'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 16

˗Kwa ˗gban dügɔmɛn ˗gɔ

˗Kwa ˗gban dügɔmɛn ˗gɔ

‹ˈKa dɔ Sɔtraan ˗gɔ ˗gɔn ˗yan ˈgü, ˗yö ˗dho ꞊dua ka ˗gɔ.›​​—ZAKÖ 4:7.

1, 2. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ dɔ ˈö ˗gban Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗bha?

 ˗TOSƐTA ˈö ˗dho kë ꞊bhɔɔ ˈˈsɛ ˗ta bhë, ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊dedewo. Kwa ˗dho ˗tosɛta kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˗Zlan ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗be ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ ꞊dɛɛ, Sɔtraan waa ˈö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˈnën ˈwo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ꞊kɔɔn ˗ni ˈgü. (2 Kodhɛngtö 4:4) ˈKwaa ˗an yö, ˈˈkɛɛ ˗wo ˗dhö, ˈö ˗an ˈˈpii ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗.

2 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˈto Zoova ˈˈsuee kö ˗yö kwa ˗takpa Sɔtraan ˗gɔ, kwa ˗dho ˗a dɔ. Zoova ˗ya ˗pö ö ˗dho kwa ˗takun. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü kö pë ˗nu ˈö Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˗ta ˈwo ˈˈkpënŋ˗ ˗kë kwa ˗gɔ, ˈkwa ˗an dɔ.

«꞊DHƐ LAA ˈÖ ꞊GBLAN SIË ˗A ˈDHÖ»

3. ˈMën Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈö˗ kë kwa ˈka?

3 Sɔtraan ˗ya ˗pö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë ö ꞊trɔɔn ˗bha. ˈYö˗ pö ˈkwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗dho ˈˈkan ˗a ˗bha. (Job 2:4, 5 ˗wo pö.) ˈMɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö Zoova dɔ, Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ꞊waa˗ yö, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn kö ˗a ˗mɛn ˗yö ˈˈkan Zoova ˗bha. ˈˈKɛɛ kö mɛn ˗yö ö ˗de nu Zoova ˗dhɛ, ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, ˗yö ˗shiö ˗an ˗dhɛ. Biblö ˗yö Dügɔmɛn ˗sü «꞊dhɛ laa ˈö ꞊gblan sië, ˈö [mɛn] mɔɔ˗ sië kö ˗ya ˗bhö ˗a ˈdhö.» (1 Piɛdhö 5:8) Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ shiʋ̈ˈˈ.​—Psaume 7:1, 2; 2 Timote 3:12.

ˈKwa kwa ˗de nu Zoova ˗dhɛ, ˗yö ˗mën Sɔtraan ˈka.

4, 5. (1) ˈMën Sɔtraan ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗ya kë? (2) ˈMën ˗tɔ «dɔ Sɔtraan ˗gɔ ˗gɔn ˗yan ˈgü» ˗sü?

4 ˈˈKɛɛ ˈˈsuʋ̈ ˈya ˗dho kwa kë Sɔtraan waa ˈö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˗gɔ. Zoova ˈti ˗dho ö ꞊kwaa ˗an ˗zü kö ˗wo ˈwɔn yaa kë kwa ˈka kö ˗yö ʒiö˗ ˈka ˗naan ˈgü. Zoova ˗ya ˗pö «mɛn kpö ˗ziisü» ˈö ˈwo kletiɛn ꞊dede ˗nu ˈka, ˗wo ˗dho dha «ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗» ˗gɔ. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 7:9, 14, NWT) Dügɔmɛn ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö ˈwɔn bhë ˈya ˗dho kë, ˗a ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takpa.

5 Kö ˈkwa ˈto Zoova ˈˈsuee, Sɔtraan ˈti ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ shiʋ̈ˈˈ. ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗pö: «ˈKa ˈto Zoova ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo, ˗yö ˗dho ˈto ka ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka.» (2 Chroniques 15:2; 1 Kodhɛngtö 10:13 ˗wo pö.) ꞊Kwɛŋzü, ˗klu ˗Zlan ˗bha ˗mɛn ˗nu, ˈö ˗an ˈbhaa ˗nu ˗kë Abɛdhö, Enɔkö, Noe, Saadha waa Moizö ˗an ˈka bhë, ˗wo ˗to Zoova ˈˈsuee, ˈö ˈwo ˗gban Dügɔmɛn ˗gɔ. (Eblö 11:4-40, NWT) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö ˈpö. ˗Zlan ˗Wo ˗ya ˗pö: ‹ˈKa dɔ Sɔtraan ˗gɔ ˗gɔn ˗yan ˈgü, ˗yö ˗dho ꞊dua ka ˗gɔ.›​—Zakö 4:7.

«KWA ˗GBLÜGƆƆN ˈˈYƆƆ ˗NU»

6. Sɔtraan ˗yö ˗nu kwa ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 Sɔtraan ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈti ˗dho ö ꞊kwaa˗ ö ˗zü kö ˈö ˈwɔn yaa kë kwa ˈka kö ˗yö ʒiö˗ ˈka ˗naan ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn ˗kplawo kö ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ. ˈÖ˗ ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, Dügɔmɛn ˗bha ˈko zë ˗kɔ ˗gleŋ ˗yö ꞊va. ˗Gleŋ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˈyö nu ˗an ˈka kwa ˗gɔ ꞊dɛɛ. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˗nu ˗mü?

7. ˈMën ˗kë ˈö Sɔtraan ˗yö ˈko zë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka?

7 Bɔmɛn Zan ˗ya ˗pö: «ˈˈKpʋngtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ꞊gban ˗yö Sɔtraan ꞊në˗ ˗bha ˗gɔ ˈgü.» ˈˈKpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö, Sɔtraan ˈnën ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ ˈpö ˈö Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊kɔɔn. (Michée 4:1; Zan 15:19; ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 12:12, 17) ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ kwa ˗ta kö ˈkwa ˈˈkan ˗Zlan ˗bha. ꞊Ya kë ꞊shiö, ˗yö ˈko ˗zë kwa ˈka vɛɛdhö. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˗ya ˗kë ˗bin ˈgü.

8. ˈMën kletiɛn ˈdhɛ ˈö ˈdhö, ˗a dua ˈdhö ˗mü kö ˗ya ˈwɔn dɔ?

8 Kwa˗ ˗yö Efɛzö 6:12 ˈgü ꞊dhɛ «kwa ˗gblügɔɔn ˈˈyɔɔ ˗nu bha [...] ˈˈyina ˈˈklʋ yaya ˗nu ˈwo ˈtëng˗ ˗ta» wo ˗mü. Kletiɛn ˈdhɛ ˈö ˈdhö ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈko zë Dügɔmɛn waa ˗zuu yaa ˗nu ˈka. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈmɛn ˈö ö ˗de nu Zoova ˗dhɛ kö ˗ya ˗da ˈko bhë ˗a ˈgü. ˈSëëdhɛ ˈö Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya bɔ kletiɛn ˗nu ˈwo kun Efɛzö ˗an ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗pö ˗a ˈgü ˗gɛn ˗ɲan ˈka ˗yaaga ꞊dhɛ ‹˗ka dɔ gɛnngdhö.›​—Efɛzö 6:11, 13, 14, NTBL.

9. ˈMën Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗wa ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈwo˗ kë kwa ˈka?

9 Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗wo ˈˈkpënŋ˗ ˗kë kwa ˗gɔ ˗kɔ ꞊va ˗ta. ˈYa ˗dho kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa dha Sɔtraan ˗bha ˈˈkpënŋ˗ do ˗gɔ ꞊dɛɛ, kö yö ˈti ˗dho ˗a ˈˈwɛɛ ˈbha ˈgüdan ˈzü. Dügɔmɛn ˗yö pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˈgü ˈˈtëëtë ˗an ˈsuan˗ ˗bho kö ˈö˗ ꞊döŋ ˗dhiö kwa ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ Biblö ˗ya ˈˈdhɛbho ˗a ˗bha ꞊döŋ ˗nu ˗ta bhë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa dha ˗an ˗gɔ. (2 Kodhɛngtö 2:11; ˗bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 31 ˗bha.) ˗A ꞊döŋ do ˈnën ˗tɔ dükësü.

˗KWA ꞊DUËË ˗ZUU YAA ˗NU ˗GƆ

10. (1) ˈMën ˗tɔ dükësü? (2) Zoova ˗yö dükësü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10 Dükësü ˈnën ˗tɔ mɛnbhɩɩdhe waa ˗zuu yaa ˗nu ˗an ˗bha ˗kë ˗mlɛɛn ˈgü ˗sü. ˗A dü ˈˈslö ˈbhaa ˗nu ˈtɔ˗ ˗dɛbɔsü, ˗dan mɛn ˗nu ˗bha ˗sü waa ˈwɔn ˗blɛɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗dhɛ ˗sü. Biblö ˗ya ˗pö dükësü ˗yö «˗ɲënŋsü». Kwa ˗kɔ ˈti ˗dho ˈto dükësü ˈgü kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë. (Deutéronome 18:10-12; ˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 21:8) Kletiɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo ˈˈkan dü suu ˈˈpɛpɛ ˗bha.​—Wlɔmö 12:9.

11. ˈPë dü ˗kɔ ˈdhö˗ ˈgü ˈkwa˗ pö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈˈpɔn, ˈmën ˗dhö kë kwa ˈka?

11 Sɔtraan ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ pë ˈö dü ˗kɔ ˈdhö˗ ˈgü, ꞊ya kë kwa ˗dhɛ ˗së, ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˗a ˗ta ˈö kwa ˗kɔ ˗da dükësü ˈgü. Dü suu ˈˈpɛpɛ ˗yö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗shiʋ̈.

SƆTRAAN ˗YA ˈˈPIƲ̈ ˈÖ ˈˈKPËNŊ˗ KË KWA ˗GƆ

12. Sɔtraan ˗yö kwa ˗zota ˗kɔ ˗bho ˈˈgblʋʋ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

12 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wo dɔ ˈdudhö. ˗Ya ˗kë kö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö kaanˈˈ ˈˈkwöö, kö ˗wa yö ꞊dhɛ «pë ˗së ˗yö pë yaa ˈka, ˈö pë yaa ˈdhö pë ˗së ˈka.» (Isaïe 5:20) Dügɔmɛn ˗ya ˈˈslö ˗mɛɛn kö mɛn ˗nu ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈwaa ˗së ɛɛnˈˈ mɛn yö ˈti ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi.

13. Sɔtraan ˗yö mɛn ˗dɔ ˈdudhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13 Sɔtraan ˗bha ˈˈslö ˈˈgbɩɩ˗ do ˈnën ˗tɔ mɛn zuʋ̈ˈˈ ˗dɔ ˈdudhö ˗sü. ˈˈSlö ˈö bhë ˗yö ˗ya ˗a kë ˗sü ˗bha ꞊kwɛŋzü. Edɛnö ˈˈdhüdhɛɛdhö, ˗yö dhɛɛˈˈ ˗kpɔ Ɛvö ˗gɔ kö ˗yö dɔ ˈdudhö. ˗Ya ˗pö: «Kë˗ wo ꞊nɛ, ˗Zlan ˗ya pö giagia ˈka ˈlü ˈsaadhö ˈwo ˈlüdhɛidhö zö ꞊nɛ kö ꞊kun ˈka˗ gbɛ bhɛ ˗bhö ˗a?» (ˈWunzüdɔdhɛ 3:1) ˈDhɛ ˗a ˗dhɛ ˗yö ꞊gwëë, Zɔbö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, Sɔtraan ˗ya ˗pö Zoova ˗bha ˈˈkiö ˗nu ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ: «Zɔbö ˗yö ˗suʋ̈ ˗Zlan ˗gɔ ˈˈwɛɛwɛ ˗ee?» (Job 1:9) ˈDhɛ Yesu ˗yö bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, Sɔtraan ˗yö ˈˈplüün ˗da ˗a ˗ta ˈö˗ pö: «꞊Ya këdhɛ ˈi [˗Zlan] Gbö ˈka [...], ˗bhö dhiang zë ˗gwë ˗nu ya˗ ˗nu ˗dhɛ kö ˗wo ˈˈgla ˗bhöpë ˈgü kö ˈi˗ ˗bhö!»​—Matiö 4:3.

14. Sɔtraan ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu wo ˗zota ꞊dhɛ dü ˈyaa ˈya˗ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

14 ꞊Dɛɛ, Dügɔmɛn ˗yö ꞊kun mɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ dɔ ˗ni ˈgü ˈdudhö. ˗Ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ dükësü ˈyaa ˈya˗. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö dü ˈˈslö ˈbhaa ˗nu ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈdhö. Mɛn ˗nu ˗dee ˈwo kletiɛn ˈka, ˗a mɛn ˈbhaa ˗nu ˗zo ˗yö ˗bhɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗mü. (2 Kodhɛngtö 11:3) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho kwa ˗zoto kwa ˗de ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Pë ꞊plɛ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗kɔ ˗da dükësü ˈgü, ˗kwa ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ trʋʋkësü, ˈyö˗ ꞊plɛ ˗naan ˗kë kwa ˈˈdhɛkësü ˈka.

SƆTRAAN ˗YÖ ˗BƆ PË ˗NU ˈWO KWA ˗DHƐ ˗SË ˗AN ˗TA ˈÖ NU KWA ˗GƆ

15. Trʋʋˈˈ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwaa ˗zuu yaa ˗nu kwa ˗da ˗mlɛɛn ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

15 Trʋʋˈˈ kë ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ꞊Dɛɛ, fimö ꞊vadhɛ ˗nu, video ˗nu, tele ˈgü pë ˗nu, trʋʋˈˈ ˗nu ˈwo ɔdinatë ˗ta waa ɛntɛnɛtö ˈˈnimlɔn ˈbha ˗nu ˗wo ˗zuu yaa ˗nu ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˗zɔn. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö pë ˗nu ˈwo bhë, ˗wo ˈˈyɩɩsü, ˈwaa ˈyaa˗. ˈˈKɛɛ ˈwaa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈyaa ˗së kö ˗zuu yaa ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˗ta kö ˗wo ˗da ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü. Dü suu ˈbhaa ˗nu ˈö mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗puö ˗an kë ˗sü ꞊döŋ ˈgü ˈyö ˈwo ˗tɔ ˗dho ˗dɛ ɛɛnˈˈ ˈˈzʋʋ ˈˈpiʋ̈ ˗sü, ga ˈˈsaa˗ kë ˗sü, ˈwɔn ˗blɛɛ mɛn ˗nu ˈö ꞊wa ga ˗an ˗dhɛ ˗sü, waa ö ˗detakunsü ˗nu. Dügɔmɛn ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗an ˈsü ꞊dhɛ pë ˗së waa ˗wɔnmɛnkunpë ˈˈdhiaasü ˗nu ˈdhö. Mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ˗zota ꞊dhɛ düpë ˗nu bhë ˈya ˗an ˗ga tele ˈgü, yö ꞊dede yö ˈti ˗an kë, ˈyaa ˈwɔn yaa ˈka. ˗Zota ˗kɔ suu bhë ˈyaa ˗së. ˈMën ˗kë?​—1 Kodhɛngtö 10:12.

16. ˈMën ˗kë ˈö trʋʋˈˈ ˗nu ˈö dü ˈdho ˗an ˈgü, ˈkwa ˗dho ˈˈkan ˗an ˗bha?

16 Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˈwaa ˗dhɛ yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa zuʋ̈piʋ̈wɔn dɔ. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Wo ˗bɔ pë ˗nu ˈö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗yɛ ˗an ˗bha ꞊dhɛ trʋʋˈˈ ˗nu ˈdhö, kö kwa ꞊dede ɛɛnˈˈ kwaa kwa ˗bha ˈkɔɔmɛn ˗nu ˈkwa ˗an kë bhë ˗an ˗ta ˈö ˈwo kwa ˗zopiʋ̈wɔn dɔ. Fimö ˗nu, ˈˈtan ˗nu, ˈsëëdhɛ ˗be ˗nu ˈwo dükësü, ˗dan mɛn ˗bha ˗sü, ˗zuu yaa ˗bha ˗kë mɛn ˈgü ˗sü, dümɛn ˗nu waa pë ˗nu ˈwo ˗gban dü ˗bha ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ, kö ˈkwa ˗an ˗ga ɛɛnˈˈ kwa ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha, Sɔtraan waa ˗zuu yaa ˗nu ˗wo ˗dho ˗a yö ꞊dhɛ wo ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗dho kwa ꞊faanmën dükësü ˗bha.​—Gadhatö 6:7 ˗wo pö.

17. Kë ˈö˗ wo ꞊dhɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˗kë kwa ˈflëëgü bhë, Sɔtraan ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ˈö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë kwa ˗gɔ?

17 Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë kwa ˈflëëgü. Sɔtraan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ˗dhidhɛwɔn bhë ˗a ˗ta ˈzü ˈö ˈˈkpënŋ˗ ˗kë kwa ˗gɔ. ˈˈYua ˗yö mɛn ꞊vadhɛ ꞊sëëbho ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ. Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo blɛɛdhɛ suu ꞊va ˈgüdan, ˈˈkɛɛ ˗an ˗dhɛ ˈyaa bo. (Makö 5:25, 26) ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗an ˈgü ˗ga, ˈö ˈwo wo ˗kɔ ˗da mɛn ˈˈdhɛkë ˗kɔ suu ˈˈpɛpɛ ˈgü. ˈˈKɛɛ kletiɛn ˗nu kwa dua ˗mü ˈkwa kë kwa ˈsuan˗ ˈka, kö ˈkwa ˗dho blɛɛdhɛ ˈö «dü ꞊faan» ˈdhö˗ ˈgü ˗a kë.​—Isaïe 1:13.

ˈBhaa ü ˈflëëgü, ˗bhö ü ˗zo yö Zoova ˗dhɛ.

18. Blɛɛdhɛ suu ˗mɛɛn ˈö kletiɛn ˗nu ˈkwa ˗kɔ ˗a ˈka?

18 Izraɛdhö ˈˈsɛ ˈgü ꞊kwɛŋzü, mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo blɛɛdhɛ ˈö «dü» ˗kɔ ˈdhö˗ ˈgü ˗a ˗kë. Zoova ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈKö ˈka ka ˗kɔ ˈˈdhɛ ˗pʋ n ˗dhɛ, a n ˈˈɲan ˗ta ka ˗gɔ. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ka ˗bhɛɛ n ˗dhɛ ꞊va, ˈmaan n ˈˈtʋ ˈto ka ˗wo ˗bha.» (Isaïe 1:15) Zoova ˈyaa kun ö ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˗an ˗bha bhɛɛwo ˗bha. Ü ˗zota ˗a ˈgü! ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwaa Zoova kwa ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˗yö shiʋ̈ˈˈ. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈˈyua ꞊ya kwa ˈkun, ˗yö ˗dho ö ˗kɔ bho kwa ˈgü. (Psaume 41:3) ˈKwa˗ pö ˈkwa blɛɛdhɛ ˈsü, ˗kwaa ˈgodhɛ dhɛɛˈˈ ˈkpɔ kö ꞊ya kë ꞊dhɛ dü ˗kɔ ˗ya ˈgü, ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ. (Matiö 6:13) Dü ꞊faan ꞊ya kë ˗a ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa ˗kɔ ˗a ˈka.​—​˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 32 ˗bha.

˗ZUU YAA ˗NU ˗BHA ˗KWƐZLAN

19. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗suʋ̈ Dügɔmɛn ˗gɔ?

19 Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗bha ˈgü, Dügɔmɛn waa ˗zuu yaa ˗nu ˈwaa ˈdhö. ˈˈKɛɛ mɛn ˈbhaa ˗nu ˗de ˈpö ˈwɔn ˗nu ˈwo bɔ ˗an ˈgü ˗wa ˗kë ˈö ˈwo˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˗wo ˗dhö. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗suʋ̈ ˗zuu yaa ˗nu ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, wɔkɔ ˗nu ˈwo ˗gban ˗an ˗bha, ˗wo ˗an ˗bha ꞊dhuëŋ ˈka. Pë ˈˈmlümlüsü ˗nu ˈö ˗zuu yaa ˗nu ˗wa ˗kë mɛn ˗nu ˈka, mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wa ˗wɔn ˗blɛɛ ˈö ˈˈsuʋ̈ ˗da mɛn ˗nu ˈgü. ꞊Ya kë ꞊shiö, ˗a ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo mɛn ˈbhaa ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˗sü, ˈö ˈwo ˗an ˗dhiaŋ zë mɛn ˗nu ˗dhɛ wo ꞊faan ˈka. ˗Ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo ˗suʋ̈ Dügɔmɛn ˗gɔ.

20. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Sɔtraan ˗bha ꞊sua ˗nu ˗pɛn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

20 ˗Yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wo ˈˈsuʋ̈ ö ˗gɔ. (2 Tesadhonikö 2:9, 10) ꞊Suakëmɛn ˗mü. Mɛn ˗nu ˈö dü ˗wɔn ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈö pë ˗nu ˈö ˗an ꞊gban ˈwaa gagade ˈka bhë ˈwo ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ˗bɔ ˗an ˗ta ˈö mɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ sü. ˗A mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, pë ˗nu ˈö ˗kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ ˈwa ˗an yö ɛɛnˈˈ ˗an man bhë, ˗wo ˗an ˗wɔn ˗blɛɛ. ˗A ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo ˗an ˗gɛn dɔ ˗ni ˈgü ˗kplawo, ˈyö ˈwo˗ ˗ʒiögɔɔ. ˈKwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Sɔtraan ˗takun ꞊suakësü ˗bha, kö ˈkwa ˈˈsuʋ̈ ˗da mɛn ˗nu ˈgü.​—Zan 8:44; 2 Timote 2:16.

21. ˈMën ˈkwa ˗dho ˈˈkan ˗zuu yaa ˗nu ˗wɔn blɛɛsü ˗bha kö ˈkwa˗ ˗dhiaŋ zë?

21 ˈMɛn waa ˗zuu yaa ˗nu ˈwo ˗kë ˗mlɛɛn ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈˈkɛɛ ˈö ꞊ya kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka ꞊dɛɛ, ˗a dua ˈyaa ˗mü kö ˗ya ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗kplawo ꞊dhɛ mɛn ˈˈgbɛɛtazë. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ˈˈsuʋ̈ Dügɔmɛn waa ˗zuu yaa ˗nu ˗gɔ. Kwa ˗dho kwa ˈˈɲan ˗klu ꞊ʒiaan Yesu waa ˈgügbɩɩdhɛ ˈö Zoova ˗ya nu ˗a ˗dhɛ bhë ˗an ˗bha. (Eblö 12:2) Yesu yö ˈti ˗zuu yaa ˗nu ˗wɔn blɛɛˈˈ ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ mɛn ˈˈgbɛɛtazë. ˗Yö ö ˈˈɲan ˗klu ˗Gblüdëdhɛ nɔɔn˗ waa «[˗Zlan] ˗bha ˈwɔn ˗së ˈö˗ ˗kë», ˗an pö ˗sü ˗bha.​—Këwɔn ˗nu 2:11; Dhukö 8:1; Wlɔmö 1:11, 12.

22. ˈMën ü ꞊faan ˈdhö ˈmën ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈü˗ kë?

22 Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ. ˗Yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö kwa ꞊slɔɔ. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˗bha ˗gleŋ ˗nu dɔ, ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗gban dü suu ˈˈpɛpɛ ˗gɔ. ‹ˈKwa ˈdho kwa ˗dɩ ˗kun ˈka bhiëˈˈ dɔ Sɔtraan ꞊kwɛɛ˗› kö ˗yö kwa ˈgü ga. (Efɛzö 4:27 ˗wo pö.) Kö kwa ˗gban Dügɔmɛn ˗gɔ, kwa ˗dho dha ˗a ˗bha ꞊döŋ ˗nu ˗gɔ, ˈö Zoova ˗yö kwa ˗takpa.​—Efɛzö 6:11.