1-2. Kwa ˗da ˈö Zoova ˗ya wo kö pë ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˈgbɛ bhë, ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö˗ ˗kë kwa ˗dhɛ?

 ZOOVA ˗yö kwa ˗da kö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ pë ˗nu mɛn ˗dhɛ ˗sü ˈgü. (Këw. 20:35) ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wa gbɔɔdhe kë kwa ˗gɔ ˈyaa kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ˗ee? ˗Abin. Gbɔɔdhe ˗kë kwa ˗gɔ ˗sü ˈö bhë ˗yö mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˈˈKɛɛ ˗ya kë ꞊dhɛ kwa ˈnën ˈkwa pë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ˈgbɛ. Gagade ˈka Zoova ˗bha kwa ˗da ˗kɔ ˈö bhë, ˗yö ˗së ꞊dedewo. ˈMën ˗kë?

² ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗da ˗a ˈka bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa ˗mɔn kwa ˗de ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˗dadhiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈkwa pë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kplawo, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ꞊dedewo. Zoova ˗bha kwa ˗da ˗kɔ ˈö bhë ˗a ˈwɔn ˈyaa kwa ˈkun ˗ee?—Ps. 139:14.

3. ˈMën ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Zoova ˗yö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan ˈka?»

³ Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ pë ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi ˈgbɛ. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a pö ˈö˗ wo ˈzü ꞊dhɛ Zoova ˗yö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan ˈka» bhë, kwa˗ ˈgüman ˗së ˈka. (1 Tim. 1:11) Zoova ˈnën ˗tɔ mɛn ˗blɛɛsü ˈö pë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, «kwa ˗bha ˗tosɛa kë ˗sü waa˗ kwa ˗bha ˗pa diëë ˗sü ˗nu waa˗ ˈpë ˈö ˈkwa˗ ˈka ˗a ꞊gban˗ ˗go yö ꞊në˗ ˈgü.» (Këw. 17:28) ˗Ya ˈgo mü, «pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗ya ꞊slɔɔ ꞊dhɛ gbaɔdhe ˈdhö bha,» Zoova ˈnën nu ˗a ˗dhɛ.—Zak. 1:17.

4. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˗dadhiʋ̈?

⁴ Mɛn ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ gbɔɔdhe ˗kë mɛn ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈgü. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗to Zoova ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka. (Efɛ. 5:1) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho Zoova ˗bha pë ˗nu mɛn ˗˗nu dhɛ ˗sü ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Ya ˈgo mü ˈkwa ˈwɔn ˗së kë mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗wo ˈti kwa ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kwa ˗dho ˗a yö ˈpö. ˈWɔn ˗nu ˈwo bhë ˗wo ˗dho kwa ˗blü pë ˗nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˗bha ˗kplawo, ˈwo kwa ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˗dadhiʋ̈.

 ˗KWA ˈˈGBLÜSË KË MƐN ˈˈWƐƐ ˗NU ˈKA ꞊DHƐ ZOOVA ˈDHÖ

5. ˗Mën ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an nu kwa ˗dhɛ?

⁵ Zoova ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö ˈˈgblü ˗yö ˗së? ˗Kwaa ˈwɔnzuan ˈbha ˗nu ˗ga. Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan ˗bhɔ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊bhɔɔmɛn ˗nu ˈka, ˈpë kwa ˗bhawɔn yö ˗a ˗bha Zoova ˗ya ˗nu kwa ˗dhɛ. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗bhöpë ˗nu, sɔ ˗nu waa wɔdhɛ ˗nu ˗wo kë kwa ˗gɔ. (Ps. 4:8; Mat. 6:​31-33; 1 Tim. 6:​6-8) Zoova ˗bha pë ˗nu kwa ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ dosɛnŋ ˗a dua ˗mü kö ˗ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗ee? ˗Abin toŋtoŋdhö! ˈYö ˈmën ˗kë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈˈsa?

6. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü Matiö 6:​25, 26 ˈgü?

⁶ Zoova ˗yö kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan ˗bhɔ ˈyö sü ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗Kwa Yesu ˗wo ˈö Matiö 6:​25, 26 ˈgü ˗bhë ˗a ˗ga. (˗A ˗wo pö.) ˗Yö ˈwɔnzuan ˗nu ˗sü ˗dapë ˗nu ˗bha. Yesu ˗ya ˗pö ˗mannën ˗nu ˗bha: «ˈWaa pë ta kö ˗wa pö ꞊dhɛ ˗wo ˗dho ˗a ˈˈkan, ɛɛnˈˈ ˗an ˗bha ˗bhöpë ˗lo ˗a ˈgü ˗kɔ ˈyaa ˈdhö.» ˗A ˈdhɛ pö ꞊taabha, ˗kwaa ˗ga. ˗Ya ˗pö: «ˈˈKɛɛ ka Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗yö ˗bhöpë ˗nu ˗an ˗dhɛ.» Yesu ˗yö ˗an dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈö˗ pö: «Ka ꞊bhlëë ˈyaa ˈkpii˗ ˈyaa ʒiö ˗a ˈka wo ˗zë ˗an ˗ta ˗ee?» ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö go ˗a ˈgü? Zoova gbamɛn ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka wü ˗nu ˗ta. ˗Ya kë ꞊dhɛ Zoova ˗yö wü ˗nu ˈˈdhi ˗gba, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kwa ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ ˈpö. ꞊Dhɛ ˈnëndë ˗tiaandhö ˈdhö, Zoova ˗yö ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈdhi ˗gba ˗dhɔ ˈgü.—Ps. 145:16; Mat. 6:32.

7. ˗Kɔ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗mɛɛn ˈkwa dho ˈto ˗a ˈka Zoova ˗bha ˈˈgblüsë ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁷ ꞊Dhɛ Zoova ˈdhö, ˗dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗blü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bhawɔnyëëpë ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa˗ ˈsuaan ˗bho ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗bhawɔn ˗yö ˗bhöpë ɛɛnˈˈ sɔ ˗bha ˗ee? Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ˗ta kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan bhɔ. Pë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈˈtee ˈˈgbɩɩ˗ ˗bha ʒiö ˗sü ɛɛnˈˈ ˈˈyi ˗bha pa ˗sü ˗nu ˈdhö bhë ˗wa kë, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ wo ˈˈgblü ˗yö ˗së. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ Korona virisö ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗bhöpë, sɔ waa pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗gblü wo ꞊dhegblü ˗nu ˈö pë ˈyaa ˗an ˗gɔ ˗an ˗ta. ˗A mɛn ꞊vadhɛ ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗da kwa ˗bha yö ˈö kë ˗ni ˈgü ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˗a ˗dhɛ wo ˗bha gbɔɔdhe ˗nu ˈka. ˗An ˗bha gbɔɔdhe ˗nu ˗wa ˗kë ˈö ˈkwa ˈwëë˗ ꞊slɔɔ kö ˈkwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗an ˗takun ˗dhɛ ꞊gban ˈgü. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ pë ˈö Eblö 13:16 ˗ya pö ˈnën ˈwo˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˈwo ˈˈgblü ˗së ˗kë. ˗Ya  ˗pö: «Ka ˗zʋ ˈya ˈdho bhɔ ka ˈko ˗ta ˗kun ˈwɔn ˗nu ˈgü ˗sü waa˗ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˈka. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈˈsaa˗ suu ˈdhɛ ˈö bha ꞊në˗ ˈˈdhia ˗yö ma [˗Zlan] ˈgü.»

8. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ꞊faan nu kwa ˗dhɛ? (Fidhipö 2:13)

⁸ Zoova ˗yö ꞊faan ˗nu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈö˗ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö bhë ˗a ˈbha ˗nu ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗dhɛ. (Fidhipö 2:13 ˗wo pö.) ˈKa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ yi do ˈka kö ˗yö ka gba ꞊faan ˈka kö ˈka ˗gban ˈgüdandhe ˗gɔ ɛɛnˈˈ kö ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈkun ka ˗bha ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö ka ˈgü kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha yi ꞊gban ˈka. ˗Ya kë ꞊dhɛ ꞊faan ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ka ˗slɔɔ, kö ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka pë ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö yö ˈka˗ pö ˈpö. ˗Ya ˗pö: «N ˗kɔ ˗yö ˗mɔɔ ˈwɔn ˗nu bha˗ ꞊gban kë ˗sü ˗bha ˈˈdhʋ̈ n Dëmɛ ꞊në˗ ˈsaa˗ ˈgü, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ yö ꞊në n gba˗ ˗faan ˈka.»—Fdh. 4:13.

9. Kwa ˗dho ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kwa ꞊faan ˈsü ˈkwa ˈwɔn ˗së kë ˗a ˈka? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

⁹ ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö kwa ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ꞊faan nu ˗a ˈka mɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ꞊faan nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Zoova ˗ya ˗kë ˗a ˈka ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kwa ꞊faan sü ˈö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗a ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa kletiɛn ˈö ˗ya kë zii ɛɛnˈˈ ˈö ꞊niɔnsü ˗a ˗bha ˈkɔɔdhɛ ꞊baa ɛɛnˈˈ ˈkwa˗ ˗bha pë ˗nu dhɔ ˗a ˗dhɛ. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈsɩ ˗yö kwa ˗dhɛ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˗kun ˗së ˗sü waa˗ baaˈˈ ˗sü ˈgü. ˈKwa kwa ꞊faan ˈsü kö pë ˗nu ˈwo bhë ˈkwa ˗an kë, kwa ˈwɔn ˗së ˗kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈwo to ˗an ˗dhɛ.

10. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën kwa ˈˈdhiwo ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën kwa ˈˈdhiwo ˈka. Mɛn ˈbha ˈö ˈka ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈka˗ ꞊faanmën ˗a ˈˈnuɛ bho ˗sü ˈka ˗a ˗bha yö ˗bha, ka ˗zo ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö˗ ˗bhawɔn ˈdhö ˗zogbandhe ˗bha, ka˗ ˗dɔ ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗ka pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗a ˗mɛn ˗ya yö ꞊dhɛ ka ka ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈgü. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka ˗wo ˗a ˗dhɛ, ˈka˗ ˗dhɛ telefɔnö ˈˈdhiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈka nɔɔn˗ bɔ ˗a ˗dhɛ. Ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈya ˗dho ˈˈtɛ ˈpë ˈka dho ˗a pö ˗a ˗wɔn ˈgü. Dhiaŋ ˈö ˈka˗ zë ˗dhɔkaadhe ˈgü bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë pë ꞊dede ˈö kwa ꞊dhegblü ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˗yö ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha ˗a ˈka.—Prov. 12:25; Efɛ. 4:29.

11. Zoova ˗yö ö ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ Zoova ˗yö kwa ˗gba ꞊kpɔɔdhɛ ˈka. Zakö ˗ya ˗pö: «꞊Ya kë ˈzü ꞊dhɛ ˈˈyaaki ˈyaa ˈmɛ ˈö˗ ˗bha ꞊ya kë ka kpö ˈgü, ˗a ˗mɛ ˗yö bhɛaˈˈ [˗Zlan] ˗dhɛ ˗a  ˗wɔn ˈgü, ꞊ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ˗a ˗mɛ gba ˈˈyaaki ˈka. [˗A] ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ ˗a ˗bha gbaɔ ˗sü bha [ . . . ] ˗ya ˗wo ˗kɔ ˗wo ˗dhɛ ˗bha ö zuëˈˈ ˈˈpuu ˈka.» (Zak. 1:5) Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ö ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ ˈto ö ˗de ˗gɔ. ˗Ya ˗nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˈpö. Zakö ˗ya ˗pö ˈzü kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗ya mɛn gba ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, «ˈyaa˗ wo ꞊döng ˗sü ˈka,» ɛɛnˈˈ «zuëˈˈ ˗to ꞊taama ˈka.» ˈYaa˗ ˈˈpiʋ̈ toŋtoŋdhö kö ˈkwa kë kwa ˗de ˈgü ˈya ö ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan kö ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka.—Prov. 2:​1-6.

12. Kwa ˗dho kwa ˗bha ꞊kpɔɔdhɛ nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˈYö kwa ˗de ˈpö ꞊wɛ? Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ꞊kpɔɔdhɛ nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗ee? (Ps. 32:8) Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗wo ˗bɔ pë ˗nu ˈwo ˗an dɔ ˗an ˗ta ˈwo mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa mɛn ˗dɛɛ ˗nu ˗kian ˗zlanwopösü ˗bha. Mɛn zii ˗nu ˗wo mɛn zii ˗kɔ ꞊löö ˗nu waa kwa ꞊dhegblü gɔɔn˗ ˗nu ˈö ˗wa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗an ˗kian kö yö ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗wo ˗an kë. ˗Ya ˈgo mü mɛn ˗nu ˈwo ˈkɔ dɔ ˗sü waa ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗dhɛ dɔ ˗së ˈka bhë, ˗wo kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗kian yökë kwa ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˗dhɛ ˈgü ˗sü ˗bha.

13. Kwa ˗dho ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ꞊kpɔɔdhɛ nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˈKwa˗ pö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗kian, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ˗yö ꞊kpɔɔdhɛ ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˈka. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kwa dua ˗mü kö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ꞊draan ˈkwa ˗an ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˈka. ˈKwa ˗dho ˈˈsuʋ̈ mɛn ˗nu ˗bha ˗yö kwa ꞊ʒiaan ˈgü ˗sü ˗gɔ kö ˈkwa kwa bo ˈpë ˈkwa˗ dɔ ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈka. Ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa ˗dho ˗a pö: «Mɛn ˈbha ˈti n ˗kian! A˗ ˗draan n ˗de ˈˈpiʋ̈, yö ˗de ˈpö ˗ya kë ˈˈdhʋ̈.» ˈWɔn yö ˗kɔ suu ˈö bhë ˈyaa ˗së Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊zinŋgü. Pë ˈö ˈkwa˗ ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗kian ˗sü ˈö ‹kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka.›. (1 Tes. 2:8) Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ‹˗wo ˗mɔɔ mɛ ˈˈwɛɛ ˗bha ˗nu ꞊klang kë ˗sü ˗bha ˈpö.› (2 Tim. 2:​1, 2) Kö ˈkwa ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa ꞊kpɔɔdhɛ nu kwa ˈko ˗dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, kwa ˗bha zuʋ̈niidadhe ˗dho ˗dadhiʋ̈ ˗kplawo.

MƐN ˗NU ˈTI KWA ˈˈNUƐ BHO, ˈMËN ˈKWA DHO ˗A KË?

14. ˈKwa ˈˈgblüsë kë mɛn ꞊vadhɛ ˈka, ˗ya kë ꞊shiöŋ ˈmën ˈwo˗ ˗kë?

¹⁴ ˈKwa ˈˈgblüsë kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗wo ˗to mü ˈwo kwa ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈsëëdhɛ bɔ kwa ˗dhɛ ˈwo kwa ˈˈnuɛ bho ɛɛnˈˈ ˈzü ˈwo˗ ˗kë ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü. (Kodh. 3:15) ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ꞊dedewo.

15. ˈKwa ˈˈgblüsë kë mɛn ˗nu ˈka ˗wo ˈti kwa ˈˈnuɛ bho, ˈmën kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka?

¹⁵ Gagade ˈka, mɛn ˈbha ˗nu ˈti ˗dho kwa ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˈkwa˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗a ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ, kwa ꞊faan ɛɛnˈˈ kwa ꞊slɔɔpë ˗nu sü ˈö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗an ˈka, ˈˈkɛɛ ˈö ꞊taabha ˈwo ˈwɔn ˗nu ˗kë kwa ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈpë kwa ˈti ˈwɔn ˗së kë ˗an ˗dhɛ do ˗a ˈdhö. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö zuʋ̈gblüdhi ˈya ˗dho ˈgo kwa ˗gɔ ɛɛnˈˈ kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈya ˗dho kë ˈˈdhiʋ̈˗? ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˈö ˗kë Këwɔn ˗nu 20:35 ˈka bhë ˗a ˈgü. Zuʋ̈gblüdhi ˈö ˈkwa˗ ꞊slɔɔ pë ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü bhë, ˈyaa ˈsü ˗kɔ ˈwo˗ yö ˗a ˈka ˗a ˗bha. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ pë ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˈti kwa ˈˈnuɛ bho. ˗Mën ˗nu ˈwo dho kwa ˗takun? ˗Kwaa ˈbha ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ.

16. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa pë nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ zuʋ̈gblüdhi ˈka ˗kplawo?

¹⁶ ˗Kwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wa ˈˈnuɛ ˗bho ɛɛnˈˈ ˈwi˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗kplawo. (Mat. 5:​43-48) ˗Ya ˈˈplüün ˗bho kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ ‹ˈkwa ˈwɔn ˗së kë dosɛnŋ ˈkwa  ˈdho˗ ˈka,› kwa «꞊trɔɔn˗ ˗dho kë ˈkpii˗ dhang˗ ˈgü.» (Dhu. 6:35) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, mɛn ˗nu ˈti kwa ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˈö ˈkwa˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗a ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈya ˗dho kë kwa ˗dhɛ ˈya˗. ˗Kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗dho kwa ꞊saan nu ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈyö sü ꞊dhɛ kwa «pë ꞊gbaɔ˗ zuëniida ˈka.»—Prov. 19:17; 2 Ko. 9:7.

17. ˈMën ˗wɔn ˈgü ˈö ˈkwa pë nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ? (Dhukö 14:​12-14)

¹⁷ ˈPë ˈkwa dho ˗a kë ˈzü kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈkwa pë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈyö ˗tɔ Yesu ˗wo ˈö Dhukö 14:​12-14 ˈgü bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëe ˈgü ˗sü. (˗A ˗wo pö.) ˈWɔn ˗së ˗kë mɛn ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗bha ˗yɛ ˈzü kë ˗an ˗dhɛ ˗sü ˈö bhë, ˈyaa ˈya˗. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ ˈkwa pë nu mɛn ˗dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗a ˗mɛn ˗ya ˗yɛ ˈzü kë kwa ˗dhɛ, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˗dhioo ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa ˈˈgblüsë ˗kë mɛn ˈö˗ ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗yɛ ˈzü ˗kë kwa ˗dhɛ ˗sü ˗bha, ˗a ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi, ˈyö sü ꞊dhɛ kö kwa ˈto ˗ni ˈgü Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˈgo mü mɛn ˗nu ˗wo ˈti kwa ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˈkwa˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗a ˗bha, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi ˗kplawo.

18. ˈMën ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈkan ˗a ˗bha? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹⁸ ˈKwa ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn ˗së kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˈwaa˗ dɔ. (1 Ko. 13:7) Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈti kwa ˈˈnuɛ bho, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈkwa˗ pö: «Mɛn ˈˈnuɛ bho ˗dhɔ ꞊dede ˈnën ˈyaa ˗an kë ɛɛnˈˈ ˗an ˗zo ˈnën bhɔ ˗ee?» ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈnën ˗an ˗wɔn ˈgü ˈö wo ˈti kwa ˈˈnuɛ bho. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈwo˗ ˗kë ˗an ˗dhɛ ˗yö ˗an ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo, mɛn ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗yö mɛn ˈbha ˗nu ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ˗ya kë ꞊dhɛ wo ˈnën ˈwo mɛn ˗nu bho ˗kpla ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈkwa pë nu ˗an ˗dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an ˈˈtʋ̈ŋ sü. ˈˈKɛɛ kö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kë kwa ˈgü, ˗zotakɔ yaa ˈti ˗dho kë kwa ˗gɔ ˗an ˗bha. Kwa ˗dho pë nu ˗an ˗dhɛ zuʋ̈gblüdhi ˈka.—Efɛ. 4:2.

19-20. ˈMën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa pë nu mɛn ˗nu ˗dhɛ, ˈkwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹⁹ ˗Kwa kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa. ˗Gblüdë Sadhomɔn  ˗ya ˗pö: «˗Bhö ü ˗bha ˈbluu˗ ˗zuö ˈˈyi ˗ta, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ꞊va ˗ya ʒiö ü ˗dho ˗kpan ˗a ˗bha ˈzü.» (Eccl. 11:1) ˗Wo ˗nu ˈwo bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗wo mɛn ˗nu ˈˈnuɛ ˗bho kö «˗dhɛkpaɔyi ꞊va ˗ya ʒiö.» Pë ꞊dede ˈö ˗kë kwa ꞊dhegblüdhe do ˈka, ˈyö bhë.

²⁰ ˗A ˗kwɛ ˗ya ʒiö ꞊va ˈö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗bha dhebɔ do ˗yö ˈsëëdhɛ bɔ kwa ꞊dhegblüdhe ˈö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗dɛɛ ˈgü ˗a ˗dhɛ, ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ˗yö ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha. ˈDhɛ ˗kwɛ ˈˈsaaga ˗yö ˗ʒiö, ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˗a ˗gɔ ˈö˗ pö: «Ü ˗zo ˗ya bhɔ, ˈˈkɛɛ a˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ pö ü ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈbha n ꞊faanmën ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈. Ü ˗bha ˈsëëdhɛ ˈü˗ bɔ n ˗dhɛ, ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë n ˗dhɛ ꞊dedewo. Biblö ˈˈɲan ˈö kun ˗a ˈgü ˗yö ˗pa n zuʋ̈ˈˈ ˈka, n ˗zo ˈti bhɔ ˗a ˈka toŋtoŋdhö.» a ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö bɔ ˗an ˈgü, ˈdhɛ ˈö ö bo ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˈka, ˗ya ˗pö: «ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗yö ˗kun n ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈa n ˗kɔ bho pë ˈˈpɛpɛ ˈgü, ˈa ˈˈkan ꞊ʒianwo Zoova ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈman n ˗zota Biblö ˈˈɲan ˈü˗ bɔ n ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, ˗yö ꞊faan ˗nu n ˗dhɛ kö ˈa ˈdho ˈˈdhiʋ̈ Zoova ˗dhɔkë ˗sü ˈka.» ˗Ya ˗pö ˈzü: «Pë ˈbha ˈö dho n ꞊faanmën ˗kwɛ ˈˈsaaga ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˈti kë ü ˗bha ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a ˈka, ˈyaa ˈdhö.» ˗Kɔ ˈö ˈˈpian do ˈˈpiʋ̈ ˗maankëmɛn ˗bha dhebɔ ˗yö ˗kë ˗a ˈka ö ˗de ˈgü ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈgü «kö ˗kwɛ ꞊va ˗ya ʒiö,» ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü! Kwa ˗de ˈpö, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˈˈnuɛ bho ˈwɔn ˗së ˈö ˈkwa˗ ˗kë ˈö˗ yi ˗ya ꞊gwëë ˗a ˗bha.

21. ˈMën ˗kë ˈkwa dho pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto Zoova ˗bha ˈˈgblüsë ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo?

²¹ ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊klöö˗ yö ˗a ˈdhö, Zoova ˗yö kwa ˗da kö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ pë ˗nu mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü. ˈKwa ˗mɔn kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗takun ˗sü ˗bha, ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˈYö ˗wa kwa ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˈpö ˈö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈö kwa pë nu ˗a ˗dhɛ ˗yö kwa ˈˈnuɛ ˗bho ɛɛnˈˈ ˗yö ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˈyö ˗sü ꞊dhɛ ˈkwa ˈwɔn ˗së kë. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ nu, «ˈˈsɩ ˗yö Zoova ˗dhɛ kö ˗ya ˈdhɛ ˗ʒiö mü ˗a nu kwa ˗dhɛ.» (2 Chron. 25:9) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗dho kwa ꞊saan ꞊va nu ˗kplawo! ˗Ya ˈgo mü Zoova ˗ya ˈwɔn ˗së kë kwa ˗dhɛ, pë ˗së ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈka ˈyaa ˈdhö yö ˗mü. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈto kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗a ˗bha ˈˈgblüsë ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo.