1, 2. Nemene la ka upi Paulo a tro Ierusalema, nge nemene jë la ka treqe angeic e cili?

 IERUSALEMA! Paulo hmaca a trongëne la itre gojeny gaa tru mejen. Pëkö ketre traon ka tun e celë fen, Ierusalema la hnë hmi koi Iehova ngöne la itre macatre ka nyimutre. Ala nyimu la itre atr ka wangatrune la pengöi angatr ekö. Atre hi Paulo laka, nyimutre la itre Keresiano ka lapa catr ngöne lo aqane hmi angatr ekö, matre hmitre angatr troa canga kapa la itre hna amekötin ka hnyipixe. Canga mama hi koi Paulo laka, hetre ka ajolëne la lapaune i angatr, nge angatr a aja ixatua göne troa cil kowe la jiin. Hane hi lai lue kepin ka upi angeic qaa Efeso a tro Ierusalema. (Itre hu. 19:21) Nge ngacama tru ju hë la itre jol, ngo hnei angeic hna isin troa afenesine la huliwa i angeic.

² Nemene hë la itre ewekë ka troa traqa koi angeic? Ame la hnapan, ke hnene la itre xa trejin hna kapa la itre trengathoi hna qaja göi Paulo. Nge tru catre kö la itre jol ka traqa koi angeic qaathene la itre ithupëjia me Keriso. Hnei angatr hna silitrengathoi, me lepi angeic, me thele troa humuthi angeic. Nge hnene la itre ewekë cili hna fe gojenyi angeic troa qaja koi angatr la pengöi angeic. Hnei Paulo hna catr, me ipië, me lapaun hnine la itre itupathe celë, nge tro la tulu i angeic a amamane koi së, la aqane tro fe sa nyitipu angeic.

3-5. (a) Nemene la icasikeu hna sin hnei Paulo e Ierusalema, nge nemene la hna ithanatan ngöne la icasikeu cili? (b) Nemene la hna ini së?

³ Ame la drai thupen la angatr a traqa, hnei Paulo me itre sinatronge i angeic hna tro troa wange la itre qatre thup ne la ekalesia. Tha ase kö qaja ka hape, hetre ka mele pala kö thene la itre aposetolo. Maine jë, hna upe la itre xan troa cainöj ngöne la itre xa götran ne la fen, ngo ame pë hë Iakobo, trejin me Iesu, ke angeice pala hi la. (Gal. 2:9) Kola mekun ka hape, angeic la ka cilëne la icasikeu cili, nge “ce angeic me itre qatre thup asë” me Paulo.—Itre hu. 21:18.

⁴ Hnei Paulo hna pane ibozu me angatr, me “qejepengöne hnyawa la itre ewekë hnei Akötresieti hna kuca koi angetre fen jëne la huliwa i angeic.” (Itre hu. 21:19) Nge drei jë kö la kola ithuecatr koi angatr! Ketre tun, easë fe a madrin enehila la easa dreng la aqane kökötre lolo la huliwa i Akötresie ngöne la itre xa nöj.—Ite edomë 25:25.

 ⁵ Hnei Paulo fe hna qaja lo itre hna ithingë hnene la itre trejin ne Europe. Eje hi laka, hna ketr la hni ne la itre qatre thup, la angatr a atre la itre hna kuca hnene la itre trejin qa gaa nany. Matre ame hë la Paulo a ase ithanata, hnei “angatr [hna] atrunyi Akötresie”! (Itre hu. 21:20a) Ketre tun, ala nyimu la itre Keresiano enehila, hna lep hnene la itre hulö me itre sine mec. Matre madrine catr angatr, nge ka tru koi angatr la ixatua me ithuecatr hna hamën hnene la itre trejin.

6. Nemene la jol hna thuemacanyi Paulo?

⁶ Thupene lai, hnene la itre qatre thup hna thuemacanyi Paulo laka, tha tingetinge kö la hni ne la itre trejin ne Iudra hnene la hnei angatr hna dreng. Matre öni angatr: “Trejine fe, hanawang, atre hi eö laka, hetre itre thauzane lao atre Iudra ka lapaun nge atre fe hi eö laka, ka tru catre koi angatre la Trenge Wathebo. Ngo hnei angatre hna drenge gojenyine la kola qeje eö laka, eö a silitrengathoi Mose me inine lai kowe la angetre Iudra ka mel ngöne la itre xa nöj. Eö a wathebo angatre troa xötrehatrene la itre nekö i angatr me trongëne lo itre hna majemin.” a—Itre hu. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Nemene la itre ini ka tria thene la itre Keresiano ne Iudra? (b) Pine nemen matre, ame la aqane mekuna i angatr, ke tha mekuna ne la itre ka iamenumenu kö?

⁷ Pine nemen matre itre Keresiano pala kö a catre fë la Trenge Wathebo i Mose, ngacama 20 hë lao macatre enehila, thupen la hna apatren? (Kol. 2:14) Ame lo 49 M.K., hnene la itre aposetolo me itre qatre thup ka icasikeu e Ierusalema, hna iupi fë kowe la itre ekalesia la ketre tus ka qejepengöne ka hape, tha nyipiewekë kö tro la itre Atre Ne Fen a ixötrehatreny me trongëne la Trenge  Wathebo i Mose. (Itre hu. 15:23-29) Ngo pine laka, tha hna qeje angetre Iudra fe kö ngöne la tus, celë hi matre tha trotrohnine hnyawa kö hnene la itre xan e angatr ka hape, ase hë apatren la Trenge Wathebo i Mose.

⁸ Hapeu, hnene kö la aqane waiewekë ka tria ne la angetre Iudra hna ajolë angatr troa Keresiano? Waea, ke qëmeken tro angatr a Keresiano, tha hane fe kö angatr nyihluene la itre xa haze, nge ka ceitune pala hi memine lo angatr a lö kowe la hmi Keresiano. Matre pëkö engazone la aqane mekun i angatr, nge tha ka xulu kö qaathene la itre dremoni. Ame la Trenge Wathebo cili, ej ngöne lo isisinyikeu hnapan, ngo itre Keresiano enehila a lapa fen la isisinyikeu ka hnyipixe. Matre tha Iehova hmaca kö a upi angatr troa xötrethenge la Trenge Wathebo ngöne la hmi ka wië. Ame la itre Keresiano ne Iudra ka catre fë la Trenge Wathebo, ke tha mejiun kö angatr kowe la itre hna amekötin ka hnyipixe hnei Iehova hna acil thatraqane la hmi. Haawe, ka nyipiewekë tro angatr a saze la aqane waiewekë i angatr, matre troa atreine kapa la itre hna amekötin ka hnyipixe. b—Iere. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Nemene la hnei Paulo hna inin göne la Trenge Wathebo i Mose?

⁹ Ka nyipici kö lo itre hna qaja ka hape, hnei Paulo hna wathebon la itre atre ne fen “troa xötrehatrene la itre nekö i angatr me trongëne lo itre hna majemin”? Paulo la aposetolo ne la itre Atre Ne Fen, celë hi matre hnei angeic hna amexej koi angatr laka, tha nyipiewekë hmaca kö troa trongëne la Trenge  Wathebo. Nge hnei angeice fe hna qaja amamane hnyawa laka, tha meköti kö troa ukun la itre Atre Ne Fen troa ixötrehatreny, matre trongëne la Trenge Wathebo i Mose. (Gal. 5:1-7) Nge hnei angeic fe hna cainöjën la maca ka loi kowe la angetre Iudra ngöne la itre traon hnei angeic hna wange trongën. Nge e cili, ma hnei angeic fe hna qejepengöne kowe la itre ka drei angeic laka, hnene la meci Iesu hna apatren la Trenge Wathebo, matre ame la hna jelemekötin hnei Akötresie, ke tha kolo kö lo atre trongën la Wathebo, ngo ka lapaun pe.—Rom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Tune kaa la aqane ujë i Paulo göne la Trenge Wathebo me ixötrehatreny?

¹⁰ Eje hi, trotrohnine hi Paulo la aqane ujë ne la itre atr, la angatr a xötrethenge la itre xa hna majemine kuca hnene la angetre Iudra, tune la troa tha huliwa e Sabath, maine tha xen la itre xa xen. (Rom. 14:1-6) Nge tha ase kö angeice wathebone la itre atr troa ixötrehatreny. Nge eje hi laka, hnei angeice lo hna xötrehatrenyi Timoteo pi angetre Iudra, ke atre Geres la keme i angeic. (Itre hu. 16:3) Matre ame göi ixötrehatreny, ke qanyi angatre kö isa amekötin. Celë hi matre öni Paulo kowe la angetre Galatia ka hape: “Ka pë pengöne la troa xötrehatren maine tha xötrehatren. Ngo ame la ka nyipiewekë, tre lapaun ka ce tro me ihnim.” (Gal. 5:6) Eje hi, tha ka lapaune kö la atr ka catre fë troa ixötrehatreny matre trongëne la Trenge Wathebo me amadrinë Iehova.

11. Nemene la eamo ne la itre qatre thup koi Paulo, nge nemene la aqan trongën angeic? (Wange ju la ithuemacany.)

¹¹ Haawe, ngacama pëkö enyipicin la mejen hna dreng, ngazo pe ase hë ajolëne la lapaun ne la itre xa trejin ne Iudra. Celë hi matre hnene la itre qatre thup hna hamën la itre hna amekötin celë koi Paulo: “Kuca jë la hne huni hna qaja: The huni la foa lao trahmany ka sisinyi koi Akötresie. Xomi nyudreni jë, nge ce tro jë matre ahmitrötrë nyipunie thenge kö lo aqane kuca, nge wai nyine nyi thupen göi nyudren matre troa cin apane la  itre he i nyudren. Haawe, tro hë a xecie kowe la nöjei atr laka, tha ka nyipici kö lo itre ithanata hna drenge göi eö, ngo ka meköti la aqane ujë i eö, nge ka tru fe koi eö la Trenge Wathebo.” c—Itre hu. 21:23, 24.

12. Tune kaa la aqane atreine Paulo waiewekë lo angeic a ce huliwa me itre qatre thup?

¹² Maine ju, ke tro hi Paulo a canga sa ka hape, ame la jol ke tha ene kö lo itre ithanata hna qaja göi angeic, ngo ene pe la aqane pi hune fë la Trenge Wathebo i Mose hnene la angetre Iudra. Ngo tha celë kö hnei angeic hna kuca, ke pëkö ka icilekeu memine la itre trepene meköti Iehova. Nge kola mama lai ngöne la itre trengewekë i angeic celë, kola hape: “Hnenge hna tune la itre ka lapa fene la wathebo, ngacama tha eni kö fene la wathebo, ngo matre ahmalane la hni ne la itre ka lapa fene la wathebo.” (1 Kor. 9:20) Hnei angeic hna ce huliwa memine la itre qatre thup ne Ierusalema, ‘kösë angeic a lapa fene la wathebo.’ Haawe, Paulo hi lai a amamane koi së la aqane troa ce huliwa memine la itre qatre thup, ngo tha tro pe a catre fë mekun.—Heb. 13:17.

13. (a) Pine nemen matre kola elëhni me sue la angetre Iudra ngöne la uma ne hmi? (b) Nge hna amele Paulo tune kaa?

¹³ Ngazo pe, traqa ju hi la ketre jol ngöne la uma ne hmi. Ame hë la kola troa afenesin lo itre drai ne sisiny, hnene la angetre Iudra qaa Asia hna öhnyi Paulo, me upezö angeic pine la hna alöne la itre Atre Ne Fen kowe la uma ne hmi. Nge maine patre ju lo tan ne isi Roma, ke tro hë angatr a lepe humuthi angeic. Ngo hnene la tan ne isi Roma, hna upe la itre soce i angeic troa akalabusi Paulo, nge tro pë hë a nue angeic thupene la 4 lao macatre. Ngo eje hi laka, tro pala kö a traqa la itre xa jol koi angeic. Hnene la tan ne isi Roma hna hnyingën la kepin matre angetre Iudra a lepi Paulo, nge nyimu ewekë hnei angatr hna upezö angeice pin. Ngazo pe, tru la meje i angatr, matre pëkö hna trotrohnine hnene la tan ne isi. Celë hi matre hna xom ananyi Paulo qaa lai. Ngo ame hë la angeic a traqa ngöne la uma ne la itre soc, hnei angeic hna pane sipo kowe la tan ne la itre soc ka hape: “Eni a sipo nyipë maine ijij, eni a pane pi ithanata kowe la ka ala nyim.” (Itre hu. 21:39) Hna kapa la sipo i Paulo, matre hnei Paulo hna isigöline la lapaune i angeic.

14, 15. (a) Nemene la hnei Paulo hna qejepengön kowe la angetre Iudra? (b) Nemene la hna kuca hnene la tan ne la itre soc matre atre la kepin la kola elëhni la angetre Iudra?

¹⁴ Paulo a sipo angatre jë ka hape: “Drenge ju la tro ni a qaja la pengönge  koi nyipunie.” (Itre hu. 22:1) Thupene lai, hnei angeic hna ithanata qene Heberu kowe la ka ala nyim, matre pë ju hi meje i angatr. Hnei angeic hna qaja la kepin, matre ketre atre drei Iesu hë angeic enehila. Hnei angeic fe hna qaja la itre ewekë hna atre hnene la angetre Iudra laka, hna ini angeic hnei Gamaliela, nge hnei angeice fe hna axösisine la itre Keresiano. Ame ngöne la ketre drai, hnei Iesu hna mama me ithanata koi angeic ngöne la gojeny ne tro Damaseko. Nge hnene fe la itre sinatronge i angeic hna öhne la kola hudrume la lai, me drenge la kola ithanata ngo “tha trotrohnine kö angatr.” (Wange ju la ithuemacany ngöne Itre Huliwa 9:7; 22:9, nwtsty.) Thupene lai, hnene la itre sinatronge i Paulo hna tro sai angeic a tro Damaseko, ke ti hë la luemeke i angeic. Ame hë e cili, hnei Anania, ketre atr ka hlemu thene la angetre Iudra, hna kuca matre öhne hmaca jë angeic koilo.

¹⁵ Thupene lai, öni Paulo ka hape, hnei angeic hna bëek a tro Ierusalema, nge hnei Iesu hna mama koi angeic ngöne la uma ne hmi. Ame hnei angatr hna elëhni catr, me suen ka hape: “Nyine humuthe la atre ce, ke tha ijiji angeice kö troa mel.” (Itre hu. 22:22) Ame hnene la tan ne la itre soc hna kötre sai Paulo kowe la “hnahage i sooc,” matre mele pi angeic. Nge pine laka, angeic a pi atre la kepin matre kola elëhni hnene la angetre Iudra, hnei angeic hna upe la itre soc troa lepe hnyingë Paulo. Ngo hnei Paulo hna canga qaja ka hape, atre Roma angeic, matre tha tro kö a lepi angeic. Tune fe enehila, itre Temoë Iehova a huliwane la wathebo i mus matre thupë angatr. (Wange ju la hna eköhagen, “ Wathebo Me Itre Atrene La Nöje Roma”  me “ Aqane Isigöline La Meköt Enehila.”) Ame la angatr a atre laka, atre Roma Paulo, hnene la tane ka tru hna thele la ketre aqan troa hetrenyi la itre xa ithuemacany. Matre ngöne la drai thupen, hna tro sai Paulo qëmekene la Hnakootr Ka Tru i angetre Iudra.

16, 17. (a) Nemene la ka traqa la Paulo a ithanata kowe la Hnakootr Ka Tru? (b) Nemene la ini ne ipië hnei Paulo hna amaman?

¹⁶ Qëmekene la Hnakootr Ka Tru i Angetre Iudra, öni Paulo: “Ange trejin, uti hë la drai celë, hnenge hna cile qëmeke i Akötresie nge ka wië hnyawa la mekuthetheung.” (Itre hu. 23:1) Ngo pë ju kö ijine i angeic troa qaja la ketre ewekë, ke “hnei Anania, atre huuje ka sisitria, hna upe la itre ka cil ezi Paulo troa xe la që i angeic.” (Itre hu. 23:2) Tha fene icilekeu kö lai! Hna canga tro pa la itre trengathoi, ngo tha pane drei angeice kö! Nge trotrohnine hi së la aqane sa i Paulo ka hape: “Tro fe Akötresieti a hane xe eö, ngöneuma hna awiën! Eö kö a lapa troa ameköti ni thenge la Trenge Wathebo, ngo ka eni Wathebo pe eö la eö a iupe troa xe ni?”—Itre hu. 23:3.

¹⁷ Kola sesëkötre ngazo la itre atrene la hnakootr, tha qa ngöne kö la hna xe Paulo, ngo hnene pe la hnei Paulo hna qaja! Öni angatr: “Eö lai a qaqane la atre huuje ka sisitria i Akötresie?” Nge e cili, hnei Paulo hna ini angatr la ipië me aqane troa metrötrëne la Wathebo, ke öni angeic: “Ange trejin, thatre kö ni ka hape, atre huuje ka sisitria nyidrë. Ke ase hë lo cinyihane ka hape, ‘Tha tro pi kö eö a qaqane la atre musi kowe la nöje i eö.’ ” d (Itre hu. 23:4, 5; Eso. 22:28) Thupene lai, saze hë la aqane ithanata i angeic, ke öhne hi angeic laka, ame la itre atrene la Hnakootr Ka Tru, ke itre Faresaio me itre Sadukaio. Celë hi matre öni angeic: “Ange trejine fe, eni hi la ketre Faresaio nge nekö ne la ketre Faresaio. Hna kootrë ni pine eni mejiune kowe la mele hmaca.”—Itre hu. 23:6.

18. Hnauëne la Paulo a qaja ka hape, Faresaio angeic, nge eu la tro sa ithanata tui Paulo?

¹⁸ Hnauëne la Paulo a qaja ka hape, ketre Faresaio angeic? Ke angeic la  “nekö ne la ketre Faresaio,” nge ka hekö hë la fami angeic hmine la hmi cili. Nge eje hi laka, ala nyimu pala kö la ka mekun ka hape, Faresaio angeic. e Ngo hnauëne laka, angeic a qaja ka hape, Faresaio angeic ngo ka itria pe la mekuna i angatr göi mele hmaca? Hnene la itre Faresaio hna inin ka hape, e meci hë la atr, mele pe kö la u. Ngo eje hi laka, tha ka mejiune kö Paulo kowe la ini cili, ngo angeice pe a mejiun kowe la mele hmaca tune lo hna inin hnei Iesu. (Ioane 5:25-29) Casi hi la mekuna i angeic memine la itre Faresaio laka, hetre mel thupene la mec. Ngo tha ceitu kö me itre Sadukaio ka mekun laka, pëkö mel thupene la mec. Haawe, tro fe sa hane ithanata tune lai kowe la itre Katolik me itre Protesta. Maine nyipici laka, angatr a mejiun kowe la Trinité nge easë a mejiun kowe la Akötresie ka cas, ngo ka mejiun asë hi së koi Akötresie.

19. Hnauëne la kola iwesitrë la Hnakootr Ka Tru?

¹⁹ Hna thë la casi ne la Hnakootr Ka Tru hnene la itre ithanata i Paulo: “Ame hna nyiqaane isuenyi jë, matre hnene la itretre cinyihan ka nyixöle i ange Faresaio hna ketre suene ka hape: ‘Pëkö ngazo hne huni hna öhne thene la atre ce; ngo maine hna ithanata ju koi angeic hnene la ketre u maine ketre angela—.’ ” (Itre hu. 23:9) Haawe, isazikeu hë lai memine la mejiun ne la itre Sadukaio, ke ame koi angatr, pë fe kö angela. Matre ame ju hi la angatr a drenge lai, ke elëhni jë hi angatr! (Wange ju la hna eköhagen, “ Itre Sadukaio me itre Faresaio.”) Nge pine laka, catrehnine hë la iwesitrë, matre hnene la tan ne la itre soc hna iup troa canga kötre sai Paulo qaa lai. (Itre hu. 23:10) Ngo ame pe, tha fenesi pala kö la itre akötre i Paulo. Nemene ju hë la ka troa traqa koi angeic? Tro sa atre lai ngöne la mekene ka troa xulu.