1, 2. Nemene la tronge i Paulo e celë, nge nemene jë la hnei angeic hna hnehengazon?

 ÖNI Gavena Feso koi Paulo ka hape: “Tro ha tro sai eö koi Kaisara.” Maine jë, ame la Paulo a drenge lai, ke hnei angeic hna mekun la nöjei ewekë ka troa traqa koi angeic. Hnei Paulo hna lapa kalabus koi lue macatre, matre ame la kola tro sai angeic a tro Roma, angeic a madrin troa goeën la itre xa ewekë. (Itre hu. 25:12) Maine nyipici laka, hnei Paulo hna anyimua ti he, ngo hetre itre jole fe ka traqa koi angeic. Celë hi matre, Paulo fe a hnehengazon la tro celë, nge jol catr koi angeic, ke tro angeic a troa cil qëmeke i Kaisara.

² Tru hnei jol ka traqa koi Paulo ngöne la hnagejë, hna akönia lö la he hnei angeic hna tith, nge hnei angeic hna aje cil ca jidr nge ca lai. (2 Kor. 11:25, 26) Ngo eje hi laka, isapengöne kö la tronge i angeice celë memine lo itre trongene mesinare i angeic ekö. Ame la tronge i Paulo celë, ke hna othi angeic, nge aqane tronge i angeice hë lai ngöne la 3 000 kilomet, qaa Kaisaria a tro Roma. Tro kö angeic lai a traqa nge ka mele pala kö? Nge maine tro ju hë angeic a mel, ngo hapeu, tha tro kö lai a amekötin e Roma ka hape, tro angeic a mec? Tha tro kö sa thëthëhmin ka hape, drei la ka troa kootrë angeic. Kolo atre cilën la musi ka tru i Satana ngöne la ijine cili.

3. Nemene la ka xecie koi Paulo, nge nemene la hne së hna troa ce wang ngöne la mekene celë?

³ Ame koi eö, tro kö Paulo a xouene la itre ewekë ka troa traqa? Waea! Atre hi angeic laka, tru la itre itupath ka troa traqa, ngo thatre pala kö angeic la pengön. Atre hi Paulo ka hape, nyine u la troa hnehengazon la itre ewekë ka troa traqa. Nge maine tro angeic a hnehengazo menu, ke tro lai a patr lo madrine i angeic qa ngöne la hna cainöj. (Mat. 6:27, 34) Atre hi Paulo ka hape, aja i Iehova tro angeic a isin troa cainöj kowe la nöjei atr, uti fe hë la itre he ne ka tru. (Itre hu. 9:15) Ka xecie hnyawa koi angeic troa eatrëne la huliwa, ngacama traqa ju hë la nöjei pengöne jol. Nge ame easë ke? Haawe, tro hë sa xötrethenge Paulo ngöne la tronge i angeic celë, me xomi ini qa ngön.

4. Nemene he la hnei Paulo hna xom ngöne lo pane tronge i angeic, nge drei la ka ce tro me angeic?

⁴ Hna nue Paulo me itre xa hna oth koi Iulio, ketre tan ne soc i angetre Roma. Nge hnei Iulio hna amekötin troa të hune la ketre he ka ati marcadiz, ka traqa e Kaisaria. Ej a traqa qaa Adamutiu, ketre hna xepe hnei he ngöne la götrane koië ne Asie Mineure, qëmeken la traon ne Mytilène, ngöne la hnapet e Lesbos. Ej a tro ngöne la götrane kolopi me kuë, nge kola cile trootro troa xom me autinge la itre marcadiz. Ame lai he cili, ke tha ka ati atre kö, me itre hna oth. (Wange ju la hna eköhagen, “ Kola Të Hune La He Ne Ati Marcadiz.”) Ngo eloine pe, tha Paulo casi kö la Keresiano thene la itre hna oth, ce angeic me Aritako me Luka. Nge Luka la ka cinyanyin la tronge i angatr. Thatre kö së ka hape, hnei nyidroti kö hna nyithupene la pases i nyidro, maine hna nue nyidroti pena troa ce tro me Paulo, ke nyidroti a huliwa koi angeic.—Itre hu. 27:1, 2.

5. Ce Paulo me drei e Sidona, nge nemene la ini koi së?

⁵ Ngöne la pun la ca drai, hna xep la he e Sidona, 110 kilomet ngöne la götrane kolopi ne Suria. Tha hnei Iulio kö hna xome ceitu Paulo me itre xa hna oth, maine jë hnene laka, ketre atre Roma angeic, nge tha ase pala kö kootrë angeic. (Itre hu. 22:27, 28; 26:31, 32) Hnei Iulio hna aijijë Paulo troa iöhnyi memine la itre Keresiano. Madrine catre la itre trejin troa kepe Paulo, ke angatr petre hi a iöhnyi me angeic thupene la itre macatre ne lapa kalabus! Tro fe kö eö a mekun troa hane kapa la itre trejin me kapa la itre ithuecatr qaathei angatr?—Itre hu. 27:3.

6-8. Hnei Paulo hna kaa thenge lo angeic a tro qaa Sidona a tro Nido, nge drei la hnei angeic hna cainöje kow?

⁶ Thupei Sidona, hnene la he hna xep e Kilikia, nge tha nanyi kö qaa Taraso, lo traon hnei Paulo hna tru ngön. Tha hnei  Luka kö hna qaja la itre xa götran hnei angatr hna cil, ngo hnei angeice pe hna amaman ka hape, ka jole hë angatr, ke angatr a “qëmeke koi eny.” (Itre hu. 27:4, 5) Ngo ame pe, ma hnei Paulo jë hna isin tro pala hi a cainöj kowe la nöjei pengön atr. Maine jë, hnei angeic hna cainöj kowe la itre hna oth, me itre xa trahmanyi ju kö hune la he, tune la itre matelo me itre soc, memine fe la itre atr hnei angeic hna iöhnyi memin la kola xepe la he. Nge ame easë ke, easë kö a hane nyitipu Paulo?

⁷ Thupene lai, hna xepe la he e Mura, ngöne la götrane kolojë ne Asie Mineure. Ame e cili, hnei Paulo me itre xan hna të hune la ketre he ka tro Roma. Kolo tronge i angatr tixenuë lai. (Itre hu. 27:6) Ame ngöne la ijine cili, angetre Roma a itö qitr qaa Aigupito, me ce amë e Muro. Nge hnei Iulio hna upe la itre soc me itre hna oth, troa të hune la ketre he ka ati qitr. Ma ame la he cili, ke ka tru kö hune lo he hnapan, ke ej a ce atë la itre qitr me 276 lao atr, ene la itre matelo, me itre soc, me itre hna oth, memine fe la itre xa atr ka tro Roma. Hane hi lai ketre teritoare i Paulo ka hnyipixe nge nyimu atre pena, matre ka xecie koi së laka, hnei Paulo hna cainöj hnyawa e cili kowe la nöjei pengön atr.

⁸ Thupene lai, hnei angatr hna xep e Nido, ngöne la götran kolojë ne Asie Mineure. Nge maine hnei angatre ju hna ce tro me eny, ke tro hi a ca drai nge traqa ha angatr. Ngo öni Luka ka hape, “thupene la itre drai ne kötre hmidra la he, xepe jë hi eahuni e Nido.” (Itre hu. 27:7a) Ame hna traqa la ngazo drai. (Wange ju la hna eköhagen, “ Kola Qëmeke Koi Eny Ngöne La Hnagejë Méditerranée.”) Pane mekune jë la itre ka ti he, drei jë kö la kola pane ijumekeu angatr ke catrecatr la eny me gejë.

9, 10. Nemene la itre jol hna cile kow hnene la angetre Kerete?

⁹ Hnene la kapiten ne la he hna mekun troa tro qaa Nido kowe la götran kuë, ngo öni Luka: “Kola ajolë huni hnene la eny.” (Itre hu. 27:7b) Nge ame la angatr a nango nanyi trootro, hnene la he hna trian la gojeny, matre hnene pena la enyi ka catr qaa kolopi hna ufi angatr kolojë. Tune lo aqane juetrë angatr hnene la hnapet e Kupero, ame pena enehila, kola juetrë angatr hnene la hnapet e Kerete. Matre ame hë la kola triane la jua e Salamone, ngöne la götrane koië ne Kerete, ke puje hë la eny. Pine nemen? Ke kolo ha nyinyape la he ngöne la götrane kolojë ne la hnapet, nge tha catr kö la eny e cili. Pane mekune jë la kola madrine hmaca hnene la itre ka ti he! Ngo tha tingetinge hnyawa kö la hni ne la itre atrene la he, ke calemi hë la ijine hnötr.

¹⁰ Hane hi lai kepin matre öni Luka ka hape, ngacama angatr a nyinyap zae fene Kerete, ngo “jole catre pi hë koi [angatr]. Ame [hnei angatr] hna xep ngöne la ketre götrane hna hëne ka hape, Hnëxepeihe  Ka Lolo.” Maine nyipici laka, angatr a nyinyap ezine la ihnadro ne Kerete, ngo jole catr troa iujine la he. Hnei angatr hna öhne la hnë kuië iuhni easenyine la jua götrane kolopi. Ije drai ne lapa angatr e cili? Öni Luka “kola tro la itre drai,” matre tha ijine tro hmaca kö a ti he. Ke ka thele mec la atr ka ti he qaane Semitrepa koi Okotropa.—Itre hu. 27:8, 9.

11. Nemene la ixatua hnei Paulo hna hamën, nge nemene hë la hna axeciën?

¹¹ Maine jë, hnene la itre atrene la he hna sipo ixatua koi Paulo, ke ka majemin angeice ti he ngöne la hnagejë Méditerranée. Öni Paulo ka hape, ka loi troa lapa, wanga ngazo pi la he, nge troa tru hnei ka mec. Ngazo pe, xele kö la kapiten me atrekë hen troa cil e cili, ke nyidroti a pi canga kötr kowe la gaa haodrai. Hnei nyidroti hna sipon catrën koi Iulio, nge casi hi la mekun i nyidro me itre xan, tro la he a qal e Foinike, ketre hnë xepe hnei he gaa xeut nge gaa tru, matre ijije hi troa lapa e ijine hnötr. Nge ame hë la kola hnahna la hnepe enyi qaa kolojë, angatr a tro pi qaa lai.—Itre hu. 27:10-13.

12. Nemene la jol ka traqa koi angatr, nge nemene la hna kuca hnene la itre matelo?

¹² Ngazo pe, “hnahna catre pi la enyi” qaa kolopi. Matre hnei angatr hna nyinyape xötrethenge la ketre neköi hnapet hna hëne ka hape, “Kalauda” a 65 kilomet qa ngöne la Hnëxepeihe Ka Lolo. Ngo ame pe, tro lai a huli angatr kowe la götrane kolojë, uti hë la troa të la he hune la itre wetrë ngöni ne Afrik. Nge göi troa neën lai, hnene la kapiten hna iup troa aelën la itre neköi he hna hule trongën, nge ka tiqa hnei tim. Thupene lai, hnei angatr hna othe kanothe la he hnei eno me cein, matre tha tro kö a isa tro la itre inehe. Hnei angatr hna autinge la isinyeu ka tru, me isine troa cilaxome la he nyipine la enyi ka catr me wene. Ma drei jë kö la angatr a meci hnei xou! Ngo kösë ka gufa la trengecatre i angatr, ke öni Luka, “hna jumi huni hnei wene.” Nge ame hë la hnaakönine drai, angatr ha trije la itre eno, me itre sinyeu, me itre xa ewekë ju kö, matre ahmaloeëne la he.—Itre hu. 27:14-19.

13. Nemene la ka traqa hune la he la kola wene?

¹³ Nge eje hi laka, ala nyimu thei angatr la ka xou. Ngo ka catre Paulo memine la itre sinatronge i angeic. “Hnene la joxu” hna thuecatre i Paulo me hape, tro angeic a anyipici nyidrë e Roma, nge e thupen, hnene la ketre angela hna anyipicine lai. (Itre hu. 19:21; 23:11) Ngo thupene la lue wiik, kolo pala hi a wene. Matre thatre hë la kapiten ka hape, angatr ekaa, ke catre la mani me itre iaw, nge goi thatreine fe angatre xen. Tro lai a xeni tune kaa, nge catrehnine pe la hnötr, me mani, me xou, me ihmitrany?

14, 15. (a) Hnauëne la Paulo a amexej lo hnei angeic hna qaja koi angatr? (b) Nemene la ini hna amaman hnene la maca ne iamele i Paulo?

¹⁴ Ame hnei Paulo hna mejë troa amexeje koi angatr ka hape, ase hë angeice lo hmekë angatr. Ngo tha angeic kö a thele troa upezö angatr,  angeic pe a pi amamane ka hape, loi e tro angatr a mejiune kowe la hnei angeic hna qaja. Matre öni angeic: “Eni a qaja koi nyipunie, catre pi, ke pëkö ala casi thei nyipunie ka troa luz; ngo he hmekuje hi.” (Itre hu. 27:21, 22) Hane hi la itre trenge ithanata ka akeukawane la hni ne la itre ka dreng! Nge madrine catre fe Paulo, ke Iehova a upi angeic troa tro fë la maca ne iamele. Tha tro kö sa thëthëhmin ka hape, ka tru la mele ne la itre atr koi Iehova. Tha ka co kö së koi Nyidrë, ke öni Peteru: “Xele kö Nyidrë troa apatrene la ketre e nyipunie, ngo loi e tro pe nyipunieti asë a ietra.” (2 Pet. 3:9) Haawe, ijine tro hi së la a isin troa cainöjëne la maca ne iamele i Iehova kowe la nöjei pengöne atr, ke nyine mele lai koi angatr!

¹⁵ Ketre tun, hnei Paulo hna cainöj kowe la nöjei atr hune la he, me qaja la ‘mejiune kowe lo hna thingehnaeane hnei Akötresie.’ (Itre hu. 26:6; Kol. 1:5) Nge ame enehila, qëmekene troa të la he, Paulo a ce thawa me angatr la mejiune i angeic. Öni angeic: “Ngöne la jidri celë hnene la ketre angela ne la Akötresie hnenge hna mejiune kow, [. . .] hna mama koi ni me hape: ‘The xou kö Paulo, tro kö eö a cil qëmeke i Kaisara. Nge hanawang! Tro Akötresie a amele eö me nöjei atr ka ce me eö.’ ” Matre öni angeic hmaca jë hi: “Haawe itre sineeng, catre pi! Ke ka mejiune ni koi Akötresie laka, tro kö a eatre lo hna qaja hnene la angela.  Ngo tro pe a të la he ezine la ketre hnapet.”—Itre hu. 27:23-26.

16, 17. (a) Eu la Paulo a xomi ijine troa thith? (b) Hna eatr tune kaa la hna qaja hnei Paulo?

¹⁶ Thupene la lue wiik ne nyinyape la he, ngöne la 870 kilomet, hnene la itre matelo hna dreng la kola kaca tran la itre etë hnei gejë. Matre hnei angatr hna kuiën la iuhni ngöne la pune la he, matre cile ju ej, nge tro la he a imeken kowe la ihnadro. Angatre hi lai a thele jëne tro la he a nyinyap hmekune la hnangöni. Ngöne la ijine cili, hnene la itre atrene la he hna pi sesë trije la he, ngo hna sewe angatr hnene la itre soc, ke öni Paulo koi angatr me koi Iulio ka hape: “E patre hë la itre atre celë qa hnine la he, pëkö ca ka troa mel e nyipunie.” Pine laka, tha enije hë la he, hnei Paulo hna upi angatr troa xen, me qaja ka hape, pëkö ka troa mec. Thupene lai, hnei angeic hna ‘thithi me ole koi Akötresie qëmeke i angatr asë.’ (Itre hu. 27:31, 35) Ame la kola thithi ne ole hnei Paulo ngöne la ijine ka tune la, ke nyine tulu lai koi Luka, me Aritako, me koi së fe. Nge tune kaa fe la itre thithi eö qëmekene la ka ala nyim, ka ithuecatre kö?

¹⁷ Ame la Paulo a ase thith, “tha seseue hë angatr, nge angatr a isa xeni ju.” (Itre hu. 27:36) Thupene lai, hnei angatr hna trije la qitr matre ahmaloeëne la he. Nge ame hë e hmakany, hnene la itre matelo hna thupatrije la iuhni, me senge la otrene iuj, me seluth la isinyeu ka co, matre ufe enyi angatr kowe la hnangöni. Ngo hna catre la imekene he ngöne la wetrë ngöni, matre kaqa pi la pune la he hnene la ecatrene la gejë. Hnene la itre soc hna thele troa humuth la itre hna oth, matre tha tro kö angatr a kötr, ngo hna sewe angatr hnei Iulio. Hnei angeic hna upi angatr troa aj kowe la ihnadro, maine xolouth la ketre ewekë ka manij. Haawe, tha thoi kö lo hna qaja hnei Paulo, ke mel asë ju kö lo 276 lao atrene la he, “hnei angatr asë hi hna isa traqa kowe la hnangöni nge mele asë kö angatr.” Ngo angatr a traqa ekaa?—Itre hu. 27:44.

18-20. Tune kaa la aqane amamane la angetre Melita la “ihnim” i angatr, nge nemene iamamanyikeu hnei Akötresie hna kuca jëne Paulo?

¹⁸ Angatr e Melita, götrane kolojë ne Kilikia. (Wange ju la hna eköhagen, “ Ekaa Lo e—Melita?”) Hnene la itre atr ka lapa e cili, ka qaja la ketre qene hlapa “hna hnimi” angatr. (Itre hu. 28:2) Hnene la angetre Melita hna athi eë matre tha tro kö angatr a hnötr, ame e cili, traqa pi hi la ketre iamamanyikeu.

¹⁹ Hnei Paulo hna nyi sinöe matre amë hune la eë. Fetra pi hi la ketre un hna mecin a heje la wanakoime i Paulo. Ame la angetre Melita a öhne lai, angatr a mekune ka hape, itre haze la ka kuca lai. a

²⁰ Ame la angatr a öhne la kola heji Paulo, angatr a mekune laka troa “cipa me waxamadra” hnei angeic. Önine la ketre itus, ame la hnaewekë celë qene Geres, ke ketre “hnëewekë lai hna majemine qaja hnene la itre droketre.” Nge eje hi lai, ke Luka la ka qaja, “lo droketre me trejine hnimina.” (Itre hu. 28:6; Kol. 4:14) Matre hnei Paulo hna jume trije lai un, nge loi tha akötre fe angeic.

21. (a) Nemene la ka amamane ka hape, ka nyipici hi la hna qaja hnei Luka? (b) Nemene la iamamanyikeu hnei Paulo hna kuca, nge nemene la thangane kowe la angetre Melita?

²¹ Hetre trene mani me trenadro ka mel e Melita, Popilio la ëjen. Maine jë, angeice hi la tane ka tru ne la itre soce i Roma e cili. Hnei Luka hna hë angeic ka hape, “atre ka tru ne lai hnapet,” nge celë hi hna ithanata hna öhne hë e Melita. Köni drai hnei angeic hna kepe Paulo me itre sinatronge i angeic, ame hna wezipo hnene la keme i Popilio. Nge hnei Luka hna qejepengöne hnyawa la meci ne la keme i Popilio, ka “trongë madra; nge nyidrë a meköle hune ili, ke kola idreuth.” Matre hnei Paulo hna thith me atë la iwanakoime i angeic hune la he i nyidrë, me aloinyi nyidrë. Angetre Melita a haine la hnei Paulo hna kuca, matre hnei angatr hna tro fë la itre xa wezipo koi Paulo troa aloin. Nge hnei angatr hna hamë ahnahna koi Paulo me itre sinatronge i angeic, kowe la tronge i angatr.—Itre hu. 28:7-10.

22. (a) Nemene la aqane qejepengön la ketre porofesör la tronge i Paulo a tro Roma? (b) Nemene la nyine tro sa ce wang ngöne la meken thupen?

²² Ka nyipici hi la aqane qejepengöne la tronge i Paulo. Önine la ketre porofesör: “Ame la itre hna cinyanyine hnei Luka e hnine la Tusi Hmitrötr . . . ke hna qaja hnyawan, nge ka lolo catre la aqane qejepengön. Hnei angeic hna qejepengöne hnyawa la aqane trongene la he ngöne la götrane koië ne Méditerranée, memine fe la aqane amelene la itre atr e cili, kösë angatr a e la ketre zonal hna cinyanyine hnyawan.” Hnei Luka hna cinyanyi trootro hune la he. Matre tro fe hi Luka lai a kuca tune ngöne la tronge i angeic e thupen. Nemene jë la ka troa traqa koi Paulo e Roma? Tro sa ce wange lai.