1-3. (1) Gbɔɔdhe ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya ˗kë kwa ˗dhɛ? (2) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn yaa ˗kë ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (3) Kwa dua ˗mü ˈkwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 Ü ˗ZOTA ˈnëndë do ˈö ˗piö ꞊soo gbɔɔ ö gbö ˈnën ˈˈtɩtɩ ˗gɔ ˗a ˈgü. ˗A zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi pë ˗së ˈö˗ nu ö gbö ˗dhɛ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈnën yö ˈti˗ ˗blü ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, ꞊ya ˗gban mɛn ˗bha ꞊yaa˗ ˗gi, ˗a dë ˗dho kë ö ˗de ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

² Zoova ˈnën ˗tɔ «˗gasitɛ ˈˈpɛpɛ ˈö ˗kë mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗nu ˗dhɛ, ˈˈɛɛn pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛ ˈˈbhɩɩ˗ ˗ya ꞊slɔɔ ꞊dhɛ gbaɔdhe ˈdhö», ˗a Dëmɛn. (Zakö 1:17) Gbɔɔdhe ˗së ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗a do ˈnën ˗tɔ ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗sü. Dhiaŋ zë ˗sü ˈnën ˈkwa bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈkwa kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn waa kwa ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ. Pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an pö, ˗wo mɛn ˗nu ˗takun, ˈwo ˗kë wo ˗de ˈgü ˗së. ˈˈKɛɛ kwa ˈˈdhiwo ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗an ˈka, ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ.

³ ꞊Faan ˗yö kwa ˈˈdhiwo ˗bha ꞊dedewo. ˗A ˗wɔn ˈgü Zoova ˗yö ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗së ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Ya ˗pö: «Dhiang yaa do ˗zian ˈya ˈdho ˗wo ka ˈˈdhi ˗ta. ˈˈKɛɛ, ˗wʋ ˗së ˈö dho ˈmɛ faan dɔ ˗to [˗Zlan] ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha, ˈö˗ zuëˈˈ ˗ya ˗yɛa ˈgü bha ꞊në ˗kaa pö.» (Efɛzö 4:29) Kwa ˗dho dhiaŋ zë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö ˗Zlan zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi, kö ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faan dɔ? Kwa ˗dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.

4, 5. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Proverbes ˗ya ˗da kwa ˗bha ˈö ˗gban kwa ˈˈdhiwo ˗bha?

⁴ ꞊Faan ˗yö kwa ˈˈdhiwo ˗bha. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a pö waa˗ blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗nu bhë, ˗kwa kwa ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. Proverbes 15:4 ˗ya ˗pö: «ˈˈDhiwo ˈˈnɛɛnnɛn ˗yö ˗tosɛta ˗kë ˗a ˗bha ˗dhü ˈka, ˈˈkɛɛ ˈˈkpënŋ˗ ˗kë mɛn ˗gɔ ˗wo ˗nu ˗wo mɛn ˈgü ˗ga.» ˈKwa ˗ya ˈˈdhü ˈö˗ ˈˈdhɛ ˈdhö ꞊va ˗a ꞊löö, ˗yö ˗kë kwa ˗dhɛ ˗së, ˈö kwa ꞊faanmën. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, ˈˈdhiwo ˗së ˗yö mɛn ꞊faanmën. ˈˈKɛɛ ˈˈdhiwo yaa ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˈka, ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈyaa˗.​—Proverbes 18:21.

⁵ Proverbes 12:18 ˗ya ˗pö: «ˈˈBlɔɔndhɛ ˗dhiaŋ ˗yö ˗yɛ mɛn ˗bha ꞊dhɛ ˗dhaa ˈdhö.» ˈˈDhiwo yaa ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mën mɛn ˗nu ˈka, ˈö ˗mlɛɛn ꞊shiʋ̈. ˗A ˈbha ꞊ya kë kö ˈwɔn ˈö mën ü ˈka ꞊dedewo mɛn ˈbha ꞊yaa˗ blɛɛˈˈ ü ˈka. Biblö ˈˈɲan bhë ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ «mɛnkpɔɔsü ˗nu ˈˈdhiwo ˗zë, ˗yö mɛn ˗dhɛ ˗bo.» ˈˈDhiwo ˈˈnɛɛnnɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈmɛn ˈwɔn ˗ya ˗shiö ˗a ˗dhɛ ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈwaannu, ˈö mɛn ˗nu ˗kɔ ꞊lo ˈkwëë˗. (Proverbes 16:24 ˗wo pö.) ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiwo ˗yö ˗mën mɛn ˗nu ˈka, ˗kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ kwa ˈsuan˗ ˈka.

6. ˈMën ˗kë ˈö kwa ˗zokë kwa ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗?

⁶ Pë ˈö ˗kë ˈzü ˈö ˈkwa ˗dho kwa ˗zokë kwa ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˗yö mɛn ꞊gban kwa ˈgü. Mɛnbhɩɩdhe ˗nu kwa «˗zota ˗a ˈgü ˗wun tɔɔ ˈwun yaa», ˈyö pë ˗nu ˈwo kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈, ˈwo ˗wo kwa ˈˈdhi ˗ta ꞊shiö. (ˈWunzüdɔdhɛ 8:21; Dhukö 6:45) Ö ˗zokë ö ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka. (Zakö 3:2-4 ˗wo pö.) ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ, kö kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗yö ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗së ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.

7, 8. Kwa ˈˈdhiwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ kë ꞊dhɛ?

 ⁷ Kwa dua ˗mü ˈzü ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ pö, waa ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ꞊blɛɛ ˗a ˈka, Zoova ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ˈpë ˗dho ˈgo ˗a ˈgü, kwa ˗bha ˈwɔn ˗mü. ˗A ˗wɔn ˈgü Zakö 1:26 ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö˗ pö ö ˗dɩ ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˈˈkɛɛ ˈö dhiang ˗yö pa˗ ˗ta, ˈö˗ ˈˈdhi ˈyaa ˈkun, kö˗ ˗mɛ ˗yö ˈˈkpënng˗ ꞊në˗ kë sië ö ˗dɩ ˗gɔ ˈˈwɛɛwɛɛ, kö˗ ˗bha ˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü bha ˗yö ˈˈwlaasü.» ˗Wo ˈö ˗kë «ˈˈwlaasü» ˈka bhë, ˗a ˈklɔɔ˗ ˈnën ˗tɔ «pë ˈö˗ ꞊trɔɔn ˈyaa ˈdhö». (1 Kodhɛngtö 15:17) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ yö ˈti kë ˗së, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗kë ˗bhaasü ɛɛnˈˈ ˈö˗ ꞊shiʋ̈.​—Zakö 3:8-10.

⁸ ˈPë ˗kë ˈö ˈkwa ˗dho kwa ˗zokë ˈpë ˈkwa dho ˗a pö waa ˗kɔ ˈö ˈkwa ˗dho ˗a pö ˗a ˈka ˗an ˈgü bhë, ˗a ˗gɛn ꞊dede ˗yö ˗dhö. ˈKwa˗ pö kwa ˈˈdhiwo ˗yö kë Zoova ˗dhɛ ˗së, kwa dua ˗mü kö ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˈö˗ ˗dhɛ ˈyaa˗, ˈkwa˗ dɔ.

9, 10. (1) ˈˈDhiwo suu ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˗pɛn ˗sü ˈka ꞊dɛɛ? (2) ˗Mën ˈö ˗kë ˈö kwa ˗dho ˈˈkan ˈˈdhiwo yaa ˗bha?

⁹ ꞊Dɛɛ, ˈˈsi bho ˗sü, ɛɛnˈˈ ˈˈdhiwo yaa pö ˗sü ˈnën ˗wa ˗pɛn. Mɛn ꞊vadhɛ ˗bhaa ˈgü wo ˈˈdhiwo ꞊ya kë ˈyaa˗, ˈyö mɛn ˗nu dho wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗wo ˗bha. ꞊Ya kë ꞊shiö, ˈˈgbɛɛtazëmɛn ˗nu ˗wo ˈˈdhi yaa˗ ˈˈdoo ˗nu ˗dɔ kö mɛn ˗nu ˗wo ˈˈyɩɩto. ˈˈKɛɛ bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö: «ˈKɛɛ zlöö ꞊nɛ pë ˗nu ˈö ˈwo ˗gban ˗naadhe ˗bha ˈiin ꞊zuöˈ ˈdhiö˗ ˗dhɛ ˗bha ˈiin ˈzü ꞊zuöˈ ˈpiö yaa ˗dhɛ ˗bha, ˗ka ka ˗kɔ bho ˗an ˈgü! Kö ꞊kun mɛ gbɛ ˗yö ˈsi bho mɛ ˗gɔ ˈiin kö ꞊kun ˈö mɛ gbɛ ˗yö ˈdhi yaa ˈdɔɔ dɔ! » (Kodhɔsö 3:8, NTBL) ˈYö˗ pö ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö ˗gban «ˈˈgbɛata yaa ˗nu zë» ˗sü ˗bha bhë, «mɛ ˈbha ˈˈtʋ ˗zian ꞊në ˈya ˈdho ˗da ˈgü» kletiɛn ˗nu ꞊zinŋgü.​—Efɛzö 5:3, 4.

¹⁰ ˈˈDhiwo yaa ˗san ˗yö Zoova waa ö dhɔɔbhaamɛn ˗nu ˗kë. ˗Yö ˗dhiisü. Biblö ꞊yaa˗ pö «˗dhuupë ˗nu» kö ˗yö ˗we «mɛ ˗dɩ ˗dhidhɛwɔn ˗nu» yaa ˈka. (Gadhatö 5:19-21, NTBL) «˗Dhuupë ˗nu» ˈnën ˈwo ˗tɔ ˈwɔn yaa ꞊va ꞊dede ˗lokotasü. Kwa ˗dhiiwɔn ˈbha kë ˗ni ˈgü, ˗yö kwa ˗blü ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha kë ˗sü ˗bha. Mɛn ˈö˗ ˈˈdhiwo ˈdhö ˈyaa˗, ˈö ˈyaa ˈˈkan ˗a ˗bha, kö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗to ˗zlanwokɔdhi ˈgümɛn ˈyaa ˗mü.​—2 Kodhɛngtö 12:21; Efɛzö 4:19; ˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 23 ˗bha.

11, 12. (1) ˗Wo mɛn ˗nu ꞊tɔɔkë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa ˗dho ˈˈkan mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhiaŋ yaa zë ˗sü ˗bha?

¹¹ Kwa dua ˗mü ˈpö kö ˈkwa ˈˈkan mɛn ˗nu ꞊tɔɔkësü ˗bha. Kwa ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü ˗sü, ˈö ˈkwa kwa ˈˈtɔŋdë waa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈdoodɔ bhë, ˗yö ˗së. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈwo kun ˗kwɛ ꞊këŋ do ˗blɛɛsü ˈgü, ˗yö ˗kun ˗an ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö kun ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗ta ˈwo˗ dɔ kö ˈwo ˗an ˗takun. (Efɛzö  6:21, 22; Kodhɔsö 4:8, 9) ˈˈKɛɛ, ˈˈdoo ˗bhaasü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gla mɛn ˗nu ꞊tɔɔkësü ˈgü. Kö ˈkwa ˈto mɛn ˗nu ꞊tɔɔkësü ˗bha ˗kplawo, kwa ˗dho ꞊sua kë ˗an ˗bha ɛɛnˈˈ kwa ˗dho ˈˈdhɛ bho ˗an ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗ta. Kwa ˈti kwa ˗de ˈkun, ˈkwa mɛn ˗nu ˗wɔn yaa blɛɛˈˈ, kwa ˗dho ꞊suawɔn ˗ya ˗an ˗bha ɛɛnˈˈ ˈö ˈkwa ˗an ˈtɔ zë. Fadhiziɛn ˗nu ˗wo ꞊suawɔn ˗blɛɛ Yesu ˗bha, ˈö ˈpë yö ˈti˗ kë ˈwo˗ ˗ya ˗a ˗bha. (Matiö 9:32-34; 12:22-24) ꞊Suawɔn ˗blɛɛ mɛn ˗bha ˗sü ˗yö mɛn ˈtɔ ˗zë, ˈö ˈˈdhinaan ˗da mɛn ˗nu ꞊zinŋgü. ˗Yö mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ, ˈö mɛn ˗nu ꞊zinŋgüdhɛ ꞊shiʋ̈.​—Proverbes 26:20.

¹² Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈˈdhiwo ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun, kö ˗yö ˗an ꞊faanmën. ˈYaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈˈdhiwo ˗ya kë kö kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wo kë kwa ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈka. Mɛn ˗nu ˈwo «˗zuödhe ˗da ꞊dhegblüzë ˗nu ꞊zinŋgü» ˗an ˗san ˗ya ˗kë. (Proverbes 6:16-19) Sɔtraan Dügɔmɛn ˈnën ꞊sua ˗blɛɛsü ˗kë. ˗Yö ꞊sua ˗kë ˗Zlan ˗bha. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 12:9, 10) ꞊Dɛɛ, mɛn ˗nu ˗bha ꞊sua ˗kë wo ˈko ˗bha ˗sü ˗ya ˈsɔ. ˈˈKɛɛ ꞊sua dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö kë ˗zlanwokɔɔdhö. (Gadhatö 5:19-21) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗zokë kwa ˈˈdhiwo ˈˈpiʋ̈, ˗kwa kwa ˗zota ˈwɔn ˈö ˈkwa ˗dho ˗a blɛɛˈˈ ˗a ˈgü ˗së ˈka. ˈPë ˈwo˗ ꞊blɛɛ mɛn ˈbha ˗bha, ˈˈsanni ˈkwa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «ˈWɔn bhë gagade ˗mü ˗ee? ˗A blɛɛsü ˗yö ˗së ˗ee? Mɛn ꞊faanmën ˗wɔn ˗mü ˗ee? A ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa˗ blɛɛˈˈ ˗a ˗mɛn ˈˈɲaan ˗ee? Kö ˗wo ˈwɔn suu ˈö bhë ˗a blɛɛˈˈ n ˗bha, a ˗dho kë n ˗de ˈgü ꞊dhɛ?»​—1 Tesadhonikö 4:11 ˗wo pö.

13, 14. (1) ˈMën ˈˈdhiwo yaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë mɛn ˈka? (2) ˈMën ˗kë ˈö kletiɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo ˈˈkan ˈˈsi bho ˗sü ˗bha?

¹³ ꞊Ya kë ꞊shiö mɛn ˈˈpɛpɛ kwa ˈwɔn ˈbha ˗blɛɛ, ˈö ˗kë  kwa ˗dhɛ ˈyaa˗ ꞊taabha. ˈˈKɛɛ ˈkwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈtuö˗ ˗yö kë mɛn ˗nu ꞊tɔɔkësü ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ blɛɛsü ˗nu ˈka. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa ˈˈdhiwo yaa pö toŋtoŋdhö. Pɔdhö ˗ya ˗pö: «˗A ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha ꞊dhɛ ˈka ˈwɔn ˈkun ka ˗zʋ ˈˈpiʋ̈ mɛ ˈbha ˗bha, ˈˈɛɛn kö ˈka kë ˈˈkakasü, ˈˈɛɛn kö ˈka ˗zoo kë, ˈˈɛɛn kö ˈka ˗dɔn bho, ˈˈɛɛn kö ˈka ˗wʋ yaa pö mɛ ˗nu ˗dhɛ». (Efɛzö 4:31) ˗Wo yaa ˗pö mɛn ˗dhɛ ˗sü ˗yö ꞊bhlëë ˗bho mɛn ˗bha ˈö ˗kë ö ˗de ˈgü ˈyaa˗. Mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˈˈdhiwo yaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗yɛ ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗bha ˈˈvaandhö, ˈyö ˈwo ˗tɔ ˈnën ˈsɛɛn˗ ˗nu. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ kwa ˈsuan˗ ˈka kö kwa ˈˈdhiwo ˈya ˗dho ˗mën ˗an ˈka.​—Kodhɔsö 3:21.

¹⁴ Biblö ˗ya ˗pö ˈkwa ˈˈkan ˈˈsi bho ˗sü ˗bha. ˈˈSi ˗bho mɛn ˗gɔ ˗sü ˈnën ˗tɔ ˈˈdhiwo yaa ꞊gbɔɔnsü ˈö ˗dho ˈmën ˗a ˈka, ˗a ˗pö ˗a ˗dhɛ ˗sü. ˈYaa ˗së kö mɛn ˗yö ˈˈsi bho ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ö ˗bha dhebɔ waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗gɔ. Mɛn ˈö ˈyaa ˈˈkan ˈˈsi ˗bho mɛn ˗nu ˗gɔ ˗sü ˗bha, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈto ˗zlanwopömɛn ˗nu kwa ˈˈpiʋ̈. (1 Kodhɛngtö 5:11-13; 6:9, 10) Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiwo ˈti kë ˗së, kö ˈkwa ꞊sua ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˗nu ˗bha ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ ˗an ˈka, ˗yö ˗dho kwaa Zoova ɛɛnˈˈ kwaa kwa ˈˈtɔŋdë ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈˗.

15. ˈˈDhiwo ˗mɛɛn ˈö kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗gɛn ˗gban?

¹⁵ Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗yö Zoova ˗zokun? Pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗a pö waa˗ ˈdhɛ kwa ˈti ˗dho ˗a pö, Biblö yö ˈti ˗an pö kwa ˗dhɛ ˈkpakpadhö. ˈˈKɛɛ ˗ya ˗pö kwa ˈˈdhiwo ˗nu ˗wo mɛn ˗nu «faan dɔ». (Efɛzö 4:29) ˗Wo ˗nu ˈwo mɛn ꞊faan dɔ bhë, ˗wo ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈, ˈö ˈwo ˗së, ˈö ˈwo gagade ˈka. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈˈdhiwo ˗yö  mɛn ˗nu ꞊faanmën, kö ˗yö ˗an ˗takun. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈyaa ˈˈplëëplë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈKwa˗ pö kwa ˈˈdhiwo ˗yö kë ˗së ˗kplawo, kwa ˗dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈˈdhiwo yaa pö ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. (Titö 2:8) ˗Kɔ ˈö kwa ˈˈdhiwo ˗dho kë ˗së ˗a ˈka mɛn ˗nu ˗bha, ˗kwaa ˗ga.

16, 17. (1) ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈnuɛ bho? (2) De ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗an ˈˈnuɛ bho?

¹⁶ Zoova waa Yesu ˗wo mɛn ˗nu ˈˈnuɛ ˗bho. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈpö ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˗bha. (Matiö 3:17; 25:19-23; Zan 1:47) ˈKwa˗ pö ˈkwa mɛn ˗nu ˈˈnuɛ bho kö ˗yö ˗an ꞊faanmën, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗an ˈgü, kö ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a pö ˗an ˗dhɛ ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. Proverbes 15:23 ˗ya ˗pö: «˗Wo ˈö ˈwo˗ pö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha, ˗yö ˈˈdhiaasü ꞊dedewo.» Kö ˗wo kwa ˈˈnuɛ bho yö ˗së ˈö ˈkwa˗ ˗kë ɛɛnˈˈ pë ˈˈwɛɛ ˈbha ˈkwa˗ ˗kë ˗a ˗bha, ˗yö kwa ꞊faanmën.​—Matiö 7:12 ˗wo pö. ˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 27 ˗bha.

¹⁷ Kö ˈü ü ˈˈtʋ̈ŋ kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˈgü ˗kplawo, ˗an ˈˈnuɛ bho ˗sü ˈti ˗dho kë ü ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˈBha˗ yö ꞊dhɛ ˗wa yö nu ü ꞊dhegblü do ˈbha ˗dhɛ ˗zlanwokɔɔdhö, ˗yö ö ˗de ˗baa ˗së ˈka ɛɛnˈˈ ˗yö ˈwɔn ˗daa ˗së kë ꞊yakwëë ˗nu ˗ta, ˗bhö ˗a ˈˈnuɛ bho. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈö ˗kë wlüünën ˈö ö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klaŋplöö ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü do ˈö ꞊ya kë zii ˈˈkɛɛ ˈö ˗zlanwopö ˗kplawo ˗a ˈka. ˈBha ˗an ˈˈnuɛ bho, ˗yö ˗dho ˗an ꞊faanmën. Dhegɔndë dua ˗mü ˈpö kö ˗ya pö ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë, kö ˗ya ˈˈnuɛ bho yö ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗kë ˗a ˗bha. (Proverbes 31:10, 28) ˗Kɔ do ˈö ꞊blëë ˗nu ˗bhawɔn ˈdho ˗a ˈka ˈɲënŋ˗ waa ˈˈyi ˗an ˗bha bhë, ˗kɔ do bhë ˈka ˈpö kwa ˗bhawɔn ˗yö kwa ˈˈnuɛ bho ˗sü ˗bha. ˈNën ˗nu ˗bhawɔn  ˗ya ˗bha ꞊dedewo ˈö ˗ʒiö mü. ˗Bhö ˗an ˈˈnuɛ bho ˗an ˗bha ˈˈklʋʋsë waa ˗an ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha. Kö ˈü ˗an ˈˈnuɛ bho ˗kplawo, ˗yö ˗dho ˗an ꞊faan dɔ, ˈö ˗an ˗zo ˗gban, ˈö ˗an ˗blü ˈwɔn ˗së kë ˗sü ˗bha ˗kplawo.

18, 19. (1) ˈMën ˗kë ˈö ˈkwa ˗dho kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën, kö ˈkwa ˗an ˗zo ˗gban? (2) Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ?

¹⁸ ˈKwa mɛn ˗nu ꞊faan dɔ, kö ˈkwa ˗an ˗zo ˗gban, kö kwa ˈto ˗ni Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˗Yö ö ˗zokë ꞊dedewo «˗desütɩɩmɛn ˗nu» waa «mɛn ˗nu ˈö ˗an ˈgü ꞊ya ga» ˗an ˈˈpiʋ̈. (Isaïe 57:15) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈkwa kwa ˈko ˗nu faan dɔ› kö ˈkwa ‹ˈmɛ ˈˈsɩ ˈyaa˗ ˗nu ˗dhɛ [˗Zlan] ˗bha zian ˗ta bha˗ ˗nu ˗ta ˈkun.› (1 Tesadhonikö 5:11, 14) Kö ˈkwa  kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗ya ˗yö, ˈö ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së.

¹⁹ ˈBha˗ yö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˈö ˗zlanwokɔdhigü ˗a ˈgü ꞊ya ga, ɛɛnˈˈ ˗tosɛta din ˗ya ˗shiö ˗a ˈˈdhi, ü ˗dho ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˈbhaa ꞊ya kë kö ˈbhaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗bha ˈwɔn ˈˈɲan bhɔ, ˈˈkɛɛ ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˗yö ü ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈˈpiʋ̈. Ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈü Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗wo pö ˗a ˗dhɛ kö ˗ya ꞊faanmën. (Psaume 34:18; Matiö 10:29-31) ˗A zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ꞊dhɛ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗kë. (1 Kodhɛngtö 12:12-26; Zakö 5:14, 15) ˗A ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ pë ˗nu ˈü˗ pö ˗ni ˗a ˗dhɛ bhë, ˗wo ˗go ü zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈.​—Proverbes 12:25 ˗wo pö.

20, 21. ˗Wa ˗dhioo dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈyö˗ man ˗sü ˈyaa kë ˈˈgbɩɩ˗?

 ²⁰ Kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faan ˗dɔ ˈpö ˗dhioo ˗së ˗dɔ ˗an ˗ta ˗sü ˈka. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗dhii ˗yö kwa ˈgü bhë, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˗dhioo ˗nu ˗bha ꞊shiö ꞊shiö. Proverbes 19:20 ˗ya ˗pö: «Ü ˈˈtʋ ˈto ˗dhioo ˗nu ˗bha, kö ˈü ˈˈwɩ ü dɔɔsü ˗bha, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈü kë ꞊kpɔɔsü ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.» Mɛn zii ˗nu dosɛnŋ ˈwaa ˈnën ˈwo ˗dho ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta. ˈNënmɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu dɔɔˈˈ. (Efɛzö 6:4) Kwa ꞊dhegblü dhebɔ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo ˗dhioo dɔ wo ˈko ˗nu ˗ta. (Titö 2:3-5) ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë bhë, kwa ˗bha ˗dhioo dɔ ˗kɔ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗bha. ˈMën ˗dho kwa ˗takun?

²¹ ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈbha ˗ya ˗dhioo ˗së dɔ ü ˗ta, ˈö ˈbha ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˈMën ˗kë ˈü ˗we ˗a ˗dhioo ˗bha, ˈö ˗kë ü ˗dhɛ ˗së? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗mɛn ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ü ˗wɔn ˗ya ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ɛɛnˈˈ ˈzü ˗yö ˈwɔn ˗blɛɛ ü ˗dhɛ ˈˈnɛɛnnɛn ˗dhɔ ˈgü. (Kodhɔsö 4:6) ˗A ˗dhioo ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ˗gban Biblö ˗ta. (2 Timote 3:16) ˈKwa˗ pö ˈkwa ˗dhioo dɔ, ˗kwaa ˗gban Biblö ˗ta ˗kplawo. Mɛn gbɛ˗ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ mɛn ˗ta kö ˗yö ˈˈwɩ ö ˗de ˗bha ˈwɔndɔdhe ˗bha, ɛɛnˈˈ kö ˗yö Biblö ˗wo bho ˈˈgblʋʋ kö ˗yö ˗bɛ ö ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗bha. ˈBha˗ pö ˈü ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta, ˗bhö ü ˗zota ˗kɔ ˈwo ˗dhioo dɔ ˗a ˈka ü ˗ta ˈˈnɛɛnnɛn bhë ˗a ˈgü, kö ü ˗bha ˗dhioo ˗yö kë ˗së ˈpö.

22. ˈWɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˈö ˗Zlan ˗ya gbɔɔ kwa ˗gɔ bhë, ü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü˗ ꞊bhlëë ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²² ˈWɔn blɛɛˈˈ ˗sü bhë ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˗mü. ˗Zlan ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü, ˗a dua ˗mü kö ˗yö kwa ˈˈdhiwo kë ˗së. Ü ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗nu ꞊faan dɔ ɛɛnˈˈ ˈö ˗an ˈgü ga. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ˈˈdhiwo ˗yö mɛn ˗nu ꞊faan dɔ.