1, 2. (1) Mɛn ˗nu ˈwo wo ˈkosü ˗dɛɛ ˈgü, ˗mën ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö kë wo ˗dhɛ? (2) Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈkwa ˗dho ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

 ˗BHÖ Ü ˗ZOTA gɔɔn˗ do waa ö ˗bha dhebɔ ˗an ˗bha ˈko ˈsü ˗dhɛkpaɔyi ˈgü. ˗An zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da, ˈö ˈwo wo ˗zota ˈwɔn ˗së ꞊va ˈgü, ˈö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo ˗tosɛta ˗kë wo ˈkwëë˗ ˗sü din ˗ga ˈˈvaandhö. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ꞊gwëë wo ˈkwëë˗ zuʋ̈gblüdhi ˈgü.

² ˈˈKɛɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈö ˗an ˗bha ˈkosüsü zü ˗yö dɔ ˗së bhë, ˗an ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈti ꞊gwëë. ˈKosümɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗Zlan ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka kö ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗yö ˈwaannu. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö, ˗an ˗yɔ ˈwo Biblö ˈgü ˗kwa ˗an ˗ga: ꞊Trɔɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˈkosüsü ˈgu? Ü ˗dho gɔɔn˗ ɛɛnˈˈ dhebɔ ˗tiaandhö dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Ü ˗dho kë dhegɔndë ɛɛnˈˈ dhebɔ ˗tiaandhö ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈMën ˈö ˈkosümɛn ˗nu ˗takun kö ˗wo ꞊gwëë wo ˈkwëë˗?​—Proverbes 3:5, 6 ˗wo pö.

3. Ü ˗bha ˈgü, mɛn ˗ya dhesü ɛɛnˈˈ ˗ya gwaan˗ ˈkpɔ ˈyö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö ˗dhi ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

³ Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗bha ˈka, ˈmɛn dhe ˈyaa˗ ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈö ˈyaa gwaan, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˈyaa dhi. ꞊Sua ˗mü. Yesu ˗ya ˗pö  ˈˈkwiadhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗Zlan ˗bha gbɔɔdhe ˈka. (Matiö 19:11, 12) Bɔmɛn Pɔdhö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ꞊trɔɔn ꞊va ˗yö ˈˈkwiadhɛ ˈgü. (1 Kodhɛngtö 7:32-38) Ü ˗bha dhesüsü ɛɛnˈˈ gwaan˗ ˈkpɔ ˗sü, ˗yö ˗dho ˈsü bhi ꞊dede ü ˗bha. Ü ˈˈtɔŋdë ˗nu, ü ˗mɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ü ˗bha ˈˈsɛ ˗bha wɔkɔ ˈyaa ˈnën ˗dho ˈˈgbɩɩdhɛ wɔ ü ˗ta kö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ.

4. ꞊Trɔɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈwo ˈkosüsü ˗tiaandhö ˈgü?

⁴ Biblö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ ˈkosüsü bhë, gbɔɔdhe ˈö go ˗Zlan ˈˈpiʋ̈, ˈö˗ ꞊trɔɔn ꞊va ˈdhö ˗dhö yö ˗mü. Zoova ˗ya ˗pö Adan ˗bha ꞊dhɛ: «ˈYaa ˗dhɛ ˗ma ˈkun kö gɔɔn˗ ˗yaan ˗kë ö ˈsloo ˈka, ˗a ˗bha ˗nuadhëmɛ ˈö ˗an ꞊suuˈ˗ dho kë do ˗a ˗dhoë kë.» (ˈWunzüdɔdhɛ 2:18) Zoova ˗yö Ɛvö ˗da kö ˗yö kë Adan ˗bha dhebɔ ˈka. Wo ˈnën ˈwo ˗tɔ ˈkɔdhi ˗blɛɛsü ˈö ˗kë ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ˗a ˈgümɛn ˗nu. Dhe waa ö ꞊gɔn ˗wa ˈnën ˈkpɔ, ˗an dua ˗mü kö ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗yö ˈwaannu, kö ˗wo ˈnën ˗nu ˗to mü ˗së ˈka. ˈˈKɛɛ dhesüsü ˗gɛn dosɛnŋ ˈkpaan ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈnën ˈkpɔ ˗sü.​—Psaume 127:3; Efɛzö 6:1-4.

5, 6. ˈKosüsü ˗yö ꞊dhɛ «bhuʋ̈ʋ̈ˈˈ ˈö˗ gën ˈdhö ˗yaaga» ˗a ˈdhö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ ˗Gblüdë Sadhomɔn ˗ya ˗pö: ‹Mɛn ꞊plɛ ꞊fiëë ˗dhö mɛn do ˗bha, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗an ˗bha yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈwo˗ ˗kë, ˗a ꞊trɔɔn ˗yö ˗dhö. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˗a mɛn do ˗ya ˗puö, ˗a ˈˈtɛɛdo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ꞊luu. ˈˈKɛɛ mɛn ˈö ö do ˈka ˗ya ˗puö, ˈde ˗dho ˗a luuˈˈ? [...] ꞊Ya ˈgo mü, bhuʋ̈ʋ̈ˈˈ ˈö˗ gën ˈdhö ˗yaaga ˈyaa ˈˈkan ˈˈvaandhö.›​—Ecclésiaste 4:9-12.

⁶ Dhe waa gɔn ˗tiaandhö, ˗wo ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈka. ˗Wo wo ˈko ˗nu ˗takun, ˈwo wo ˈko ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa, ˈö ˈwo wo ˗zokë ˗wo ˈko ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Dhɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkosüsü ˗gɛn ˗gban. ˈˈKɛɛ ˈkosümɛn ꞊plɛ ˗wa Zoova ˗dhɔkë, ˈyö ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗gban ꞊dedewo. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈,  ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗dho kë ꞊dhɛ « bhuʋ̈ʋ̈ˈˈ ˈö˗ gën ˈdhö ˗yaaga», ˈö ˈwo ˗klu ˗sü ˈka wo ˈkwëë˗ ˗a ˈdhö. Bhuʋ̈ʋ̈ˈˈ ˈö˗ gën ˈdhö ˗yaaga, ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˈdhɛ ˈö˗ gën ˈdhö ꞊plɛ ˗a ˗bha. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, kö Zoova ˗yö kë ˈkosümɛn ˗nu ˗bha bhuʋ̈ʋ̈ˈˈ gën ˗yaaga ˗naan ˈka, ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗dhö kë ˗së.

7, 8. ˗Dhioo ˗mɛɛn ˗nu ˈö Pɔdhö ˗ya dɔ ˈö ˗gban ˈkosüsü ˗bha?

⁷ Dhe waa ö ꞊gɔn ˗wa wo bo wo ˈkosüsü ˈka, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈko ˗nu zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˈgü. (Proverbes 5:18) ˈˈKɛɛ mɛn ˈö˗ pö ˈö dhe ˈsü ɛɛnˈˈ ˈö gwaan˗ ˈkpɔ pë dosɛnŋ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü, ˗a ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗puö mɛn yaa ˗ta. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, wlüünën ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö dhesü ɛɛnˈˈ ˈö gwaan˗ ˈkpɔ, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan kö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dhe ɛɛnˈˈ gɔn ˗wɔn ꞊faan ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˗a ˈgü bhë, ˗yö ʒiö. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗dho ö ˗zota ˗së ˈka kö ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ mɛn ˗tiaandhö ˗bha.​—1 Kodhɛngtö 7:9; Zakö 1:15.

⁸ ˈBha˗ pö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˗yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈkosümɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü Pɔdhö ˗ya ˗pö mɛn ˈwo wo ˈkosü «zuëdhiʋ̈tɛɛ ˈö ˈˈkpʋng ꞊taa yö bha ˗yö ˈma˗ ˗nu ˗bha.» (1 Kodhɛngtö 7:28) Mɛn ˗nu ˗dee ˗ʒiaan ˈö ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗ya kë ˗së, ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈbha˗ pö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˗bhö ˗dhɛga ˗së ˈka.

9, 10. ˈMɛn ˈyaa Zoova ˗dhɔkë, ˈkwa˗ ˈsü ɛɛnˈˈ ˈkwa ˈto ˗a ˗gɔ, ˗mën ˈö ˗dho kë?

⁹ Mɛn ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö dhesü ɛɛnˈˈ ˈö gwaan˗ ˈkpɔ, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zota Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö yö ˗a ˈgü: «Kaa˗ ˈmɛ ˈwaa ˈdhang bho Yesu ˗wɔn ˈˈdhiʋ̈ bha ka  kpö ˈya ˈdho kë do.» (2 Kodhɛngtö 6:14) ˈKosüsü ˗yö ꞊dhɛ ˈˈdhü ˈwo ˗du ꞊plɛ ˗gɔ ˗klu ˗a ˈka ˈkwëë˗ kö ˗wo yö kë ˈbhlaa bhë ˗a ˈdhö. ˈBhlaa˗ dëmɛn ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö wü ꞊plɛ ˈö ˗an ꞊faan waa ˗an ˗gɔ ˗ta ˈwaa do ˗an ˗klu ˈkwëë˗. Kö ˗yö ˗an ˗klu ˈkwëë˗, ˗an ꞊plɛ ꞊gban ˗dho saanˈˈ ˈsü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, kö Zoova ˗dhɔkëmɛn waa ˈmɛn ˈyaa˗ ˗dhɔkë ˗wo wo ˈko ˈsü, ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗dhö kë ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü, Biblö ˗ya ˗pö ˈmɛn ˈkwa ˗dho ˗a ˈsü ɛɛnˈˈ gwaan˗ ˈkpɔ ˗a ˗gɔ, ˗yö kë ‹˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˗mɛ ˈka.›​—1 Kodhɛngtö 7:39.

¹⁰ ꞊Ya kë ꞊shiö kletiɛn ˈbhaa ˗nu ˗wa ˗pö wo ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ waa ˈmɛn ˈyaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka wo ˗bha wo ˈkɔsüsü ꞊fiëë ˗yö ˗dhö ˗to wo do ˈka ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈkwa Biblö ˗bha ˗dhioo ˗nu bho kwa ˈˈtʋʋ, kwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ waa zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗nu ˗slɔɔ. Zoova ˗bha yö kë ˗sü ˈnën ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˗a ˗dhɔkëmɛn ˗nu kwa ˗gɔ. Ü ˗bha pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈˈdhʋ̈, ü ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ü ꞊gɔn ˗kɔ ˈyaa˗ ˗gɔ, ü ˗dho kë ü ˗de ˈgü ꞊dhɛ? Mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ˗to ˈˈkwia ˈka ˗sü ˗yö ˗së ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka ˈmɛn Zoova ˗dhɔ ˈyaa˗ kë, ˈö ˈyaa˗ gba, ˗a ˈsü ˗sü ɛɛnˈˈ ˗to ˗a ˗gɔ ˗sü ˗ta.​—Psaume 32:8 ˗wo pö.

11. Ü ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö ˈü gɔɔn˗ ˗së ɛɛnˈˈ dhe ˗së ꞊slɔɔ?

¹¹ ˈYa ˗dho kë kwa ˈgü ˈpö ꞊dhɛ ˈmɛn ˗ya Zoova ˗dhɔkë, kö ˗ya kë gɔn ɛɛnˈˈ ˈsüdhe ˗tiaandhö ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˈmɛn ˗dhɔ ü ˗kë ꞊dedewo, ˈö ˈka ka ˈko ˗wo ˈgü man, ˗a mɛɛnˈˈ. ˈMɛn ˈö ka ˗zopiʋ̈wɔn ˈdhö do, ˈö ˗Zlan ˗dhɔkësü yö ˈˈdhiʋ̈ ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ü zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˈü˗ mɛɛnˈˈ. ˗Dhioo ˗nu ˈö gwëëmi ˗towotasü ˗ya dɔ kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗nu ˈgü ˈö ˈwo ˗gban ˈkosüsü ˗bha, ˗bhö ˗an ˗wo pö, ˈü ü ˗zota ˗an ˈgü.​—Psaume 119:105 ˗wo pö.

12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Biblö ˗ya ˗da kwa ˗bha ˈö ˗gban dhesü ˈnën ˗dhɛ ˗sü ɛɛnˈˈ ˗a ˗dɔ gwaan˗ ˗sü ˗bha?

 ¹² Wɔkɔ ˈbha ˗nu ˈgü, ˈnënmɛn ˗nu ˈnën ˈwo dhe ɛɛnˈˈ gɔn nu wo ˗bha ˈnën ˗dhɛ. ˗An ˗bha ˈgü, ˈnënmɛn ˗nu ˈnën ˈwo ˈmɛn ˈö ˗së ˗an ˗bha ˈnën ˗bha ˈka ˗a dɔ. Biblö ˗ya ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗yö ˗kun kë ˗ni ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˈpö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka wɔkɔ ˈgü ˗wa kë ˈˈdhʋ̈, Biblö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈnënmɛn ˗nu ˗takun kö ˈmɛn ˈö ˗tiaandhö ˈnën ˗bha ˈka, ˗wa dɔ. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ Ablaamö dho dhesü ö gbö Izaakö ˗dhɛ, yö ˈti dhebɔ ˈö ˈwëë˗ ˈdho˗ ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈö ˈtɔbhɔmɛn ˈka ˗a mɛɛnˈˈ. ˈMɛn Zoova ˗dhɔ ˈdhö˗ ˈgü ˈyö˗ sü Izaakö ˗dhɛ.​—ˈWunzüdɔdhɛ 24:3, 67; ˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 25 ˗bha.

13-15. (1) Gɔɔn˗ ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗kë ˈkɔdë ˗së ˈka ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Dhebɔ ˗dho ö ˗de baaˈˈ ˗kë ˈkɔdhe ˗së ˈka ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü˗ ˈˈpiʋ̈ ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, kö ü dua ˗mü ˈü˗ ˈwɔn dɔ ü ˗de ˗gɔ ꞊dedewo ꞊dhɛ ˈbha ˗mɔn. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ü ˈgü ꞊dhɛ ˈbha ˗mɔn. ˈˈKɛɛ ˗wo ˗mɔn dhesüsü ɛɛnˈˈ ˗dho gwaan ˗sü ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗yɔ ˈwɔn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü kun.

¹⁴ Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ dhegɔndë waa ö ˗bha dhebɔ ˗an ˗duɛɛ ˈyaa do ˈkɔdhi ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kɔ ˈö gɔɔn˗ ö ˗de ꞊baa ˗a ˈka dhesüsü ˗bha, waa ˗kɔ ˈö dhebɔ ö ˗de ꞊baa ˗a ˈka gwaan˗ ˈkpɔ ˗sü ˗bha ˈwaa do. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ gɔɔn˗ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö dhesü, ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «ˈMan ˗mɔn ˗kë ˈkɔdë ˈka ˗sü ˗bha ˗ee?» Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö dhegɔndë ˗yö ö ˗zokë ö ˗bha dhebɔ waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈpiʋ̈, kö ˈpë ˗an ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha ˗ya nu ˗an ˗dhɛ, kö ˗an ˗dhɔ ˗ya kë. ˈˈKɛɛ ˗a ˈdhɛ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dedewo ˈyö ˗tɔ kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˗an ˈka ˗Zlan ˗dhɔkësü ˈgü. ˈMɛn ˈyaa ö ˗zokë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈, Biblö ˗ya ˗pö «kö mɛ ˗zian ˈö ˈyaa [˗Zlan] dɔ ˗a fië˗ ˗dhö ˗a ˗mɛ ˈka.» (1 Timote 5:8) ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˈbha˗ pö ˈü dhesü, ˗bhö ü ˗zota Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˈö yö ˗a ˈgü: « ˗Bhö ü ˗bha ˈˈkpɛɛnyö ˗nu ˈˈɲan bhɔ, kö ˈü ü ˗bha pë ˈˈpɛpɛ ˈwo ˈbhlaa ˗an ꞊mɔn ˈˈkwëë. ˈBha ü bo, ˗bhö ü ˗bha ˈkɔdhi dɔ.» ˗Ya ˗zɔn ꞊dhɛ, ˈbha˗ pö ˈü dhesü, ˗bhö ˗mɔn ˗kë dhegɔndë ˗së ˈö Zoova ˈdhö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka ˗sü ˗bha.​—Proverbes 24:27.

¹⁵ Dhebɔ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö gwaan˗ ˈkpɔ, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «ˈMan ˗mɔn ˈnënkpɔsü waa ˗kë ˈkɔdhe ˈka ˗sü ˗bha ˗ee?» Biblö ˗ya ˗pö ˈkɔdhe dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zokë ö ꞊gɔn waa ö ˗bha ˈnën ˗nu ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ  ꞊va ˗ta. (Proverbes 31:10-31) Mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ꞊dɛɛ, ˈpë ˗an ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ˗an ꞊gɔn dho ˗a kë ˗an ˗dhɛ, yö dosɛnŋ ˈnën ˈwo wo ˗zota ˗a ˈgü. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗zota ˈpë ˈkwa ˗dho ˗a kë kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗a ˈgü.

16, 17. ˈBha˗ pö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˈmën ˈü ˗dho ü ˗zota ˗a ˈgü?

¹⁶ ˈBha˗ pö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˗bhö ü ˗zota pë ˈö Zoova ˗ya pö dhegɔndë waa gwaanbhadhe ˗nu ˗dhɛ ˗a ˈgü ˗së ˈka. Gɔɔn˗ ˗bha ˗kë ˈkɔdë ˈka ˗sü ˈyaa ˈnën ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈö ˗dho pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë ö ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈka. ˈKɔdë ˗tiaandhö, ˗yö ˗gleŋ ˗sü Yesu ˈö ö ˗zokë ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔkaa ˈgü bhë ˗a ˗bha. (Efɛzö 5:23) ˈKɔdhe ˗tiaandhö ˗yö ˗dɔ ö ꞊gɔn ˗gban ˗gɔ, ˈö˗ ˗takun. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, dhebɔ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˈö gwaan˗ ˈkpɔ, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ö ˗zota ˗a ˈgü ˗së ˈka. (Wlɔmö 7:2) ˗Yö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ꞊dhɛ: «Gɔɔn˗ ˈö ˈwɔn yaa kë ˗dhii ˈdhö˗ ˈgü, n zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗dhö ˗da ˗gɔ ˗dho ˗a ˗dhɛ ˈˈshia ˗sü ˈgü ˗ee?» ꞊Yaa˗ yö ꞊dhɛ ˈyaa ˗mɔn ˗a ˗bha, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dhɛ ˈˈdhiʋ̈ ˗gan.

¹⁷ Dhegɔndë ˗nu waa wo ˗bha dhebɔ ˗nu, ˗an dua ˗mü kö ˈpë ˗dho ˗an ˈko ˗nu zuʋ̈gblüdhi ˗wa kë ˈgbɛ kö ˗yö ʒiö˗ ˈka ˗an ˗de ˗bhaa ˗ta. (Fidhipö 2:4 ˗wo pö.) Pɔdhö ˗ya ˗pö: «ˈMɛ ˈö ˈdhö ˗a ˗bha dhebhɔ ˗dhɔ ˗ya kë ꞊dhɛ ˗a ˗dɩ [...] ˈdhö. Kö dhebhɔ yöö ˗dɩ ˈpö ˗yö ꞊bhlëë ˗ya ö ˗gɔn ˗bha.» (Efɛzö 5:21-33) Mɛn ˈö ˈdhö ˗a dua ˗mü kö ˗ya yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ö ˗bha dhebɔ ˗kë, ˈö ö ꞊bhlëë ˗ya. ˈˈKɛɛ gɔɔn˗ ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ ö ˗bha dhebɔ ˗yö ö ꞊bhlëë ˗ya, kö dhebɔ ˗de ˈpö ˗ya yö ꞊dhɛ ö ˗dhɔ ˗yö ö ꞊gɔn ˗kë, ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗yö ˗kë ˗së.

18. ˈKo ˗ga ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö ˈkosümɛn ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗wo kë wo ˈsuan˗ ˈka?

 ¹⁸ Mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˈkosü, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈko ˗ga. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˈyö ˈwo wo ˈko dɔ ˗a ˈgü ˗së ˈka. ˗Wa wo ˈko ˗ga ˗së ˈka ˈˈtʋ̈ŋ bhë ˗a ˈgü, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo wo ˈkosü ɛɛnˈˈ ˈwo ˗kan wo ˈkwëë˗. ˈˈTʋ̈ŋ bhë ˗a ˈka ˈyö ˈwo ˈwɔn ˗blɛɛ wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ꞊draan, ˈyö ˈpë ˗an ˈko zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo ˈwo˗ dɔ. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˗an ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö yɔ, ˈyö ˗dhɔ ˗yö ˗da ˗an ꞊zinŋgü. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˗kë ꞊dhɛ wo ˈti wo ˈkosü ꞊köŋ bhë, ˗an dua ˗mü kö ˗wo ˈwɔn ˗nu kë wo ˈsuan˗ ˈka kö ˈwa ˗dho ˈˈɲangüyaa kë.  ˗Dhɔ ꞊dede ꞊ya kë ˗an ˈgü, ˗wo ˗dho ˗mɔn wo ˗de ꞊sɔŋ ˗bha, ˈö ˈwaa ˈwɔn ˈö ˗dho ˗an ˗bha ˗mlɛɛn waa ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdhɛ ˈö Zoova ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈˈshiʋ̈, ˗a kë.​—1 Tesadhonikö 4:6.

19, 20. Kletiɛn ˗nu ˗wo ˈkosüsü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁹ ˈSëëdhɛ ˗be waa fimö ꞊vadhɛ ˗nu ˈwo ˈkosüsü ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗ta ˗së. ˈˈKɛɛ mɛn ꞊plɛ ˗bha ˈkosü ˗yi ˈnën ˗tɔ ˗an ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˈkwëë˗ ˗sü zudɔdhɛ. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkosümɛn ˗nu ˗wo ˈto wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo.​—ˈWunzüdɔdhɛ 2:24.

²⁰ ꞊Dɛɛ, mɛn ꞊vadhɛ ˗wa ˗pö ˈkosüsü bhë ꞊gwëëpë ˈyaa ˗mü. ˗An ˗bha ˈgü, ˈkosüsü waa ˗kankwëësü bhë ˈwɔn ˗bhaasü ˗mü. Mɛn ˈbhaa ˗nu ˗wo wo ˗zota ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ nu ˗wa ˗da ˈkɔdhi ˈgü, ˗an ˈˈdhɛ ˈnën ˗tɔ ˗kankwëësü. ˈˈKɛɛ Biblö ˗bha ˈwɔnzuan ˈö ˗kë bhuʋ̈ʋ̈ga ˈö˗ gën ˈdhö ˗yaaga ˗a ˈka bhë, ˗yö ˈto kwa ˈˈɲaan. Bhuʋ̈ʋ̈ga suu ˈö bhë, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗wa ˗gan ˈˈgbɩɩ˗, ˈyaa ˈˈkan. Kö ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, kwa ˗dho ꞊gwëë kwa ˈkwëë˗. Yesu ˗ya ˗pö: «ˈPë ˈö [˗Zlan] ꞊yaa˗ ꞊nëng ˈkwëë˗ bha, mɛ ˈbha ˈya ˈdho˗ pö ˈö˗ ˈˈkan ˈkwëë˗.»​—Matiö 19:6.

21. ˈMën ˗dho dhe waa ö ꞊gɔn ˗an ˗takun kö ˗an ˗dhɔ ˗yö ˗an ˈko ˗kë?

²¹ Mɛn ꞊gban ˈˈpɛpɛ, ˈwɔn ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈkwa ˗an ˈgü ˈˈtëëtë ˗wo ˗dhö. Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈö ˗an ˈbhaa ˗kë kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈka, ˗an ꞊zaadhɛ yö ˗sü ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗. Kö ˈkwa ˈto ˗an ꞊zaadhɛ ˗ga ˗sü ˗bha dosɛnŋ, kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˈti ˗dho ˗da. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpiʋ̈, kwa ˗bha ˈkɔdhi ˗dho ˈwaannu. ˈMɛn ˈwɔn yaa ˗dhii ˈdhö˗ ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ yö ˗së ˈˈdhʋ̈ ˗ee? ꞊Ii! Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa kë  ˗dhii ˗yö kwa ˈgü, ˈˈkɛɛ kwa ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈnën ˗an ˗ga. ˈYaa ˈˈdhʋ̈ ˗be kö ˈmën ˈkwa˗ ˈka? Psaume ˗bɛnzëmɛn do ˗ya ˗pö: «ˈAa Zoova, ꞊ya kë ꞊dhɛ yi ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈnën ˈü ˗an ˗ga ˗be, ˈde ˗dho dɔ ü ˈwëëdhö?» (Psaume 130:3) Dhe waa ö ꞊gɔn ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo to Zoova ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈö ˈwo wo ˈko ˗nu ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗ga, ˈö ˈwo wo ˈko ˗nu ˗bhawɔn to ˈˈvaandhö.​—Kodhɔsö 3:13 ˗wo pö.

22, 23. ˈWɔnzuan ˗së ˗mɛn ˈö Ablaamö waa Saadha ˗wa to ˈkɔsümɛn ˗nu ˗gɔ?

 ²² ˗Kwɛ ꞊va ˗ya ʒiö, ˈmɛn ˈwo wo ˈkosü ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˗gɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gban ꞊dedewo. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Ablaamö waa Saadha ˈö ˈwo ꞊gwëë wo ˈko ˗gɔ zuʋ̈gblüdhi ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Zoova ˗ya pö Ablaamö ˗dhɛ ˗yö ˈgo ˗a ˈka ˈˈUu˗, ˗an ˗bha ˈˈkwipö ˈgü bhë, ˗a ˈbhaa ꞊ya kë kö Saadha ˗kwɛ ˗ya ʒiö 60 ˗ta. ˗Go ˈkɔ ˗së ˈgü ˗sü ˈö ˈwo ˗ya sɔ ˈkɔ ˗nu ˈgü bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë Saadha ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ Ablaamö ˗yö ˗kun ˗a ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˈka, ˈö˗ ˗takun, ˈö˗ ꞊bhlëë ˗ya ꞊dedewo. ˗Yö ˗a ˗takun ˈwɔn ˗nu ˈö˗ ˗kë ˗a ˈgü, ˈö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗yö dhi ˗a ˗gɔ.​—ˈWunzüdɔdhɛ 18:12; 1 Piɛdhö 3:6.

²³ ˈYa ˗dho kë kwa ˈgü ꞊dhɛ dhe waa ö ꞊gɔn ˈö ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˈdhö ˈwaannu ˗sü ˈka, kö ˗an ˗wo ˗yö ˗mɔn ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈgü. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, Ablaamö waa Saadha ˗an ˗wo yö ˈti ˗mɔn ˈwɔn do ˈbha ˈgü. ˈˈKɛɛ Zoova ˗ya ˗po Ablaamö ˗dhɛ: «˗Bhö ˗a maa˗ ˗ta.» ˈDhɛ Ablaamö ˗yö ö ˈˈtʋ to ˗a ˗bha ˈyö ˈwɔn bhë ˈö˗ ˈˈɲan ˗yö bhɔ. (ˈWunzüdɔdhɛ 21:9-13) ꞊Ya kë ꞊dhɛ kaa ü ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ü ꞊gɔn ka ˗wo ˈti ˗mɔn ˈwɔn ˈbha ˗bha, ü ˈgü ˈya ˗dho ga. Pë ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö ˗tɔ ka ˈko ˗dhɔ waa ꞊bhlëë ˗ya ka ˈko ˗nu ˗bha ˗sü ˗kplawo.

24. Kwa ˗bha ˈkosüsü ˗dho Zoova ˈtɔ bhɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²⁴ Zuʋ̈gblüdhi ˗yö ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˈˈgblü ꞊va ꞊dede ˗nu ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. ˈBha˗ pö ˈü dhesü ɛɛnˈˈ ˈü gwaan˗ ˈkpɔ, ˗yö kë ü ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈmɛn ˈü ˗dho ˗a ˈsü ɛɛnˈˈ ˈü ˗dho ˈto ˗a ˗gɔ, ö ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗sü ˈyaa ˈwɔn ˗bhaasü ˈka. ˗Yö ˗gban ü ˗bha ˗tosɛta ˗todhʋ̈sü ˗bha. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗bhö ü ꞊kwaa Zoova ˗zü kö ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ü ˈka, kö ˈü mɛn ˗tiaandhö ꞊slɔɔ. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈, ü ˗dho ü ˗de baaˈˈ ˗së ˈka, ˈö ka ˗bha ˈkosüsü ˗gɛn ˗yö ˗gban ˗dhɔ ˗ta, kö ˗yö Zoova ˈtɔ bhɔ.