1-2. A Izerayɛl namine na, boŋ ka a Baabole yelkyaare ba mine?

 A BAABOLE yelee dɔbɔ naŋ gaŋ 40 naŋ da e Izerayɛl namine yɛlɛ. a A vɛŋ teŋ baŋ peɛlaaŋ yɛlɛ ba mine naŋ da e. Aŋa mannoo poɔŋ, a namine na gba naŋ da e na-sonne na da eɛ yelfaare mine. Te nyɛ Na-soŋ Deevid zemmo yɛlɛ. Jehoova da yeleeŋ ka: “N toŋtonɔ Deevid . . . [da de la] o sukyiri zaa tuuro ma . . . , a da maŋ erɛ yɛlɛ naŋ soma N nimitɔɔreŋ.” (1 Nam. 14:8) Kyɛ a dɔɔ ŋa da sãã la kultaa neŋ neɛ kaŋa pɔge, a kyɛ gba da sɛgre yɛlɛ ka ba te ko a pɔge serɛ zɔɔre poɔŋ.​—2 Saa. 11:4, 14, 15.

² Ane meŋ a na-faare na mine meŋ da eɛ yelsonne mine. Te nyɛ Rihobooam zemmo yɛlɛ. O da “erɛɛ yɛlɛ naŋ ba soma” Jehoova nimitɔɔreŋ. (2 Tun. 12:14) Kyɛ Rihobooam da eɛ yelsonne mine meŋ. Aŋa mannoo poɔŋ, saŋa na Jehoova naŋ da yelka o ta te zɔɔ neŋ a Izerayɛl bale pie, a bare ba ka ba iri ba meŋɛ naa na, o da kyɛlle woŋee Jehoova noɔre. O da lɛ vɛŋɛɛŋ ka teŋbɛrɛ na naŋ da be o naaloŋ puliŋ na e kpeɛne ka o toɔ̃ go a noba.​—1 Nam. 12:21-24; 2 Tun. 11:5-12.

3. Bo soorebiri naŋ e nimizeɛ la aŋ seŋ ka te nyɛ a noɔre iribo? Boŋ teŋ na zanne a zannoo ŋa poɔŋ?

³ A eɛ nimizeɛ ka te nyɛ a soorebiri ŋa noɔre iribo. Ka a Izerayɛl namineŋ da e yelfaare ane yelsonne yɛŋ, ka lɛ bo yɛlɛ ka Jehoova da maŋ kaa kyɛ wuli ka zagla eɛ na-soŋ bee na-faa O nimitɔɔreŋ? A soorebiri ŋa noɔre iribo na soŋ teŋ ka te baŋ yɛlɛ Jehoova naŋ boɔrɔ ka te erɛ ka o poɔ pɛle te yɛlɛ. Te na zanne nyɛɛ yɛlɛ ata Jehoova naŋ maŋ kaa kyɛ wuli ka Izerayɛl  naa ŋa eɛ na-soŋ bee na-faa. A dɛndɛŋ soba, a naa nɔnɔ la Jehoova ane o sukyiri zaa bee? Ayi soba, ka a naaŋ e yelfaa kaŋa, ka lɛ o maŋ eɛ kaŋdabaŋkalɛ meŋɛmeŋɛ bee? A taaloŋ soba, a naa naŋ kyɛnɛ puoree Jehoova sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ bee?

BA DA NƆŊ LA JEHOOVA NEŊ BA SUKYIE ZAA

4. Bo tɛɛtɛɛ la be a na-sonne neŋ a na-faare na kpakyagaŋ?

⁴ A namine na naŋ da erɛ yɛlɛ naŋ pɛlɛ Jehoova poɔ na da nɔmooŋ neŋ ba sukyie zaa. b Na-soŋ Gyɛhoosafat da “de [la] o sukyiri zaa a bɔ Jehoova.” (2 Tun. 22:9) A Baabole meŋ yelee Gyozaaya yɛlɛ ka: “Naa zaa da ba waa ŋa lɛ na oŋ da waa na, bonso o da de la o sukyiri zaa a leɛ gaa Jehoova zie.” (2 Nam. 23:25) Ka Soolomoŋ naŋ da toŋ faaloŋ o nyaammo saŋa na meŋ? “O da ba de o sukyiri zaa” puoro Jehoova. (1 Nam. 11:4) A Baabole yelee na-faa Abigyam meŋ yɛlɛ ka: “O da ba de o sukyiri zaa puoro neŋ Jehoova.”​—1 Nam. 15:3.

5. Ka ba naŋ yelka neɛ puoree Jehoova neŋ o sukyiri zaa, wala ka lɛ wuli?

⁵ Ka ba naŋ wa yelka neɛ puoree Jehoova neŋ o sukyiri zaa, wala ka lɛ wuli? A soba ba maŋ erɛ yɛlɛ naŋ wuli ka o puoree Naaŋmen a naŋ seŋ ka o erɛ lɛ zuŋ. Kyɛ o maŋ puoree Jehoova neŋ o poɔ zaa o naŋ nɔmoo yaga zaa a kyɛ taa gyeremɛ koo na zuŋ. O maŋ moɔ̃ la nimiri erɛ lɛ meŋ o nyɔvore zemmo zaa poɔŋ.

6. Wala teŋ na baŋ e a naŋ kyɛnɛ puoro Jehoova neŋ te sukyiri zaa? (Yeng Yelibie 4:23; Matio 5:​29, 30)

⁶ Wala teŋ na baŋ e tɔgle a na-sonne na, a naŋ kyɛnɛ puoro Jehoova neŋ te sukyie zaa? Aseŋ ka te tage te menne yi yelzaa naŋ na baŋ vɛŋ ka nɔmmo te naŋ taa ko Jehoova na sigi teŋɛ. Aŋa mannoo poɔŋ, aseŋ ka te kaara te menne soŋ a kyaare yɛlɛ te naŋ maŋ de pɛlɛ te niŋe, bee yɛlɛ te naŋ maŋ erɛ te pɛnnoo saŋa. Aseŋ ka te kaa iri te zɔmenne meŋ soŋ, a ta de te menne laŋna neŋ noba naŋ na vɛŋ ka te teɛrɛ ka bondaaŋ boma bee bondaaloŋ la yɛlɛ naŋ e nimizeɛ yaga te zemmo poɔŋ a gaŋ yelzaa. Ka teneeŋ wa nyɛrɛ ka yelkaŋa vɛŋɛɛŋ ka nɔmmo te naŋ taa ko Jehoova na sigree teŋɛ, aseŋ ka te mɔɔ te moɔbo zaa a leɛre te teɛroŋ bee te gyogo wieoŋ lɛ, ka lɛ vɛŋ ka nɔmmo na te naŋ taa ko Jehoova na ta sigi teŋɛ.​—Kanne Yeng Yelibie 4:23; Matio 5:29, 30.

7. Ananso la wala aŋ seŋ ka te tage te menne yi yelzaa naŋ na baŋ vɛŋ ka nɔmmo te naŋ taa ko Jehoova na sigi teŋɛ?

⁷ Aseŋ ka te kaara soŋ ka nɔmmo te naŋ taa ko Jehoova na ta sigi teŋɛ. Ka teneeŋ ba kaara soŋ, te na baŋ teɛrɛŋ ka ka teneeŋ moɔ̃ nimiri a puoro Jehoova, teɛroŋ faare koŋ baŋ bɛnle te zaa. Aŋa mannoo poɔŋ, ka hooŋ meele ho die poɔ baare, ho koŋ sage yuo a die denɔɛ ane a tokoe bare, ka lɛ naane saseɛ na de la dɛgre kpɛ a die poɔ. Te na baŋ de la a yelmannaa ŋa manne neŋ te neŋ Jehoova niiloŋ na. A ba seŋ ka te maŋ erɛ yɛlɛ naŋ na tage te peɛle Jehoova yoŋ, kyɛ aseŋ ka te go te sukyie meŋ ka yelzaa naŋ na baŋ vɛŋ ka nɔmmo te naŋ taa ko Jehoova sigi teŋɛ ta kpɛ be, aŋa lɛ teŋ koŋ boɔrɔ ka dɛgre zaa lɛ kpɛ te die te naŋ meele baare poɔ na.​—Efe. 2:2.

BA DA EƐ KAŊDABAŊKALƐ BA YELFAARE YƐLƐ

8-9. Wala ka Naa Deevid ane Naa Hezekaiya da e saŋa na baŋ da vɛŋ baŋ baŋ ka Jehoova poɔ sãã neŋ baŋ ba yelfaare zuŋ na? (Kaa a foto.)

⁸ Aŋa lɛ te naŋ nyɛ yi a zannoo piilee na, Naa Deevid da eɛ yelfaa naŋ e nimizeɛ yaga zaa. Kyɛ saŋa na daŋyele Neetaŋ naŋ da vɛŋ oŋ baŋ ka Jehoova poɔ sãã neŋ o na, Deevid da yi la sigrimennoŋ poɔŋ a e kaŋdabaŋkalɛ a  sage o saanaa. (2 Saa. 12:13) A yi yɛlɛ na o naŋ yel aŋ be Yieme 51 na wuleeŋ ka o sereŋ da eɛ kaŋdabaŋkalɛ. Deevid da ba erɛ ŋa o naŋ e kaŋdabaŋkalɛ ka lɛ na vɛŋ ka Neetaŋ teɛrɛ ka o eɛ kaŋdabaŋkalɛ meŋɛmeŋɛ, bee ka lɛ na vɛŋ ka o ta nyɛ to-tage. Kyɛ Deevid sereŋ da eɛ kaŋdabaŋkalɛ meŋɛmeŋɛ​—Yiem. 51:3, 4, 17, yelbie naŋ be a Yieme sɛgre ŋa piilee zie na.

⁹ Naa Hezekaiya meŋ da eɛ yelfaa a kyaare Jehoova. A Baabole yeleeŋ ka: “O da leɛ erɛɛ taŋkaŋyɛlɛ o sukyiriŋ, ka lɛ vɛŋ ka Naaŋmen suuri iri o zuŋ ane Gyuuda neŋ Gyɛruzɛlɛm noba zaa.” (2 Tun. 32:25) Ananso la wala ka Hezekaiya da piili erɛ taŋkaŋyɛlɛ? Aminekaŋaŋ Jehoova naŋ koo bondaaloŋ, a somoo oŋ zɔɔtoɔ̃ a Asiiriya deme, bee kaapɔge oŋ da saŋ o baaloŋ nimizeɛ kaŋa oŋ da taa zuŋ. Kaapɔge o taŋkaŋyɛlɛ na zuŋ oŋ da wuli a Baabilɔŋ deme o bondaaloŋ. Ka daŋyele Aizeeya da vɛŋ oŋ baŋ ka Jehoova suuri iri neŋ o. (2 Nam. 20:​12-18) Kyɛ Hezekaiya meŋ da yi la sigrimennoŋ poɔŋ a e kaŋdabaŋkalɛ aŋa Deevid. (2 Tun. 32:26) A baaraa zaa, Jehoova da nyɛ oŋ ka o eɛ na-soŋ naŋ da “erɛ yɛlɛ naŋ soma.”​—2 Nam. 18:3.

10. Saŋa na Naa Amazaaya naŋ da e yelfaa kaŋa baŋ koo kawane na, wala oŋ da e?

¹⁰ Kyɛ Gyuuda Naa Amazaaya yɛŋ da ba waa ŋa Deevid ane Hezekaiya, o da eɛ yɛlɛ naŋ soma, “kyɛ o da ba de o sukyiri zaa erɛ neŋ lɛ.” (2 Tun. 25:2) Bo faa oŋ da toŋ? Saŋa na Jehoova naŋ da somoo oŋ zɔɔtoɔ̃ a Iidom deme na, Amazaaya da gbi la dumo a puoro ba ŋmema na. c Saŋa na Jehoova daŋyele naŋ da gaa yel yelfaa na o naŋ e na, a naa da eɛ tokpeɛne a zagre ka o kyɛlle woŋ.​—2 Tun. 25:14-16.

11. Aŋa lɛ 2 Korinti 7:​9, 11 naŋ yel na, bo aŋ seŋ ka te e sɛre kyɛ na baŋ nyɛ yelbebe sudi? (Kaa a fotori meŋ.)

¹¹ Boŋ teŋ zanne yi a namine ŋa zemmo yɛlɛ ŋa poɔŋ? Aseŋ ka te e kaŋdabaŋkalɛ meŋɛmeŋɛ te yelfaare yɛlɛ, a kyɛ mɔɔrɔ te moɔbo zaa ka te ta lɛ e a lɛ yelfaa na. Ka a lantaapuoruu nembɛrɛŋ wa ko te kawane ka a na gbaŋ kyaare yɛlɛ mine naŋ ba e nimizeɛ yaga, wala aŋ seŋ ka te e? A ba seŋ ka te teɛrɛ ka Jehoova bee a lantaapuoruu nembɛrɛ ba nɔŋ te yɛlɛ. A Izerayɛl namine na gba, ba da maŋ ko baŋ kawane ane dɛnnoo. (Hib. 12:6) Ka ba naŋ wa ko te kawane bee dɛnnoo, aseŋ ka te (1) yi sigrimennoŋ poɔŋ a sage, (2) a e leɛroo naŋ seŋ neŋ, (3) a kyɛ naŋ moɔ̃ nimiri puoro Jehoova neŋ te sukyiri zaa. Ka teneeŋ e kaŋdabaŋkalɛ te yelfaare yɛlɛ, Jehoova na di la suuri ko te.​—Kanne 2 Korinti 7:​9, 11.

BA DA PUOREE JEHOOVA SORI NAŊ SEŊ NEŊ POƆŊ

12. Bo yɛlɛ la ka a na-sonne na da e aŋ vɛŋ ka tɛɛtɛɛ be ba neŋ a na-faare na kpakyagaŋ?

¹² A namine na Jehoova naŋ da yelka ba eɛ na-sonne na da puoree Jehoova sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ. Ba da maŋ eŋnɛɛ a noba meŋ faŋa ka ba erɛ lɛ. Yelmeŋɛ la ka ba da ŋmɛ la gbɛɛ mine aŋa lɛ te naŋ wa zanne nyɛ na. Kyɛ ba da puoree Jehoova yoŋ, a da mɔɔrɔ ba moɔbo zaa ka ba iri tebɛ puoruu yi a paaloŋ. d

13. Ananso la wala ka Jehoova da nyɛ Naa Eehab ka o eɛ na-faa?

¹³ Ka a na-faare na meŋ, ananso la wala ka Jehoova da yelka ba eɛ na-faare? Yelmeŋɛ la ka ba da eɛ yelsonne mine yɛŋ. Aŋa mannoo poɔŋ, saŋa na Naa Eehab naŋ da woŋ ka o zuŋ  ba ko la Neebot na, o da wulee posaanee kyaare a yɛlɛ a da sigri o meŋɛ meŋ. (1 Nam. 21:​27-29) O da mɛ la teŋbɛrɛ, a zɔɔtoɔ̃ zɔɔre meŋ ko a Izerayɛl biiri. (1 Nam. 20:​21, 29; 22:39) Kyɛ Eehab da eɛ yɛlɛ mine naŋ ba soma fẽẽ zaa. O pɔge da bɛnlooŋ oŋ da vɛŋ ka tebɛ puoruu nyɛ nimitɔɔre gaabo yaga zaa a paaloŋ. O daŋ ba e kaŋdabaŋkalɛ fẽẽ zaa ane a yelfaa ŋa oŋ da e na.​—1 Nam. 21:​25, 26.

14. (a) Ananso la wala ka Jehoova da nyɛ ka Naa Rihobooam ba e na-soŋ? (b) Boŋ yɛlɛ la ka a na-faare na yaga zie zaa da erɛ?

¹⁴ Te lɛ nyɛ a na-faa kaŋa meŋ yɛlɛ, o yuori la Rihobooam. Aŋa lɛ te naŋ nyɛ a zannoo piilee na, o da eɛ yelsonne yaga o naaŋ diibu saŋa. Kyɛ saŋa na o naaloŋ diibu naŋ wa ti nyaga a e kpeɛŋaa na, o da zagrɛɛ Jehoova Bege bare zirii puoruu zuŋ. (2 Tun. 12:1) Lɛ puoriŋ meŋ, saŋa kaŋa o da maŋ puoree Jehoova, saŋa kaŋa meŋ oŋ puoro zirii ŋmema. (1 Nam. 14:​21-24) Rihobooam ane Eehab yoŋ naane namine naŋ da bare Jehoova puoruu. A namine naŋ da e na-faare na yaga zie zaa da puoree tebɛ a da eŋnɛ ba taaba meŋ faŋa ka ba erɛ lɛ. A pɛlɛɛŋ ka Jehoova yɛŋ nimitɔɔreŋ, ka a naa kaŋa zaaŋ na e na-soŋ, aseŋ ka o puoruu sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ.

15. Ananso la wala aŋ e yelnimizeɛ ko Jehoova ka te puoruu sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ?

¹⁵ Ananso la wala ka sori baŋ da maŋ tu kyɛ puoro Jehoova na da e nimizeɛ koo? Ananso kaŋa la ka, a da eɛ a namine ferebo toma ka ba soŋ a noba ka ba puoro Jehoova sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ. Ane meŋ, ka a nobaŋ wa puoro tebɛ, a da maŋ vɛŋeŋ baŋ erɛ yelfaare mine naŋ ba soma, a kyɛ erɛ ba taaba nimikuõ yɛlɛ mine meŋ. (Hoz. 4:​1, 2) A Izerayɛl namine ane a Izerayɛl biiri zaa meŋ da de la ba meŋɛ ko  Jehoova. Azuŋ ka ba naŋ wa bare Jehoova puoruu kyɛ leɛ puoro tebɛ, a Baabole da maŋ yeleŋ ka a waa ŋa ba naŋ saana kultaa. (Jer. 3:​8, 9) Ka neɛŋ wa sãã kultaa, o maŋ kyɛrɛɛ o kultatɔ na sukyiri yaga zaa. Lɛ meŋ la, ka Jehoova puorebieŋ wa de o meŋɛ ko Jehoova a kyɛ ba lɛ puoruu yelmennoŋ poɔŋ, a maŋ kyɛrɛɛ O sukyiri yaga zaa. e​—Dut. 4:​23, 24.

16. Jehoova nimitɔɔreŋ, bo tɛɛtɛɛ la be neɛ naŋ e nemmeŋɛ ane neɛ naŋ ba e nemmeŋɛ kpakyagaŋ?

¹⁶ Boŋ teŋ zanne yi be? Yelmeŋɛ la ka aseŋ ka te zagre zirii puoruu bare kpɛlɛŋkpɛlɛŋ. Kyɛ aseŋ ka te naŋ kyɛnɛ puoro Jehoova sori o naŋ boɔrɔ, a kyɛ moɔ̃ nimiri o puoruu toma meŋ poɔŋ. Daŋyele Maalakai vɛŋɛɛŋ aŋ pɛle a kyaare yɛlɛ naŋ maŋ vɛŋ ka neɛ e neŋfaa bee neŋsoŋ Jehoova nimitɔɔreŋ. O da sɛgɛɛŋ ka: “Yɛ na lɛ nyɛɛ wɛltaa naŋ be sontuuro ane neŋfaa kpakyagaŋ, a nyɛ wɛltaa naŋ be neɛ naŋ puoro Naaŋmen ane neɛ naŋ ba puoroo kpakyagaŋ.” (Maal. 3:18) Te boɔrɔŋ ka Jehoova nyɛ te ka te eɛ nemmenne o nimitɔɔreŋ, azuŋ te daŋ koŋ vɛŋ ka te gbɛ-ŋmɛ bee bambaaloŋ zuŋ ka te bare Jehoova puoruu. Ka neɛŋ bare Jehoova puoruu, a eɛ yelfaa naŋ e nimizeɛ.

17. Ananso la wala aŋ seŋ ka te kaara te menne soŋ ka teneeŋ wa boɔrɔ kultatɔ?

¹⁷ Ka hooŋ e neɛ naŋ ba kpɛ kultaa poɔ a kyɛ boɔrɔ ka ho kpɛ kultaa poɔ, yɛlɛ na Maalakai naŋ yel na na baŋ soŋ boŋ ka ho de gbɛre naŋ soma. Te de ka neɛ kaŋa taa la gyog-sonne mine, kyɛ o ba puoro Jehoova, ka lɛ te na baŋ yelka o soba eɛ nemmeŋɛ Jehoova nimitɔɔreŋ bee? (2 Kor. 6:14) Ka hooŋ kuli a soba ŋa, ka lɛ o na baŋ soŋ boŋ ka ho tage peɛle Jehoova yaga zaa bee? Teɛrɛ baŋ ka: Aminekaŋaŋ, Naa Soolomoŋ pɔgeba naŋ da puoro tebɛ na da taa la gyog-sonne mine. Kyɛ ba da  ba puoro Jehoova, azuŋ fẽẽfẽẽ fẽẽfẽẽ ba da leɛrɛɛ Soolomoŋ sukyiri oŋ te puoro tebɛ.​—1 Nam. 11:​1, 4.

18. Bo yɛlɛ aŋ seŋ ka bidɔgreba wulo ba biiri?

¹⁸ Bidɔgreba, yɛ na baŋ de la yɛlɛ na a Baabole naŋ yel kyaare a namine na soŋ yɛ biiri ka ba taa a boɔbo ka ba puoro Jehoova. Soŋ ba ka ba baŋ ka namine na naŋ da e na-sonne Jehoova nimitɔɔreŋ na, da eɛ bana na naŋ da puoruu a kyɛ maŋ eŋnɛ a noba meŋ faŋa ka ba puoro Jehoova. De ho yelyaga ane ho yel-eree a wuli ho biiri ka, Baabole kannoo, lammore gaabo, ane a naaŋ moɔloo toma la yelnimizeɛ naŋ gaŋ yelzaa te zemmo poɔŋ. (Mat. 6:33) Ka lɛ naane, ho biiri na koŋ nyɛ ka aseŋ ka ba menne de gbɛre a puoro Jehoova, kyɛ ba na puoree Jehoova ba dɔgreba naŋ puoro Jehoova zuŋ. Lɛ na vɛŋeŋ ka ba koŋ de yelmeŋɛ puoruu nimizeɛ ba zemmo poɔŋ bee ka ba bare yelmeŋɛ puoruu kpɛlɛŋkpɛlɛŋ.

19. Bo teɛretɔ la bebe ko neɛzaa naŋ bare Jehoova puoruu? (Kaa a daga ŋa, “ Ho Na Baŋ Leɛ Wa La Jehoova Zie!”)

¹⁹ Ka neɛ kaŋaŋ bare Jehoova puoruu lɛ wuleeŋ ka o daŋ koŋ baŋ lɛ puore Jehoova zaa bee? Ai, bonso o na baŋ eɛ kaŋdabaŋkalɛ a leɛre yi o yelfaare eŋɛŋ a wa puoro Jehoova. Ka onaŋ na toɔ̃ e lɛ, aseŋ ka o sigri o meŋɛ a sage sommo yi a lantaapuoruu nembɛrɛ zie. (Gyi. 5:14) Ka onaŋ mɔɔ o moɔbo zaa a leɛ wa puoro Jehoova o na nyɛɛ maaloo yaga zaa!

20. Ka teneeŋ tɔglɔ a na-sonne na, wala ka Jehoova na nyɛ te?

²⁰ Azuŋ boŋ teŋ zanne yi a Izerayɛl namine na zieŋ? Ka teneeŋ de te sukyiri zaa puoro neŋ Jehoova, te na tɔglɛɛ a na-sonne na. Yɛ vɛŋ ka te zanne yelkaŋa yi te gbɛ ŋmɛ poɔŋ, a e kaŋdabaŋkalɛ, a leɛre yi te yelfaare poɔŋ. Te maŋ teɛre lɛ meŋ a naŋ e nimizeɛ ka te puoro a yelmeŋɛ Naaŋmen sori naŋ seŋ neŋ poɔŋ. Ka hooŋ moɔ̃ nimiri puoro Jehoova yelmennoŋ poɔŋ, ho na eɛ nemmeŋɛ o nimitɔɔreŋ.