'Dho -a 'gü -wɔn -ta

'Dho -a 'gü -wɔn -nu 'sëëdhɛ -ta

ˈWƆN ˗GƆ 5

Kwa ˗dho ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

Kwa ˗dho ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

«ˈKaa ˈkpongtaamɛ ˗nu ˈka gbɔ.»​​—ZAN 15:19, NTBL.

1. ˗Mën ˗wɔn ˈö kun Yesu zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈtɛ ˗ni ˈgü kö ˗a ga ˗yi ˗ya yö ꞊klöö˗?

 GBEŊ ˗totaabhasü ˈö Yesu ˗ya ˗kë ˈö ꞊kun ga bhë ˗a ˈka, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈwɔn ˗kun ˗a ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗ya ˈto ꞊klöö˗ kö ˈö ˗an ˈto. ˗Ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «ˈKaa ˈkpongtaamɛ ˗nu ˈka gbɔ.» (Zan 15:19, NTBL) ˈDhɛ go mü ˈzü, ˗yö ˗bhɛɛ ö Dë ˗dhɛ ˈö˗ pö: «ˈWaa ˈkpongtaadhɛ ˗bha ˈka ꞊nɛ ˗kɔ gia˗ ˈö ˈmaa˗ ˈka ˈkpongtaadhɛ ˗bha ˈka bhë ˗a ˈdhö.» (Zan 17:15, 16, NTBL) ˗Wo ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈpö ˗tɔ ˗mën?

2. De ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an ˗dhɛ «ˈkpongtaamɛ ˗nu»?

2 Mɛn ˗nu ˈö Yesu ˗yö ˗an ˗dhɛ «ˈkpongtaamɛ ˗nu» bhë, ˈyö ˈwo ˗tɔ mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗Zlan ˗dhɔkë, ˈö ˈwo Sɔtraan ˗kɔ ꞊löö. (Zan 14:30; Efɛzö 2:2; Zakö 4:4; 1 Zan 5:19) ˈMën ˗kë ˈö ˈkwaa «ˈkpongtaamɛ ˗nu ˈka gbɔ»? ˗A ˗gɛn ꞊va ˈö ˈkwa ˗dho ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈwɔn ˗gɔ yö ˗a ˈgü, ˈyö ˈwo ꞊nɛn: 1) Kwa ˗klu ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha, ˈö ˈkwaa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü. 2) Kwa ˗gban ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zota ˗kɔ ˗gɔ. 3) Kwa kwibhadhɛ waa kwa ˗da ˗sɔ ˗nu ˗wo ˗tiaandhö. 4) Kwa ˗bha ˈwëëga ˗wɔn ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. 5) ˗Zlan ˗bha ˗gblü ˗gɔn ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ˈö˗ nu kwa ˗dhɛ bhë, kwa˗ ˗da kwa ˗bha.​—​˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 16 ˗bha.

˗BHÖ ˗KLU ˗ZLAN ˗BHA ˗GBLÜDËDHƐ ˗BHA

3. Yesu ˗yö ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

3 ˈDhɛ Yesu kun ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗yö ˗kpan mɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü, ˈö˗ yö ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈyaa kun ˈˈplëëplë. ˗Yö ö ˗zota ˗an ˗wɔn ˈgü ꞊dedewo ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈö ˗an ˗takun. ˗Yö ö ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü ˗ee? ˗Abin. ˗Ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ɛɛnˈˈ ˗a ˗bha Mɛnkɔɔnsü ˈö ˗dho kë ˗a ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ bhë, yö ˈnën ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ꞊dedewo. Nɔɔn˗ ˈö ˗gban ˗Gblüdëdhɛ ˈö bhë ˗a ˗bha, yö ˈnën kun ˗a pö ˗ni ˈgü. (Daniel 7:13, 14; Dhukö 4:43; 17:20, 21) Yesu yo ˈti ö ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü ɛɛnˈˈ yö ˈti bɔ mɛn ˈbha ˈka. ˗Ya ˗pö wlɔmö ˈˈsɛ ˗gɔdhiʋ̈mɛn Pidhatö ˗dhɛ: «Ma ˗gblüdëdhɛ ˈyaa ˈˈkpʋng ꞊taa yö.» (Zan 18:36) ˗A ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˗de ˈpö ˈwii wo ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü. ˗Kwɛzlan ˈsëëdhɛ ˗be do ˈbha ˗ya ˗pö kletiɛn ˗blɛɛsü ˗nu «ˈwaa kun wo ˗kɔ ˗da ˗ni ˈgü ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü.» (On the Road to Civilization) ˗Kɔ do ˈö bhë, ˈyö kletiɛn ꞊dede ˗nu ˈwo ꞊dɛɛ ˈwo˗ ˗kë ˗a ˈka. Kwa kwa ˗kɔ ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ, ˈö ˈkwaa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü.​—Matiö 24:14.

ˈPë ˗kë ˈü ü ˗kɔ ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ, ü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈü˗ ˈgü ˗pʋ ˗ee?

4. Kletiɛn ꞊dede ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗ya ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

4 Mɛn ˈwo˗ bɔ kö ˗yö kë ö ˗bha ˈˈsɛ ˗gɔ ˈˈɲanga ˈka ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˈgü, yö ˈnën ˗tɔ mɛnkɔɔnmɛn ˗nu ˈwo˗ ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü ˗an ˗bha ˈwɔnyëë˗. ˗A ˈmɛn ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈyaa ö ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˈö ˗dhɛŋplöö mü ˗a ˈgü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˈyö ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈö waa Klito ˗nu ˈwo ˗dho ˗gbludëdhɛ kë dhaŋ˗ ˈgü ˈwo˗ ˈka. Pɔdhö ˗ya ˗pö ˗an ˗dhɛ: «Dhiang ˗nu ˈyi˗ zë bha yi˗ ˗zë Klisi ꞊në˗ ˗bha zë ˈgü.» (2 Kodhɛngtö 5:20) ˈˈƝɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˈwɔnyëë˗ ˗nu ˈwo ˈˈsɛ ˗ta. ˈWaa wo ˗kɔ ˗da ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü. (Fidhipö 3:20) ˗Wo mɛn ˈˈmliɲɔn ꞊va ꞊dede ˗takun ꞊ʒiaan kö ˗wo ˈwɔn ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gbludëdhɛ ˗bha, ˗a dɔ. Mɛn ˗nu ˈwo ˗dho ˗tosɛta kë ꞊tuëpö ˈka ˗Zlan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü, ˈö Biblö ˗an ˗dhɛ «˗tuë ˈbhaa ˗nu» bhë, ˗wo ˈˈɲɔn ˗a ꞊troo ˗nu ˗takun. ˈWaa wo ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü. (Zan 10:16; Matiö 25:31-40) ˗Yö ˈˈpuu ꞊dhɛ kletiɛn ꞊dede ˗nu ˈwaa wo ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa yö ˗an ˈgü.​—Isaïe 2:2-4 ˗wo pö.

5. ˗Mën ˈö ˗kë ˈö kletiɛn ˗nu ˈwaa ˗gblü gɔn?

5 Kletiɛn ꞊dede ˗nu ˗wo wo ˈko ˗nu ˗sü ꞊dhɛ ꞊dhegblüzë ˗nu ˈwo go ˈkɔdhi do ˈgü ˗an ˈdhö. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ ˗an ˈgodhɛ waa ˗an wɔkɔ ˗nu ˈwaa do, ˗an ˗kɔ ˗yö ˈwɔn do ˗bha. (1 Kodhɛngtö 1:10) Kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗gblügɔnsü ˈgü, kwa ˗dho ˈko zë kwa ˗de ꞊dhegblü ˗nu ˈka, ˈˈkɛɛ kö Yesu ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈko ˗nu ˗dhɔ ˗yö kwa ˈko kë. (Zan 13:34, 35; 1 Zan 3:10-12) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha gwëëˈˈ nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an kë.​—Matiö 5:44; 26:52.

6. Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

6 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu ˈkwaa kwa ˗kɔ ˗da ˈˈsɛ kɔɔˈˈ ˗wɔn ˗nu ˈgü, kwa kwa ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈkwa ˗kë ˈˈsɛgümɛn ˗tiaandhö ˗nu ˈka. Kwa˗ ˗zɔn ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa ˗an ꞊bhlëë ˗ya ˗an ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun ˗sü waa ꞊niisɔnŋ bho ˗sü ˈka. ˈˈKɛɛ «pë ˈö ˗Zlan ˗bha ˈka», kwa ˗nu ˗Zlan ˗dhɛ ˗kplawo. (Makö 12:17, NTBL; Wlɔmö 13:1-7; 1 Kodhɛngtö 6:9, 20). «Pë ˈö ˗Zlan ˗bha ˈka», ˗a ˈbhaa ˈtɔ ˗a ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü, ˈwɔn ˗man ˗a ˗ta ˗sü waa ˗a gba ˗sü. ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ kwa ˗kë ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈, kwa ˈwɔn ˗man Zoova ˗ta.​—Dhukö 4:8; 10:27; Këwɔn ˗nu 5:29; Wlɔmö 14:8 ˗wo pö.

˗BHÖ ˗GBAN «ˈKPONGTAA ˗ZUU» ˗GƆ

7, 8. (1) ˗Mën ˈö ˗tɔ «ˈkpongtaa ˗zuu»? (2) ˗Wa ˗dhɛ ˗yö mɛn ˗nu ˈˈta ˗kɔ ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

7 ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha, kö kwa dua ˗mu ˈkwa ˗gban «ˈkpongtaa ˗zuu» ˗gɔ. ˗A ˗zuu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗tɔ ˗zota ˗kɔ waa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈwo go Sɔtraan ˈˈpiʋ̈. Yö ˈnën ˈˈdhiʋ̈sü mɛn ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˈka. ˈˈKɛɛ kletiɛn ˗nu ˗wo ˗gban ˗zuu bhë ˗a ˗gɔ. «˗Zuu [ˈö] kwa ˗gɔ bhë, ˈyaa ˈkpongtaa ˗zuu ˈka. ˗Yö ˗Zuu ˈö go ˗Zlan ˈpiö ˗a ˈka» ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Pɔdhö ˗ya pö˗ ˈka ˗a ˈdhö.​—1 Kodhɛngtö 2:12, NTBL; Efɛzö 2:2, 3; kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 17 ˗bha.

8 ˈˈKpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo wo ˗zo ˗ta wo ˗de ˗wɔn ˈgü, ˈö ˈwo wo ˗de sü ꞊va, ˈö ˗an ꞊gɔɔ ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗kë ˈö ˈwo wo ˗zota ꞊dhɛ ˈˈgbɩɩdhɛ ˈyaa ˗mü kö ˈwo ˈwɔnman ˗Zlan ˗ta. Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈwa ˗dho ˈˈsuʋ̈ pë ˈbha ˗gɔ, kö ˈpë ˗dhi ˗an ˗dhɛ ˗wa kë. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wa yö ꞊dhɛ wo ˗de ˗dhidhɛwɔn kë ˗sü ˈnën ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗an ˗bha ˗tosɛta ˈgü. (1 Zan 2:16; 1 Timote 6:9, 10) Dügɔmɛn ˗yö pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈö ˈˈkpënŋ˗ kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗gɔ, kö ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ ö ˈdhö ˈpö.​—Zan 8:44; Këwɔn ˗nu 13:10; 1 Zan 3:8.

9. ˈˈKpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ sü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

9 ˈˈKpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗yö ꞊dhɛ ˈˈtee ˗saa ˈdhö. ˗Yö ˗dhɛ ˈˈpɛpɛ ˈgü kwa ˗züzü. Kwa ˈti kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ˗gban ˗a ˗gɔ, ˗yö ˗dho kwa ˈˈta ˗kɔ shiʋ̈ˈˈ. (Proverbes 4:23 ˗wo pö.) ˗A züdɔdhɛ ˈgü, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa kwa ˗zota ɛɛnˈˈ ö ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ ˈmɛn ˈwaa Zoova ˗dhɔkë ˗an ˈdhö, ˈö ˗kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈpë ˈwɔn yaa gbɛ˗ ˈyaa˗ ˈgü ˗a ˈdhö. (Proverbes 13:20; 1 Kodhɛngtö 15:33) Ɛɛnˈˈ ˈzü mɛn ˈkpee˗ ˈˈbin ˗ga ˗sü, ˗gban ˗Zlan ˗gɔ ˗sü waa trʋʋˈˈ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ꞊balɔn ˗zuö ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa zuʋ̈ˈˈ sü.​—​˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 18 ˗bha.

10. Kwa ˗dho ˗gban ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

10 ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ˗gban ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗gɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈto Zoova ˈˈsuee, kö ˈkwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka. Kwa dua ˗mü ˈzü ˈkwa˗ ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ ˗kplawo, kö ˈkwa ˗klu ˗a ˗bha yö ˗bha. Zoova ˈnën˗ ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dedewo ꞊dhɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa ˗gban ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗gɔ.​—1 Zan 4:4.

Ü SƆ ˗DA ˗KƆ ˗YÖ ˗ZLAN ˈTƆ BHƆ

11. ˈˈKpɔnŋ ꞊taa ˗zuu ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˗wo sɔ ˗da ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

11 Kwa sɔ ˗da ˗kɔ waa kwa kwibhadhɛ ˗wa ˗zɔn ˈpö ꞊dhɛ ˈkwaa ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo sɔ ˗da kö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö bɔ wo ˗ta, ɛɛnˈˈ kö ˈwo ˈˈɲangüyaa ˗zotadhe ˗da mɛn ˗nu ˈgü. ˗An sɔ ˗da ˗kɔ ˗ya ˗zɔn ˈzü ꞊dhɛ ˈwaa ˈˈsuʋ̈ mɛn ˈbha ˗gɔ, ɛɛnˈˈ ꞊nɔɔn ꞊va ˗yö ˗an ˗gɔ. Mɛn ˈbhaa ˗nu ˈtʋ ˈyaa ˗an ˗de bun ˗bha, ˈö ˈwo wo ˗de kun ˈyaa˗. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa sɔ ˗da ɛɛnˈˈ kö ˈkwa kwa ˗de ˈkun ꞊dhɛ ˗an ˈdhö.

N ˗bha sɔ ˗da ˗kɔ ˗yö Zoova ˈtɔ ˗bhɔ ˗ee?

12, 13. Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˗dho kwa ˗takun sɔ ˗da ˗sü ˈgü?

12 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗mü kwa ˈka bhë, sɔ ˈö ˗së, ˈö ˗dhii ˈyaa˗ ˗bha, ˈö ˈkwa ꞊baa ˗a ˗bha ˗së ˈka, ˈö ˗bɛ ˈpë ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ˗da ˗kplawo. ˗Kwa «sɔ ˗da ˗a ˗da ˗kɔ ˗ta» kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ‹˗kplü ˗sü ˈka ˗Zlan ˗bha.›​—1 Timote 2:9, 10; Zudö 21.

13 Kwa sɔ ˗da ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗kë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo Zoova waa ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈtɔ ˗dhi ɛɛnˈˈ ˈwo ˗an ˈtɔ ˗shiö. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa ˈwɔn ˈˈpɛpɛ kë ‹˗Zlan ˈtɔ bhɔ ˗dhɔ ˗dhɛ.› (1 Kodhɛngtö 10:31) Mɛn ˈö ö ˗de ˗duɛɛ dɔ, ˗yö ꞊bhlëë ˗ya mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˗bha. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa kwa ꞊baa ˗a ˈka, ˗yö ˗gban mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha.​—1 Kodhɛngtö 4:9; 2 Kodhɛngtö 6:3, 4; 7:1.

14. Kwa sɔ ˗da ˗ni kö ˈkwa ˈdho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˗zlanwopö, ˈmën ˈkwa ˗dho kwa ˗zota ˗a ˈgü?

14 Sɔ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˗a ˈka ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˗zlanwopö? Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˗yö bɔ kwa ˗ta ˗ee? Kwa sɔ ˗da ˗kɔ ˗yö mɛn ˗nu ˈˈtënŋ ˗sü ˗ee? Kwa˗ ˗pö kwa ˗de ˗dhɛ sɔ ˈö ˗dhi kwa ˗dhɛ ˈyö ˈkwa˗ ˗da, mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈyaa˗ ˈgü ˗ee? (Fidhipö 4:5; 1 Piɛdhö 5:6) Sɔ ˈö ˗dhi kwa ˈka, ˗a ˗da ˗dhɔ ˗ya kwa kë, ˗yö ˗së. ˈˈKɛɛ kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈnën ˈwo kwa ˗kë ˗së ꞊dedewo. Zoova ˗ya kwa ˗ga, kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈnën ˗an yö. ˈMɛn ˈkwa˗ ˈka ꞊dedewo ɛɛnˈˈ kwa «zuëpiʋ̈dhɛ» ˈnën kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wa ˗zɔn. ˈPë ˗an ‹꞊bhlëë ˈdhö ˈkpii˗ ˗Zlan ˈwëëdhö› ˈyö ˈwo bhë.​—1 Piɛdhö 3:3, 4.

15. ˈMën ˗kë ˈö Zoova yö ˈti sɔ ˗da ˗kɔ waa kwa baaˈˈ ˗kɔ ˗nu ꞊gban ˗bɛnzë kö ˗ya nu kwa ˗dhɛ?

15 Sɔ ˈö ˗së waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈwaa ˗së, Zoova yö ˈti ˗an ꞊gban ˗bɛnzë kö ˗ya nu kwa ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˈwo ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa sɔ ˗së ˗da, ˗yö ˗an ˗zɔn kwa ˗dhɛ. (Eblö 5:14) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈwɔn ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈsɛɛn˗ ˈˈpɛpɛ ˗nu ˈkwa ˗dho ˗an kë, ˗wo ˗gban yöö ꞊dede waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ˈö kwa ˈgü ˗a ˗ta. (Makö 12:30, 31 ˗wo pö.) ˈˈKpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü, Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗wo sɔ ˗nu ˈwo ˗an ˗gɔ ˈˈsɛ ˈgü ˈö ˈwo ˗së, ˗an ˗da. Sɔ ˗da ˗kɔ suu ꞊va ˈwo bhë, ˗wo ˈˈdhiaasü ꞊dedewo.

ˈWËËGA YÖ ˗KƆ ˗SË

16. (1) ˈˈKpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈwëëga ˗wɔn waa pë ˈö Yesu ˗ya pö ˗wo ˗go wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa ˗dho ˗an ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

16 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö mɛn ˗nu ˗wa yö ꞊dhɛ ˈwëëga waa ꞊nɔɔn ˗kwɛɛ ˗nu ˈnën ˈwo mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗dhi. ˈˈKɛɛ kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ꞊sua ˗mü. ˈPë Yesu ˗ya pö ˈyö gagade ˈka. ˗Ya ˗pö: «ˈKö ˈzü ˈmɛ ˈbha ꞊naɔ ꞊slɔɔ ˗kɔ ˈˈʋʋ ˗kɔ ˈö˗ ˈgü, ˈˈkɛɛ mɛbhɩɩdhe ˗bha ˗tosɛa kë ˗sü ˈyaa ˗gban ꞊naɔ ˗kë mɛ ˗gɔ ˗sü ˗bha.» (Dhukö 12:15) ˈWëëga ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ꞊dedewo. ˈYaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ˈˈtɔŋdë ꞊dede ˗nu, zuʋ̈ˈˈ ˈwaannusü waa ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗an nu kwa ˗dhɛ. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗bhawɔn ˗yö ꞊nɔɔnpë ˗nu ˗bha kö ˈkwa ˗tosɛta din yö. ˈˈKɛɛ Yesu ˗ya ˗pö pë ˗nu ˈwo ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˈyö ˈwo ˗tɔ ˗mlɛɛn ˗së ˈö kwaa ˗Zlan kwa ꞊zinŋgü waa˗ ˗dhɔkësü ˈö kwa ꞊faan ˈka. (Matiö 5:3; 6:22) Ü ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: ‹N ˗bha ˈwëëga ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˈdhö ˗ee? ˈWëëga ˗wɔn ˈnën ˈa n ˗zota ˗a ˈgü ɛɛnˈˈ ˈa˗ ˈˈdoodɔ ˗kplawo ˗ee?›​—Dhukö 6:45; 21:34-36; 2 Zan 6.

17. Ü ˗bha ˈwëëga ˗wɔn ˈyaa ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈdhö, ü ˗bha ˗tosɛta ˗dho kë ꞊dhɛ?

17 Kö ˈkwa ˗klu Zoova ˗bha yö ˗bha, kö kwa ˗bha ˈwëëga ˗wɔn ˈyaa ꞊dhɛ ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha ˈdhö, kwa ˗bha ˗tosɛta ˗dho kë ˗së. (Matiö 11:29, 30) Kwa ꞊slɔɔpë ˗dho kwa ˗zokun, ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈwaannu. (Matiö 6:31, 32; Wlɔmö 15:13) Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ yö ˈti ˗dho ˈˈtɛ ꞊nɔɔn ˗wɔn ˈgü. (1 Timote 6:9, 10 ˗wo pö.) Zuʋ̈gblüdhi ˈö pë ˗nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈgü kwa ˗dho ˗a ꞊slɔɔ. (Këwɔn ˗nu 20:35) Kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˗dho kwa ˗takun ˈö mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa ˗kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo. Kwa ˗dho yi zë kwa ˈflëëgü.​—Ecclésiaste 5:12.

«˗GBLÜ ˗GƆƆN ˈKA ˗KWƐƐ ꞊GBAN»

18. ˗Mën ˈö Sɔtraan ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö˗ kë kwa ˈka?

18 Sɔtraan ˗ya ˈˈpiʋ̈ ˈö kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˗mlɛɛn bhë, ˈkwa˗ ˈkun ˈˈgbɩɩ˗. «˗Zuu yaa ˗nu» ˈnën ˈkwa ˗dho ˈko zë ˗an ˈka. (Efɛzö 6:12, NTBL) Sɔtraan waa ö ˗bha ˗zuu yaa ˗nu ˈwaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ɛɛnˈˈ kö ˈkwa ˗tosɛta kë yi ꞊gban ˈka. (1 Piɛdhö 5:8) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun, ˈö ˗gblü ˗yö ˗dhi kwa ˗gɔ.

19. Efɛzö 6:14-18 ˗yö kletiɛn ˗bha «˗gblü ˗gɔɔn ˈka ˗kwɛɛ» ˗wɔn ꞊blɛɛ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

19 ˈˈSɔdha ˗nu ˗wa ˈdho ꞊gblü gɔn ꞊kwɛŋzü, ˗wo ˗gblü ˗gɔn ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ˗nu ˗da wo ˗bha, kö ˗yö wo ˗takun. Kwa dua ˗mü ˈpö kö «˗gblü ˗gɔɔn ˈka ˗kwɛɛ» ˈö Zoova ˗ya nü kwa ˗dhɛ bhë, ˈkwa˗ ˗da kwa ˗bha. (Efɛzö 6:13) ˗Yö ˗dho kwa ˗takpa. Efɛzö 6:14-18, NTBL, ˗ya ˗pö: ‹˗Ka ˗ya ka ˈyaan; ˗ka ka ˈdhu: ˈWun gia˗ ˗yö kë ka ˈgü ꞊nɛ ˗du kwi ˈdhö, ˈka˗ ˗klu ka vɛɛdhö, ˗kë kpengdhö ˗sü ˗yö kë ka ˗gɔ ꞊nɛ ˗glu gɔn ˗piö ˗da ˗sɔ ˈnë ˈdhö! [...] ꞊zuöwaannu ˗wuntaɔsë ˈö bhë ˗a ꞊blɛɛˈ˗ mɛ ˗nu ˗dhë ˗sü [...] ˗yö kë ꞊nɛ ˗sakpa ˗nu ˈdhö ka ˗gɛn ˗nu ˗bha! ˗Zo yö ˗sü ˗yö kë ka ˗gɔ ˗kplawo ꞊nɛ ˗gluë ˈdhaa˗ ˈö dho ka dha këpëyaamɛ ˗bha ˈdü ˗nu ˈö ˈsiö ˈdho ˗a ˗bha ˗a ˗gɔ ˗a ˈka. ˗Ka dhasü ˗wun ˈkun ˈgbee˗ ˈka ꞊nɛ ˗gluë ˗piö ꞊gblaaˈ ˈdhö ka tuö; ˈka ka ˗kɔ kë ˗Zlan ˗wo ˈö ˗Zuu ˈslööslö ˈdho ˗a dɔ ˗na ka ˈdhi bhë ˗a ˗bha ꞊nɛ ˗dhaa ˈdhö. ˈWun ˗nu ˈwo ˈdhö bhë ˗ka ˗an kë ꞊bhɛaˈ ˗sü ˈgü ˗a ˗dhɛ ˗Zlan ˗gɔ ˗sü ˈka kö ˗yö nu ka ˗dhë; ˗Zuu ˈslööslö ˗yö ˈdhiö ˈsü ka ˈka, ˈka ꞊bhɛaˈ˗ ˈtöng ˈsaadhö [...] ˈka! ˗Ka ꞊bhɛaˈ˗ ˗Zlan ˗bha ˈsɛgɔgümɛ ˗nu ˈslööslö ˈsaadhö ˗wun ˈgü!›

20. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ˗bha «˗gblü ˗gɔɔn ˈka ˗kwɛɛ» ˗yö kwa ˗takpa?

20 Kö ˈˈSɔdha ˗yö ö ˗bha ˗gblü ˗gɔn ˗a ˈka ˗kwɛɛ ˈˈpian ˈbhaa ˈto, yö ˈti˗ ˗da ö ˗bha, ˗a ˈˈpian ˈö pë ˈyaa˗ ˗bha bhë ˈyö˗ ˈyɔɔ˗ ˗ya dan ˈö dho ˗a ˗gɔ. ˈKwa˗ pö kwa ˗bha «˗gblü ˗gɔɔn ˈka ˗kwɛɛ» ˗yö kwa ˗takpa, kwa dua ˗mü ˈkwa˗ ꞊gban ˗da kwa ˗bha. Kwa dua ˗mu ˗yö kë kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, kö ˈkwa kwa ˗zo kë ˗a piʋ̈ ˗së ˈka. ˗Gblü ˈö bhë, kwa ˗dho ˗a gɔn ˗kplawo ˈö yö˗ ˈka Sɔtraan waa ö ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ waa ˗zuu yaa ˗nu, ˗an ˈgüshiʋ̈ ˗yi ˗bha. (˗Dhɛkpaɔ dhiaˈˈ ˈsëëdhɛ 12:17; 20:1-3) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ꞊ya kë ꞊dhɛ kwa ˈko zë ˗ni ˈgü ˗zotadhe yaa ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗nu ˈka, kwa ˈgü ˈyaa ˗dho ga!​—1 Kodhɛngtö 9:27.

21. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈgbɩɩ˗ ˈka Sɔtraan ˗ta?

21 Dügɔmɛn ꞊faan ˗yö ˗ʒiö kwa ˗bha ˗ta. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya kwa ˗takun, kwa ˗kɔ ˗yö ˗ʒiö ˗a ˗gɔ. ˈKwa˗ pö ˈkwa ˈto ˗klu ˗sü ˈka Zoova ˗bha, kwa dua ˗mü ˈkwa bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ, ˈkwa˗ ˗Wo draanˈˈ, kö ˈkwa kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta. (Eblö 10:24, 25) ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˗klu ˗Zlan ˗bha, ö ˈkwa ˗mɔn kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗bha.

Ü ˗DE BAAˈˈ Ü ˗BHA ˗ZOYÖDHE ˗WƆN BLƐƐSÜ ˗BHA

22, 23. (1) Kwa ˗dho ˗mɔn kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛsü ˗bha ˗kplawo ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) ˈWɔn ˗gɔ ˈkwa ˗dho yö˗ ˗bha bhë, ˈmën ˗dho ˗a ˈgü ˈˈpʋ?

22 Kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗de baaˈˈ kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛsü ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. (Zan 15:19) Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö waa mɛn ꞊vadhɛ ˗nu ˗bha ˈwɔn ˈbhaa ˗nu yö ˗kɔ ˈyaa do. ˗Kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «Yi ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ yö, a˗ ˈgüman ˗së ˈka ˗ee? ˈPë Biblö waa Gwëëmi ˗towotasü ˈö ꞊kpaɔsü ˗wa pö, ˗yö n ˗zokun ˗ee? ˗Kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka ˗sü ˗yö n ˗dhɛ ˈˈdhiaasü ˗ee? (Psaume 34:2; Matiö 10:32, 33) A ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa n ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn blɛɛˈˈ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ ˗ee?»​—Matiö 24:45; Zan 17:17; 1 Piɛdhö 3:15 ˗wo pö.

23 ˈWɔn ꞊vadhɛ ˗nu ˈgü, ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a kë kö ˈkwa ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗bha, kwa˗ ˗dɔ ˈkpakpadhö. ˈˈKɛɛ ˈyaa ˈˈdhʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka. Sɔtraan ˗yö ꞊döŋ ꞊va ˗dhiö kwa ˗gɔ. ˗A ꞊döŋ do ˈnën ˗tɔ ˈˈtrʋʋkësü. Kwa ˗dho kwa ˗kɔ ˈˈyɛ trʋʋˈˈ ˗së ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈWɔn ˗gɔ ˈö ˈkwa ˗dho yö˗ ˗bha bhë, ˗ya ˈgü ˗pʋ.