A Baabole ba wuli. Kyɛ, a Baabole wuli teŋ yɛlɛ mine naŋ da e ana saŋa na, kaapɔge ana yɛlɛ ŋa la da vɛŋ baŋ da ba leɛ gaa Naazɛrɛ.

Maleke kaŋa da wa yelko la Mareya ka o na taaɛ poɔ a dɔge bie. Saŋa na a maleke naŋ da wa yel a yɛlɛ ŋa ko Mareya na, o neŋ o serɛ da kpeɛrɛɛ Naazɛrɛ. Gyoosɛf yiri da la Galili. (Luk. 1:26-31; 2:4) A puoriŋ, saŋa na baŋ da yi Igyipiti a leɛ wa a Izerayɛl teŋɛ na, ba da leɛ te kpeɛrɛɛ Naazɛrɛ. Naazɛrɛ ka Yezu da baa, lɛ zuŋ baŋ da boɔloo ka a Naazɛrɛ bie. (Mat. 2:19-23) Azuŋ ka teneeŋ wa woŋ Yezu, Gyoosɛf, ane Mareya yuori, te maŋ teɛrɛɛ Naazɛrɛ teŋɛ na yɛlɛ.

Mareya da taaɛ dɔgrɔ kaŋa baŋ boɔlɔ Elizabɛl. Elizabɛl da kpeɛrɛɛ Gyuuda teŋɛ na. Ŋmenpuore wedeɛrɛ Zekaraiya pɔge da la Elizabɛl. Onaŋ da dɔge Gyɔɔn Ŋmenkoɔ̃suoro. (Luk. 1:5, 9, 13, 36) Mareya da te puoree Elizabɛl, a be o zieŋ kyuuri ata a Gyuuda teŋɛ na. A puoriŋ, Mareya da leɛ gaa la Naazɛrɛ. (Luk. 1:39, 40, 56) Azuŋ, Mareya da baŋɛɛ a Gyuuda gbandige na velaa zaa.

Saŋa na a Urom noba naŋ da yelka neɛzaa leɛ gaa o yiri a te sɛge o yuori na, Gyoosɛf meŋ da gaa la o yiri ka o te ‘sɛge o yuori.’ Gyoosɛf da tu la sori a yi Naazɛrɛ a gaa Bɛtelɛhɛm, be baŋ da boɔlɔ ka “Deevid teŋkpoŋ” na. A Baabole daŋyelbo da wuleeŋ ka Bɛtelɛhɛm baŋ na dɔge Mɛzaaya. (Luk. 2:3, 4; 1 Saa. 17:15; 20:6; Maik. 5:2) Saŋa na Mareya naŋ da dɔge Yezu Bɛtelɛhɛm na, Gyoosɛf da ba vɛŋ oŋ de a bilɛɛ a tu so-tɔɔre a leɛ gaa Naazɛrɛ. Ba da naŋ kpeɛrɛɛ Bɛtelɛhɛm, be neŋ Gyɛruzɛlɛm tɔɔre da e ŋa kilometare awae kyɛbee maalere ayoɔbo. Lɛ da vɛŋɛɛŋ aŋ e mɔlɔ ko ba ka ba de a bilɛɛ gaaneŋ a ŋmenpuoredie a te iri sareka ko Naaŋmen aŋa lɛ a Bege naŋ da wuli na.​—Liiv. 12:2, 6-8; Luk. 2:22-24.

Naaŋmen maleke na da yelko la Mareya ka, ba na de la “Deevid nakogi” na ko o bidɔɔ na ka o ‘di naaloŋ.’ Aminekaŋaŋ, Gyoosɛf neŋ Mareya da baŋɛɛ bon nanso aŋ fɛre ka ba dɔge Yezu Deevid teŋkpoŋ naŋ. (Luk. 1:32, 33; 2:11, 17) Kaapɔge, ba da teɛrɛɛŋ ka ana somaŋ ka ba naŋ be Bɛtelɛhɛm a kyɛ kyɛnlɛ Naaŋmen ka o lɛ wuli ba yɛlɛ naŋ seŋ ka ba e.

Te ba baŋ lɛ na baŋ da kpɛ Bɛtelɛhɛm kɔɔre seŋ, a te ta saŋa na noba na naŋ maŋ kaara ŋmarbie naŋ da wa ba zie na. A Baabole yeleeŋ ka, ba da kpeɛrɛɛ die kaŋa poɔŋ, a lɛ yel poɔ ka ana saŋa na Yezu da ba lɛ e bilɛɛ, kyɛ o da eɛ “bie.” (Mat. 2:11) A waa ŋa ba da ba leɛ gaa Naazɛrɛ, kyɛ ba da de la wagre kɔɔroo kaŋa a kpeɛrɛ Bɛtelɛhɛm poɔŋ.

Hɛrɔde da toŋɛɛ noba “ka ba te ko bibiiri na zaa naŋ ta yuomo ayi kyɛ sigre, a Bɛtelɛhɛm” poɔŋ. (Mat. 2:16) Maleke kaŋa da kpãã la Gyoosɛf a kyaare a yɛlɛ ŋa, azuŋ o neŋ Mareya da de la Yezu a zo gaa Igyipiti. Beŋ baŋ da be a te ta Hɛrɔde kũũ saŋa. A puoriŋ, Gyoosɛf da lɛ de la o booree deme baŋ gaa Naazɛrɛ. Bonso baŋ da ba leɛ gaa Bɛtelɛhɛm? Ananso la ka, Hɛrɔde bidɔɔ Akyilɔ la da leɛre o saa gbɛbɔgriŋ a dire naaloŋ. Akyilɔ da eɛ zukuonii soba, azuŋ Jehoova maleke da lɛ kpãã la Gyoosɛf ka o ta wa gɛrɛ be. Kyɛ baŋ da leɛ te be Naazɛrɛ na zuŋ, ba da taaɛ gomeŋɛ fẽẽ, azuŋ o da toɔ̃ guolee Yezu oŋ wa e neɛ naŋ puoro Jehoova.​—Mat. 2:19-22; 13:55; Luk. 2:39, 52.

Gyoosɛf kpieŋ sɛre kyɛ ka Yezu kpi a de o nyɔvore iri sareka a yuo sori ko nensaaleba ka ba gaa sazu. Azuŋ, ba na seŋɛɛ Gyoosɛf ka o iri yi kũũni poɔŋ a zeŋ a teŋɛ ŋa zuŋ. Noba yaga na nyɛɛ Gyoosɛf ka ba ne o di dama, aminekaŋaŋ o na mannɛɛ bon nanso o neŋ Mareya naŋ da leɛ kpeɛrɛ Bɛtelɛhɛm Yezu dɔgebo puoriŋ.