˗bha ˗dhidha ꞊vadhɛ ˗bha. Zoova ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˈö Biblö ˗be ˗blɛɛsü ˈˈsoodhu, Psaume 90 waa 91 ˗bɛnzë. ˈYaa za ˈgü ˈzü ꞊dhɛ Moizö ˈnën Job ˈsëëdhɛ ˗be ˗bɛnzë.
4. De ˗nu ˈö Moizö ˗yö ˗an ꞊faanmën? ˈYö ˈmën ˗kë?
4 Kö Moizö ˗kwɛ ˗ya kë 120 ˗a ga ˗yi ˗ya ˈto ꞊klöö˗, ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗dhɛ kö ˈö ˗an ˗zobo ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗kpan ˗an ˗bha, ˈwo bɔ ˗an ˈgü ˗an ˈka. Mɛn ˗nu ˈwo kun wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü Moizö ˗bha bhë, ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗kpan ˗dhidha ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗kë waa ˗kɔ ˈö ˈwɔn bho ˗a ˈka Ezitömɛn ˈgü, ˗an ˗bha. (Ex. 7:3, 4) ˗Wa ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ˈˈpɛkoo ˈwo bɔ mü, ˈwo˗ yö ˈzü ꞊dhɛ ˗yö Fadhaɔn waa ö ˗bha ˈˈsodha ˗nu ꞊gban ˈgü ˗shiʋ̈. (Ex. 14:29-31) ˈˈTʋ̈ŋ ˈwo kun ˗a ˈka ˈˈyɛ ˗ta bhë ˗a ˈgü, ˗wa ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö wo ˗takpa. (Deut. 8:3, 4) ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa kun mü ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˗wo ˗da ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈˈsanni Moizö ˗yö ga, ˗yö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faanmën. a
5. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Deutéronome 30:19, 20 ˈgü, Moizö ˗wo ˗totaabhasü ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗zogban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
5 ˈMën Moizö ˗ya pö? (Deutéronome 30:19, 20 ˗wo pö.) ˗Yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗zokpɔɔ ꞊dhɛ ˗tosɛta ˗së ˗yö ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü. Zoova ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, ˗wo ˗dho ˗tosɛta ꞊gblɛɛn kë ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü. ˗Ya ˈgo mü, ˗yö ˗kun ˈˈsɛ ˗së ˈö pë ˗nu ˗wo ˗dhi mü ˗a ˈka. Moizö ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˈö˗ pö: «ˈˈKwipö ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈö ka ˈti ˗an dɔ, ˈkɔ ˗nu ˈwo pa ˗sü ˈka pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈö ka ˈti ˗an yökë, ˈˈyi ˗dɔ ˗a ˈgü ˗pë ˗nu ˈö ka ˈti ˗an pɔn, ˗drɔɔn ga waa olivö ga ˗bhlaa ˗nu ˈö ka ˈti ˗an ta, ˗wo mü.»—Deut. 6:10, 11.
6. ˈMën ˗kë ˈö ˗Zlan ˗yö ö ꞊kwaa ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgümɛn ˗nu ˈzü kö ˗wo Izraɛdhömɛn ˗nu ˈkun?
6 Moizö ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗kpɔɔ ˈpö. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊waa˗ pö ˗wo ˗tosɛta kë ˈˈsɛ ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˗an dua ˗mü kö ˗wo Zoova ˗bha ˈˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Ya ˗pö ꞊dhɛ ˗wo wo «˗kɔ ˈˈyɛ ˗tosɛta ˗bha» wo ˈˈtʋ ˗to Zoova ˗bha ˗sü waa «˗klu ˗a ˗bha ˗sü» ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Izraɛdhömɛn ˗nu ˗wo ˗kan Zoova ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ö ꞊kwaa˗ Asidhimɛn ˗nu waa Babidhɔnömɛn ˗nu ˗an ˗zü kö ˗wo ˗an ˈkun ˗wo ˈdho ˗an ˈka ˈˈgan ˈgü.—2 Rois 17:6-8, 13, 14; 2 Chron. 36:15-17, 20.
7. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈö Moizö ˗bha dhiaŋ ˗yö ˗an ˗da kwa ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
7 ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈWɔnman Zoova ˗ta ˗sü ˗yö mɛn ˗dha. ꞊Dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˈwo kun ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈka ꞊klöö˗ ˗an ˈdhö, kwa ˗de ˈpö kwa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈka ꞊klöö˗. ˗A yi ˈyaa mü ꞊gblɛɛn ˈzü kö ˈˈsɛtadhɛ ˗yö kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˈka. (Is. 35:1; Dhu. 23:43) Dügɔmɛn waa ˗zuu yaa ˗nu ˗an ˈgü shiʋ̈ˈˈ ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗. (˗Dhɛ. 20:2, 3) ꞊Sua ˗zlanwo ˗nu ˈti ˗dho kë ˗dhö ˈzü kö ˗wo mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈˈɲan bho ˗Zlan ˈˈpiʋ̈. (˗Dhɛ. 17:16) ˈˈSɛkɔɔnmɛn gbɛ˗ ˈti ˗dho kë ˗dhö ˈzü kö ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈka. (˗Dhɛ. 19:19, 20) ˈWɔnyaakëmɛn ˈbha ˈti ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta. (Ps. 37:10, 11) Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo dho kë mü bhë, ˗wo ˗dho Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗yadeflëëgüsü ˗dho kë mü ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˈko ˗kë, ˈwo ˈdhaŋ˗ bho wo ˈko ˈˈdhiʋ̈. (Is. 11:9) ˗Yö ˗dho kë ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ꞊dede ˈka! ˗A ˈbha ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ˈyö ˗tɔ ˈkwa ˈwɔnman Zoova ˗ta, kwa ˗dho ˈto ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta ˗toëpö ˈka.—Ps. 37:29; Zan 3:16.
8. ˗Tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho bhë, ˗yö kwa ꞊dhegblü do ˈö kun bɔmɛn ˈka Aflikö ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Zudö 20, 21)
8 ˈKwa kwa ˗zota ˗kplawo ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo ˗kë kwa ˈka, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈkwa ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta. (Zudö 20, 21 ˗wo pö.) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö˗ ˗kë ˈkwa ˈkozë kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka. Kwa ꞊dhegblü do ˈö kun bɔmɛn ˈka Aflikö ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗yö ˗kun ˈkozë ˗ni ˈgü ö ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˈka. ˗Ya ˗pö: «ˈDhɛ ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˈpë dho n ˈˈkan ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ꞊slɔɔ ˗sü ˗bha ˗yö nu ˗ni ˈgü n ˗gɔ, a n ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈa ˈkozë ˗a ˈka, ˈa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ꞊dedewo. ˗A ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, n ˗kɔ ˗yö ˗dho ˈö ˗ʒiö ˗a ˗gɔ.»
«ˈWƆN ˈˈPƐPƐ ˗DHO DHI Ü ˗GƆ»
9. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu Davi ˗ta ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü?
9 Davi ˗kun ˗gblüdë ˗tiaandhö do ˈka. ˗Yö ˗kun ˈˈtanbhomɛn, ˗kwɛzlanbhomɛn, ˗gblügɔnmɛn waa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn ˈka. ˗Yö ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü. ˗Kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˗gblüdë Saidhö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ zë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kun ö ˗de ˗bin ˗ni ˈgü. ꞊Taabha ˈdhɛ Davi ˗yö ˗kë ˗gblüdë ˈka, ˗a gbö Asalɔn ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ˗gblüdëdhɛ ˈkun ˗a ˗gɔ, ˈö Davi ˗yö ꞊duëë kö ˈya ˗dho ö zë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun nu ˗ni ˈgü ˗a ˗ta, ˈö yö ꞊dede ˈö ˈwɔn yaa ˗nu ˗kë, Davi ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈö dho ˈö yö˗ ˈka ˗a ga ˗yi ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö: «Davi bha n dhɔɔbhaamɛ ˗mü.» Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˈˈtʋ to Davi ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗bha.—Këw. 13:22; 1 Rois 15:5.
10. ˈMën ˗kë ˈö Davi ˗yö ˗dhioo dɔ Sadhomɔn ˈö dho yö ö ꞊ʒiaan ˈgü bhë, ˗a ˗ta?
10 ˗Dhioo ˈö Davi ˗ya dɔ ö gbö Sadhomɔn ˈö dho kë ˗gblüdë ˈka ˗a ꞊ʒiaan ˈgü bhë ˗a ˗ta, ˗kwaa ˗ga. Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ wlüünën ˈö bhë ˗a ˗bha kö ˗yö ö ˗dhɔkë ˗kɔ ꞊dede ˗ya, ˗ya ˈgo mü kö ˗yö ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ. (1 Chron. 22:5) Yö ꞊va ꞊dede ˗kun dɔ ˗sü ˈka Sadhomɔn ˗kɔ ˈka, ˈö ˗bhawɔn kun Zoova ˗bha kö ˗yö ö ˗takun ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˈka. ˈMën Davi ˗ya pö ˗a ˗dhɛ? ˗Kwaa ˗ga.
11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Rois 2:2, 3 ˈgü, ˗dhioo ˗mɛɛn ˈö Davi ˗ya dɔ Sadhomɔn ˗ta? ˈYö ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö Sadhomɔn ˗ya ꞊slɔɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
11 ˈMën Davi ˗ya ˗pö? (1 Rois 2:2, 3 ˗wo pö.) Davi ˗ya ˗pö ö gbö ˗dhɛ ˗ya kë ꞊dhɛ ˗ya ö ˈˈtʋ ˈto Zoova ˗wo ˗bha, ˗wɔn ˗nu ˗dho ˗ɲan ˗a ˗gɔ ˗a ˗bha ˗tosɛta ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈö ˈwɔn ˗nu wo dhi Sadhomɔn ˗gɔ ꞊dedewo ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈. (1 Chron. 29:23-25) ˗Yö ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˗së ˗dɔ, ˈö Biblö ˈsëëdhɛ ˗be ˈbha ˗nu ˗bɛnzë. ˗A ˈtɔ ˗yö ˗bhɔ ˗a ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ waa˗ ˗bha ꞊bhɔɔ ˗wɔn ˈgü. (1 Rois 4:34) ˈˈKɛɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Davi ˗ya pö ˗a ˈka ˗a ˈdhö, Sadhomɔn ˗ya ˈwɔnman Zoova ˗ta ˗kplawo ˗yö ˗dho ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ. ˗Wëëwɔn ˈö ˗kë ˈyö ˗tɔ ꞊taabha ˈdhɛ Sadhomɔn ˗yö ˗kë zii, ˗yö ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˈˈdhiaa ˗yö ˗go Zoova ˈgü ˈö ꞊kpɔɔdhɛ ˈti ˈto ˗a ˗gɔ, ˈö ˈti ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊kɔɔn ˗dhɔkaadhe waa ˈwɔndɔdhe ˈgü.—1 Rois 11:9, 10; 12:4.
12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü Davi ˗bha dhiaŋ ˗nu ˈgü?
12 ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈWɔnman Zoova ˗ta ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗ɲan mɛn ˗gɔ. (Ps. 1:1-3) ˈˈKɛɛ Zoova ˈti˗ pö ö ˗dho kwa gba ꞊bhɔɔ waa ˈtɔbhɔdhe ˈka ꞊dhɛ Sadhomɔn ˈdhö. ˈKwa ˈwɔnman ˗a ˗ta ꞊ʒiaan, ˗yö ˗dho kwa gba ꞊kpɔɔdhɛ ˈka ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗së ˗nu ˗ʒian ˗ta. (Prov. 2:6, 7; Zak. 1:5) ˗A ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ kwa ˗bha yö, ꞊klaŋ ɛɛnˈˈ trʋʋˈˈ ˗nu ˗bha ˗së ˈka. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈwo˗ ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗bha ˈwëëga ˈkun ˗kɔ dɔ. ˈKwa˗ ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗yö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗to ö ˗wɛɛ ˈgü ˈö dho kwa gba ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a ˈka. (Prov. 2:10, 11) ˗Ya ˈgo mü, ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˗dho kë kwa ˗gɔ, ˈö kwaa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.
13. ˈMën Kamɛnö ˗takun ˈö˗ ˗bha ˗tosɛta ˗yö ˗kë ˗së?
13 Kamɛnö ˈö Mozanbikö ˗ya ˗ga ꞊dhɛ ꞊klaŋ ꞊gblɛɛn kë ˗sü ˈnën dho ö ˗bha ˗tosɛta kë ˗së. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗dho nivɛsite ˈö ˈkɔ ˈˈbin ˈsü ˗sü ꞊klaŋkë. ˗Ya ˗pö: «Pë ˈa kun ˗a draanˈˈ ˗ni ˈgü bhë, ˗a ˗dhɔ ˗kun n ˈgü ꞊dedewo. Kɛɛ ˗yö n ˗man ˈˈtʋ̈ŋ waa n ꞊faan ˗sü ꞊dedewo. ˈÖ sü ˈˈlɛlɛ 7 waa minitö 30 ˗bha dhiapiʋ̈ ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka ˈˈlɛlɛ 6 ˗bha ˈˈdooka, a ˗kun ꞊klaŋkɔɔdhö. ˗Dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˗kë n ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗ ˈö yaa Zoova yi ˗bha ˗mlɛɛn ˗gɔ ˗yö ˗ya ꞊zɔɔ ˗sü ˗bha. A ˗to mü ˈa˗ yö ꞊dhɛ a ˗kun yökë ˗ni ˈgü ˗gɔmɛn ꞊plɛ ˗dhɛ.» (Mat. 6:24) ˗Yö ꞊bhɛɛ ˈwɔn ˈö kun ˗a ˗ta bhë ˗a ˗wɔn ˈgü ˈö pë ˗nu ˗mɛɛn kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ˈpö. ˗Ya ˗pö ˈzü: «ˈDhɛ mɛn zii ˗nu waa n dhe ˈwo ˗dhioo ˗sɛŋbɔ ˗nu dɔ n ˗ta, a ˗kan ˗dho nivɛsite ˗sü ˗bha ˈa ˗ya Zoova ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yökë ˗sü ˗bha. A˗ ˗yö ꞊dhɛ pë ˗së ꞊dede ˈnën ˈa n ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha bhë, ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈdhö dhi ˗sü ˈka ˗a ˗wɔn ˈgü.»
14. Dhiaŋ suu ˗mɛɛn ˈö Moizö waa Davi ˈwo to kwa ˗gɔ?
14 Zoova ˗dhɔ ˗yö Moizö waa Davi ˗an ˗kë ꞊dedewo ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˈwɔnman ˗a ˗ta ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗kë ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo ˈto wo ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗klu Zoova ˗bha ˗sü ˈka. ˗Kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ, ˗wo mɛn ˗nu ˗zokpɔɔ ꞊dhɛ ˗wa ˈˈkan Zoova ˗bha, ˗an ˈˈdhiaa ˗dho ˈgo ˗a ˈgü ˈö pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˈwii dho ˗an ꞊slɔɔ ꞊dɛɛ. ˗An ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗wo ˗së ˈpö kwa ˗bha ˈka. ꞊Taabha ˈdhɛ ˗kwɛ këŋ ꞊va ˗yö ˗ʒiö, Zoova ˗dhɔkëmɛn do ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗klu ˗a ˗bha ˗sü ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ kwa ˗bha ˈka.
«ZUƲ̈GBLÜDHI ˗WƆN ˈÖ ˗DHO KË ꞊VA KÖ ˗YÖ ƷIÖ˗ ˈKA ˗A ˗TA, ˈYAA ˗DHÖ»
15. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö Zan ˗yö bɔ ˗an ˈgü ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü?
15 Zan ˗kun Yesu Klito ˗bha bɔmɛn dhɔɔbhaasü ꞊dede ˈka. (Mat. 10:2; Zan 19:26) ˗Yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗kë Yesu ˈˈpiʋ̈ ˗zlanwopösü ˈgü ˈö Yesu ˗bha ˗dhidha ˗nu yö, ˈö to ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗Yö ˗kpan Yesu ˗bha kö ˗wa zë ˗ni ˈgü, ˈö ˗kpan ˗a ˗bha ˈzü kö ˗ya ˈgo ga ˈgü. ˗Yö ˗zlanwokɔdhi ˗bha ˗dadhiʋ̈sü ˗yö ˈpö. ˈDhɛ «ˈwuntaɔsë ˈö bhë ˈwo˗ ꞊blɛɛ mɛ ˈbhee˗ ˈplɛsɛn ˈwo ˈkpongtaa zö ˗an ˗dhë,» Zan ˗ya ˈwɔn ˗dɔ.—Kodh. 1:23, NTBL.
16. De ˗nu ˈwo Zan ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö ˗an ˗bɛnzë bhë, ˗an ꞊trɔɔn ꞊slɔɔ?
16 Kö Zan ˗ya ꞊gwëë ˈˈpinŋdhö ˗a ga yi ˈyaa mü ꞊gblɛɛn ˈzü, ˗Zlan ˗yö ˗bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta kö ˗yö ö ˈˈDhiwo ˗bɛnzë. (˗Dhɛ. 1:1) ˗Yö Naɔn ˗së (ˈsëëdhɛ) do ˗bɛnzë, ˈö ˈsëëdhɛ ˗be ˗yaaga ˈˈwɛɛ ˈbha ˗bɛnzë ˈzü. Zan ˗yö ö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗yaaga ˗bha ˗naan ˗bɛnzë ˈö˗ bɔ kletiɛn ˈö kun ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha, ˈwo˗ ˗dhɛ Gausö bhë ˗a ˗dhɛ. ˗A ˗dhɔ ˗kun Zan kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo ˈö˗ ˗dhɛ ö ˗bha ˈnën. (3 Zn. 1) ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗ya ˈˈkan Gausö ˗bha, kletiɛn ꞊va ˈbha ˈwo to bhë ˗an ˗dhɔ ˗kun Zan kë ˗ni ˈgü ˈpö. ˈSëëdhɛ ˗nu ˈö gɔndë zii ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˗ya, ˗yö kletiɛn ˈˈpɛpɛ ˗nu ꞊faanmën ˈö dho ˈö yö ˗a ˈka kwa ˗bha ꞊dɛɛ.
17. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 3 Zan 4 ˈgü, ˗mën ˈö nu zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ˈka?
17 ˈMën Zan ˗ya ˗bɛnzë? (3 Zan 4 ˗wo pö.) Zan ˗ya ˗pö ö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ö ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈwɔnman Zoova ˗ta ˗sü ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ö ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˗yaaga ˗bha ˗naan ˗bɛnzë ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü kö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ꞊sua ꞊klaŋwo ˗nu ˗pɛn, ˗wa ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpɛkoo. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ‹˗a mɛ ˈbha ˗nu ˗wo ˈˈta ˗sü tɛanwɔn ˈˈgblʋʋ ˗ta, ˈwo Zoova ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˈwo ˗a ˈgü ˗ta sü.› (2 Zn. 4, 6) ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova waa Zan ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.—Prov. 27:11.
18. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗an sü Zan ˗bha dhiaŋ ˗nu ˈgü?
18 ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗Klu Zoova ˗bha ˗sü ˗yö mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. (1 Zn. 5:3) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗a ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ kwa Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi bhë, ˗yö kwa ˗de ˈpö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. (Prov. 23:15) Pë ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ˈkwa ˈˈkan ˗an kë ˗sü ˗bha, ˈkwa Zoova ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗yö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. ˈˈKiö ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü ˈpö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi. (Dhu. 15:10) ˈˈKlʋʋbhɔdhe waa ˈgüdandhe ˗nu ˗wa nu kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗ta ˗wa bɔ ˗an ˈgü, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈzü. (2 Tes. 1:4) ˗Ya ˈgo mü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Dügɔmɛn ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˈö˗ ˈgü dho shiʋ̈ˈˈ ˗a ˈka bhë, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi, ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha.
19. ˈMën kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Dhasɛdhö ˈö˗ pö ˈö ˗gban mɛn ˗nu ꞊klaŋkë gagade ˈka ˗sü ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
19 ˈKwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊klaŋkë Zoova dɔ ˗sü ˈka, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ˈzü ꞊dedewo. Dhasɛdhö ˈö Dhepiblikö Dominikɛnö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ꞊klaŋkësü kö ˗yö kwa ˗bha ˗Zlan Zoova dɔ bhë, ꞊bhlëëwɔn ˈkpii˗ ꞊dede ˗mü. ˗Yö ö ˗zota mɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊klaŋkë Zoova dɔ ˗sü ˈka, ˗an ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö: «Mɛn ˗nu ˈa ˗an ꞊klaŋkë ˈman ˗an yö kö ˗an ˗bha Zoova ˗dhɔ ˗yö da ˗ni ˈgü ˈˈdhiʋ̈, ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta bho ˗ni ˈgü ˈˈgblʋʋ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwo kë ˗a ˗dhɛ ˗së, n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dedewo. ˗A ˗de ˗ʒiaan, n ˗zo ˗yö ˗bhɔ n ˈgü ˈa dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈa ˗an ꞊klaŋkë bhë ˗a ˈka.»
˗KWA ˈWƆN ˗SË ꞊SLƆƆ ˗KLU ˗ZLAN ˗BHA ˗MƐN ˗NU ˗BHA DHIAŊ ˗TOTAABHASÜ ˈGÜ
20. ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈö kwaa Moizö, Davi waa Zan ˈwo bhɔ kwa ˗gɔ ˈkwëë˗?
20 Moizö, Davi waa Zan ˗wo ˈti ˗tosɛta kë kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈwo kun ˗an ˈgü waa kwa ˗bha ˗nu ˈwaa do. ˈˈKɛɛ kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˈwɔn ꞊vadhɛ ˗bhɔkwëë. ˗Wo ˗kun ˗Zlan ꞊dede ˗dhɔkë ˗ni ˈgü ˈpö ꞊dhɛ kwa ˈdhö. ˗Wo ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈwo wo ˗zoyö ˗a ˗dhɛ ˈö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka. Pë do ˈö bhë, ˈyö ˈkwa˗ ˗kë. ꞊Dhɛ ˗an ˈdhö ˈzü ˗yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa Zoova ˗wo ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗yö ˗dho ˈdhuëë˗ ꞊va ꞊dede ˈkpɔ kwa ˗bha.
21. ˈKwa ˈto Moizö, Davi waa Zan ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈwɔnman Zoova ˗ta, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an ꞊slɔɔ?
21 ˗Kwa ˈto ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu ˈwo kun ꞊kwɛŋzü bhë ˗an ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha ˈö kwa ˗takun. Kwa ˗dho ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn kë ˈˈsɛ ˗ta yö. ꞊Ii, kwa ˗dho «꞊gwëë mü pinŋdhö.» (Deut. 30:20) ˗Ya ˈgo mü, kwa ˈˈdhiaa ˗bha ˗kë kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈö dho ˈwɔn ˗së ꞊dede kë kwa ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü ˗sü ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi.—Efɛ. 3:20.
ˈˈTAN 129 ˗Kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˈdho ˗a ˈka
a Izraɛdhömɛn ꞊vadhɛ ˗nu ˈwo ˗kpan Zoova ˗bha ˗dhidha ˗nu ˗bha ꞊weeyi ˗zɔɔndhö ꞊bhaa bhë ˈwii ˈto wo ˈˈɲaan kö ˗wo ˗kpan ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ, ˗a ˗bha. (Nomb. 14:22, 23) Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗kwɛ ˗yö sü 20 ˗bha ˈö dho ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗an ˈtɔ kun ˗ya ˈsü ˈka bhë ˗wo ˗dho ga ˈˈyɛ ˗ta. (Nomb. 14:29) ˈˈKɛɛ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗kwɛ ˗yö kun 20 ˈka ˗wo ˗to wo ˈˈɲaan. Ʒozue, Kalɛbö Dhevi ˗bha ˈnën ˗nu waa mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo Zuudɛn ga ˗kan ˈwo ˗da ˈˈsɛ ˗së ˈö bhë ˗a ˈgü.—Deut. 1:24-40.
b PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗: ꞊Kwaa ˈgü: Davi ˗yö ˗dhioo ˗totaabhasü dɔ ˗ni ˈgü ö gbö Sadhomɔn ˗ta. ˗Kɔ ˗së ˈgü: Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo Zoova ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ꞊trɔɔn yö ˗ni ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˗nu ˗bha ꞊klaŋ ˈˈdhiʋ̈.