1, 2. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa nu ˈkosümɛn ˗nu ˗ta kö ˗an ˗bha ˈkosüsü ˗ya shiʋ̈ˈˈ ˗ee? ˗A ˈgü ˈˈpʋ.

 ˈKOSÜSÜ bhë, Zoova ˗bha gbɔɔdhe ˗mü. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö mɛn ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗së. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈkosümɛn ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ꞊Ya kë ꞊shiö, ˗yö ˗kë dhe waa ö ꞊gɔn ˈbhaa ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈti ˗dho ɲën toŋtoŋdhö, ˈö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ ˗dhɔ ˈö ˗an ꞊zinŋgü, ˗a ˗gɔ ˗ya ꞊zɔɔ.

² Kö ˈwɔn ˗yö ˗da kwa ꞊zinŋgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗nu ˈka, ˗a ˈwɔn ˈya ˗dho kwa ˈkun. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu bhë wo ˈnën ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗bha ˈkosüsü ꞊ya shiʋ̈ˈˈ ˗ee? ˗Abin. ˈKösümɛn ˈbhaa ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ kun ˗an ˗bha ˈkɔdhi ˈgü, ˗wa ˈˈslö ˗mɛɛn ˈö ˈwo˗ ˈˈɲanbhɔ, ˈö ˗an ˗bha ˈkɔdhigüdhɛ ˗yö ˗kë ˗së. ˗Wa ˈˈɲanbhɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

3, 4. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö kë ˈkosümɛn ˈbha ˗nu ˈka ꞊shiö?

³ ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ꞊plɛ ˈwo wo ˈkosü bhë, ˗an dhɔɔbhaapë, ˗an ˗zotagüwɔn waa ˗an ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈwaa do. ˗A ˈbhaa ˗ya kë, gɔɔn˗ waa ö ˗bha dhebɔ ˗an ˈgodhɛ waa ˗an wɔkɔ ˗nu ˈwaa kë do. ꞊Waa˗ pö ˈwo wo ˈko dɔ ɛɛnˈˈ ˈwo wo ˈko ˗wo ˈgüman ˗së ˈka, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˈˈpiʋ̈.

 ⁴ ˗Kwɛ ˗nu ˗wo ʒiö ˗ni ˈgü, ˈkosümɛn ꞊plɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗ya wo ˗de ˗dhidhɛwɔn kë ˗sü ˗bha dosɛnŋ, ˈö ˈwaa wo ˈˈtʋ̈ŋ kë wo ˈko ˗nu ˈgü. ꞊Ya ꞊ɲɔɔn mü, kö ˗wa ˈdho wo ˈko ˈka ꞊gblɛɛn. ˈMën ˗dho ˗an ˗takun kö ˗wo ꞊ɲɔɔn wo ˈkwëë˗?

5. (1) ˗Mën ˈö ˗dho kletiɛn ˗takun kö ˗yö ꞊ɲɔɔn ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ö ˗bha dhebɔ ˗bha? (2) Eblö 13:4 ˗ya ˗pö ˈkwa ˈkosüsü yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁵ Zoova ˗yö ˗dhioo ˗së ˗nu ˗dɔ ˈkosümɛn ˗nu ˗ta. ˗Dhioo ˗nu bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ü ˗takun kö ˈü ꞊ɲɔɔn Zoova waa ü ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ü ˗bha dhebɔ ˗an ˗bha. (Psaume 25:4; Isaïe 48:17, 18) Zoova ˗ya ˗pö kwa ˗dhɛ: ‹Dhe waa˗ gɔn ˗a ˗nu ˗bha ˈko ˈsü ˗sü ꞊bhlëë ˗yö kë mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗gɔ.› (Eblö 13:4) ˈPë kwa ˗dhɛ ꞊bhlëësü, kwa ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˗bha, ˈö ˈkwa˗ ˈkun ˗së. Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈkosüsü yö ꞊dhɛ ˗kɔ do bhë ˗a ˈdhö.

6. ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗yö ˈkosüsü yö˗ ˈka ˈö Matiö 19:4-6 ˗ya pö?

⁶ Zoova ˈnën gɔn waa dhe ˗blɛɛsü ˗kɔ ˗da ˈko ꞊kwɛɛ˗. ˗A Gbö Yesu ˗ya ˗pö : «ˈPë ˈö ˗bɛn zë ˗sü ˈka [˗Zlan] ˗wʋ ˈgü ˈkaa˗ dɔ ꞊në˗ wo ˗ee: ˗A zübhoyi ˈka [˗Zlan] ˗yö gɔɔn˗ waa˗ dhebhɔ ꞊në˗ ˗nu ˗da. ˈYö go mü ˈö˗ pö: ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈgü, gɔɔn˗ ˗dho ˈˈkan ö dë waa˗ ö dhe ˗a ˗nu ˗bha, ˈyö waa˗ ˗bha dhebhɔ ˈwo ˗tosɛa ˗kë, ˈyö wɛng ˈwo ˗kë pë do ˈka. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ kö dhe waa˗ gɔn ˈwo bha ˈwaa mɛ ꞊plɛ ˈka ˈzü, kö ꞊wa kë pë do ꞊në˗ ˈka. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˈgü kö ˈpë ˈö [˗Zlan] ꞊yaa˗ ꞊nëng ˈkwëë˗ bha, mɛ ˈbha ˈya ˈdho˗ pö ˈö˗ ˈˈkan ˈkwëë˗.» (Matiö 19:4-6) ˗A züdɔyi ˈka, ˗yö ˗kun Zoova ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ dhe waa ö ꞊gɔn ˗wo ˈto wo ˈko ˈˈpiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˗Yö ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ ˈkɔdhi do ˈgümɛn ˗nu ˗wo kë wo ˈko ˈˈpiʋ̈ zuʋ̈gblüdhi ˈgü.

7. Gɔɔn˗ waa dhebɔ ˗wo ˗dho wo ˗bha ˈkosüsü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ꞊Dɛɛ, ˈkosümɛn ˗nu ˗bha zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗wɔn ꞊ya kë ꞊va ꞊dedewo ˗ya ʒiö ˗a ˈka ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗ta. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊ya ꞊gbɔɔn ˈkosümɛn ˗nu ˗ta, ˈyö ˗kë ˗an ˈgü ꞊dhɛ wo ˗bha ˈkosüdhe ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kë ˗së ˈzü. ꞊Ya kë ˈˈdhʋ̈ ˈyö ˗an ˈgü ˗yö ga. ˈˈKɛɛ ˈmën ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an ˗takun? ˗An dua ˗mü kö ˗kɔ ˈwo ˈkosüsü yö ˗a ˈka ˗yö kë ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈdhö.​—1 Zan 5:3.

8, 9. (1) Kwa ˗dho Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈkun ˈˈtʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˗nu ˈgü? (2) Kwa ˗dho ˗a ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ kwa ˈkosüsü ꞊bhlëë ˗ya?

⁸ Zoova ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗wo ˗së kwa ˗bha ˈka ˗kplawo. Kwa˗ ˗yö ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹dhe waa˗ gɔn ˗a ˗nu ˗bha [...] ˈko ˈsü ˗sü [...] ꞊bhlëë ˗yö kë mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa ˗gɔ›. (Eblö 13:4; Ecclésiaste 5:4) ˈKö ˗kë ˗ʒiaanwo ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˈkun ˗sü ˗yö kwa ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ˈkwa ˈto ˗an ˈˈpiʋ̈ kwa ˗dho ˗an ꞊trɔɔn yö ˗kplawo.​—1 Tesadhonikö 1:3; Eblö 6:10.

 ⁹ Kö kwa ˗bha ˈkosüsü ˗yö kë kwa ˈgü ꞊bhlëësü, kwa ˈti ˗dho pë ˈbha kë ɛɛnˈˈ ˈwɔn ˈbha blɛɛˈˈ kö ˗ya ˈˈshiʋ̈. Kwa ˗dho pë ˈˈpɛpɛ kë ꞊ʒiaan kö kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗gɛn ˗yö ˗gban. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ?

10, 11. (1) ˈWɔn yaa ˗mɛɛn ˈö ˈkosümɛn ˈbhaa ˗nu ꞊zinŋü? (2) ˈMën ˗kë ˈö ˗kɔ ˈö ˈkwa ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˈö˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗?

¹⁰ Mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ö ˗bha dhebɔ ˈka ˗kɔ ꞊va ˗ta. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kletiɛn ˗nu dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo wo ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ wo ꞊gɔn ˗man ɛɛnˈˈ ˈzü, kö ˗wa ˈˈklʋʋbhɔ. ˈˈKɛɛ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë wo ˈko ˈka ˗an ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ ˗nu ˈgü. Mɛn ˈˈdhiwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗zë ˗dhaa ˈka ˗sü ˈdhö. Dhebɔ do ˗ya ˗pö: «N ꞊gɔn ˈˈdhiwo ˈyaa ˗së n ˈˈpiʋ̈. ˗Ya ˗pö n ˗dhɛ ˗nu wo ꞊dhɛ: ‹Ü ˈˈwlaasü› ɛɛnˈˈ ‹Ü ꞊trɔɔn ˈyaa ˈdhö.› ˗A ˈˈdhiwo yaa ˗nu ˈwo bhë, ˈwaa˗ ˈˈkpa yö n kwi ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗wo n zuʋ̈ˈˈ ˗gi ꞊dedewo.» Dhegɔndë do ˈö˗ ˗bha dhebɔ ˗ya ꞊bhlëë ˗shiö, ˈö ˈsi bho ˗a ˗gɔ ˗kplawo ˗ya ˗pö: «ˈMaan ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö pë ˗nu ˈö˗ pö n ˗bha ˈa˗ pö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈwɔn ˗blɛɛ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗Ya ˗kë ˈa ꞊gwëë yö ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˈmaan nu ˈkɔɔ ˈˈvaandhö, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈya ˗dho ˈsi bho n ˗gɔ.» ꞊Dɛɛ, ˈsi bho ˗sü waa ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ ˗nu ˈwo mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ, ˗a ˗kë wo ˈko ˈka ˗sü ˗yö ˗dhɛ ꞊gban ˈgü.

¹¹ Dhe waa ö ꞊gɔn ˗wa ˈwɔn yaa blɛɛˈˈ wo ˈko ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗gi ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ꞊dede ˈˈpiʋ̈. Zoova ˈyaa˗ ˈˈpiʋ̈ kö dhe waa ö ꞊gɔn ˗wo ˗wo yaa ˗nu pö ˗wo ˈko ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗shiö kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗dhɛ kwa ˗de ˈtii ˈka. Ü ˗bha ˈgü, ü ˈˈgblü ˗yö ˗së ü ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ü ꞊gɔn ˈka. ˈˈKɛɛ yö ˗zë, ˗ya ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ꞊Ya kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈü˗ pö ˗wa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ, ü ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö ˈü ü ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ ˗ee?​—Gadhatö 5:15; Efɛzö 4:31 ˗wo pö.

12. ˗Kɔ ˈö ˈkwa ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˗dhɛ, ˗yö ˗gban kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ¹² Ka ˗kë mɛn ˗nu ꞊zinŋgü ɛɛnˈˈ ka do ˈka, ˗kɔ ˈü ˈwɔn ꞊blɛɛ ˗a ˈka ü ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ü ˗bha dhebɔ ꞊dhɛ, ˗a ˗wɔn ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ Zoova ˈwëëdhö. (1 Piɛdhö 3:7 ˗wo pö.) Zakö 1:26 ˗ya ˗pö: «Mɛ ˈˈʋʋ mɛ ˈö˗ pö ö ˗dɩ ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˈˈkɛɛ ˈö dhiang ˗yö pa˗ ˗ta, ˈö˗ ˈˈdhi ˈyaa ˈkun, kö˗ ˗mɛ ˗yö ˈˈkpënng˗ ꞊në˗ kë sië ö ˗dɩ ˗gɔ ˈˈwɛɛwɛɛ, kö˗ ˗bha ˗bhɛa [˗Zlan] ˗dhɛ ˗sü bha ˗yö ˈˈwlaasü.»

13. Mɛn ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ö ˈbɔɔ zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ ˈzü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˈKosümɛn ˗nu dua ˗mü kö ˗wo wo ˈˈtʋ̈ŋ kë wo ˈko ˗nu ˈgü ˈwɔn ˈbha ˗nu ˈgü. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˈmɛn ˈyaa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈka ˗a  ˈˈpiʋ̈, kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˗dho ˗a yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗zlanwopö ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˗takun ˗sü ˈka. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ kwa˗ ˗kë zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˗bha, ˗yö ˗dho dhi kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ˗ee? Kletiɛn do ˗ya ˗pö: «N ꞊gɔn ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va kë ˗ni ˈgü kwa ꞊dhegblüdhe do ˈˈwɛɛ ˈˈpiʋ̈, ˗ya ˈsü ˗ni ˗së ˈgbɛ, ˗yö ˗mën n ˈka ꞊dedewo, ˈyö ˈa ˗kë n ˗de ˈgü ˗bhaasü.»

14. (1) Gagade ˗mɛɛn ˈö ˈWunzüdɔdhɛ 2:24 ˈgü? (2) Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa ˗dho ˗a ˈkpɔ kwa ˗de ˗gɔ?

¹⁴ Kwa ˗bha ˗kë kletiɛn ˈka ˗sü ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˈkpɔmɛn ˗nu waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhö ˗an ˈˈpiʋ̈. ˈˈKɛɛ kö ˈkwa dhesü ɛɛnˈˈ gwaan˗ ˈkpɔ, mɛn ˗blɛɛsü ˈö ˈkwa ˗dho kwa ˗zokë ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyö ˗tɔ kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn. Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ gɔɔn˗ dua ˗mü kö «waa˗ ö bɔɔ ˗waan ˗klu wo ˈkuë˗». (ˈWunzüdɔdhɛ 2:24) Kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˗zopiʋ̈wɔn ˈgü ꞊dedewo. ˗Bhö ü ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ꞊dhɛ: «A ˈˈtʋ̈ŋ ˗sü ˈa n ˗zokë ˗a ˈka n ˗man dhebɔ ɛɛnˈˈ n ꞊gɔn ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔkaa ˈgü ˗ee?»

15. ˈMën ˗kë ˈö kletiɛn ˗nu ˈö dhe ˈdhö ˗an ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈwo gwaan ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wo ꞊nënŋ ˈmɛn ˈö ˈyaa ˗an bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ˗an ꞊gɔn ˈka ˗a ˗bha?

¹⁵ Kö ˈkwa ꞊nënŋ ˈmɛn ˈö ˈyaa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈka ˗a ˗bha, ˈˈdhinaan ˗dho ˗da kwa ˗bha ˈkɔdhi ˈgü. ꞊Ya ꞊ɲɔɔn mü ˗a ˈmɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɔ ˗dho ˗da kwa ˈgü. (Matiö 5:28) ˗A ˗dhɔ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗dadhiʋ̈ kwa ˈgü, ˈö kwa ˗kɔ ˗da ˈwɔn ˈö ˗dho kwa ˗bha ˈkosüsü ꞊bhlëë ˗shiö ˗a ˈgü.

16. ˈTɔŋ˗ ˗mɛɛn ˈö Biblö ˗ya dɔ ˈkosümɛn ˗nu ˗ta?

¹⁶ ˈDhɛ Biblö ˗ya ˗pö: «Dhe waa˗ gɔn ˗a ˗nu ˗bha ˗kë ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü [...] ꞊bhlëë ˗yö kë mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ka ˗gɔ» bhë, ˗yö  ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö : «˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ [˗Zlan] ˗dho ˈwɔn bho ˗zuazëmɛ ˗nu waa˗ ˗da mɛ ˗nu ˗bha dhe ˈˈpiʋ̈ ˗mɛ ˗nu ˈgü waa˗ ˗ziö mɛ ˗nu ˗bha gɔn ꞊kengmɛ ˗nu ˈdhö.» (Eblö 13:4) Biblö ꞊yaa˗ pö ‹˗kë ˈko ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈö ˈko ˈsü ˗sü ˈgü › kö ˗yö ˗we dhe waa ö ꞊gɔn ˗an ˗bha sɛɛˈˈ ˗bha ˗kë do ˗sü ˈka. (Proverbes 5:18) ˗Kɔ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa ˗dho ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈka kwa ˗bha ˈkosüsü ˗bha, kö ˗dhii ˈya ˗dho ˗ya ˗a ˗bha?

17. (1) Mɛn ꞊vadhɛ ˗wo ˗dadhepiʋ̈sü ɛɛnˈˈ niënŋsü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Kletiɛn ˗nu ˗wo ˗dadhepiʋ̈sü ɛɛnˈˈ niënŋsü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁷ ꞊Dɛɛ, ˗yö ˗kë mɛn ꞊vadhɛ ˈgü ꞊dhɛ wo ꞊gɔn ɛɛnˈˈ wo ˗bha dhebɔ ˈto ˗sü ˈwo ˗wɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˈˈpiʋ̈ bhë, ˈyaa ˈyaa˗. Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kwa ˗zota ˈˈdhʋ̈. Zoova ˗ya ˗zɔn ˈˈpuu ˈka ꞊dhɛ niënŋsü waa ˈˈɲangüyaa suu ˈˈpɛpɛ ˗san ö ˗kë. (Wlɔmö 12:9 ˗wo pö; Eblö 10:31; 12:29) ˈKwa wɔ mɛn ˈö ˈyaa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈka ˗a ˈˈpiʋ̈, kö ˈkwa ˗dhii ˗ya kwa ˗bha ˈkosüsü ˗bha. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwaa Zoova ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ꞊bhlëë ˗ya. ˗Yö ˗dho kwaa Zoova kwa ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ. ˈDhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈˈkan pë ˗nu ˈwo ˗dho kwa ˗blü ʒiaan yaa ˈö bhë ˗a ˗ta ˗an ˗bha. ˗A pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗a do ˈnën ˗tɔ ˈmɛn ˈyaa ü ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ü ˗bha dhebɔ ˈka, ˗wɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü bhë, ü ˗zota ˗a ˈgü ˗sü.​—Job 31:1.

18. (1) Niënŋsü ɛɛnˈˈ ˗dadhepiʋ̈sü waa ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkësü ˗wo do ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (2) Zoova ˗yö niënŋsü ɛɛnˈˈ ˗dadhepiʋ̈sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁸ Izraɛdhö ꞊kwɛŋzü, ˈtɔŋ˗ ˈö Zoova bɔ Moizö ˗ta ˈö˗ dɔ bhë, ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗dadhepiʋ̈sü ɛɛnˈˈ niënŋsü ˗yö ˗kun yaa ꞊dedewo ˈpö ꞊dhɛ ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkësü ˈdhö. ˈMɛn ˈwɔn ˗nu bhë ˗an ˗kë, ˗an dua ˗mü kö ˗wa zë. (Lévitique 20:2, 10) ˈMën ˗kë ˈö niënŋsü waa ꞊sua ˗zlan ˗nu ˗dhɔkësü ˈdhö do? Izraɛdhö ˈˈsɛgümɛn ꞊ya ꞊sua ˗zlan gba, kö yö ˈti ˈto ö ˗wo ˈö˗ ˗bhö Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho ˗klu ˗a ˗bha bhë ˗a ˗ta. ˈMɛn ˈö ꞊niënŋ ˈpö kö yö ˈti ˈto ö ˗wo ˈö˗ ˗bhö ö ꞊gɔn ɛɛnˈˈ  ö ˗bha dhebɔ ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho ˗klu ˗a ˗bha bhë ˗a ˗ta. (Exode 19:5, 6; Deutéronome 5:9; Malachie 2:14 ˗wo pö.) Niënŋsü ˗kun Zoova ˗dhɛ ˈya˗ ꞊dedewo ꞊kwɛŋzü.

19. ˗Mën ˈö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈkan ˗dadhepiʋ̈sü ɛɛnˈˈ niënŋsü ˗bha?

¹⁹ ꞊Dɛɛ ˈpö ꞊wɛ? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Moizö ˗bha ˈtɔŋ˗ ꞊ya ˈgo ˈˈshia˗, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗dadhepiʋ̈sü ɛɛnˈˈ nënŋsü yö ˗a ˗bha, yö ˈti ˈgo ˈˈgblʋʋ. ˗Kɔ do ˈö ˈkwaa ꞊sua ˗zlan ˗dhɔkë ˗a ˈka bhë, ˗kɔ do bhë ˗a ˈka ˈpö ˈkwaa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈto kö ˈkwa niënŋˈˈ. (Psaume 51:1, 4; Kodhɔsö 3:5) Kö ˈkwa kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn ˈto kö ˈkwa niënŋˈˈ, kö ˈkwa kwa ˗bha ˈkosüsü waa kwa ˗bha ˗Zlan Zoova ꞊bhlëë ˗shiö.​—​˗Bhö kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn 26 ˗bha.

20. Kö ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, kwa ˗bha ˈkɔdhi ˗dho kë ꞊dhɛ?

²⁰ Ü ˗dho ü ˗bha ˈkɔdhi ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Zlan ˗ya ˗pö: «˗Wo ˈkɔ ˗dɔ ꞊kpɔɔdhɛ ˈka, ˈö ˈwɔn ˗bhokoodɔdhe ˗ya ˗gɛn ˗gban.» (Proverbes 24:3) ˈKɔgüdhɛ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ˗saa, ˈö ˗kë ˈˈfüöö ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˗kë ˈˈwowosü, ˈö ˗kë mü ˗sü ˗yö ˗kë ˗së ꞊dedewo. Kwa ˗bha ˈkosüsü ˗yö kë ˗sü ˈka ˈpö ꞊dhɛ ˈkɔ ˈdhö. ˈMɛn ˈö ꞊kpɔɔsü, ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö waa ö ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ö ꞊gɔn ˗wo ˗bha ˈkɔdhi ˗yö kë ˗së ꞊dedewo, kö ˗kë mü ˗sü ˗yö ˗an zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da.

21. ˈWɔndɔdhe ˈö go Biblö ˈgü, ˗yö ˈkɔdhi ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

²¹ ˈWɔn ˈö ˗gban ˈkɔ bhë ˗a ˗bha Biblö ˗ya ˗blɛɛ ˈzü ˈö˗ pö: «ˈWɔndɔdhe ˗ya ˗kë ˈö˗ ˈkɔdhi ˈsɛɛn˗ ˗nu ˗wo pa pë ꞊bhlëësü waa pë ˗tiaandhö ˗nu ˈka.» (Proverbes 24:4) ˈPë ˈü˗ ꞊draan ˗Zlan ˗Wo ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ü ˗bha ˈkosüsü ˗kë ˗së ꞊dedewo. (Wlɔmö 12:2; Fidhipö 1:9) Kaa ü ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ ü ꞊gɔn ka Biblö ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈka ˗dho ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗a ˈka, ˗kaa  ˈˈdoodɔ. ˗Kɔ ˈö ˈka ˗dho ˗dhɔ ˗zɔn ˗a ˈka ka ˈko ˗dhɛ waa ˗kɔ ˈö ˈka ˗dho ka ˈko ꞊bhlëë ˗ya ˗a ˈka, ˗kaa mɛɛnˈˈ. ˈˈGblüsë ˗kë ö ˈkwëë ˗kɔ waa ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ö ˈko ˗nu ˈgü ˗sü ˗wɔn ˗yö kë ka ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˗A pö Zoova ˗dhɛ ˗yö ü ˗takun kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗dho ü ˗bha ˈkɔdhi ˗gɛn ˗gban, ˈö ˈwo ˗dho ˗a kë kö ü ˗dhɔ ˗yö ü ꞊gɔn ɛɛnˈˈ ü ˗bha dhebɔ kë, ˈü ˗an draanˈˈ.​—Proverbes 15:16, 17; 1 Piɛdhö 1:7.

22. ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö kwa ˗bha dhebɔ ɛɛnˈˈ kwa ꞊gɔn dhɔ ˗yö kwa kë, kö ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya, kö ˈkwa˗ ˈsü ˗së?

²² Kwa dua ˗mü kö ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö kwa ꞊gɔn ɛɛnˈˈ kwa ˗bha dhebɔ ˗dhɔ ˗yö kwa kë, kö ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya, kö ˈkwa˗ ˈsü ˗së. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˈkosüsü ˈˈyi ˗dho ˈˈkan, ˈö˗ ˗gɛn ˗gban, ˈö ˈkwa Zoova zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da.​—Psaume 147:11; Wlɔmö 12:10.