'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 4

Kwa ˈˈbheman ˗nu ˈwo ˈmɛn?

Kwa ˈˈbheman ˗nu ˈwo ˈmɛn?

1, 2. ˗Mën ˈö mɛn ꞊vadhɛ wo ˗zota ˗a ˈgü mɛn ˗nu ˈö ˗wa ga ˗an ˗bha?

MƐN ˈˈmliɲɔn ꞊vadhɛ ˈwo mɛn tii ˈˈsɛ ˈgü, ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ , ga ˈyaa ˗tosɛta ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈka, ˈˈkɛɛ bɔdhɛ ˈö ˈwo dho ˗tosɛta kë ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü yö ˗mü. ˗An ˗bhaa ˈgü, kwa ˈˈbheman ˗nu ˈö ꞊wa ga bhë, ˗wa ˈgo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˈö mɛn ˈˈɲan ˗ya yö ˗a ˈgü ꞊wa ˈdho ˈdhɛ mɛn ˈˈɲan ˈyaa˗ yö ˗a ˗bha, ꞊wa ˈgo mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗bha ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊wa ˗zuu ˈˈkan.

2 Mɛn ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ wo ˈˈbheman ˗nu ˈö ꞊wa ga, ɛɛnˈˈ ˈö ꞊wa kë ˗zuu ˈka bhë, wo ˈnën ˈwo ꞊nɔɔn nu wo ˗bha ˈkɔdhi ˈö ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˈgümɛn ˗nu ˗dhɛ. ˗An ˗bha ˗zotadhe ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˈˈbheman ˗nu ˈö ꞊wa ga bhë, ˗an ˗zuu ˗nu kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈpiigbɩɩsü ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗bha ˈkee˗ ˗dhi, ˈö ˈwo kwa ˗kë ˈˈklʋ̈kʋ̈klʋ̈kʋ̈, ˈö ˈwo wo ˗kɔ ˗kpa kwa ˗ta ˈwɔnyaa ˗gɔ, ˗an ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ kwa ˈti ˗an ˗dhɔkë, ɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗shiödhɛwɔn kë, ˗wo ˗nu ˈwɔnyaa ˗nu ˈwo kë ꞊dhɛ, ˈˈyua ˗nu, ˈˈfleedhɛ ˗nu, waa saanˈˈ ˗nu ˈdhö, ˗an ˈka kwa ˗ta.

3. Mɛn ˈbhaa ˗nu wo ˈˈbheman ˗nu ˗dhɔkë kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

3 Mɛnbhɩɩdhe ˗nu pë ˈbhaa ˗nu ˗kë, ˈwo ˈˈsaa˗ ˗nu bho, kö ˈwo wo ˈˈbheman ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗dhɔkë, kö ˗mlɛɛn ˗së yö ˈto waa˗ ˗nu wo ꞊zinŋgü. ˗An ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ kwa˗ ˗yö ꞊dedewo kö ga ꞊ya bhɔ. ˗Wa ˗kë ga ˈˈsaa˗ ˗nu ˗ta. Mɛn ˗nu wo ˈˈbheman ˗nu ˗dhɔkë ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˈpö. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ, ꞊waa˗ pö ˈwo yɔ mü, ˗wa yɔ ˈdɔɔni ˗wɛɛnŋ ˈˈshia˗ wo ˈˈbheman ˗nu ˗dhɛ. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˗bhöpë ꞊ya man, ˗wa ˈbhaa ˗to ˗tiaanën ˈgü, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗an ˈˈbheman ˗nu ˗wa nu ˗wo ˗kpan ˗bhöpë ˗bha ˈkɔɔ.

4. ˗Mën ˈö mɛn ꞊vadhɛ wo ˗zota ˗a ˈgü ˈö ˗gban ˈnii˗ ˗bha?

4 Mɛn ˈbhaa ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ, ˈnii˗ ˈö ˈyaa ga, ˈö ˈkwa ga, ˈö go kwa ˈgü, ˗yö ˗dhö. ˈYö ˈwo˗ pö, ˈmɛn ˈwɔn ˗së ˗kë, ꞊ya ga, ˗yö ˗dho ˗Zlan ꞊plöö, ˈö ˈwɔnyaakëmɛn dho ˈˈwo ˈgü. ꞊Ya kë ꞊shiö, ˗wo kwa ˈˈbheman ˗nu ˗bha ˗wɔkɔ ˗da ˗zotadhe ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Ga ˗nɔɔn pö ˗kɔ ˈwo˗ pö ˗a ˈka ladio ˗nu ˈgü ꞊shiö ˈyö ˗tɔ, ˗a ˗mɛn “꞊ya ˈdho ˗Zlan ˈˈpiʋ” ɛɛnˈˈ “꞊ya ˈdho ˈö mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈.” ˗Zoyödhe ˗nu ˈwo bhë, ˗wo ˗gban ˗zotadhe ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwa ga, kwa ˈnii˗ ɛɛnˈˈ kwa ˗zuu ˈyaa ga bhë ˗a ˗ta. ˗A ˈwɔn ˈö bhë, Biblö ö ˗bhaa ˗pö ˗a ˈgü ꞊dhɛ?

ˈNii˗ waa ˗zuu

5, 6. ˗Mën ˈö Biblö ˗ya ˗dhɛ ˈnii˗?

5 Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˈnii˗ ˈyaa pë ˈbha ˈö mɛn ˈgü ˗a ˈka. ˈNii˗ ˈö bhë, ˈyö ˗tɔ mɛndhü ꞊dede. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ, ˈdhɛ ˈö ˗Zlan ˗yö Adan ˗pëkë, “ˈyö ˗kë mɛbheilü ˈka.” (ˈWunzüdɔdhɛ 2:7) ˗Zlan yö ˈti ˈnii˗ nu Adan ˗dhɛ; Adan kun ˈnii˗, mɛndhü ꞊dede ˈka.

6 ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗wo pö Biblö ˈgü ꞊dhɛ ˈnii˗ ˗yö ˗bhɔ . (ˈWunzüdɔdhɛ 46:18) ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ˗bhö ɛɛnˈˈ ˈwo ˈsunŋ˗ ˈman. (Lévitique 7:20; Psaume 35:13) ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwo ˈnii˗ ˗nu kun, ˈwo ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kë, ˈö ˈwo ˗an ˗da ˗kaso ˈgü. (Deutéronome 24:7; Psaume 7:5; 105:18) Biblö ˈbhaa ˗nu ˈgü ˗wo zii kpö do ˈnën ˈwo ˗a ꞊dhiëëta, ˈyö ˗kë “ˈnii˗” ˈka Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈö ˈwo yö ˗an ˈgü,ˈˈkɛɛ Biblö ˈˈwɛɛ ˈbhaa ˗nu ˈgü ˗wo ˗a ꞊dhiëëta, ˈyö ˗kë “pë ˈˈbhɩɩ˗,” “˗dapë,” ɛɛnˈˈ “mɛndhü” ˈka. ˗An ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɛn ˗yö do.

7. Biblö ˈˈɲan ˗mɛɛn ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈnii˗ ˗yö ˗ga?

7 ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ mɛndhü ˈnën ˗tɔ ˈnii˗ bhë, mɛn ˗ya ga, kö ˈnii˗ ˗ya ga. Ézékiel 18:4 ˗ya pö: “ˈNii˗ ˈö ˈwɔnyaa ˗kë yö ˈnën ˈö ˗dho ga.” Këwɔn ˗nu 3:23 ˗de ˈpö ˗ya ˗pö: “Mɛ ˈˈʋʋ mɛ [ˈnii˗] ˈö ˈyii˗ ˗wo ma, ˗yö ˗dho go ˗Zlan ˗bha mɛ ˗nu ꞊zinng ˈgü ˈö˗ ˈgü ˗yö ˗see.” ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈnii˗ ˈyaa pë ˈö mɛn ˗ya ga, ˈö go mɛn ˈgü ˈö dho ˗tosɛta kë ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗a ˈka.

8. ˗Mën ˈö ˗tɔ mɛn ˗zuu?

8 Mɛn ˗zuu waa ˈnii˗ ˈwaa do. Mɛn ˗zuu ˈnën ˗tɔ ꞊faan ˈö mɛn ˈgü, ˈö˗ ˗kë ˈö mɛn ˈwɔn ˗nu ˗kë ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Mɛn ˗zuu ˗yö ꞊dhɛ ˈˈwo bhuʋ̈ˈˈ ꞊faan ˈdhö. ˈˈWo bhuʋ̈ˈˈ ꞊faan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö tele ˈsɔn, ˈˈkɛɛ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö pë ˈˈbin ˗zɔn. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, mɛn ˗zuu ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗dhɛ yö, ˈö mɛn ˈwɔn man, ˈö mɛn ö ˗zota. ˈˈKɛɛ mɛn ˗zuu yöö dosɛnŋ ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an kë mɛn ˈˈɲan ˗nu, mɛn ˈˈtʋkpö ˗nu, ɛɛnˈˈ mɛn ˗tëŋ ˗nu ꞊ʒiaan˗ ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü Biblö ˗ya pö mɛn ˗bha ꞊dhɛ: “Yö ˗a ˗zuu ˗yö go ˗a ˈgü, ˈyö˗ ˗mɛn ˗yö ꞊yɛɛ ˗kë ˈö ˗kë ˈˈsɛ ˗bi ˈka, ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈka, ˈyö˗ ˗bha ˗zotadhe ˗yö ꞊shiʋ̈.”—Psaume 146:4

9. ˗Mën ˈö ˈnii˗ waa mɛn ˗zuu ˈwaa˗ kë?

9 ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, Biblö ˗bhaa ˈgü, ˈnii˗ ɛɛnˈˈ mɛn ˗zuu ˈyaa ˈgo mɛn ˈgü kö mɛn ˗ya ga, kö ˗yö ˈdho ˗tosɛta kë ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈgü.

Mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, pë ˈwo˗ ˈka

10. ˗Mën ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗bha?

10 Mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, ˗mën ˈö ꞊wa kë˗ ˈka? ˈDhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ Zoova yöö dosɛnŋ ˈnën mɛnbhɩɩdhe ˗da bhë, ˗yö pë ˈö mɛn ꞊ya ga ˈö ˗kë ˗a ˈka, ˗a ˗dɔ. ˗A ˈˈdhiwo ˗ya ˗pö ꞊dhɛ, mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˈwaa mü ˈzüdɔ, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˈwɔn man, kö ˗wo ˗dhɛ yö, kö ˗wo ˈwɔn blɛɛˈˈ, ɛɛnˈˈ kö ˗wo wo ˗zota pë ˈbha ˈgü. Biblö ˗ya ˗pö:

  • “Mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga [...] ˈwaa ˈwɔn ˈbha ˈwɔn dɔ.”—Ecclésiastes 9:5.

  • “˗An ˗bha ˗dhɔ, ˗an ˗bha mɛn ˗san, ɛɛnˈˈ ˗an ˗bha ꞊drëë ˗wa bo shiʋ̈ˈˈ ˗sü ˈka.”—Ecclésiastes 9:6.

  • “Yökësü, ˈwɔn ˗yaki ˗ya ˗sü, ˈwɔndɔdhe, ɛɛnˈˈ ꞊kpɔɔdhɛ ˈwaa [bun ˈgü], ˗dhɛ ˈü ˗dho ˈdho ˗a ˗bha bhë ˗a ˈgü.”—Ecclésiastes 9:10.

11. ˗Mën ˈö Zoova ˗ya pö Adan ˗dhɛ kö ꞊ya ö bo ˈwɔnyaa kë ˗sü ˈka?

11 Ü ˗zota pë ˈö Biblö ˗ya pö kwa ˈˈbheman ˗blɛɛsü Adan ˗bha, ˗a ˈgü. Zoova “˗yö ˈsɛ ˗sü” ˈyö Adan ˗pëkë ˗a ˈka. (ˈWunzüdɔdhɛ 2:7) ꞊Ya kë ꞊dhɛ Adan ˗yö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗kun ˗be, ˗yö ˗dho ˗tosɛta kë ˗niidadhe ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. ˈˈKɛɛ, Adan ˗yö Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊lögü, ˈyö˗ ꞊trɔɔn ˈö go ˗a ˈgü ˈyö ˗kë ga ˈka. ˈDhɛ ˈö Adan ga ˗yö ˗dho ˈˈmɛn? ˗Zlan ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ: “ˈÜ ꞊yɛaˈ ˈü ˈzü ˈü dhoë ˈsɛidhö ü ˈgo ˗dhɛ ˗bha, bhii ˈsɛ ˗mü ü ˈka ˈü dhö dho ˈsɛidhö.”—ˈWunzüdɔdhɛ 3:19.

12. ˈDhɛ ˈö Adan ˗yö ga, ˗mën ˈö ˗kë ˗a ˈka?

12 Adan ˗kun ˈˈmɛn ˗be ˈyö Zoova ˈdhö ꞊kun ˗a ˗da ˗ni ˈˈsɛ bi ˈka? ˈYaa kun ˗dhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˈgü. ˈYaa kun ˗dhö. ˈDhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗a pö ˈö Zoova ˗ya wo Adan ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈü ˗dho “꞊yɛaˈ ˈü ˈzü ˈü dhoë ˈsɛidhö” bhë, ˗a ˗gɛn ˈtɔ˗ ꞊dhɛ Adan yö ˈti ˗dho kë ˗mü ˈzüdɔ ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈˈsɛ bi ˈdhö˗ ˗bha ˗a ˈdhö. Adan yö ˈti kë ˗zuu ˈka. ˈYö ˈti ˈdho kwa ˈˈbheman ˗nu ˈˈpiʋ̈. Yö ˈti ˈdho dhaŋ˗ ɛɛnˈˈ ˈˈwo ˈgü. ˗A ˗bha ˗këdhösü ˈnën ɲën.

13. Mɛnbhɩɩdhe waa wü ˗nu ꞊wa ga, ˗mën ˈö ˈwo ˗kë ˗a ˈka?

13 Mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊wa ga, ˈwɔn do bhë ˈyö ˗kë ˗an ˈka ˗ee? ꞊Ii, ˈwɔn do bhë yö ˗mü. Biblö ˗ya ˗pö: “[Mɛnbhɩɩdhe waa wü ˗nu] ˗wo ˗dho ˗dhɛ do ˈgü. ˗An ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗go ˈˈsɛ ˗bi ˈgü, ˗wo ˗dho ꞊yɛɛ kë ˈwo ˗kë ˈˈsɛ ˗bi ˈka.”—Ecclésiastes 3:19, 20.

14. ˗Mën ˈö ˗Zlan dho ˗a kë mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗dhɛ?

14 Biblö ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ ˗Zlan ˗dho gamɛn ˗nu ˗bo kö ˗wo ˗tosɛta kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta ˈˈkpɔnŋ ꞊taa. (Zan 5:28, 29; Këwɔn ˗nu 24:15) ˈˈKɛɛ ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ꞊kun ˈˈdhiʋ̈. Mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, ˗wo yi ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü. (Zan 11:11-14) Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ˈˈsuʋ̈ ˗an ˗gɔ, ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗an ˗dhɔkë. ꞊Ya ˈgo ˗a ˈgü ˈzü, ˈwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun ɛɛnˈˈ kö ˗wo pë yaa kë kwa ˈka.

15, 16. Sɔtraan ˗ya ˗kë ꞊dhɛ kö mɛn ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗wo ˈti ga ꞊dedewo?

15 ˗Zotadhe ˈö kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, wo ˈti ga ꞊dede ˈka bhë, ꞊sua ˈö Sɔtraan Dügɔmɛn ˗ya ˗pɛn, yö ˗mü. ˗Yö kë kö mɛn ˗nu wo ˗zo yö ꞊sua ˈö bhë ˗a ˗dhɛ, waa˗ ö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˗wa ˗kë, ˈö ˗kë mɛn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˈˈyua waa ˈwɔngbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo to, mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga, ˗an ˗zuu ˈnën ˈwo ˗an ˗ya mɛn ˗nu ˗bha. ˗Yö ꞊gagade ˈka ꞊dhɛ ˗zuu yaa ˗nu ˈnën ˈwo nu ˈwɔngbɩɩ˗ ˈbhaa ˗nu ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗ta, ˈˈkɛɛ ˈwɔngbɩɩ˗ ˈbhaa ˗nu ˗nu wo ˗de ˈka ˈpö. ˈˈKɛɛ ˗a pö ˗sü ˈö ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë yaa ˗kë mɛn ˗nu ˈka bhë, ˈyaa ꞊gagade ˈka.

16 ˗Zuu yaa ˗nu ˗bɔ pë ˈˈwɛɛ ˗ta ˈzü, kö mɛn ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ga ˗wɔn ˗bha bhë ꞊sua ˗mü. ˗Wo ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛn ˗nu ˗gɔ kö ˗yö kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˈwa ˗kpan mɛn ˈö ꞊ya ga ˗a ˗bha, ɛɛnˈˈ ˈwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗a ˈˈpiʋ̈. ˗Zuu yaa ˗nu ˗bɔ ˈˈɲɛɛn ˗nu, ˗dɛ ˗nu, waa pë ˈˈwɛɛ ˈbhaa ˗nu ˗ta, ˈwo ˈˈkpënŋ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗kë ˗mɛn ˗nu ˗gɔ. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, gamɛn ˗nu ˈwaa ˈnën mɛn ˗nu ˗kpan ˗an ˗bha; ˈˈkɛɛ ˗zuu yaa ˗nu ˈö ˈwo wo ˗de ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˈdhö bhë, wo ˗mü. Pë ˈö ˗kë ˈö Zoova ˗ya pö ꞊dhɛ ˗dɛbɔsü waa ˈwɔn ˗blɛɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗dhɛ ˗sü ˗yö ˈyaa˗, ˈyö bhë.—Deutéronome 18:10-12; Zekaria 10:2.