'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 3

De ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü?

De ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü?

1. ˗Mën ˈö ˗kë ˈwo ˗zlanwo zii ˈgümɛn ˗nu ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn ˗tɔn ˈka?

˗ZLANWO zii ˗nu ˈwo mɛn tii ˈˈsɛ ˈgü, ˗wa ˈgümɛn ˗nu ˗bha ˗zoyödhe ˗zɔn ˗tɔn ˈka. ˗Zlan ˈö ˗kë ˗zuu ˈkpiisü ˈö˗ ˈˈpii ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈka bhë, ˈyö˗ ˗tɔn ˗tënŋ ꞊taa. ˗A ˗zlanbɔ ˗nu ɛɛnˈˈ ˗zuu ˗nu ˈwo ˗kë ˗Zlan ˗bha yökëmɛn ˗nu ˈka, wo ˈnën ˈwo˗ ˗tɔn ˈkwlëkwlë ˗dhɛ ˗nu ˗bha. ꞊Ya ˈgo mü ˈyö yö ˗an ˈˈbheman ˗nu ˈwo ga, ˈö ˗an ˗zo ˈdhö ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, ˈö ˗an ˗kɔ ˈdhö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗wɔn ˗nu ˈgü ˗an ˗bha. ˗A ˗tɔn ˗gɛnpiʋ̈dhɛ ˈgü, ˗zuu ˈsɛɛn˗ ˗nu ˈwo ˗kë: ˗dhidhakëbhapë ˗nu, ˗dɛbɔbhapë ˗nu waa dükëbhapë ˈka, ˈyö ˈwo mü.

2. Mɛn tii ˗nu ˗bha ˈˈgɔɔn do bha ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗zlanwo zii ˗kɔ ˗yö ˗zlanwo ˗nu ˗bha dedewo.

2 ˗Zoyödhe zii ˗nu ˈwo bhë, ˗an pinŋ˗ ˗yö ˗zlanwo ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo mɛn tii ˈˈsɛ ˈgü ˗an ˗bha ꞊dedewo. ˗An ˗bha ˈˈgɔɔn do ˈˈbha ˗ya ˗pö: ˗Da ˗zlanwo ˈgü ˗sü ɛɛnˈˈ ˈˈmɔɔn˗ ˈsëë˗ bho ˗sü ˈyaa ˈkwa kiɛɛkan kwa dë ˗nu ˗bha wɔkɔ ˗bha.

3. Gagade ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˗bha, kwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ ˈˈmɛn?

3 Mɛn tii ˗nu ˗bha ˗zlanwo zii ˈö bhë gagade ˗ya ˈgü ˗ee? Gagade ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü ˗an ˗bha, Biblö ˗ya ˗wɔn ˗blɛɛ.

Zoova, ˗Zlan ꞊dede

4. ˗Mën ˈö mɛn tii ˗nu ˗bha ˗zlanwo ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ꞊vadhɛ ˗nu ˗wo ˈdhö do ˗a ˗bha?

4 Mɛn tii ˗nu ˗bha ˗zlanwo ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ꞊vadhɛ ˗wo ˗yö do ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˗dhö, ˈö yö ˈnën pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta. Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ “˗zlan ˗nu ˗bha ˗Zlan waa dëmɛn ˗nu ˗bha Dëmɛn, ˗Zlan ˈkpii˗, ˈˈpiigbɩɩsü, ˈö ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ ˗mɛn ˈka.” (Deutéronome 10:17) ˈˈMɔɔnsëëbhomɛn ˗nu ˗de ˈpö, ˗wo wo ˗zo ˗yö ꞊dhɛ ˗Zlan ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta ˗yö dosɛnŋ. ꞊Klaŋgɔmɛn Geoffrey Parrinder ˗ya ˗pö ˗zlanwo zii ˗nu ˈwo mɛn tii ˈˈsɛ ˈgü ˗an ˗bha ꞊dhɛ: “Mɛn tii ˗nu ꞊vadhɛ wo ˗zo ˗yö ˗Zlan dosɛnŋ ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta, ˈö ˗kë mɛnbhɩɩdhe waa ˗zlanbɔ ˗nu dë ˈka, ˈö yö ˈnën pë ˈˈpɛpɛ ˗da, ˗a ˗dhɛ.”

5. ˗Zlan ˗dhɛ ˗kɔ ˈbhaa ˈtɔ ˗mën?

5 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗zo ˗yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˗yö ˗pɛn ˗sü ˈka, mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa gagade ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗a dɔ ˗së ˈka. ꞊Wa˗ pö ˈwo mɛn ˈbha dɔ, ˗wa züdɔ ˗a ˈtɔ dɔ ˗sü ꞊nën˗ ˗ta. ˗Zlanwo ˗nu ˗wo ˈyaa do ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Zlan ˈtɔ ˗bha ˗a ˈgü. Kletiɛn ˗nu ˗wa ˗dhɛ ˗Zlan. ˗A ˗zë ˈtɔ ˈka ˗wo ˈö bhë ˗a ˈklɔɔ˗ ˈtɔ “ˈˈPii ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va dë.” ˈˈMɔɔnsëëbhomɛn ˗nu ˗wa ˗dhɛ Ala. ˈMɛn ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ ˗ta, ˗a ˗dhɛ ˗kɔ ˈö ˗zlanwo zii ˈgümɛn ˗nu ˗wa ˗dhɛ ˗a ˈka bhë, ˗yö ˗sü ˈmɛn ˈdhö ˗a ˗wo ˗bha. John S Mbiti ˗yö ˈtɔ waa˗ ˗zë ˈtɔ ˈka ˗wo ˈwo ˗ʒiö 500 ˗ta, ˈwo ˗Zlan ˗dhɛ ˗a ˈka mɛn tii ˈˈsɛ ˈgü, ˗an ˗bhüöö ˗ya ˗a ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˈwo˗ ˗dhɛ Concepts de Dieu en Afrique (angl.) bhë ˗a ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Yoruba ˗wo ˈgü (Nigeria ˈˈsɛ ˈgü), ˗wo ˗Zlan ˗dhɛ Olodumare. Kikuyu ˗wo ˈgü (Kenya ˈˈsɛ ˈgü), ˗wa ˗dhɛ Ngai, ˈö ˈwo˗ ˗dhɛ Unkulunkulu Zulu ˗nu ˗wo ˈgü (Afrique du sud).

6, 7. ˗Zlan ˈtɔ de? Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 ˈWɔn ˈö ˗gban ˗a ˈtɔ ˗bha bhë, ˗Zlan ꞊dede ˈö ˗bha ˗pö ˗a ˈgü ꞊dhɛ? ˈDhɛ ˈö ˗Zlan ˗ya pö Moizö ˗dhɛ ˗yö ˈdho Izraɛdhö ˗mɛn ˗nu bho Ezitö bhë, Moizö ˗ya dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈö˗ pö: “꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈman ˈdho Izraɛdhö ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈, kö ˈa˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ, ‘Ka ˈˈbheman ˗nu ˗bha ˗Zlan ˈnën n bɔ ka ˈˈpiʋ̈,’ kö ˗wa pö ˗a ˈtɔ de? A ˗dho ˗a pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ?”—Exode 3:13.

7 Zoova ˗ya ˗yɔ ˗bɔ ˈö˗ pö: “Pë ˈü ˗dho ˗a pö Izraɛdhö ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˈyö yö, ‘Zoova ka ˈˈbheman ˗nu ˗bha ˗Zlan [...] ˈnën n bɔ.’ N ˈtɔ ˈnën bhë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, mɛn ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗dho nu, ˗an ˗zo ˗bo n ˈka ˗pë ˈnën bhë.” (Exode 3:15) ˗Zlan ˈtɔ Zoova ˈö Biblö ˈgü, ˗wo ˗ʒiö 7.000 ˗ta. ˈˈKɛɛ Biblö ꞊dhiëëtamɛn ˈbha ˗nu ꞊wa˗ bho mü, ˈö ꞊wa “˗Zlan” ɛɛnˈˈ “Dëmɛn” ˗ya ˗a ˈˈgblʋʋ ˈgü.

8. Zoova ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ˗a ˗dhɛ ˗së, ˗mën ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë?

8 Zoova ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Zuu ˗mü ˗a ˈka, ˗a ˈˈpii ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, ˈö˗ ˈtɔ ˈdhö ˈkpii˗. ˗Gblüdë ˈkpii˗ ˈö˗ ˗zɔn ˈka ˗mɛn ˈyaa ˈdhö yö ˗mü. (Deutéronome 6:4; Isaïe 44:6) Zoova ˗ya ˗pö Moïzö ꞊dhɛ : “ Maan, Zoova ü ˗bha ˗Zlan, ˗a ˗Zlan ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˗klü ˈö ˗bha, ö ˗dhɔkësü ˈka˗ ˈka.” ˈKwa˗ pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü, ˈkwa˗ pö ˈkwa kë Zoova ˗dhɛ ˗së, kwa dua ˗mü kö ˈkwa yöö dosɛnŋ ꞊nɛn ˗dhɔkë. ˈYaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa pë ˈˈwɛɛ ˈbha ɛɛnˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗dhɔkë.—Exode 20:3-5.

Yesu Klito, ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗Gɔdhiʋ̈mɛn

9. ˗Mën ˈö ˗kë ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ Yesu waa Zoova ˗an ˗duɛɛ ˈyaa do?

9 ˈWɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha mɛn ˗nu ˗wo ˈyaa˗ ˈgü do ꞊dɛɛ. Kletiɛn ˗nu ꞊va wo ˗zota ꞊dhɛ ˗Zlan “ˈˈSlʋ̈ʋ̈slʋ̈” ˈö ö ˈkoodhö ˗yaaga, ˗a ˈˈpian do ˗mü Yesu ˈka. ˈˈKɛɛ Biblö yö ˈti˗ pö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö mɛn ˗yaaga ˈö ꞊nënŋ ˗sü ˈka ˈkwëë˗ ˗a ˈka. Ɛɛnˈˈ yö ˈti˗ pö ꞊dhɛ Yesu waa Zoova ˗an ˗duɛ do. Yesu ꞊dede ˗ya ˗pö ꞊dhɛ: “N Dë ˗duɛ [...] ˗yö ˈkpii˗ ma ˗zë n ˗bha.”—Zan 14:28.

10. Yesu ˗yö ˗kë ˈˈmɛn ˗be ˈyö ꞊kun nu ˈˈsɛ ˗ta?

10 Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Yesu ˗kun ˗zuu ˈˈpiigbɩɩsü ˈka dhaŋ˗ ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈyö ꞊kun nu ˗ni ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˈdhö. ˗Kɔ do ˈö Zoova ˗yö Adan waa Ɛvö ˗an ˗da ˗a ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa bhë, ˗kɔ do ˈö bhë ˈyö ˗zuu ˗nu ˗da ˗a ˈka ˈpö dhaŋ˗ ˈgü. ˗Zuu ˗blɛɛsü ˈö Zoova ˗ya ˗da ˈyö ˗tɔ Yesu.—Zan 17:5; Kodhɔsö 1:15.

11. Yesu ˗yö ˗bhɔ ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

11 ˗A ˗kwɛ ˗ya ˗mɔɔn ˗kwɛ 2.000 ˗bha ꞊dɛɛ, ˈö Zoova ˗yö ˗zuu ˈö bhë ˗a sü ˈö˗ ˗da ˈnëndhebɔnën do ˈö ˈyaa gɔn ˗wɔn dɔ ˈwo˗ ˗dhɛ Madhi ˗a ˈˈgblüü. ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˈwo˗ ˗dhɛ Gabliɛ ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: “I ˗dho ˈgu ˈsü ˈö ˈi ˈnë do kpɔ. ˈNë ˈi dho˗ ˈkpɔ ˈˈdhʋ̈ bha˗ ˈtɔ ˈka dho˗ ˗dhɛ ˈka ꞊në Yesu ˈka. [...], ˈö˗ ˗bha mɛdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa kë.” —Dhukö 1:31, 33. *

12. Yesu ˗bha ˗nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗sü ˗gɛn do ˈpö ˗tɔ ˗mën?

12 ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ Yesu ˗yö ˗bhɔ, ˈö ˗gla, ˈö ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋgümɛn ˗nu ꞊klaŋ ˗kë Zoova dhɔɔbhaawɔn waa˗ zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ˈka. ˗Ya ˗pö Wlɔmö ˗mɛn ˗nu ˗bha ˈˈsɛgɔdhiʋ̈mɛn ˗dhɛ ꞊dhɛ: “Bhɔ ˈa˗ wo ˈˈkpʋng ꞊taa yö bha, a ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ kö ˈa ˗tɛanwɔn ꞊në˗ ˗ta ˈˈpʋ mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ.” (Zan 18:37) Pë ˈö Yesu ˗yö mɛn ꞊klaŋ ˗kë ˗a ˈka bhë, ˈkwa˗ draanˈˈ, kwa ˗dho gagade ˈö ˗gban ˗Zlan dhidhɛwɔn waa zuʋ̈piʋ̈wɔn ˗nu ˗bha ˗an dɔ. ˗Kɔ ˈö ˈkwa ˗dho ˗a kë ˈka kö ˈkwa kë ˗Zlan ˗dhɛ ˗së kwa ˗dho ˗a ˗dɔ ˈpö.

13. Yesu ˗bha ˗nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗sü ˗gɛn ꞊plɛ ˗bha ˈnën ˗tɔ ˗mën?

13 ˗A ˗gɛn ꞊plɛ ˗bha ˈnën ˗tɔ, ˗yö ˗nu ˈˈkpɔnŋ ꞊taa kö ˗yö ö ˗bha ˗tosɛta ˗nu kö ˗yö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ ˗ta ˈdhɔ ˗a ˈka. (Matiö 20:28) ˗Ya ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗yö kwa bho ˈˈdhaŋga ˈö kwa ˈˈbheman Adan ˗ya to kwa ˗bha bhë, ˗a ˗gɔ ˈˈgan ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈkwa˗ ꞊slɔɔ. Bɔmɛn Zan ˗yö ˈsëëdhɛ ˗bɛn ˗zë ˈö˗ pö: “˗A pö ˈa˗ wo ˈˈdhʋ̈ bha ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɔ ˈö ˗Zlan ˗kë ˗a ˈˈsinma ˈyaa ˈdhö. Yö ꞊në˗ ˗wɔn ˈgü ˈyö ˈnë ga do ˈö˗ ˗gɔ ˗a bɔ˗ ˗nu ˗dhɛ, kö mɛ ˈˈʋʋ ˗mɛ ˈö ˗dho ˈdhang bho˗ ˈˈdhiʋ̈, kö ˗tosɛa ˈö ˈyaa yën [ . . . ], ˗yö kë˗ ˗mɛ ˗dhɛ, kö˗ ˗mɛ ˈgü ˈya ˈdho see˗.”—Zan 3:16.

14. (a) ˈDhɛ ˈö Yesu ga, ˗mën ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë? (b) Yesu ˗duɛɛ ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗mën?

14 ˈDhɛ ˈö Yesu ga, ˗Zlan ˗ya ˗bho ga ˈgü, ˈö dho dhaŋ˗ ˈgü, ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë ˗zuu ˈˈpiigbɩɩsü ˈka mü. (Këwɔn ˗nu 2:32, 33) ˈDhɛ ˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗ʒiö, ˈyö Zoova ˗ya gba “mɛndhɛ waa ꞊bhlëë, waa ˗gblüdëdhɛ ˗nu ˈka, kö mɛn ˗nu, ˈˈsɛgɔgümɛn waa ˗wo ꞊gban ˈˈpɛpɛ pömɛn ˗nu ˗wo yökë ˗a ˗dhɛ.” (Daniel 7:13, 14) Yesu ꞊ya kë ˗Gblüdë ˈˈpiigbɩɩsü ˈka. Yö ˈnën ˗tɔ Zoova ˗bha mɛnkɔɔnmɛn ˗nu ˈwo dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗Gblüdë. ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ꞊ya ˈto ꞊klöö˗ kö ˗ya kë, kö mɛn ꞊gban wo ˈˈɲan ˗kpan ˗a ˗bha ꞊faan ˗bha ˈˈsɛ ˗tadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü.

˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗a ˗bha yökëmɛn ˗nu.

15. ˗Zlan ˗yö ö ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˗da ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn waa ˗dhɛ ˗mɛɛn ˈgü?

15 Zoova waa Yesu dosɛnŋ ˈwaa ˈnën ˈwo dhaŋ˗ ˈgü. Zoova ˗yö ˗zuu ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo˗ ˗bha ˈˈkiö ˈka ˗an ˗da ˈpö. Gabliɛ ˈö ˈwɔn ꞊blɛɛ Madhi ˗dhɛ bhë, ˗yö ˗an mɛn do ˈka. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈwaa ˈnën ˈwo ˗kë ˗zuu ˗nu ˈka. ˗Zlan ˗yö ˗an ˗yökë dhaŋ˗ ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˈö˗ ˗dhɛ ˗yö ꞊gɔɔ ˈyö ꞊kun mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗da ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. (Job 38:4-7) ˗Wo ˗mɔɔn ˈˈmliɲɔn ꞊va ˗bha.—Daniel 7:10.

ˈˈKiö ˗së ˗nu ˈwaa ˈwɩ ˗a ˗bha kö mɛn ˗nu wo ˗dhɔkë.

16. ˗Mën ˈö ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˗dhɔkë?

16 ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö kpɛnŋdhö ˗nu bhë, ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa wo ˗dhɔkë. ˈDhɛ ˈö bɔmɛn Zan ˗ya ˈˈslö ꞊mɛɛn ˗gɛn ˗ɲaan ˈka ꞊plɛ kö ˈö ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˗dhɔkë, ˗wo ˗kɔ ˗a ˈka, ˈwo˗ pö ˗a ˗dhɛ: “I ˗dɩ ˈkun! ˈMɛ bhii˗ kë˗ ˗dhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗a ˗mɛ ˈyaa ˗mü ma ˗zë n ˈka. [...] ˗Bhö [˗Zlan] ꞊në˗ ˗dhɔ kë!”—˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 19:10; 22:8, 9.

17. ˗Mën ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˗kɔ kpa ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗ta? ˗Mën ˈö ˗kë ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈwaannu?

17 ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈwaa wo ˗de ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˈzüdɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈwo˗ ˗kë ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈwo Yesu ˗bha bɔmɛn ˗nu bho ˗a ˈka ˗kaso ˈgü bhë, ˗a ˈdhö. (Këwɔn ˗nu 5:18, 19) ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˗wo ˈö ˗kë Biblö ˈka, ˗ya pö˗ ˈka ˗a ˈdhö, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈö kwa ˈˈɲan ˈyaa ˗an yö, ˈö ˗an ˈˈpii ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ bhë, ˗wo ˗dho wo ˗kɔ kpa kwa ˗ta. Biblö ˗ya ˗pö: “Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗yö dɔ ˗sü ˈka mɛn ˗nu ˈwo ˗suʋ̈ ˗a ˗gɔ ˗an ˗züzü, kö ˗yö nu ˗an ˗dhɛ.” (Psaume 34:7; 91:11) ˗Wo ˈö bhë ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈwaannu, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˈyɔɔ˗ yaa ˗nu ˈwo ˗zuu ˈka, ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kwa ˈgüshiʋ̈.

˗Zlan ˈyɔɔ˗ ˗mü Sɔtraan ˈka

18. (a) ˗Mën ˈö ˗kë ˈö ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö do ˗yö ˗gban ˗a ˗gɔ? (b) ˈTɔ ˗mɛɛn ˈwo˗ ˗ya ˈˈkiö yaa ˈö bhë ˗a ˗bha?

18 ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˈbhaa ˗nu wo ˈti ˈto ˗klu ˗sü ˈka ˗a ˗bha, ˗wo ˗gban ˗a ˗gɔ. ˈYö ˈwo wo ˗de ˗kë ˗Zlan waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈka. ˗Yö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈö ˗an ˗da, ˗an ꞊gban ˗wo ˗kun kpɛnŋdhö, ˈö ˈwo kun ˗së. ˈˈKɛɛ, ˗zuu ˗nu ˈö ˈwɔnyaa ˗dhii ˈyaa kun ˗an ˈgü bhë, ˗yö ˗kun ˗a mɛn do ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ö ˗dhɔkë. ˈYö ˗zotadhe yaa ˈö bhë ˈyö ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta kö ˗yö kë. ˈDhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗zuu ˈö bhë, ˈwo˗ ˗dhɛ Sɔtraan, ꞊waa˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ “˗Gbanmɛngɔmɛn [ˈö ˗gban ˗Zlan ˗gɔ].” ˗Wa ˗dhɛ ˈzü Dügɔmɛn, ꞊waa˗ pö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ “꞊Suakëmɛn”, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗yö ꞊sua ˗kë Zoova ˗bha.

19. Sɔtraan ˗yö Zɔbö ˗wëëkëwo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈYö ˗mën ˈö ˗kë ˈö˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈?

19 Sɔtraan ˗yö mɛn ˗nu ˗blü kö ˗wo kpa ö ˗bha ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˈgü. Pë ˈö˗ ˗kë ˗Zlan ˗bha yökëmɛn ˗tiaandhö Zɔbö ˈka bhë, ˗kwaa ˗ga. Zɔbö ˗yö ˗kun ꞊nɔɔnmɛn ˈka. ˈˈBhlaa 7.000, ˗ɲɔɔnmiaan 3.000, ˗du 1.000 waa ꞊soofëŋ 500 ˈnën ˈwo kun ˗a ˗gɔ. ˈNën ˗kɔŋ do waa yökëmɛn ꞊va ˗kun ˗a ˗gɔ ˈpö. ˗A züdɔdhɛ ˈgü, Zɔbö ˗bha ˗topë waa˗ ˗bha yökëmɛn ˈnën Sɔtraan ˗yö ˗an zë. ˈDhɛ ˈö go mü ˈyö “ˈˈtɛɛ ˈˈgbɩɩ˗” ˗ʒiö, ˈyö ˈkɔ wü, ˈyö Zɔbö ˗bha ˈnën ˗nu ꞊gban ˈˈpɛpɛ zë. ˈDhɛ ˈö go mü ˈzü, ˈyö Zɔbö ˗wëëkëwo, ˈyö “˗dhiöö ˗yö ˗lo ˗a ˗bha, ˈö go ˗a ˗gɛndhɛ ˗bha ˈö yö˗ ˈka ˗a ꞊troo.”—Job 1:3-19; 2:7.

20. (a) ˗Mën ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë Zɔbö ˗dhɛ ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü? (b) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zɔbö ˗zë ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha, ˗mën ˈö Sɔtraan ˗ya ˗kë mɛn ꞊vadhɛ ˈka?

20 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗yö ˗ʒiö ˈwɔngbɩɩ˗ ꞊dede ˈgü, Zɔbö ˗yö ˗to ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü Zoova ˗ya ˗kë ˈˈklʋ̈kʋ̈klʋ̈kʋ̈, ˈyö pë ˈˈpɛpɛ ˈö kun ˗a ˗gɔ ˗be bhë, ˗Zlan “˗ya ˗da ˈgü ˗da, ˈyö˗ ˗kë ꞊gɔa ꞊plɛ, ˈyö˗ ˗nu ˗a ˗dhɛ.” (Job 42:10) Sɔtraan ˗kɔ ˈti ˗mɔɔn Zɔbö ˗bha ˗zoyödhe shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˗bha, ˈˈkɛɛ ꞊ya mɛnbhɩɩdhe ꞊va bho ˗Zlan ˗bha ʒiaan ˗ta. Biblö ˗ya ˗pö: “ˈKpongtaadhɛ [...] dü ˗kɔ ꞊löö.”—1 Zan 5:19.

21. (a) Sɔtraan ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ö ˗dhɔkë? (b) ˗Mën ˈö ˗kë Yesu yö ˈti ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˈö Sɔtraan ˗dhɔkë?

21 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ö ˗dhɔkë. Kwa˗ ˗dhɛ ˗yö ˈˈpuu ˈka Yesu ˈgüdan ˈö˗ wo, ˈö˗ ˗kwɛ ˗ya ˗mɔɔn 2.000 ˗bha ꞊dɛɛ bhë ˗a ˗bha. Biblö ˗ya ˗pö: “ˈYö Sɔtraan ˗yö Yesu sü ˈzü ˗deewo ˈö dho˗ ˈka ˗tɔn ꞊gblɛɛn do˗ ꞊gbin˗, ˈyö ˈˈsɛ ˈˈpɛpɛ ˈö ˈˈkpʋng ꞊taa ˗a ꞊gban ˗zɔn ˗dhɛ waa˗ ˗nu ˗bha ˗sëdhɛ ˗nu ˈdhö, ˈyö˗ pö˗ ˗dhɛ: ‘˗Bhö ˗dhɛ ˗ga, ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈbha zun n ˗dhɛ kpiö ˈgü kö ˈi n ˗dhɔ kë, a ˗dho pë ˈˈpɛpɛ bha˗ ꞊gban nu i ˗dhɛ kö ˈi ˗ya ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈.’” ˈYö Yesu ˗ya pö˗ ˗dhɛ: “Sɔtraan ˗bhö ziö ˈi ˈgo bha, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗bɛn zë ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü ꞊dhɛ: I ˗dho i Dëmɛ, i ˗bha ˗Zlan yöö do ꞊në˗ ˗dhɔ kë, ˈbhi ˗dho pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˗dhɔ kë yö ˗zë zian ˈgü.” (Matiö 4:8-10) Yesu ˗yö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗dɔ ˗së ˈka, ˈö ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈö Sɔtraan ˗dhɔkë.

˗Zuu yaa ˗nu

22. ˗Mën ˈö ˗zuu yaa ˗nu ˗wa ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˈka?

22 ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˈbhaa ˗nu ˗bɔ Sɔtraan ˈˈpiʋ̈ ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˈgü. ˗Zuu yaa ˗nu ˈwo bhë, ˗wo ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈyɔɔ˗ ˈka. ˗An kë ˗kɔ ˈyaa˗, ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈyaa˗. ꞊Kwɛŋzü, ˗wo mɛn ˈbhaa ˗nu ˗kë ˈˈbhʋbhʋ ˈka, ˈwo mɛn ˈbhaa ˗nu ˈˈɲɛɛn ˗tröö. (Matiö 9:32, 33; 12:22) ˗Wo ˈˈyua ˗da mɛn ˈbhaa ˗nu ˈgü, ˈö ˈwo slaaˈˈ ˗da mɛn ˈbhaa ˗nu ˈgü. (Matiö 17:15, 18; Makö 5:2-5) ˗A ˗dee ˗ʒiaan ˗wo ˈnën ˗nu ꞊sëëbho ˈpö.—Dhukö 9:42.

23. (a) ˗Mën ˈö ˗zuu yaa ˗nu ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wa kë? (b) Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗bha ˈˈkpënŋ ˈö bhë, ˗mën ˈö ꞊ya mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗blü ˗a kë ˗sü ˗bha?

23 ˗Zuu yaa ˗nu ˈwo bhë, ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu wo ˗dhɔkë ꞊dhɛ Sɔtraan ˈdhö. ˗Wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova dosɛnŋ ˈnën˗ dua ˈdhö ˗mü kö ˗wa ˗dhɔkë, ˈˈkɛɛ ˗wo ˗we ˗a ˗bha kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo ˗an ˗dhɔkë. ˗An ˗dhɔkë ˗sü ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ˗an ˗bha, ˈö ˈwo˗ ꞊mɛɛn, ˈö ˈwo mɛn ˗nu ˗blü ˗a kë ˗sü ˗bha. Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗wo ˗bɔ ˈˈkpënŋ ˗nu, ꞊sua ˗nu, waa ˈˈsuʋ̈ ˗da mɛn ˗nu ˈgü ˗sü ˗ta, kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo ˗an ˗dhɔkë. ˗Yö ˈˈdhʋ̈, ˈˈkɛɛ mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈwaa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˈnën ˈwo ˗an gba. Kö mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˗zlanwo ˈgü Sɔtraan ˈnën ˈwo˗ ˗dhɔkë, ˗a ˈwɔn ˗dhö ˗an ˈkun. ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗pö: “ˈMɛ ˈwo ꞊gebhɔ ˗nu ˗dhɔ ˗kë ꞊dhɛ ˗kɔ bha˗ ˈdhö bha kö waa˗ ˈˈyina yaa ˗nu ꞊në˗ ˗nu ˗kɔ ˈdhö ˈko ꞊kwɛng, kö ˗wa wo ꞊në˗ ˗nu ˗dhɔ kë bha, kö ˈˈwii ˗Zlan ˗zë ˗dhɔ ˗kë.”—1 Kodhɛngtö 10:20.

24. ˗Mën do ˈö Sɔtraan ˗yö bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ?

24 Pë do ˈö Sɔtraan waa ö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu wo bɔ ˗a ˗ta kö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo ˗an ˗dhɔkë, ˈyö ˗tɔ ꞊suawɔn ˗nu ˈwo ˗gban mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗bha, ˗an ˗pɛn ˗sü. Pë ˈö Biblö ˗ya pö kwa ˗dhɛ ˈö ˗gban ˈwɔn ˈö bhë ˗a ˗bha, ˗kwaa ˗ga.

^ -Wo -bhüöö kpö 11 ˈˈMɔɔnsëëbhomɛn ˗nu ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈwo˗ ˗dhɛ Kodhan bhë, ˗yö ˗dhidha ˈö ˗Zlan ˗ya ˗kë kö Yesu bhɔ bhë, ˗a ˈwɔn ˗blɛɛ ˗a ˈgü ˈsëëdhɛ ˗be (Madhi) ˈˈɲan ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ 19 ˈgü. ˗Ya ˗pö: “Yi yi ˗bha zuu ˗bɔ [Madhi] ˗dhɛ, ˈyö dɔ ˗a ˈwɔɔdhö ꞊dhɛ mɛnbhɩɩdhe ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈdhö. ˈDhɛ ˈö Madhi ˗kpan ˗a ˗bha, ˈyö˗ pö ˗a ˗dhɛ: ‘˗Zlan ˈö mɛnbhɩɩdhe ˗wëëzë bhë, ˗yö ö ˗kɔ kpa n ˗ta ü ˗gɔ! ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü ˗suʋ̈ Dëmɛn ˗gɔ, ˗bhö ü ꞊kwaa n ˗zü, kö ˈü ü ˗bha ʒiaan ˈsü.’ ˈYö˗ ˗yɔ bɔ˗ ˗gɔ ˈö˗ pö, ‘a ü Dëmɛn ˗bha bɔmɛn ˈka, a ˗nu kö ˈa ü gba ˈnën ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈka.’ ˈYö˗ pö, ‘a ˗dho ˈnën ꞊slɔɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈkɛɛ kö ˈmaan gɔn ˗wɔn dɔ?’ ˈYö ˗Zlan ˗bha ˈˈkiö ˗ya pö ˗a ˗dhɛ ˈzü ˈö˗ pö: ‘Pë ˈö ü Dëmɛn ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈyö bhë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa˗ ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Kwa Dëmɛn ˗ya ˗pö: “˗yö ˗dho kë ˈwɔnzuan ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗bhaa ˈka, ˈö ˗kë ˈdhuëë˗ ˈka ü ˗bhaa ˈka. Pë ˈyi˗ pö bhë ˗yö ˗dho ˈto˗ ˗bha.”’”