Tro jë kowe la alien

Tro jë kowe la itre alien

MEKENE 19

“Catre Jë Pe Ithanata, Nge The Lapa Thaupu Kö”

“Catre Jë Pe Ithanata, Nge The Lapa Thaupu Kö”

Hetre ketre huliwa i Paulo, ngo hnei angeic hna amë panëne la huliwa ne cainöj

Itre Huliwa 18:1-22

1-3. Pine nemene matre traqa pi Paulo e Korinito, nge nemene la itre jol ka traqa koi angeic?

 TRAQA ha së kowe la pun lo macatre 50 M.K. Paulo hë e Korinito, ketre traon ka trenamo nge ka tiqa hnei angatre Geres, me Roma, me Iudra. a Tha traqa kö angeic e cili troa itö me salem, me thele huliwa, ngo hetre nyipi kepin matre angeice pi e cili, ene la troa cainöjëne la Baselaia i Akötresie. Matre nyipiewekë tro angeic a hetre hnalapa, ke tha aja i angeice kö troa nyi ehnefene la itre trejin. Nge tha ajane kö angeic e tro la itre atr a mekun ka hape, troa thue mani i angeic, ke angeic a huliwa koi Akötresie. Matre nemene la nyine tro angeic a kuca?

2 Hetre huliwa i Paulo, ka cai itat angeic. Tha ka hmaloi kö la huliwa cili, ngo aja i angeice pe troa huliwa, matre hetre nyine mele i angeic. Tro kö angeic a öhnyi huliwa? Tro kö angeic a öhnyi uma? Ngacama tru ju hë hnei jol, ngo tha thëthëhmine kö Paulo la huliwa ka sisitria, ene la huliwa ne cainöj.

3 Haawe, kola mekun laka, hetre hnepe ijin hnei Paulo hna pane lapa e Korinito, nge hetre thangane catr la huliwa ne cainöje i angeic. Tro la tulu i Paulo e Korinito a xatua së tune kaa troa cainöjëne la Baselaia i Akötresie ngöne la teritoare së?

“Itre Ka Cai Itat Angatr” (Itre Huliwa 18:1-4)

4, 5. (a) Paulo a lapa thei drei e Korinito, nge nemene la huliwa i angeic e cili? (b) Hnauëne laka, hane jë fe Paulo cai itat?

4 Thupene la Paulo a traqa e cili, hna kepe angeic hnene la lue trefën, ene Akula ketre atre Iudra, me Perisila. Hnene la lue trefëne celë hna tro qaa Roma a tro Korinito, ke hnei Kalaudio hna “helëne la itretre Iudra qaa Roma.” (Itre hu. 18:1, 2) Hnei nyidro hna kepe Paulo ngöne la hnalapa i nyidro, me xomi angeic troa ce huliwa me nyidro, “pine laka, casi hi la huliwa i angatr, angeic a lapa ju thei nyidro me ce huliwa me nyidro, ke itre ka cai itat angatr.” (Itre hu. 18:3) Matre ame lo ijine Paulo a cainöj e Korinito, hnei angeic hna lapa thene la lue trefëne cili ka ihnim me ikep. Nge maine jë, hnei Paulo hna cinyanyin e cili la itre xa tus i angeic hna amë e thupen e hnine la Tusi Hmitrötr. b

5 Ngacama Paulo la ketre atr ka inamacan hna inin “hnei Gamaliela,” ngo hnei angeice fe hna cai itat. Hnauëne pena? (Itre hu. 22:3) Ame ngöne la ijine lo itre pane Keresiano, ke tha nyine hmahmane kö kowe la angetre Iudra troa inine la ketre métier kowe la itre neköi angatr, me upi nyudreni fe troa ini. Hnei Paulo hna tru e Taraso e Kilikia, ketre götran ka hlemu pine la imaano hna huliwan göi troa cai itat. Nge maine jë, hnei Paulo hna inin e cili la huliwa i angeic. Nge ka tune kaa la huliwa cili? Tha ka hmaloi kö, ke tro lai a pane tithe lai imaano, me thupa, me cane hmaca. Ka jole catre troa huliwane la imaano cili, ke ka calogitr.

6, 7. (a) Tune kaa la aqane goeëne Paulo la huliwa ne cai itat, nge nemene la ka amaman laka, casi hi la aqane waiewekë i angeic me Akula, me Peresila? (b) Tune kaa la aqane nyitipu angatr hnene la itre Keresiano enehila?

6 Tha hnei Paulo kö hna wangatrun catrëne la huliwa i angeic, ngo angeic hi a ca itat matre troa hetrenyi la ka nyipiewekë, me aijijë angeic troa “tro fë gufane” la maca ka loi. (2 Kor. 11:7) Nge tune kaa fe koi Perisila me Akula? Pine laka, lue Keresiano fe nyidro, matre ceitune hi la aqane waipengöne nyidro la huliwa tui Paulo. Celë hi matre, ame lo Paulo a tro Efeso lo macatre 52, hnei nyidroti hna nue la huliwa i nyidro, me xötrethenge angeic. Nge hnei nyidroti pë hë hna nue la hnalapa i nyidro e Efeso, matre hnë icasikeu ne la ekalesia. (1 Kor. 16:19) E thupen, hnei nyidroti hna tro Roma, me bëeke hmaca a tro Efeso. Hnene la lue trefën celë hna amë panëne la Baselaia, me thele panëne la aja ne la itre xan. Celë hi matre hna qaja aloinyi nyidro hnene la “nöjei ekalesia i angetre fen.”—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

7 Enehila, itre Keresiano a xötrethenge la tulu i Paulo, me Akula, me Perisila. Angatr a catre cainöj, me isin “matre tha tro kö a nyi ehnefene” la itre xan. (1 Thes. 2:9) Ala nyimu la itre pionie ka amamai tulu, la angatr a huliwa sine hi la drai, maine wiik, maine macatre, matre troa hetrenyi la ka nyipiewekë. Ngo ame la ka tru koi angatr, ke ene la huliwa ne cainöj. Nge ketre, tui Akula me Perisila, ala nyimu la itre ka nue la itre hnalapa i angatr kowe la itre ka thupën la sirkoskripsio. Nge atre hi la itre ka catre ikep laka, ka ithuecatr, me iakeukawany la troa “ikep.”—Rom. 12:13.

“Ala Nyimu Fe La Angetre Korinito Ka Hane Lapaun” (Itre Huliwa 18:5-8)

8, 9. Nemene la hna kuca hnei Paulo lo kola icilekeu hnene la angetre Iudra, nge ekaa la hnei angeic hna cainöj e thupen?

8 Mama catr ka hape, tha ka amë panëne kö Paulo la huliwa, ke hnei angeic hna nue la huliwa cili, lo Sila me Timoteo a traqa fë ahnahna qaa Makedonia. (2 Kor. 11:9) Thupene lai, hnei Paulo hna canga tro “troa cainöjëne la trengewekë i Akötresie.” Nge önine la ketre Tusi Hmitrötr ka hape, “hnei angeic hna nu asë la traeme i angeic troa cainöj.” (Itre hu. 18:5) Ngo ame pe, hnene la angetre Iudra hna icilekeu, me thipetrij la maca ne iamele i Keriso. Ame hnei Paulo hna jumejume la iheetre i angeic nyine amamane laka, tha zöi angeic pë hë e tha kapa kö angatr la maca. Öni angeic: “Zö i nyipunieti pë hë lai. Ngo tha zönge hmaca kö la madra i nyipunie. Matre qaane enehila, tro hë ni a tro kowe la itre atre ne fen.”—Itre hu. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

9 Matre ekaa la hnei Paulo hna troa cainöj? Hnei Tito Iuseto, maine jë ketre atr ka ce hmi me angetre Iudra, hna kepe Paulo ngöne la hnalapa i angeic, ezine la sunago. Matre tha hnei Paulo hmaca kö hna cainöj ngöne la sunago, ngo qa ngöne pë hë la hnalapa i Iuseto. (Itre hu. 18:7) Ngacama Paulo a cainöj ngöne la hnalapa i Iuseto, ngo hnei angeice kö hna lapa thei Akula me Perisila, ngöne lo ijine angeic a cainöj e Korinito.

10. Nemene la ka amaman ka hape, tha Paulo hmekuje kö a troa cainöj kowe la itre atre ne fen?

10 Ame la Paulo a qaja ka hape, tro hë angeic a tro kowe la itre atre ne fen, hapeu angeice kö lai a tha nyipiewekëne la angetre Iudra, memine la itre ka ce hmi me angatr? Waea, ke ‘hnei Kerisepo tane la sunago, hna lapaun koi Joxu, angeic memin asë la itre ka ce lapa me angeic.’ Nge ala nyimu thene la itre ka hmi ngöne la sunago ka hane nyitipu Kerisepo, ke öni Tusi Hmitrötr: “Ala nyimu fe la angetre Korinito ka hane lapaun thupene la hna drenge la maca ka loi [me xomi bapataiso].” (Itre hu. 18:8) Matre ame pë hë la hnalapa i Tito Iuseto, ke hnë icasikeu ne la pane ekalesia ne Korinito. Nge maine nyipici laka, hnei Luka hna cinyanyine trongëne la itre ewekë ka traqa tune lo hnei angeic hna majemin, ke kolo lai a hape, hnene la itre xa atre Iudra me itre ka ce hmi me angatr hna hane xomi bapataiso, thupene lo Paulo a jumejume la iheetre i angeic. Haawe, tha hnei Paulo kö hna cil troa xatuane la itre atr ka pi dreng la maca, ngacama ase hë angeic mekune troa nue angatr.

11. Tune kaa la aqane nyitipu Paulo hnene la itre Temoë la angatr a cainöj?

11 Ame enehila, catrehnine catr la huliwa i hmi ngöne la itre xa götran, nge hnene ej hna musinën la itre atr koi nyimu macatre. Nge ame ngöne la fen hnengödrai, ala nyimu la itre mesinare hna upe hnene la itre hmi cili, troa thele sine hmi angatr. Nge ame thene la itre ka selën ka hape, itre Keresiano angatr, ala nyimu la itre hna oth hnene la itre qenenöj i angatr, tune lo angetre Iudra ne Korinito. Ngo tui Paulo, easë pe a catre tro koi angatr me ithanatan la Tusi Hmitrötr thenge la hnei angatr hna nango atre. Ngacama angatr a icilekeu me easë, maine kolo pena a axösisi së hnene la itre he ne hmi, ngo easë pala hi a isin troa xatuane la itre atr. Maine jë, hetre atre pala kö ka ajan troa atre la nyipici göi Akötresie, matre nyipiewekë tro sa thel me öhnyi angatr.—Rom. 10:2.

“Ala Nyimu Catre La Itre Atreng ngöne la Traone Celë” (Itre Huliwa 18:9-17)

12. Nemene la ithuecatr hnei Paulo hna kapa ngöne lo Iesu a mama koi angeic?

12 Maine jë, hnei Paulo hna nango luelu troa sisedrën la huliwa ne cainöj e Korinito, ngo hna canga patr ngöne lo jidri ne mama Iesu koi angeic. Ke öni nyidrë: “The xou kö, catre jë pe ithanata, nge the lapa thaupu kö, ke ce eni me eö, nge pëkö ca atr ka troa akötrë eö; ke ala nyimu catre la itre atreng ngöne la traone celë.” (Itre hu. 18:9, 10) Hna akeukawanyi Paulo hnene la itre trengewekë i Iesu! Hnene la Joxu hna thuecatre i angeic laka, tro kö nyidrëti a thupë angeic, ke ala nyimu pala kö la itre atrene la traon ka ajan troa atre la nyipici. Matre nemene hë la hnei Paulo hna kuca? “Angeic a lapa ju e cili koi ca macatre nge sikisi lao treu, me inine la trengewekë i Akötresie kowe la itre atr.”—Itre hu. 18:11.

13. Nemene jë la hnei Paulo hna mekun la angeic a tro ezine la ita ne iameköti, ngo pine nemen matre ka xecie koi angeic laka, tha tro kö angeic a mec?

13 Thupene la hna lapa koi ca macatre e Korinito, hnene la aposetolo hna kapa hmaca la ketre ixatua qaathei Joxu. “Hnene la angetre Iudra hna ce thele troa akötrë Paulo, matre angatr a xomi angeice jë kowe la ita ne iameköti,” lo hna hën ka hape, bêma. (Itre hu. 18:12) Önine la itre xan ka hape, ame la ita ne iameköti cili, ke ka plat, nge ka draië, nge hna amë ej nyipine la hnamaketr e Korinito. Hna kuca la ita cili, hnei etë ka wië me bulu, nge ka mingöming. Hna xup atrun la götran qëmeken lai bêma, matre ijije hi troa itronyi e cili hnene la ka ala nyim. Hnene la itre archéologue hna öhne ka hape, tha nanyi kö la ita ne iameköti cili qa ngöne la sunago, memine la hnalapa i Iuseto. Nge maine jë, ame la Paulo a tro ezine la bêma, ke angeic a mekune hmaca lo kola tranyi Setefano hnei etë, lo pane keresiano hna humuthe pi Keriso. Ke ame ekö, lo kolo pala kö a hë angeic ka hape, Saulo, hnei angeic “hna kapa lo kola humuthi Setefano.” (Itre hu. 8:1) Nge tune kaa fe enehila, tro kö a hane axösisi angeic tui Setefano? Waea, ke öni Iesu lo: “Pëkö ca atr ka troa akötrë eö.”—Itre hu. 18:10.

“Angeic a helë angatre pi qa ngöne la ita ne iameköti.”—Itre Huliwa 18:16

14, 15. (a) Nemene la hna qaja hnene la angetre Iudra matre troa upezö Paulo, nge pine nemen matre Galiona a canga apën la icilekeu? (b) Nemene la ka traqa koi Sosetheni, nge nemene hë la thangan?

14 Matre nemene hë la ewekë ka traqa lo kola utisai Paulo kowe la ita ne iameköti? Ame la atre isenyine ngöne la ijine cili, ke Galiona, atre mus kowe la provës ne Akaia. Angeic lo mama i Sénèque, ketre filozof ne Roma. Matre hnene la angetre Iudra hna upezö Paulo, me hape: “Hnene la atre ce hna ukune la itre atr troa cile kowe la hna qaja hnine la trenge wathebo göi aqane troa nyihlue i Akötresie.” (Itre hu. 18:13) Angatr e celë a qaja ka hape, hnei Paulo hna eni wathebo la angeic upe la angetre Iudra troa trotrije la hmi angatr, matre xötrethenge Keriso. Ngo ame pe, öhne hi Galiona laka, pëkö “tria” me “ngazo ka tru” hnei angeic hna kuca. (Itre hu. 18:14) Tha ajane kö Galiona troa lö hnine la iwesitrë ne la angetre Iudra. Matre pë ju kö ijine i Paulo troa qeje mekun, nge hnei Galiona fe hë hna canga apën la icilekeu! Nge tha aqane elëhni kö e cili, hnene la itre ka iutisai. Matre hnei angatr hna nue la trenge hni angatr koi Sosetheni, maine jë, kolo ka nyihnai Kerisepo lo tane la sunago. Hnei angatr hna xolouthi angeic, “me thaucë angeic qëmekene la hnakootr.”—Itre hu. 18:17.

15 Ngo hnauëne laka, pëkö hnei Galiona hna kuca? Ma angeice jë mekun ka hape, Sosetheni hi la ka elemeken lo itre ka iutisai, nge angeic kö lai a xeni pun. Ngacama thatre kö së ka hape, ka nyipici kö lai, ngo ame pe, hetre thangan la ewekë ka traqa. Ke itre macatre thupen, lo Paulo a cinyanyine la pane tusi angeic kowe la ekalesia ne Korinito, hnei angeic hna qaja la ketre trejin, hna hën ka hape, Sosetheni. (1 Kor. 1:1, 2) Hapeu, angeice hi lo Sosetheni hna lep ekö? Maine eje hi, hnene la jole cili hna xatua angeic troa kapa la nyipici.

16. Tune kaa la aqane thuecatre koi së hnene la itre trengewekë i Iesu ka hape, “catre jë pe ithanata, nge the lapa thaupu kö, ke ce eni me eö”?

16 Hne së lo hna ce wange laka, hnene la Joxu hna ithuecatr koi Paulo thupen lo angetre Iudra a thipetrije la maca i angeic. Öni nyidrëti lo: “The xou kö, catre jë pe ithanata, nge the lapa thaupu kö, ke ce eni me eö.” (Itre hu. 18:9, 10) Nyipiewekë tro pala hi sa mekun la itre trengewekë celë, ngöne la kola thipën la maca hne së hna tro fë. The thëthëhmine kö laka, öhne hi Iehova la hni ne la itre atr, nge Nyidrëti a ea koi Nyidrë la itre ka hni ka ajan. (1 Sam. 16:7; Ioane 6:44) Celë hi ka upi së troa catr cainöj! E nöjei macatre, traqa koi itre milio lao atr ka xomi bapataiso, kösë ala 100 e nöjei drai. Ame kowe la itre ka drengethenge la hna amekötin hnei Iesu troa ‘inine la nöjei atr qa ngöne la nöjei nöj,’ öni nyidrë: “Tro pala hi ni a ce me nyipunie uti hë la troa nyipune la fene celë.”—Mat. 28:19, 20.

“Maine Aja i Iehova” (Itre Huliwa 18:18-22)

17, 18. Nemene la hnei Paulo hna mekun la angeic a thupa la hnagejë?

17 Thatre kö së ka hape, ma ame la kola tingetinge la ekalesia ne Korinito, ke hnene la aqane axecië mekun i Galiona. Ngo eje hi laka, “hnei Paulo hna [pane] lapa aqeanyi e cili” qëmeken troa iahni memine la itre trejin. Ame lo kola nyiqaan la macatre 52, hnei angeic hna mekun troa tro e Suria qa ngöne la hna xepe hnei he e Kenikerea. Ame la götrane cili, ke ej e kuë, nge traqa koi 11 lao kilomet la enanyine qaa Korinito. Haawe, qëmeken tro Paulo a tro qaa Kenikerea “hnei angeic hna xöj acone la he i angeic [. . .], ke hetre ewekë hnei angeic hna sisiny.” c (Itre hu. 18:18) Thupene lai, hnei angeic hna ce tro me Akula me Perisila, me thupa la hnagejë Égée a tro Efeso, e Asie Mineure.

18 Ame la Paulo a thupa la hnagejë, maine jë angeic a mekun lo itre ewekë ka traqa e Korinito. Madrine catr angeic la angeic a mekune hmaca la itre ijine cili. Hetre thangane catr la huliwa ne cainöje i angeic e cili ngöne la 18 lao treu. Hetre ekalesia fe hë e Korinito ka icasikeu ngöne la hnalapa i Iuseto. Ame la itre ka pane lapaun, ke Iuseto, Kerisepo memine la fami angeic, me itre xane ju kö. Hnime catre Paulo la itre trejin cili, ke hnei angeic hna xatua angatr troa hane Keresiano. E thupen, hnei angeic hna qeje angatre ka hape, angatr la itre ‘tusi hna cinyihan ngöne la hni angeic.’ Ketre tu së fe, ka tru koi së la itre atr hne së hna xatuan troa atre la nyipi hmi. Madrine ka tru koi së troa goeëne la itre trejine cili hna aceitunëne me itre ‘tus nyine qaja aloin’!—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Nemene la hnei Paulo hna kuca la angeic a traqa e Efeso, nge nemene la ini hne së hna xom qa ngön?

19 Pë ju kö hnei Paulo hna mano lo angeic a traqa e Efeso, ke hnei angeic hna canga “lö hnine la sunago me xatuane la angetre Iudra.” (Itre hu. 18:19) Ngo ame ngöne la ijine cili, tha hnei Paulo kö hna lapa aqeanyi e Efeso. Ngacama hna thele troa alapa angeic, “ngo tha kapa kö angeic.” Matre ame hë la angeic a iahni memine la angetre Efeso, öni angeic: “Maine aja i Iehova, tro hmaca ni a bëeke koi nyipunie.” (Itre hu. 18:20, 21) Kolo hi lai a amaman laka, tru catre pala kö hnei atr hna tha cainöje kow e Efeso. Celë hi matre hnei angeic hna mekun troa bëeke hmaca, ngo hnei angeice pe hna nue Iehova troa amekötin koi angeic. Hapeu, tha ketre tulu ka lolo kö lai? Maine hetre mekun hne së hna ajan troa eatrën, ke loi e tro sa isin troa eatrën lai. Ngo ame pe, nyipiewekë pala hi tro sa mejiun kowe la itre hna amekötin hnei Iehova, me huliwa thenge la aja i Nyidrë.—Iako. 4:15.

20 Hnei Paulo pë hë hna nue Akula me Perisila e Efeso, me tro Kaisaria. Maine jë, hnei angeic hna pane “elë” troa iöhnyi memine la ekalesia ne Ierusalema. (Wange ju la ithuemacanyi ngöne Itre Huliwa 18:22, nwtsty.) E thupen, hnei angeic pë hë hna tro kowe la hnalapa i angeic e Anetioka ne Suria. E cili hi la kola nyipun la hnaaluene trongene mesinare i Paulo, nge tru catr la itre manathith hnei angeic hna kapa qa ngön. Ngo troa tune kaa la hnaakönin tronge i angeic?

a Wange ju la hna eköhagen, “ Korinito—Traon Ne La Lue Hna Xepe Hnei He.”

b Wange ju la hna eköhagen, “ Itre Tus Ka Ithuecatr.”

c Wange ju la hna eköhagen, “ Kola Sisinyi Hnei Paulo.”