1, 2. (a) Ame hë lo thupene penetekos 33, nemene la hna kuca hnene la itre hene ne hmi? Nge tune kaa la aqane ujë ne la itre aposetolo? (b) Pine nemene matre kola ena hnene la itre aposetolo la wathebo ene la troa cainöj?

 EASË ngöne la Penetekos 33 M.K. e Ierusalema. Kolo petre hi a xötrei acile la ekalesia i Keresiano. Ame koi Satana, tre, ijine tro hi lai a lepe apatrene la ekalesia, qëmekene tro ej a kökötre me catr. Celë hi matre angeic a thele jë tro la itre hene ne hmi a wathebone la huliwa ne cainöj. Ngo tha hna cile kö hnei itre aposetolo troa cainöj, ene pe, nyimutre la itre trahmanyi me föe ka “nyi xane la angete lapaune koi Joxu.”​—Ite hu. 4:​18, 33; 5:​14.

² Hna elëhni atraqatre la itre ka icilekeu, me thele troa akalabusine la itre aposetolo asë. Ngo ame e hnenyipajidr, Iehova a upe la angela i Nyidrë troa fe la itre qëhnelö ne la kalabus, matre ame hë la kola kaqa ne lai, itre aposetolo hmaca ha e kuhu trön a cainöj! Ngo tha hmitre kö nge kolo hmaca ha xölehuji angatre me tro sai angatre kowe la itre hene ne hmi. Kola jelengazo angatre pine la hnei angatre hna cainöj, ngo hna wathebone pe. Tha hnei angatre kö hna xou ngo angatre pe a qaja ka hape: “Ijiji huni troa denge thenge Akötesie hune la at.” Elëhni menu pala ha la itre hene ne hmi, ene pe, angatre hë a “eköthe troa humuth” la itre aposetolo. Ngo kola canga hmekë angatre hnei Gamaliela, ketre atre inine la Wathebo hna metrötrëne ekö. Öni angeic: “Wange kö . . . Iananyipi memine la nöjei ate celë : nge nue angate.” Canga drei nyidrëti hi hnene la itre ka icilekeu, ame hna nue pi la itre aposetolo. Nemene hë la hna kuca hnene la itre aposetolo? “Tha mano kö angate o drai troa ini, me cainöjë Iesu Keriso.”​—Ite hu. 5:​17-​21, 27-​42; Ite edomë 21:​1, 30.

3, 4. (a) Nemene la aqane nyinyithiina i Satana ka tupathe la itre hlue i Akötresie? (b) Nemene la hne së hna troa ce wange ngöne la mekene celë me ngöne la lue xan?

³ Kolo petre hi la a hane xötrei icilekeu memine la ekalesia i Keresiano, ngo tro pala pë hë a tun. (Ite hu. 4:​5-8; 16:20; 17:​6, 7) Ame ngöne la hneijine së, Satana pala hi a ukune la itre ka icilekeu memine la nyipi hmi matre tro pena angatr a upe ielene la itre musi troa wathebone la huliwa ne cainöje së. Nyimutre la itre trenga thoi hna sile hnene la itre ka icilekeu. Itre xan a qaja ka hape, ka thele gomegome së. Nge öni itre xan, ka icilekeu së me mus, nge ka thele manie. Tha hna cile hnö kö hnene la itre trejin, hnei angatre pe hna iutisai matre troa lepe trije la itre trenga thoi cili. Nemene hë la thangane la hnakotr? Kola hane ketri epuni tune  kaa hnene la itre iutisai ekö me itre hna axeciëne hë? Tro sa pane ce ithanatane la itre xa hna axeciëne ekö ngöne la Hnakotr, matre troa wange la aqane troa “amekötine [cilëgöline] me acatene la maca ka loi.”​—Fil. 1:7.

⁴ Ame ngöne la mekene celë, easë a troa ce wange la itre hne së hna kuca matre troa cilëgöline la huliwa ne cainöj. Ame pë hë ngöne la mekene 14 me 15, tro sa ce ithanatane la itre aqane iutisai së göi troa mama hnyawa ka hape, tha ka ce sinee kö së me fen, nge easë la itre jini ne la Baselaia.

5. Pine nemene matre akalabusine jë la itretre cainöj ngöne la pune la itre macatre 1930, nge nemene la hna kuca hnene la itre trejine ka elemekene la huliwa?

⁵ Ame hë ngöne la pune la itre macatre 1930, hnene la itre traon me itre nöje qa Etazini hna upe ielene la Itretre Anyipici Iehova troa hetrenyi la pepa matre tro angatr a cainöj. Ngo tha hna thele kö troa xome la pepa cili hnene la itre trejin. Atre hi angatre laka, tha ka cile huti kö la pepa cili, ke, ijije hi troa apën. Nge ame ngöne la ketre götran, tre, pëkö ka troa cile kowe la hna amekötine hnei Iesu, ene la troa cainöjëne la maca ne Baselaia. (Mar. 13:10) Pine la hnei angatre hna xele ma hane xome la pepa cili, ene pe kola akalabusi angatr. Celë hi matre kola iutisai pi hnene la itre trejine ka elemekene la huliwa. Angatr a thele troa amamane ka hape, ame la itre hna amekötine cili göi troa cainöj, tre, kola sawa la Itretre Anyipici Iehova troa kuca la hmi angatr. Traqa ju hi la ketre ewekë ngöne la macatre 1938 ka iupi troa kotr. Nemene hë la pune lai?

6, 7. Nemene la ewekë ka traqa kowe la hnepe lapa i Cantwell?

⁶ Ame e Etazini hetrenyi la ketre hnepe lapa ka pionie hut. Newton Cantwell la keme ka 60 lao macatre, Esther la ifënekö i nyidrë, nge köni nekö i nyidro, Henry, Russell, me Jesse. Ame lo 26 Eiperem 1938, hnei angatre hna hnëkë troa pane cainöj ngöne la drai ka pexej e New Haven, ketre traon ne Connecticut. Atre hnyawa hi angatre laka, tro angatr a lapa aqeanyi e cili. Pine nemen? Pine laka, hna lapaa akalabusi angatre pala hi, nge atre hnyawa hi angatre la ka troa traqa koi angatr. Ngo tha celë kö la ka sewe angatre troa cainöj. Tro ju kö angatre e New Haven. Hnei Newton me hnepe lapa i angeic hna xome la ketre loto ka hetre patefon, me itre itus. Nge ame Henry ka 22 lao macatre, hnei angeic hna xome la ketre loto ka hetre ikahon. Angatre hë a cainöj, nge traqa pi hi polis troa sewe angatr.

⁷ Hna pane othi Russell, neköne ka 18 lao macatre, nge thupene lai Newton me Esther. Kola öhne qa gaa nanyi hnei Jesse ka 16 lao macatre, la kola ati angatre hnei polis. Pine laka Henry a cainöje ngöne la ketre götranene la traon, haawe, Jesse casi pë hë. Tha hnei Jesse kö hna cil, hnei angeice pe hna xome la ipatefon me cainöje fë. Lue trahmanyi ka hmi katolik ka drenge ngöne ikaho la cainöje i Rutherford, ame la tan, tre, “Itre Ithupëjia.” Nyidroti a elëhni me thele troa lepi Jesse. Ngo hnei Jesse hna nango ananyi nyidro, ngo e cili kolo hmaca pena ha xölehuji angeic hnene la ketre polis. Hna hane umë angeice fe hnine la biero ne polis. Maine tha hna hane pë hë akalabusi Esther, ngo ame Newton memine la lue nekö i nyidrë trahmany, tre, hna xölehuji angatre pë hë. Ngo ame ju fe kö la drai cili, tre, kola nue angatre hmaca, ke, hetre ka kuië manie matre troa thepe angatre qa kalabus.

8. Pine nemene matre qeje Jesse jë ka hape ka thele gomegom?

⁸ Ame hë la itre treu thupene lai, ngöne la treu Semitrepa 1938, kola kotrëne la hnepe lapa i Cantwell e New Haven. Hna tranyi Newton, Russell me Jesse pine la hnei angatre hna kapa la itre mani hna hamën nge tha hna nue pe hnei mus. Ngacama hna tro ju hë kowe la Hnakotr Ka Tru ne Connecticut, matre troa sipo ixatua, ngo tha ie kö, ke, hna upezö Jesse me hape, ka thele gomegome angeic. Pine nemen? Pine laka, hna qaja hnene lo lue trahmanyi ka hmi katolik ka hape, hnei Jesse hna qaja angazone la hmi nyidro, ene pe nyidroti a elëhni. Hnene la itre trejine ka elemekene la huliwa hna thele troa apëne la itre hna axecië mekune cili. Celë hi matre angatr a iutisai jë kowe la Hnakotr Ka Tru ne Etazini.

9, 10. (a) Nemene la hna axeciën hnene la Hnakotr Ka Tru Catr e Etazini ngöne lo kola kootrëne la hnepe lapa i Cantwell? (b) Nemene hë la thangane lai koi së?

⁹ Ame hë lo 29 Maac 1940, kola pane dreng hnene la juge, Char­les Hughes, memine la itre ka ce huliwa me nyidrë, la itre mekune hna hamëne hnei Hayden Covington, avocat ne la Itretre Anyipici Iehova. a Ame la kola amexeje hnene la qene qaja ne la musi ne Con­necticut la itre kepin matre nyidrëti a mekune laka, ame la Itretre Anyipici Iehova, tre, ka thele gomegom, önine jë hi la ketre juge: “Nyipici kö laka, ame la maca hna tro fë hnei Iesu ngöne la hneijine i nyidrë, tre, tha ka hlemu loi kö?” Kola sa hnene la avocat ka hape, “Eje hi, nge eni a mekune hmaca lo hna qaja hnene la Tusi Hmitrötreng lo ej a qaja la ewekë ka traqa koi Iesu, thangane la hnei nyidrëti hna tro fë la maca cili.” Ketre trenge ewekë la ka tru aliene catr! Tha hna thë kö hnene la avocat, ngo angeice hi la a aceitunëne la Itretre Anyipici Iehova me Iesu, nge ceitui musi memine la itre atr ka utisai nyidrë. Ame lo 20 Mei 1940, kola axecië mekun hnene la itre ka kotr, me kapa la Itretre Anyipici Iehova.

¹⁰ Nemene la thangane la mekune hna axeciën? Ej a acatrene la mekune laka meköti e tro la itre atr a isa kuci hmin, nge pë hmaca kö ketre musi a troa wathebo angatr. Ketre, pëkö thei Jesse la ketre aqane ujë “ka troa thë la tingeting me icilekeu memine la itre hna acile hnei mus.” Mama hnyawa pi hi laka, tha ka thele gomegome kö la Itretre Anyipici Iehova. Hune hë la itre hlue i Akötresie! Nemene hë la thangane lai koi së enehila? Hnene la ketre trejin me easë, ketre avocat, hna qaja ka hape: “Hnene laka, meköti e tro sa isa kuci hmin, nge thatreine kö troa wathebo së, haawe, ijije hë koi së enehila troa tro fë la maca ne iamele kowe la itre atr ka mele xötreithi së.”

11. Nemene la ketre huliwa ka tru hna kuca hnene la itre trejin ne Canada, nge pine nemen?

¹¹ Ame ngöne la itre macatre 1940, hna catrehnine la aqane icilekeu ne la itre atr memine la Itretre Anyipici Iehova e Canada. Ame hë ngöne la macatre 1946, hnene la itre trejine hna mekune troa qajaqaja la aqane xele la Mus matre tro angatr a kuca la hmi angatr. Hnei angatre hna xome la 16 lao drai matre troa tro fë la tarak, hna hape, Nyine Hmahmane Kowe La Nöje Canada Asë, La Aqane Methinë Akötresie, Me Iesu, Memine La Aqane Wathebone Troa Isa Kuci Hmin (qene Wiwi). Kola qaja hnene lai tarak ka köni götran, la aqane ukune la itre atr hnene la itre hene ne hmi, me aqane iqanangazo hnene la itre polis, memine la aqane akötrëne la itre trejine ne Québec hnene la itre atr ka ala nyim. Kola qaja hnene la tarak, ka hape: “Kolo pala hi a akalabusine la Itretre Anyipici Iehova. Hetrenyi la itre kepin ka nyimutre hna xome matre troa uti fë la Itretre Anyipici Iehova kowe la hnakotr e Montréal, kola e la 800 la etrun.”

12. (a) Nemene la aqane ujë ne la itre ka icilekeu ngöne la kola tro fë la tarak? (b) Hnei nemene matre upezöne jë la itre trejin? (Wange ju fe la itre ithuemacany.)

¹² Hetrenyi la hna kuca hnei Maurice Duplessis ketre tane la musi ne Québec (Premier ministre), ketre atre musi ka ce huliwa catr memine la cardinal Villeneuve. Ame la nyidrëti a e lai tarak, ene pe kola acatrene la mekune thei nyidrë troa “isi meci” memine la Itretre Anyipici Iehova. Celë hi matre, kola elë nyimenyime la itre trejine hna akalabusin, 800 koi 1 600 la etrun. Hna qaja hnene la ketre trejine föe ka pionie ka hape: “Anyimua xölehuji  huni hnei polis, matre tha e hmaca kö huni la etrun.” Ame la itre trejine hna öhn e tro fë tarak, tre, hna oth, ke kola upezö angatre laka angatre la itre ka “aciane la icilekeu.”^[ b

13. Drei la itre hna pane kotrën pine icilekeu, nge nemene la pune koi angatr?

¹³ Ame ngöne la macatre 1947, hna kotrëne la itre xa trejin pine icilekeu. Aimé Boucher me lue nekö i nyidrëti jajinyi la itre hna pane kotrën; ame Gisèle ke 18 lao macatre i angeic nge 11 Lucille. Hnei angatre hna hane tro fë la itre tarak hna hape, Imethinë e Québec (qene Papale), ezine la hnei angatre hna eëny, ngöne la itre gaa draië ngöne la götrane kolojë e Québec. Thatreine kö troa qaja ka hape, ka thele gomegom la itre trejine cili, maine ka pë lapaune maine ka pë wathebo pena. Ka hni ka ipië nge ka menyike lae Aimé Boucher. Nyidrëti la ketre trejine ka eënyi catr, nge ame itre xa ijin, nyidrëti a nango tro kowe la traon memine la ikatre i nyidrë. Ngacama ka tingetinge la aqane mele i angatr, ngo ame pe, hna hane akötrë angatre fe, tune la hna qaja hnine lai tarak. Mama hnyawa hi laka, pëkö hnei angatre hna kuca ka ngazo. Ngo pine laka, ame la atre amekötine hnine la Hnakotr Ka Tru, ke ka methinëne angeic la Itretre Anyipici Iehova, haawe, kolo kö a catre fë mekun me kotrë angatr. Hane hi lai kepine matre upezö Aimé Boucher jë me lue nekö i nyidrë jajiny. Mama pi hi la mekuna ne la ka iameköti, laka: Atre ihumuthi la ka qaja la nyipici! Hna tranyi Aimé me Gisèle pine icilekeu, nge ame Lucille, lue drai ne umë nyën e kalabus. Hnene la itre trejine hna iutisai koi gaa tru, ene la Hnakotr Ka Tru e Canada. Hna kapa hnene la Hnakotr cili troa pane drenge la itre trejin.

14. Tune kaa la aqane ujë ne la itre trejine ne Québec ngöne la itre macatre ne icilekeu?

¹⁴ Ame fe ngöne lo ijine cili, ngacama kola catrehnine la icilekeu, ngo hna catre cainöj pala hi hnene la itre trejin trahmanyi me föe ne Québec. Nemene hë la thangane lai? Foa lao macatre thupene lo macatre 1946, macatre ne nyiqaane tro fë lo lai tarak, kola elë la etrune la Itretre Anyipici Iehova e Québec, 300 koi 1 000 lao etrun! c

15, 16. (a) Nemene la hna amekötine hnene la Hnakotr Ka Tru Catr ne Canada koi Aimé Boucher? (b) Nemene la thangane lai kowe la itre xa trejine me easë?

¹⁵ Ame lo Juun macatre 1950, hnene la naene lao juges ne la HnaKotr Ka Tru ne Canada hna pane xomi ijine troa ithanatane la pengöi Aimé Boucher. Ame hë lo 18 Diseba, sikisi lao treu thupene la icasikeu cili, angatre hë a axecië mekun me sajuëne la huliwa së. Pine nemene lai? Hna qaja hnei Glen How, ketre trejine me easë ka avocat, ka hape, hna kapa hnene la itre ka cilëne la Hnakotr Ka Tru la mekunene la ka cilëgöli së laka, ame la “icilekeu” tre, kola qaja la kola iuku troa iakötrë maine kola isi me mus. Ngo ame e hnine la tarak, “pëkö hna cinyihan ka qeje iuku troa icilekeu, ngo kolo kö a tro thenge la hna amekötine laka, ijije hi troa isa qeje mekun.” Öni angeice fe: “Eni fe hi la ka pane öhne la aqane kuca Iehova matre tro sa hun.” d

¹⁶ Kösë kola mama la kola hun la Baselaia i Akötresie ngöne la kola axecië mekune hnene la HnaKotr Ka Tru. Kola aijijën hnene la HnaKotr Ka Tru cili troa apëne la 122 la itre xa aqane utisane la Itretre Anyipici Iehova ne Québec pine icilekeu. Kolo mina fe a aijijëne la itre atr ne Canada memine la itre xa nöje ju kö, troa isa qaja la hnei angatre hna mekun göi aqane musi hui angatr. Ketre, ej a sawa la iakötrë ne la lue tremesinen, ene la hmi me mus lue ka hnöth la Itretre Anyipici Iehova troa cainöj. e

17. Nemene la aqane thel hnei musi troa nyi ifegone la aqane tro sa cainöj?

¹⁷ Ceitu së hi memine la itre pane Keresiano ekö, laka, tha “angete amenune [kö] la wesi ula i Akötesie.” (E jë la 2 Korinito 2:​17.) Ngacama tha hna eköthe kö la organizasio së matre troa thele mani, ngo musi e itre xa ijin a thele troa xome la itre wathebo göi thele mani matre troa nyi ifegone la itre huliwa së. Tro sa ce wange la lue ceitun.

18, 19. Nemene la aqane ­thele jën hnene la musi ne ­Danemark troa wathebone la huliwa ne cainöj?

¹⁸ Danemark. Ame ngöne lo 1 Okotropa 1932, hna amekötine jëne la ketre wathebo ka hape, tha tro kö a salemë pepa e tha hna nue kö hnei musi troa ketre colporteur. Ngo tha hna trongëne kö la wathebo cili hnene la itre trejin. Ame hë elany, kola cainöje ngöne la drai ka pexej hnene la faifi lao trejin, e Roskilde, ketre traon ka tha nanyi menu kö qaa Copenhague. Hejiheji hë, patre pë hë August Lehmann. Ase pë hë othi nyidrë pine salemë ewekë nge pëkö permis ne saleme i nyidrë.

¹⁹ Ame lo 19 Diseba 1932, hna kotrë August Lehmann. Nyidrëti a anyipicine laka hnei nyidrë hna tro fë la itre itus kowe la itre atr, ngo tha hnei nyidrëti kö hna thele maniën. Hnene la itre ka cilën la Hnakotr Ka Tru, hna ce me August Lehmann me qeje nyidrë ka hape: “Ame la atr celë . . . tre, hetre sipu manie i nyidrë, nge tha ka thele manie kö. Ngo ame pe la nöjei huliwa hnei nyidrëti hna kuca, ke, nyidrëti kö la ka nyithupen.” Hnene la itre juges hna anyipicine laka, thatreine kö troa qaja ka hape, ame la hna kuca hnei Lehmann, ke, huliwa ne “thele manie.” Ngo tha hna cile kö e celë hnene la itretre ithupëjia ka ajane troa wathebone la huliwa ne cainöj e cailo fen. (Sal. 94:20) Hnei angatre hna hë kowe la HnaKotr Ka Tru ne Danemark. Nemene la aqane ujë ne la itre trejin?

20. Nemene la mekune hna axeciëne hnene la Hnakotr Ka Tru ne Danemark, nge tune kaa la aqane ujë ne la itre trejin trahmanyi me föe?

²⁰ Ame ngöne lai wiike qëmekene troa kotr, kolo hi a catr cainöje jë hnene la Itretre Anyipici Iehova. Ame hë lo 3 Okotropa 1933, kolo ha ithuemacanyin hnene la Hnakotr Ka Tru la mekune hnei angatre hna axeciën. Kola amexeje hmaca lo pune lo kotre hnapan, me ce amekötine laka, tha hnei August Lehmann kö hna ena la Wathebo. Haawe, tha jole kö kowe la itre trejine trahmanyi me föe ne Danemark troa sisedrëne la huliwa ne cainöj. Angatr a olen atraqatr la hnei Iehova hna aijijë angatre troa hun, ene pe, angatr a nue asë la trenge catre i angatre troa cainöj. Qaane ju hi lai, tha cile hmaca kö la huliwa ne cainöj, nge tha hna semesinene hmaca kö hnei mus.

21, 22. Nemene la mekun hna axeciëne hnene la Hnakotr Ka Tru ne Etazini ngöne lo kola utisai Murdock?

²¹ Etazini. Ame lo 25 Febuare 1940, hna othi Robert Murdock memine la eitr lao trejin. Angatr a cainöj e Jeanette, ketre traon ka easenyi a tro Pittsburgh e Pennsylvanie. Kola uti sai angatre pine angatre tro fë la itre itus ngo pë pe permis angatr. Anyimua kotrë angatr, uti hë la xomi angatre kowe la Hnakotr Ka Tru ne Etazini.

²² Ame hë lo 3 Mei 1943, hna jelenyipicine la Itretre Anyipici Iehova hnene la Hnakotr Ka Tru. Ej a jelengazone la troa imusinë göi troa hetre permis, me qaja ka hape, kösë kolo lai a iupi troa nyithupene la “ketre ewekë ngo tha nyine nyithupene pe thenge la hna amekötine hnene la trenge wathebo ne la nöj (Constitution Fédérale).” Celë hi matre apëne pi hnene la Hnakotr Ka Tru lo hna amekötin hnei maire, ke kösë ketre wathebo lai ka “hnöthe la itre atr troa tro fë pepa me isa kuci hmin.” Hna qaja la mekunane la Hnakotre Ka Tru hnei William Douglas, me hape: “Tha cainöje trootro hmekuje kö, maine tro fë itusi ne hmi pena. Ngo lue huliwa lai hna ce kuca.” Öni nyidrëti fe: “Ceitune hi la aqane hmi cili memine la hna kuca hnene la itre xa hmi la kola cainöj qa hune ita hmitrötr.”

23. Pine nemene matre hetre ecatrene la itre hna pune axeciën lo 1943 koi së enehila?

²³ Ketre pune ka lolo lai kowe la nöje i Akötresie, la hna amekötine hnene la Hnakotre cili. Kola anyipicine hnyawa laka, itre Keresiano së, ngo tha itre ka trongene thele manie fe kö. Thatreine kö troa thëthëhmine la drai cili, ke, ngöne la 13 lao iutisai (hna e fe lo kola utisai Murdock), 12 lao ka hun, kola qaja lo itre iutisai hna tro fë kowe la Hnakotr Ka Tru. Ame pë hë la kola ikotrë enehila pine la hne së hna tro fë la maca ne Baselaia ngöne la itre hnalapa trootro, ke, canga amexeje hmaca hi lo itre hna pune axeciëne ekö.

24. Nemene la hne së hna kuca e traqa ju wathebo së hnei mus troa cainöj?

²⁴ Elitrauje la madrine së ngöne la kola nue së troa cainöjëne la Baselaia. Ngo tune kaa e traqa ju wathebo së elany? Loi e tro sa thele troa saze la aqane tro fë së la maca, me catre cainöj. Tune lo itre aposetolo ekö, nyipi ewekë tro sa “denge thenge Akötesie hune la at.” (Ite hu. 5:​29; Mat. 28:​19, 20). Nge ame mina fe la ijine cili, ijije hi tro sa tro koi gaa tru troa isine matre nue së jë troa cainöje trootro. Tro sa ce wange la lue ceitun.

25, 26. Pine nemen matre iutisai jë kowe la Hnakotr Ka Tru ne Nicaragua, nge nemene hë la hna amekötin?

²⁵ Nicaragua. Ame lo 19 Nofeba 1952, hnene la ketre mesinare nge atre thupëne la filial, Donovan Munsterman, hna tro troa drei Arnoldo Garcia, atrekë huliwane la troa thupëne la itre trehnyiwa ka traqa ngöne la nöj. Hnei Garcia hna hë Donovan me thuemacanyi angeic ka hape, ase hë wathebone la Itretre Anyipici Iehova ne la nöj, troa “cainöj me kuci hmi.” Kola qaja la kepin hnei Garcia me hape, tha hna nue kö la Itretre Anyipici Iehova hnei mus troa cainöj, ketre, hna jelë angatre ka hape, itre communistes. Drei la ka upezö angatr? Kolo hi lo itre hene ne hmi Katolik.

²⁶ Kola canga hëne jë hnei Donovan Munsterman la itre atre i mus angetrekë hnëqane la troa ithanatane la itre hmi. Hna hë Somoza fe perezida ne Nicaragua, ngo pë pi kö ala casi e angatre ka pi sa la kola hë hnei Donovan. Ame e cili, kola thele hnene la itre trejin la aqane troa ujë. Angatr a thinge ju la itre Uma Ne Baselaia, me thewe gurup matre troa icasikeu. Nge tha hmaca kö angatre cainöj, ngo tha hane pë hë angatre cainöje ngöne la itre gojeny. Nge ame ngöne la ijine cili, kola tro hnei Donovan troa sipone matre troa xome trije lai wathebo. Tru la hna ithanatane lai wathebo memine la aliene lai sipo hnene la itre nuvele. Ame hë lo 19 Juun 1953, kola amamane hnene la Hnakotr Ka Tru la mekune hnei angatre hna axeciën. Hna ce ngöne kapa hnene la itre juges asë la mekun, ene laka, ame lai wathebo, tre, ka isazikeu catr memine la hna amekötin hnine la trenge wathebo ne la nöj. Ame la hna amekötin, tre, tha tro kö a hnöthe la atr troa qaja la mekuna i angeic, me mekuthethewe i angeic, me aqane trongëne angeic la hmi angeic. Hnei angatre mina fe hna amekötine ka hape, loi e tro hmaca kö a tune ekö la aqane ce huliwa la musi ne Nicaragua memine la Itretre Anyipici Iehova.

27. Hnauëne la kola asesëkötrën la itre atr ne Nicaragua hnene la mekune hna axeciën hnene la Hnakotr Ka Tru, nge nemene la ka xecie hnyawa kowe la itre trejin?

²⁷ Kola sesëkötr hnene la itre atr ne Nicaragua, ngöne la angatr a atre la mekune hna axeciën hnene la Hnakotr Ka Tru. Pine laka catre catr la itre hene ne hmi ekö, matre hna neëne pala hi hnene la Hnakotr Ka Tru troa isi mekune me angatr. Nge pine laka, ame la itre ka nyi trenge ewekë i mus, tre, catre la musi angatr, haawe, jole kowe la Hnakotr Ka Tru troa isenyine la itre mekune hna axeciën. Ame pena itre trejin me easë, xecie hnyawa koi angatre laka, angatr a hun ngöne la itre Hnakotr, ke Joxu la ka thupë angatr, nge hnene la hna catre cainöj.​—Ite hu. 1:8.

28, 29. Nemene la ewekë ka asesëkötrën la itre trejin e Zaïre ngöne la itre macatre 1980?

²⁸ Zaïre. Ame ngöne la itre macatre 1980, kola e la 35 000 la etrune la Itretre Anyipici Iehova e Zaïre (hna hëne enehila ka hape, République démocratique du Congo). Pine laka kola kökötre la huliwa ne Baselaia ngöne la nöje cili, kola xupe jë la itre xa uma ka hnyipixe thatraqane la filial. Ame hë lo Diseba 1985, hna hnen la ketre asabele koi itre nöj ka nyimutre ngöne la traon ka tru e Kinshasa. Hna hnëkë troa asabele ngöne la ketre stade ne la traon, ijije hi troa lö hnene la 32 000 lao atr, ene mina fe lo lai itre ka traqa qa cailo. Ngo tria ju kö la hna mekun. Pine nemen?

²⁹ Marcel Filteau la ketre trejin qaa Québec, hnei nyidrë hna hane melëne lo kola icilekeu hnene la musi Duplessis, nge ka mesinare nyidrëti e Zaïre. Hnei nyidrëti pë hë hna qaja ka hape: “Ame lo 12 Maac 1986, hna traqa fë kowe la itre trejin ka elemekene la huliwa la ketre tus. Kola qaja ka hape, tha tro kö la Itretre Anyipici Iehova ne Zaïre a kuca la hmi angatr.” Hna saenën la tus hnene la perezida ne la nöj, ene Mobutu Sese Seko.

30. Nemene la mekune ka tru hna troa axeciëne hnene la Komite Ne Filial, nge nemene hë la mekun hna axeciën?

³⁰ Ame hë ngöne la drai thupen, kolo ha drenge ngöne radio ka hape: “Pë hmaca kö tro sa hane drenge la Itretre Anyipici Iehova e celë [Zaïre].” Qaane ju hi lai, kolo ha icilekeu me traqa itrai la itre jol kowe la itre trejin. Hna thë la itre Uma Ne Baselaia, me atrekënö me oth me lepe, me akalabusin la itre trejin. Goi akalabusine fe angatre la itre nekönatr. Ame hë lo 12 Okotropa 1988, hnene la mus hna eöth asë la itre ewekë, me nue la itre soc troa lapa e hnine la filial. Hnene la itre trejin hna sipo ixatua thene la Perezida Mobutu, ngo tha hna xemine kö la sipo i angatr. Ame e cili, nyipi ewekë hë tro la Filial a amekötine la nyine troa kuca. “Tro jë kö a iutisai kowe la Hnakotr Ka Tru maine pena troa pane itreqe?” Kola mekune hmaca ngöne la ijine cili hnei Timothy ­Holmes ketre mesinare, nge atre thupëne la Filial, öni nyidrë ka hape: “Hne huni hna sipo iele koi Iehova troa hamë huni la inamacan me köjane koi huni la gojeny.” Thupene la hna thith me ithanatane la itre jol, hnene la Komite Ne La Filial hna axeciëne laka, tha ijine tro petre kö a iutisai. Ngo tro pe a pane wange la itre trejine trahmanyi me föe, me thele jëne matre tro pala hi a sisedrëne la huliwa ne cainöj.

31, 32. Nemene la mekune nyine hain hna xom hnene la Hnakotr Ka Tru ne Zaïre, nge nemene la thangane lai thene la itre trejin?

³¹ Kola tro la itre macatre, nge kolo ha pujehnine trootro la icilekeu. Ketre, ame ngöne la nöj, tre, kolo ha metrötrëne trongëne la itre hna amekötine thatraqane la atr. Önine jë hi la Filial ka hape, hane hi la ijine troa tro kowe la Hnaakootr Ka Tru. Ngo angatr a sesëkötre la kola kapa la sipo i angatr. Ame hë lo 8 Januare 1993, sevene lao macatre thupene lo hna wathebone la Itretre Anyipici Iehova e Zaïre, kola qaja hnene la Hnakotr Ka Tru ka hape, tha meköti kö la hna kuca hnei musi kowe la Itretre Anyipici Iehova. Haawe, apëne pi hi lo lai wathebo. Hane petre hi la ketre ewekë! Kola apëne hnene la Hnakotr la hna wathebone hnene la perezida ne la nöj! Kola qaja hnei Holmes, ka hape: “Ame ngöne la nöjei ijine kola kotr, hne huni hna öhne la aqane saze Iehova la itre ewekë.” (Dan. 2:​21) Kola acatrene la lapaunene la itre trejin hnene la aqane kuca i Iehova matre tro sa hun. Angatr a trotrohnine ka hape, Iesu Joxu la ka eatrongëne la itre hlue i nyidrë matre tro angatr a atre la ijin memine la aqane troa ujë.

³² Thupene hë la hna xometrije la wathebo, kolo ha nue kowe la filial troa hëne la itre mesinare, me xupe hmaca la itre iuma ka  hnyipixe, me troa sipone e tröne la nöj la itre itus. f Drei la madrin kowe la itre hlue i Akötresieti asë e cailo fen, troa goeëne la aqane thupëne Iehova la mele ne la nöje i Nyidrë ngöne la götrane la u!​—Is. 52:10.

33. Nemene la hna anyipicine hnene la itre ewekë ka traqa ngöne la itre Hnakotr?

³³ Kola anyipicine hnene la itre ewekë ka traqa ngöne la itre Hnakotr, ka hape, hnei Iehova hna eatrëne hnyawa lo hnei nyidrëti hna thingehnaean. Öni nyidrëti lo: “Tro ni a hamë nyipunie la ukeineqë memine la inamacan, mate tha tro kö a ateine la ite ithupëjia me nyipunie troa iwenine me icatë me nyipunie.” (E jë la Luka 21:​12-​15.) Kola mama hnyawa e itre xa ijin laka, hnei Iehova hna nyi jëne la itre Gamaliela ne la hneijine së matre troa thupëne la nöje i Nyidrë, me upe la itre juges me itre avocats troa cilëgöli së ngöne la itre Hnakotr. Kösë hnei Nyidrëti hna thapa la itre jiane isi ne la itre ithupëjia me easë. (E jë Isaia 54:17.) Pëkö ka atreine troa sewe Nyidrë.

34. Nemene la hna hain ngöne la itre ijine kola kotrë së, nge nemene la hna anyipicine hnene itre ej? (Wange ju fe la itre mekune hna eköhagen, “Itre Hna Hun Ka Akökötrene La Huliwa Ne Cainöj.”)

³⁴ Nemene la ewekë hna hain ngöne la aqane trongene la itre iutisai? Pane mekune jë së la ewekë celë: Tha ka hlemu fe kö la Itretre Anyipici Iehova. Tha ka vot fe kö së, me thele troa sajuëne la kuci politik. Ketre, ame la itre hna kootrën the së, tre, hna xome ceitune pe hi me itre ka “tha ’te tus, me tha hna inin.” (Ite hu. 4:​13) Maine huliwa i atr ju, thatreine kö tro sa mekune laka, tro la itre juges a ce me easë, nge upezöne pë hë la itre ithupëjia me easë ka catr, ene la itre hene ne hmi me itre ka kuci politik. Nge aija jele nyipici së jë kö hnei angatr, itre ka kotr! Ame hi la easa hun ngöne la itre Hnakotr, hatrene hi lai ka hape, easa “ewekë thei Keriso xajawa i Akötesie.” (2 Kor. 2:​17) Haawe, loi e cengöne qaja jë së tui Paulo ka hape: “Iehova la ate xatua ni, tha tro kö ni a qou.”​—​Heb. 13:6.