1, 2. Nemene la ahnahna ka mingöming hnei Iehova hna hamëne koi së?

 HNEI Iehova hna hamëne koi së la ketre ahnahna ka mingöming, ene la mel. (Genese 1:27) Ame la aja i Nyidrë, tre, troa lolo la mele së. Celë hi matre hnei Nyidrëti hna hamën la itre trepene meköt, nyine xatua së troa axecië mekune hnyawa. Itre eje hi lai ka xatua së troa “wangatrehmekune la loi me ngazo.” (Heberu 5:14) Ame la easa tro thenge la itre trepene meköt, easë hi lai a nue Nyidrë troa ini së, me xatua së troa atreine waiewekë. Ame hë la easa melëne la itre trepene meköt qathei Nyidrë, kola lolo la mele së. Haawe, easë hi lai a trotrohnin, laka, ka sisitria la itre trepene meköt.

² Ame itre xaa ijin, catrehnine la itre jol hne së hna melën, nge tha hna qaja mekötine kö hnei Tusi Hmitrötr la itre wathebo thatraqane la itre jole cili. Drei la ketre ceitun. Easa thele nyin la ketre mec, nge kola qaja hnei droketre ka hape, loi e troa hamë madra. Nemene la aqane tro sa axeciëne la mekun, ka troa amadrinë Iehova? Hetrenyi la itre trepene meköt e hnine la Tusi Hmitrötr, ka amamane koi së la aqane goeëne Iehova la mel, memine la madra. Maine tro sa trotrohnine hnyawa la itre trepene meköt cili, troa inamacane la aqane tro sa axecië mekun,  nge tha tro jë kö a huliwa la mekuthetheu së. (Ite Edomë 2:6-11) Tro sa ce wang la itre trepene meköt cili.

3, 4. (a) Nemene la aqane amamane Iehova kowe la itre atr, la aqane goeëne Nyidrëti la madra? (b) Nemene la hna nyihatrene hnene la madra?

³ Tusi Hmitrötr a amamane laka, ka hmitrötre la madra, ke celë hi mel. Thupene la hnei Kaina hna humuthi Abela, jini angeic, hnei Iehova hna qaja koi angeic ka hape: “Kola treije la madra ne la jini ’ö koi ni qa kuhu hnadro.” (Genese 4:10) Ame la Iehova a qaja ka hape, madra ne la jini eö, ke, Nyidrëti a qaja la mele i Abela.

⁴ Thupene la Iwë Atraqatr ngöne lo hneijine i Noa, hnei Iehova hna nue kowe la itre atr troa öni mitr. Ngo öni Nyidrë: “Ngo ame la ijöne memine la mele ne ej, ene la madra ne ej’, te, the tro kö nyipunie a öni.” (Genese 9:4) Celë hi wathebo kowe la itre matra i Noa asë, uti hë së enehila. Ame koi Iehova, ke, mel e hnine la madra. Haawe, loi e tro sa xome la aqane goeëne Nyidrëti la madra.—Salamo 36:9.

5, 6. Nemene la aqane amaman hnene la Wathebo i Mose, la aqane goeëne Iehova la mel memine la madra?

⁵ Ame la kola hamëne hnei Iehova la wathebo koi Mose, öni Nyidrë: “Maine atre ne ketre nöj . . . a öni madra; tro ni a apatrenyi angeice qa thene la nöje i angeic. Ke mele ne la ngönetrei la madra.”—Levitiko 17:10, 11, MN.

⁶ Thenge la Wathebo i Mose, ame la kola humuthe la ketre öni nyine öni, tre, troa pane anenine la madra hune la hnadro. Celë hi ka amaman ka hape, kola nue hmaca la mele ne la öni kowe la Atre Xup, Iehova. (Deuteronomi 12:16; Ezekiela 18:4) Tha Iehova kö a qaja koi  angetre Isaraela ka hape, troa anenine la madra ne la öni, uti hnyawa ha la pë. Ame la ka nyipiewekë, tre, troa triji madrane ej, nge troa öni cememine la mekuthetheu ka lolo. Haawe, ame la angatr a metrötrëne hnyawa la wathebo göne la madra ne la öni, angatre hi lai a metrötrë Iehova, Atre hamëne la mel. Hna amekötine fe hnene la Wathebo, laka, tro la angetre Isaraela a huujëne la itre öni, matre troa ietrane la itre ngazo i angatr.—Wange ju la Ithuemacanyi 19 me 20.

7. Nemene la aqane ahmitrötrëne Dravita la madra?

⁷ Hna amamane fe hnei Dravita ngöne la angeic a isi me angetre Filisiti ka hape, ka sisitria la madra. Hnei Dravita hna pi ij, matre hnene la itre sooc hna nue mel troa thele tim thene la itretre Filisiti, itre ithupëjia me angatr. Ka ngazo catr, ke, hnei angatr hna nue mel! Celë hi kepin matre tha iji ju kö Dravita la tim hna traqa fë hnene la itre sooc. “Ngo hnei nyidëti hna neng’ eje koi Iehova.” Öni Dravita: ‘Ohe, tha tro kö ni a kuca la ewekë cili, Iehova; kösë madra i angatr hi la hna anenin.’ Atre hnyawa hi Dravita ka hape, ame la madra memine la mel, ke, ka sisitria catr koi Akötresie.—2 Samuela 23:15-17, MN.

8, 9. Nemene la aqane troa wangatrune la madra hnene la itre Keresiano?

⁸ Ame ngöne la hneijine ne lo itre pane Keresiano, tha hna amekötin hmaca kö kowe la itre hlue i Iehova troa huujëne la itre öni, ngo, hna upi angatr palahi troa metrötrëne la madra. Hnei Iehova hna amekötin laka, nyipiewekë tro palahi angatr a metrötrëne la wathebo, ene la troa “iananyi me . . . madra.” Ceitune hi lai memine la troa sisine la kuci ngazo me thili koi idrola.—Itre Huliwa 15:28, 29.

⁹ Ka tu së fe enehila, easë itre Keresiano. Iehova la Qeqe ne mel, nge ewekë i Nyidrëti la nöjei ka mel. Easë fe  a trotrohnin laka, ka hmitrötr la madra nge, mele hi lai. Haawe, maine troa qaja koi së ka hape, ame la nyin la meci së, tre, troa hamë madra, nyipiewekë tro sa axecië mekun thenge la itre trepene meköti ne la Tusi Hmitrötr.

10, 11. (a) Nemene la mekuna ne la Itretre Anyipici Iehova göi hamë madra, memine lo foa lao götrane ka tru ne la madra? (b) Nemene la mekun nyine troa isa axeciën hnene la itre Keresiano?

¹⁰ Trotrohnine hnyawa ha la Itretre Anyipici Iehova ka hape, ame la troa “iananyi me . . . madra” tre, tha kolo hmekuje kö a hape, tha tro kö a öni, maine iji la madra. Kolo fe a hape, tha tro kö a kapa la kola hamë madra koi së, maine hamëne pena koi ketre la madra së. Ketre, tha tro kö sa hamë madra matre troa amë, treqene la troa hamë së hmaca e thupen. Kolo mina fe a hape, tha tro kö a kapa lo foa lao götran ka tru ne la madra, ene lo itre globules rouges, globules blancs, itre plaquettes me plasma.

¹¹ Hna xome qa ngöne lai foa lao götrane cili, la itre mutine matre troa nyiköne la itre xaa drösinöe. Hna hëne itre ej ka hape, itre wamine mutine madra. Isa qanyine pë hë la itre Keresiano troa axeciën troa kapa, maine tha tro kö a kapa la itre wamine mutine madra. Ketre, qanyine kö la Keresiano axeciën la aqane troa huliwane la madra i angeic göi drösinöe nyine nyinyine la meci angeic. Ketre, qanyine palahi la Keresiano axeciëne la aqane troa huliwane maine hnëkëne la madra i angeic, e traqa ju xöji angeic, maine nyinyine pena la meci angeic.—Wange ju la Ithuemacanyi 21.

12. (a) Pine nemen matre ka nyipiewekë koi Iehova la itre mekun hne së hna axeciën thenge la mekuthetheu së? (b) Qëmekene troa iëne la aqane nyinyine la meci së, nemene la nyine tro sa kuca matre tro sa axecië mekune hnyawa?

¹² Hapeu, ka tru kö koi Iehova la aqane axecië mekune  së thenge la isa mekuthetheu së? Eje hi. Easë hi lai a amamane la aliene hni së. Nge aja i Nyidrëti troa atre la itre mekun me itre aliene hni së. (E jë la Ite Edomë 17:3; 24:12.) Celë hi matre qëmekene tro sa axecië mekun göi troa nyinyine la meci së, nyipiewekë tro sa pane sipo Iehova troa eatrongë së ngöne la easa ithel. Thupene lai, easa axecië mekun thenge la mekuthetheu së hna inine hnei Tusi Hmitrötr, ngo tha thenge kö la hna qaja hnei itre xan. Nge ketre, tha tro kö sa nue angatr troa musinë së. Tro kö la itre Keresiano “a isa thue ehnefen.”—Galatia 6:5; Roma 14:12.

13. Nemene la hna ini së göi Iehova, hnene la itre wathebo me itre trepene meköti Nyidrë göi madra?

¹³ Nyine loi koi së, nge hatrene la ihnimi Iehova la itre hnei Nyidrëti hna amekötin. (Salamo 19:7-11) Tha easë hmekuje kö a drengethenge Nyidrë pine laka, ka hetre eloin la itre wathebo i Nyidrë. Hnene la ihnimi së koi Nyidrë, matre easa drengethenge Nyidrë. Haawe, ihnimi së koi Iehova la ka upi së troa thipëne troa hamë madra koi së. (Itre Huliwa 15:20) Kolo mina fe a thupë së. Nyimutre la itre atr enehila ka atre laka, ka hetre ethan la madra hna hamëne koi së. Ala nyimu la itre droketre ka qaja ka hape, canga loi hi la atr hna xöj, e tha hna hamë madra kö. Kola amamane ka hape, ka draië me inamacane la itre jë i Iehova.—E jë la Isaia 55:9; Ioane 14:21, 23.

14, 15. (a) Nemene la itre wathebo hna hamëne hnei Iehova koi angetre Isaraela, nyine thupë angatr? (b) Nemene la aqane tro epuni a melën la itre trepene meköt ka nyitrepene la itre wathebo cili?

¹⁴ Nyine loi palahi la itre wathebo i Iehova kowe la itre hlue i Nyidrë. Hetrenyi la itre wathebo hna hamën hnei Iehova koi angetre Isaraela, nyine troa thupë angatr ngöne  la götrane ngönetrei. Drei la itre ceitun. Ka pëkö xomexoma ne la itre hune uma i angatr, matre hetre wathebo ka qaja ka hape, troa xupi hage xötreithe la hune uma hnene la atrekë uman, wanga hna pi la atr qa koho. (Deuteronomi 22:8) Hna qaja hnene la ketre wathebo ka hape, maine ka isi la kau, tre, tro la atrekë kaun a thupën wanga thine pi me humuthe la ketre atr. (Esodo 21:28, 29) Maine troa meci la ketre atr, ke hna sixan la wathebo, zöne la atre Isaraela la kola meci lai atr.

¹⁵ Kola amaman hnene la itre wathebo cili ka hape, sisitria catr koi Iehova la mel. Nemene fe la mekuna së? Nyipiewekë tro fe sa metrötrëne la mel. Tune la troa nyihnyawane palahi la uma me loto së. Troa xomi loto hnyawa me thipetrije la itre nyine iamadrinë ka hetre ethan. Hna mekun hnene la itre xan, tune la itre thöth, ka hape, tro pe kö a trianyi angatr hnene la itre ethanyine la mel. Celë hi kepin matre ame la angatr a mekun troa kuca la ketre ewekë, tha angatre fe kö a mekun la itre thangane ka ngazo. Tha aja i Iehova kö tro sa ujë tun. Iehova a ajan tro sa metrötrëne la mel, ene la mele së, me mele ne la itre xan.—Ate Cainöj 11:9, 10.

16. Nemene la mekuna i Iehova göi thi upune?

¹⁶ Ka sisitria koi Iehova la mele ne la nöjei atr asë, tune la neköi medreng e kuhu hni thin. Thenge la wathebo i Mose, maine troa eatr la föe ka upune hnene la ketre atr, nge tha hna thë kö, nge maine troa meci la thin maine medreng, ke, ame koi Iehova, tre, atre ihumuthi la atre cili. Ngacama tha hna thë kö, ngo hetre atr ka mec. Ame cili, troa nyithupene la mel ka patre hë. (E jë la Esodo 21:22, 23.) Ame koi Iehova, ame la medreng e kuhu hni thin, tre, atr hë lai ka mel. Matre, nemene la mekuna i Iehova göi thi upune? Nge nemene la aqane goeëne  Nyidrë la kola humuthe e nöjei macatre, la itre milio lao medreng e kuhu hni thin?

17. Maine ka thi upune la ketre föe ekö qëmekene troa atre Iehova, nemene la ka troa hamë tingeting koi angeic?

¹⁷ Nge hapeu e hna thi upune hnene la ketre föe, nge thatre pala kö angeic la mekuna i Iehova göi thi upune? Loi e troa xecie koi angeic, ka hape, jëne la madra i Iesu, ijije hi tro Iehova a senge la ngazo me kepe angeic. (Luka 5:32; Efeso 1:7) Maine hnene la ketre föe hna kuca la ewekë cili ekö, nge ase hë angeice ietra qa kuhu hni angeic, ke, loi e troa tingetinge la hni angeic. “Ka ihnimi nge ka menyike Iehova . . . hnei nyidrëti hna iananyine me easë la ngazo së tune la enanyine kohië me kuë.”—Salamo 103:8-14, MN.

18. Pine nemen matre loi e tro sa canga thipetrije la itre mekune së ka ngazo?

¹⁸ Loi e tro sa metrötrëne hnyawa la mel, ke, ahnahna i Akötresieti lai koi së. Ka ce tro la metrötr memine la aqane goeëne së la itre xaa atr. Hna cinyihane hnei Ioane aposetolo ka hape, “Ame la atre methinëne la trejin me angeic, atre ihumuthi lai.” (1 Ioane 3:15) Maine jë, troa nyiqane pë ihnimi së kowe la ketre atr, uti hë la tro sa methinë angeic. Goi tro fe sa siliewekë angeic nge, ame koi së ke, loi tro angeic a mec. Atre hnyawa hi Iehova la itre mekune së. (Levitiko 19:16; Deuteronomi 19:18-21; Mataio 5:22) Haawe, ame la easa öhne ka hape, easa nyiqane methinëne la ketre atr, loi tro sa canga thipetrije la itre mekune cili ka ngazo.—Iakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Nemene la aqane tro sa amamane ka hape, ka sisitria koi së la mel?

¹⁹ Hetre ketre aqane tro sa amaman ka hape, ame koi së, ka sisitria la mel. Easa e ngöne Salamo 11:5, ka hape,  Iehova “a sixelene la ate ka ngazo memine la ate pi iangazo.” Maine jë ka pi goeë isi së matre easa iëne la itre nyine iamadrinë ka catr. Tha loi kö troa lapa mekune la itre ewekë cili, tune la itre iatr ka amamai isi, maine itre trengewekë pena ka iakötrë. Easë pe a ajan troa nyialiene la he së hnene la itre mekun ka loi, nge ka sajuëne la tingeting.—E jë la Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) Nemene la aqane goeëne Iehova la fene i Satana? (b) Nemene la aqane amamane la itre hlue i Iehova ka hape, “tha itre atre ne fene kö angatr”?

²⁰ Tha hna metrötrëne kö la mel hnene la fene i Satana. Ame koi Iehova, Satana la atre ihumuth. Qane hë ekö, itre milio lao atr ka mec hnene la itre mus. Alanyimu catre fe e cili la itre hlue i Iehova ka mec. Tusi Hmitrötr a aceitunëne la itre musi cili memine la itre öni ka ses, ka catr nge ka isi. (Daniela 8:3, 4, 20-22; Hna Amaman 13:1, 2, 7, 8) Ame ngöne la fen, ketre jëne manie la troa salemë jia ne isi. Kola trene manie la itre xaa atr hna salemë jia ne isi. Eje hi, “fene hnengödrai asë a lapa fene la musi ne la atre ka ngazo.”—1 Ioane 5:19.

²¹ Ame la itre nyipi Keresiano, tre, “tha itre atre ne fene kö angatr.” Tha ka hane kö angatre isi me kuci politik. Tha ka ihumuthi kö angatr me sajuëne pena la itre organizasio ka ihumuth. (Ioane 15:19; 17:16) Tha angatre kö a të la ngazo kowe la itre ka qanangazo angatr. Hnei Iesu hna ini së ka hape, tro fe sa hnime la itre ithupëjia me easë.—Mataio 5:44; Roma 12:17-21.

²² Zöi hmi la kola meci la itre atr, itre milio la etrun. Hna qaja hnene la Tusi Hmitrötr göi Babulona Atraqatr, thine ne la itre hmi thoi, ka hape, “hna öhne thei angeic  la madra ne la itre perofeta, me ange ka hmitrötr, me nöjei hna humuth e cailo fen.” Haawe, trotrohnine hi epuni la kepin matre Iehova a qaja koi së, ka hape, “Lö triji angeice pi nöjeng”? Ame la itre ka thili koi Iehova tre, tha angatre kö e hnine la itre hmi thoi.—Hna Amaman 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Nemene la nyine tro sa kuca ngöne la easa ‘trotriji’ Babulona Atraqatr?

²³ Ame la easa “trotriji” Babulona Atraqatr, tre, loi e tro sa amamane hnyawa ka hape, tha easë hmaca kö e hnine la ketre hmi thoi. Maine jë tro sa sipone kowe la itre hene ne la hmi së hnapan, troa köletrij la eje së qa ngöne la itre itusi angatr. Ngo hetre itre xaa nyine kuca kö. Loi e tro fe sa nuetrij la itre ewekë ka ngazo hna kuca hnene la itre hmi thoi. Kola nue me ukune la itre atr hnene la itre hmi thoi, troa kuci huliwa ka sis me meciu ewekë. Kolo fe a ukune la itre atren troa kuci politik, nge angatre fe a hane lö hnin. (E jë la Salamo 97:10; Hna Amaman 18:7, 9, 11-17) Celë hi kepin matre, itre milio lao atr ka mec ngöne la itre xötre macatre.

24, 25. Pine nemen matre ame la easa atre Iehova, ke, kola xatua së troa hetrenyi la mekuthetheu ka tingeting me ka wië?

²⁴ Qëmekene tro sa atre Iehova, hne së hna hane sajuën la itre ewekë ka ngazo hna kuca ngöne la fene i Satana. Ngo saze hë së enehila. Hne së hna kapa la thupene mel me sa xepu koi Akötresie. Easë fe a melëne la “itre ijine iakeukawanyi . . . qaathei Iehova.” Eje hi, tingetinge hë së, nge wië la mekuthetheu së, ke xecie koi së ka hape, easa amadrinë Iehova Akötresie.—Itre Huliwa 3:19; Isaia 1:18.

²⁵ Maine hne së ekö hna hane lö hnine la ketre organizasio ka tha metrötrëne kö la mel, ijije hi tro Iehova a  kapa la ietra së, jëne la thupene mel. Easa wangatrune la mel, ahnahna i Iehova koi së. Easa amamane la hni ne ole së, la easa kuca asë la hne së hna atrein troa xatuane la itre xan troa atrepengöi Iehova. Easë fe a xatua angatr troa trotrije la fene i Satana, me acatrene la aqane imelekeu së memine la Akötresi së.—2 Korinito 6:1, 2.

26-28. (a) Nemene la hnëqa hnei Iehova hna hamëne koi Ezekiela? (b) Nemene la hnëqa hnei Iehova hna hamëne koi së enehila?

²⁶ Hnei Iehova hna upi Ezekiela perofeta troa qaja la ketre ithuemacany koi angetre Isaraela, ka hape, troa lep apatrenyi Ierusalema. Tro fe angeic a qaja koi angatr la nyine kuca matre tro angatr a mel. Maine tha thuemacane kö Ezekiela la nöj, tro Iehova a upe zö angeic la kola meci la itre atr. (Ezekiela 33:7-9) Hnei Ezekiela hna kuca asë la hnei angeic hna atrein matre troa qaja la ithuemacanyi ka tru cili. Celë hi aqane amamane Ezekiela ka hape, ka sisitria la mel koi angeic.

²⁷ Hnei Iehova hna hamë së la ketre hnëqa. Ene la troa thuemacane la itre atr ka hape, easenyi hë matre lep apatrene pi hë la fene i Satana. Qa së fe troa xatua angatr troa atrepengöi Iehova matre tro angatr a hane mel ngöne la fen ka hnyipixe. (Isaia 61:2; Mataio 24:14) Easa ajane troa kuca asë la hne së hna atrein matre troa thuemacane la itre atr. Easa ajane troa qaja tui Paulo ka hape, “tha zönge hë la madra ne la itre atr, ke tha ase pi kö ni cipane la eamo i Akötresie koi nyipunie.”—Itre Huliwa 20:26, 27.

²⁸ Nyipiewekë mina fe tro sa wië ngöne la itre xaa götrane la mele së. Celë hi hne së hna troa ce wang ngöne la tane mekun thupen.