1. ˈMën ˗kë ˈö Zoova ˗yö ˈkosüsü ˗ya?

 ZOOVA ˗yö «zuʋ̈gblüdhi ˗Zlan» ˈka, ö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö kö ˈkwa kë zuʋ̈gblüdhi ˈgü. (1 Tim. 1:​11, NWT) ˗Yö gbɔɔdhe ꞊va ꞊dede ˗nu ˈwo dho kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗an ˗nu kwa ˗dhɛ. (Zak. 1:17) Gbɔɔdhe ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ ˈkosüsü. Gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗an ˗bha ˈkosü ˗yi ˈka, ˗wo wo ˗wo ˗bhö ꞊dhɛ wo ˗dho ˗a ˗dhɔ kë wo ˈko ˈka, ˈwo wo ˈko ꞊bhlëë ˗ya ˈö go mü ˈwo wo ˈko kun ˗së. Kö dhegɔndë waa ö ˗bha dhebɔ ˗wo ˗dhɔ ˗zɔn wo ˈko ˗dhɛ ˗kplawo, ˗an ꞊gban ꞊plɛ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dho dhi.—Prov. 5:18.

2. ꞊Dɛɛ, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö dhegɔndë ꞊vadhɛ ˗nu ˗wo wo ˗bha dhebɔ ˗nu sü ˗a ˈka?

² ˈˈKɛɛ ˗wëëwɔn ˈö mü ˈyö ˗tɔ ˈkosümɛn ꞊vadhɛ ˈwo wo ˗wo ˗bhö wo ˈko ˗dhɛ wo ˗bha ˈkosü ˗yi ˈka bhë, ˈwaa˗ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, zuʋ̈gblüdhi ˈyaa kë ˗an ˗gɔ. Mɛn ˈˈdhɛkësü ˗kɔlokota ˈö ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü ˈwo˗ ˗dhɛ OMS bhë ˗ya ˗pö ꞊dhɛ dhegɔndë ꞊vadhɛ ˗nu ˗wo wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˗man, ˈwo ˈˈdhiwo yaa pö ˗an ˗dhɛ ˈö ˈwaa ˗dhɔ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˗ʒianwo. Dhegɔndë suu ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊bhlëë ˗ya ö ˗bha dhebɔ ˗bha mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈, ˈˈkɛɛ ˗wa kë wo do ˈka ˈö˗ sü ˈya˗. Dhegɔndë ꞊vadhɛ ˗nu ˗bha mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗wɔn ˈgü ˗an ˗bha dhebɔ ˗nu ˗wo ˗kë wo ˗de ˈgü ˈya˗.

3. ˈMën ˗kë ˈö dhegɔndë ˈbha ˗nu ˗wo wo dhebɔ sü ˈya˗?

³ ˈMën ˗kë ˈö dhegɔndë ˈbha ˗nu ˗wo wo ˗bha dhebɔ ˗nu sü ˈya˗? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗an dë ˗kun ˈˈvaanvan ˗an dhe ˈˈpiʋ̈, ˗a ˗wɔn ˈgü ˗wa ˗ga ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗yö ˗së. Mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗an ˗bha wɔkɔ ˈgü, gɔɔn˗ dua ˗mü kö ˗ya ˗zɔn ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ ˈkɔdë. Gɔɔn˗ ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˈti ˗an draanˈˈ ˗kɔ ˗mɔn ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha ˗sü ˈka. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˗de ˈpö ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˗wo mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗kplawo bhë, ˈwaa dhebɔ ˗nu ˈsü ˗së. ˗Ya ˈgo mü ꞊klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˗wa ˗pö ꞊dhɛ Kolona virisö ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, gɔɔn˗ ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo ˗ya ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ wo ˗bha dhebɔ  ˗nu ˗ta ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ gɔɔn˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ö ˗bha dhebɔ ˈˈklʋʋbhɔ.

4. ˈMën dhegɔndë ˗nu dho kë wo ˈsuan˗ ˈka ˗a ˗gɔ? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁴ Dhegɔndë ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka bhë ˗an dua ˗mü kö ˗wo kë wo ˈsuan˗ ˈka ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zotakɔ ˗gɔ. a ˈMën ˗kë? ˗A ˗gɛn do ˈnën ˗tɔ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗zotakɔ ˈnën ˗an ˗blü ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈwo kun Wlɔmö bhë ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ‹ˈwa ˈdho wo ˗dɩ ˗da ꞊dɛɛ ˈgü ˗mɛ ˗nu ˈˈpiʋ̈.› (Wlɔ. 12:​1, 2) ˈDhɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗yö ˈsëëdhɛ ˈö bhë ˗a bɔ ˗an ˗dhɛ kö ˗wa kë kletiɛn ˈka ˗a ˗kwɛ ꞊va ˗ya ʒiö. ˈˈKɛɛ Pɔdhö ˗wo ˈö bhë ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˈwo kun ˗an kpö ˈgü mü ˗wo ˗kun ˗klu ˗sü ˈka wo ˗bha wɔkɔ zii ɛɛnˈˈ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˗zotakɔ ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗an ꞊faanmën kö ˗wo wo ˈˈtakɔ waa wo ˗zotakɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ. ˗Dhioo ˗nu ˈwo bhë ˗wö ˗gban ˈpö dhegɔndë ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ꞊dɛɛ ˗an ˗bha. ˗A ˗wëëwɔn ˈö kun mü ˈyö ˗tɔ ˈwɔn yö ˗kɔ suu ˈö bhë ˗yö ˗kun kletiɛn ˈbha ˗nu ˗gɔ, ˈwo kun ˈˈvaanvan wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈. b ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö dhegɔndë ˗nu ˗wo wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈsü ˗a ˈka? Dhɛɛˈˈ ˈö bhë kwa ˗dho ˗a ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.

5. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 1 Piɛɛ 3:7 ˈgü, ˗kɔ ˗mɛɛn ˈö dhegɔndë dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ö ˗bha dhebɔ ˈkun ˗a ˈka?

⁵ ˗Bhö 1 Piɛɛ 3:​7, NTBL ˗wo pö. Zoova ˗ya ˗pö dhegɔndë ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo wo ˗bha dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. Dhegɔndë ˈö ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya bhë, ˗yö ˈˈgblüsë ˗kë ˗a ˈka, ˈö ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˗kɔ ˈö dhegɔndë ˗nu dho wo bha dhebɔ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈka kwa ˗dho ˗a yö. ˈˈKɛɛ ˗a züdɔdhɛ ˈgü, ˈˈtakɔ ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ dhegɔndë ˈyaa ö ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya ˗kwaa ˗ga.

˗KA ˈˈKAN PË ˈÖ DHO KA ˗BHA DHEBƆ ZUƲ̈ˈˈ ˗GI ˗A ˗BHA

6. Dhegɔndë ˗nu ˈwo ˈˈvaanvan wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë, Zoova ˗yö ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kolɔsö 3:19)

⁶ ˈˈVaanvandhɛ ˗kë ö ˗bha dhebɔ ˈˈpiʋ̈ ˗sü. ˈˈVaanvandhɛ suu ˈˈpɛpɛ ˗san ˗yö Zoova ˗kë. (Ps. 11:5) Dhegɔndë ˗nu ˈwo ˈˈvaanvan wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˗san ˗yö Zoova ˗kë ꞊dedewo. (Mal. 2:​16, Kolɔsö 3:19 ˗wo pö.) ˈKwa ˗dhɛ ˗ga ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˗bha Biblö ˈˈɲan ˈö ˗kë 1 Piɛɛ 3:7 ˈka bhë ˗a ˈgü dhegɔndë ˈti ö ˗bha dhebɔ ˈkun ˗së, waa ˗Zlan ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˗dho shiʋ̈ˈˈ. Zoova ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ʒianwo kö ˈö ö ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˗bha.

7. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Efɛzö 4:​31, 32 ˈgü, ˈˈdhiwo suu ˗mɛɛn ˈö dhegɔndë ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈˈkan ˗a ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˈzü «ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ ˈgüman ˗së ˈka» ˗bha.)

⁷ ˈˈDhiwo yaa ˗pö ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗sü. Dhegɔndë ˈbha ˗nu ˗wo ˈwɔn ˗blɛɛ ˗naanzuëëdhe ˈka wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö ˗an ˈˈdhiwo ˗nu ˈdhö ˈya˗. ˈˈKɛɛ ‹mɛ ˈö ꞊gblaa gbla mɛ ˗nu ˗ta, ˈö ˈsi ˗nu bho mɛ ˗nu ˗gɔ, ˈö ˈdhi ˗wo ˗ya mɛ ˗nu ˗bha› bhë, ˗a ˗san ˗yö Zoova ˗kë.› c (Efɛzö 4:​31, 32 NTBL ˗wo pö.) Zoova ˗yö ˈwɔn ꞊gban ˗man. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo wo do ˈka, ˗kɔ ˈö dhegɔndë ˗yö ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka ö ˗bha dhebɔ ˈˈpiʋ̈ bhë Zoova ˗yö ö ˈˈtʋŋ ˗kë ˗a ˈgü. Dhegɔndë ˈö˗ ˈˈdhiwo ˈdhö ˈya ö ˗bha dhebɔ ˈˈpiʋ̈ bhë ˗yö waa˗ ˗nu wo ˗bha ˈkosüsü waa ˗Zlan wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗shiʋ̈.—Zak. 1:26.

8. Zoova ˗yö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë?

⁸ Mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü. Zoova ˗yö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗san ˗ya  ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, dhegɔndë ˈö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga bhë ˗yo waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗shiʋ̈, ˈö ꞊bhlëë bho ö ˗bha dhebɔ ˗bha. d Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö dhegɔndë ˗yö ˈto ˗klu ˗sü ˈka ö ˗bha dhebɔ ˗bha ö këwɔn ˗nu waa ö ˗zotakɔ ˗nu ˈgü. Yesu ˗ya ˗pö ꞊dhɛ gɔɔn˗ ˈö dhebɔ ˈˈwɛɛ ˗ga, ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˗yö bhɔ ˗a ˗bha bhë kö ˗ya ˗da ˗a ˈˈpiʋ̈ «ö zuʋ̈ˈˈ ˈgü.» e—Mat. 5:​28, 29.

9. ˈMën ˗kë ˈö dhegɔndë ˈö ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ö ˗bha dhebɔ ˗ta ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü gü bhë, ˗a ˗san Zoova ˗kë?

⁹ ˈˈGbɩɩdhɛ ˗wɔ ö ˗bha dhebɔ ˗ta ˗sü kö ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗yö kë do. Dhegɔndë ˈbha ˗nu ꞊waa˗ pö waa wo ˗bha dhebɔ ˗nu wo ˗bha sɛɛˈˈ ˗yö kë do, ˗wo ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗an ˗ta kö ˈˈslö ˗nu ˈwo dho ˗an ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ɛɛnˈˈ ˈwo dho ˗a kë kö ˗an zuʋ̈ga ˗yö zadɔ ˗an ˗bha kö ˈwo˗ kë ˗an ˈka. ˈWɔn kë ˗kɔ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗san ˗yö Zoova ˗kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö dhegɔndë ˈö˗ ˗bha dhebɔ ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗ya ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ꞊bhlëë ˗ya. (Efɛ. 5:​28, 29) Dhegɔndë ˈö kletiɛn ˈka ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗ni ˈgü ö ˗bha dhebɔ ˗ta ɛɛnˈˈ ˗yö ˈˈvaanvandhɛ kë ˗ni ˈgü ˗a ˈˈpiʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗ni ˈgü ꞊wɛ? ˗Yö ˗dho ö ˗zotakɔ waa ö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu bho ˈˈgblʋʋ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

DHEGƆNDË ˗DHO ˈˈKAN ˈˈTAKƆ YAA ˗NU ˗BHA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

10. Dhegɔndë ˗nu ˗dho ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ ˈMën dho dhegɔndë ˗takun kö ˗yö ˈˈkan ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ö ˗bha dhebɔ ˗ta ˗sü ˗bha? ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ö ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˈti dhe ˈsü, dhegɔndë ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗gleŋ sü ˗kɔ ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë ˗a ˗bha ˈwo wo ˗zokë wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Efɛ. 5:25) ˗Gleŋ ˈö dhegɔndë ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa ˈsü ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu sü ˗a ˈka waa ˗kɔ ˈö dhiaŋzë ˗a ˈka ˗an ˗dhɛ, ˗kwa ˗an ˗ga.

11. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Yesu ˗yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ˗a ˈka ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈?

¹¹ Yesu ˗yö ˈˈgblüsë ˗kë ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˈka ˗kplawo, ˈö ˗an ꞊bhlëë ˗ya. ˗Yö ˈti ˈˈdhiwo yaa pö ˗an ˗dhɛ ɛɛnˈˈ ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗an ˗ta do. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗kun ˗a ˗gɔ, ˗yö ˈti˗ kë kö ˗wo kë wo ˗de ˈgü ˗bhaasü ɛɛnˈˈ kö ˗wo ˈˈsuʋ̈ ö ˗gɔ. ˗Yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ꞊ʒiaan ˈö yökë ˗an ˈˈdhiʋ̈. (Zan 13:​12-17) ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: ‹˗Ka ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˈa ka ꞊klaŋ kë. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ a dhɔŋsü, ˈö ˈmaan n ˗de ˈsü ꞊va. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈ a ˗dho ꞊faan ˗dɛɛ nu ka ˗dhɛ.› (Mat. 11:​28-30) Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ Yesu ˗yö ö ˗de ˗sü ˈˈtɩtɩ. ˗Desütɩtɩsü ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kë ˈˈtëëtë ˗sü. ˗A ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ꞊ʒiaan ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗kɔ ˗yö ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha. ˗Wa ˈwɔn ˗shiö ˗a ˗dhɛ, ˗yö ö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈö ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔnŋ ˗bha.

12. Yesu ˗kun dhiaŋzë ˗ni ˈgü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² Yesu ˗yö ˗bɔ ö ˈˈdhiwo ˗nu ˗ta ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zogban, ˈö ˗an ꞊faanmën. ˈYaa kun ˈˈdhiwo yaa pö ˗ni ˈgü ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ. (Luk. 8:​47, 48) ˗A ˗de ˗ʒiaan ˗dhɛ ˈö˗ ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo ˈˈsi bho ˗a ˗gɔ, ˈwo˗ ˗shiödhɛwɔn ˗kë ‹ˈyii˗ ˗yɔ bɔ ˈˈsi ˈka.› (1 Piɛ. 2:​21-23) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, Yesu ˗yö ö ˗ta ˗yö ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ ˗sü ˗bha ˈö dɔ ö ˈˈdhi ˈˈtun. (Mat. 27:​12-14) ˈWɔnzuan ˗së ꞊dede ˗mü dhegɔndë ˗nu ˗bha ˈka.

13. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 19:​4-6 ˈgü, dhegɔndë ˗dho «˗klu ö ˗bha dhebɔ ˗bha» ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)

¹³ Yesu ˗ya ˗pö dhegɔndë ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈto ˗klu ˗sü ˈka wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˗bha. ˗Yö ˗gban ö Dë ˈˈDhiwo ˗ta ˈö˗ pö ꞊dhɛ dhegɔndë dua ˗mü kö ˗yö «˗klu ö ˗bha dhebɔ ˗bha.» (Matiö 19:​4-6 ˗wo pö.) Glɛkö ˗wo ˈö ˗kë «˗klu» ˈka bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «꞊nënŋ ˈkwëësü.»  ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗dhɔ ˈö dhe waa ö ꞊gɔɔn ˗an ꞊zinŋgü bhë ˗a dua ˗mü kö ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ ˈpë ˗waa ˗an ˗klu ˈkwëë˗ ˗a ˈdhö. ˗A mɛn do ˗ya pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ö ˈˈtɛɛdo ˈka, ˗kɔ ˈwo˗ ˗bha ꞊plɛ ˗wo ˗dho saanˈˈ ˈsü. Gɔɔn˗ ö ˗bha dhebɔ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo bhë, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈˈkan mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü ˗bha. ˗Yö ˈto mü kö ˗a «ˈˈɲan ˗yö ʒiö pë ˗nu ˈö ˗an ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˗an ˗ta.» (Ps. 119:37) ꞊Dhɛ Zɔbö ˈdhö, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈya ˗dho dhebɔ ˗ga ˗kɔ yaa kë.—Job 31:1.

14. Gɔɔn˗ ˗ya pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ö ˗bha dhebɔ ˈka, ˈmën dho ˗a kë kö ˗yö waa ö dhebɔ waa Zoova wo ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗gɛn ˗gban?

¹⁴ Gɔɔn˗ ˈö ö ˗bha dhebɔ ˗man ɛɛnˈˈ ˈö ˈˈdhiwo yaa pö ˗a ˗dhɛ bhë ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˈbha ˗nu kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö waa ö ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ Zoova ˗an ꞊zinŋgüdhɛ kë ˗së. ˈMën dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya kë? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ ˈwɔn yaa ˗nu ˈö ˗an ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗an dɔ ˗sü. ˈWɔn yaa ˈö˗ ˗kë ɛɛnˈˈ ˈˈdhiwo yaa ˈˈpɛpɛ ˈö˗ pö, Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ˗a ˈgü. (Ps. 44:21; Eccl. 12:14; Ebl. 4:13) ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈˈkan ˈˈdhiwo yaa ˗pö ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗sü ˗bha kö ˗yö ö ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ. (Prov. 28:13) ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˗bhawɔntodhe ˗dhɛ ö ˗bha dhebɔ waa Zoova ˗an ˗gɔ. (Këw. 3:19) ˗A dua ˗mü ˈpö kö ˗ya pö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗yö ö ˗takun kö ö ˗zotakɔ ˗nu, ö ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu waa ö ˈˈdhiwo ˗nu ˈwo bhë ˈö ˗an bho ˈˈgblʋʋ. (Ps. 51:​10-12; 2 Ko. 10:5; Flp. 2:13) ˗A ˗yiishiö ˗bha ˗naan ˈö dho ˗a kë ˈyö ˗tɔ ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈto ö ˗bha bhɛɛwo ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö ˈˈkan ˈˈvaanvandhɛ waa ˈˈdhiwo yaa ˗nu ˗bha. (Ps. 97:10) ˗A ˈˈsoodhu ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗takundhe ˗mɛɛn mɛn zii ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü. (Zak. 5:​14-16) ˗A ˈˈSɔɔdo ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ˗a dua ˗mü kö pë ˗nu ˈö dho ˈˈkan ˗an ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗a ˗kɔ ˈya ˗dho ˗da ˈwɔn yaa kë ˗sü ˈgü bhë ˗yö ˗an ˈsuan˗ bho. Pë ˈˈsɔɔdo ˗nu ˈkwa ˗an yö bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö kö ˗wo dhegɔndë ˈö mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗a ˗takun. Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ˗a ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü kö ˗yö ö ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ bhë ˗a ˗bha. (Ps. 37:5) ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈkan ö ˗kɔ ˗bho pë ˗nu ˈwo bhë ˗a ˈgü ˗sü ˗bha, dhegɔndë dua ˗mü kö ˗yö ˈwɔn ˈˈwɛɛ ˈbha kë. ˗A dua ˗mü ˈzü kö ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ö ˗bha dhebɔ ˗bha. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 KA ˗DHO ꞊BHLËË ˗YA KA ˗BHA DHEBƆ ˗BHA ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?

15. Dhegɔndë ˗dho ˗dhɔ ˗zɔn ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗kɔ kë ꞊dhɛ?

¹⁵ ˗Ka ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ.  Kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈdhö dhi ˗sü ˈka ˗an ˗bha ˈkosüsü ˈgü bhë ˗wo wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ yi ˈˈpɛpɛ ˈka kö ˈwo ˗dhɔ ˗zɔn wo ˗bha dhebɔ ˗nu ˗dhɛ. (1 Zn. 3:18) Dhegɔndë ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhɔ ˗zɔn ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ, ˗a ˗kɔ kun ˗sü ɛɛnˈˈ ˗wü ˗a ˗bha ˗sü ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈsëëdhɛ bɔ ˗a ˗dhɛ telefɔnö ˗ta ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ «ü ˗dhɔ ˗ya n ˈkun» ɛɛnˈˈ «ˈkwa˗ man ü ˈˈpiʋ̈?» ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈsëëdhɛ bɔ ˗a ˗dhɛ ˈö˗ ˗ya ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ˗kë ꞊dedewo. ꞊Yaa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya ꞊bhlëë ˗ya ö ˗bha dhebɔ ˗bha, ˗ya wo ˗bha ˈkosüsü ˗gɛn ˗gban.

16. ˈMën ˗kë ˈö dhegɔndë dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö ö ˗bha dhebɔ ˗wɔn ˗së blɛɛˈˈ?

¹⁶ ˗Kaa pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˗yö ka ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Dhebɔ ˈö˗ gɔɔn˗ ˗ya sü ꞊va bhë, ˗ya yö ꞊dhɛ ö ꞊bhlëë ˗yö ˗dhö ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˗së. ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ ˗a ˗pö ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗sü ˈö ꞊dhɛ ˗a ˗bha ö ˗takun ˗sü ˈö ˈwɔn ˗nu ˈgü bhë, ˗yö ö ˗dhɛ ˗së. (Kol. 3:15) Dhegɔndë ˗ya ö ˗bha dhebɔ ˗wɔn ˗së blɛɛˈˈ ꞊dedewo, ˗a ˗bha dhebɔ zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˗së, ˈö˗ yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ö ꞊bhlëë ˗ya.—Prov. 31:28.

17. Dhegɔndë ˗dho ꞊bhlëë ˗ya ö bha dhebɔ ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ Ka ˈˈgblü ˗yö kë ˗së, ˗ka ka ˗bha dhebɔ ꞊bhlëë ˗ya. Dhegɔndë ˈö˗ ˗bha dhebɔ ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë, ˗ya ˗sü ꞊va ˈö ˗a ˗dhɔdhɔɔ. ˗Yö ö ˗bha dhebɔ ˗sü ꞊dhɛ gbɔɔdhe ˗së ꞊dede ˈö Zoova ˗ya ˗kë ö ˗dhɛ ˗a ˈdhö. (Prov. 18:22; 31:10) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈˈgblüsë ˗kë ˗a ˈka, ˈö˗ ꞊bhlëë ˗ya ˈzü ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈka. ˗A dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü ˗wɔn ˗nu kë, ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ˗a ˗ta ɛɛnˈˈ kö pë ˈö dho ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈto ꞊zlöö ˗ya kë ˗a ˈka. f Gɔɔn˗ waa ö ˗bha dhebɔ ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗yö kë ˗ni ˈgü do, ˗a dua ˗mü kö ˈpë dho ˗dhi ˗ya ˗a zuʋ̈ga ˗bha ˗yö ˈˈkan ˗a ˗bha ˈpö.—Këw. 24:16.

18. ˈMën dhegɔndë ˗nu dho wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗wa kë? (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën « ˗Kɔ ˗yiishiö ˈö dhegɔndë dho ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈka ö ˗bha dhebɔ ˗bha» ˗a ˗bha.)

¹⁸ Dhegɔndë ˗nu, ˗kaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ˈˈpɛpɛ ˈka˗ kë ˗ni ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈka˗ ˗zɔn ka ˗bha dhebɔ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ka ˗an ꞊bhlëë ˗ya bhë, ˗yö Zoova zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˗Ka ka ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈka ˗an ꞊bhlëë ˗ya ka ˈˈtakɔ ˈgü, ˈka ˈˈgblüsë kë ˗an ˈka, ˈka˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë. ˈKa ꞊bhlëë ˗ya ka ˗bha dhebɔ ˗nu ˗bha, ka ˗dho ka ˗bha pë ˗wɔngbɩɩsü ˗takpa: ˗Kaa Zoova ka ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ ˗dho ˈto ö ˗wɛɛ ˈgü.—Ps. 25:14.