1-3. (a) Nemene la ewekë ka troa thë la casi ne la pane ekalesia? (b) Nemene la enyipiewekëne koi së tro sa inine la tusi Itre Huliwa?

 ATRAQATRE la madrine i Paulo me Banaba la nyidroti a bëek hmaca e Anetioka ne Suria, thupene la pane tronge ne mesinare i nyidro. Nge madrine catre nyidroti ke, ase hë Iehova “fe gojeny kowe la itre atre ne fen troa lapaun.” (Itre hu. 14:26, 27) Ase hë ketr la traon ne Anetioka asë hnene la maca ka loi, matre “ala nyimu” la itre atre ne fen ka hane lö hnine la ekalesia e cili.—Itre hu. 11:20-26.

² Hna hane fe dreng e Iudra ka hape, alanyim la itre atre ne fen ka kapa la hmi keresiano. Ngo tha madrin asë kö la itre atr kowe la maca celë, nge kolo pena ha a amejëne thei angatre lo itre ithanata me itre hnying göne la ixötrehatreny. Troa ce mel tune kaa la angetre Iudra me itre atre ne fen? Nge tune kaa la aqane tro la itre atre ne fen a goeëne la Wathebo i Mose? Kola isazikeu la itre mekun, matre kolo ha thë la casi ne la ekalesia. Tro jë a nyinyine tune kaa lai jole cili?

³ Tro sa ce wange lai ngöne la tusi Itre Huliwa, ke tro ej a hamëne la itre ini ka amamane la aqane tro sa ujë, e traqa ju koi së la itre jole ka tun.

4. Nemene la itre mekune ka tria hna tro fë hnene la itre xaa keresiano, nge nemene la hnying hna amejën?

⁴ Hnei Luka atre dreng hna qaja ka hape: “Ame hna traqa pi la itre xa atre qaa Iudra, nge angatr a nyiqaane inine la itre trejin ka hape: ‘Maine tha hna xötrehatrenyi nyipunieti kö thenge lo Trenge Wathebo i Mose, tha tro kö a hane amele nyipunie.’ ” (Itre hu. 15:1) Tha hna qaja kö ka hape, ame la itre atre cili, ke itre Faresaio angatr qëmekene tro angatr a kapa la hmi keresiano. Ngo kola mekun ka hape, hna ajojezi angatr hnene la itre ini qaathene la itre Faresaio. Maine jë, hnene la itre xane hna qaja ka hape, qaathene la itre aposetolo me itre qatre thup e Ierusalema la hnei angatr hna qaja. (Itre hu. 15:23, 24) Traqa ha koi 13 lao macatre thupene lo Peteru a fe gojenyi kowe la itre atre ne fen, troa hane lö hnine la ekalesia. Ngo pine nemen matre kolo pala kö a catre fë la ixötrehatreny hnene la itre xa keresiano ne Iudra? a—Itre hu. 10:24-29, 44-48.

5, 6. (a) Pine nemene jë matre hnene la itre xaa keresiano ne Iudra ekö, hna catre fë la troa ixötrehatreny? (b) Hapeu, ame la isisinyikeu göi ixötrehatreny, ke ka eje fe hë ngöne lo isisinyikeu me Aberahama? (Wange ju la hna qejepengön.)

 ⁵ Maine jë nyimu kepin. Eje hi, ame la ixötrehatreny, ke hna sipu acile ekö hnei Iehova, nge nyine amamane ekö ka hape, ketrepengöne kö la aqane imelekeu ne la angetre Iudra me Nyidrë. Ka hekö catre hë la isisinyikeu celë, hna nyiqane petre kö ekö thei Aberahama me lapa i nyidrë. b Nge hna amexeje hmaca ngöne la Trenge Wathebo. (Lev. 12:2, 3) Ame fene la Wathebo i Mose, nyipiewekë troa hane xötrehatrene la itre trenyiwa matre ijiji angatre jë troa kapa la itre hnëqa, tune la troa hane xene la Paseka. (Eso. 12:43, 44, 48, 49) Haawe, trotrohnine hë së la aqane waiewekë ne la atre Iudra laka, ame la atr hna tha xötrehatren, ke atre lai nyine sisine me xele ma wang.—Is. 52:1.

⁶ Nyipiewekë tro la itre keresiano ne Iudra a lapaun me ipië, matre troa atreine kapa la itre nyipici hna hnyipi amamane koi angatr. Eje hi, kolo fe hë a amaman e cili laka, ase hë nyihnane la isisinyikeu ne la Wathebo hnene la isisinyikeu ka hnyipixe. Matre tha kolo hmaca kö a tun ekö laka, ame la kola hnahon la atre Iudra, angeice fe hë a sine la nöje i Akötresie. Nyipiewekë tro la angetre Iudra ka lö kowe la hmi keresiano, nge ka mel ngöne la ketre traon gaa tru hnei angetre Iudra a amamane ka hape, itre keresiano hë angatr, nge angatr a ce hmi memine la itre atr ne fen hna tha xötrehatren.—Iere. 31:31-33; Luka 22:20.

7. Nemene la nyipici hna tha trotrohnin hnene la “itre atr . . . ne Iudra”?

⁷ Eje hi, tha tro kö Akötresie a saze la itre trepene meköti Nyidrë, ke hetreny ngöne la isisinyikeu ka hnyipixe, la itre xa ini hna xom qa ngöne la Wathebo i Mose. (Mat. 22:36-40) Nge ame göi ixötrehatreny, hnei Paulo hna cinyanyin e thupen ka hape: “Ngo ame la nyipi atre Iudra, tre ene la atr ka ej e kuhu hni, nge ame la nyipi ixötrehatreny, tre hna kuca hnene la uati hmitrötr kowe la hni, ngo tha thenge kö la wathebo.” (Rom. 2:29; Deu. 10:16) Tha trotrohnine kö “la itre atr . . . ka uti qa Iudra” la itre nyipici cili. Ngo ame koi angatr, ke tha ase kö Iehova apatrene la wathebo göi ixötrehatreny. Hapeu, tro jë kö angatre lai a saze?

8. Pine nemene matre tro fë jë la jole göi ixötrehatreny kowe la lapa ne xomi meköt e Ierusalema?

⁸ Luka a sisedrën me hape: “Nge ase jë hi Paulo me Banaba pane catre fë mekun me iwesitrë me angatr [ene lo itre atr “ka uti qa Iudra”], axeciëne jë hi [hnene la itre qatre thup] laka, tro nyidro me itre xane thei angatr a tro  fë la jole cili koi itre aposetolo me itre qatre thup e Ierusalema.” c (Itre hu. 15:2) Ame la “catre fë mekun me iwesitrë” ke, kola amamane laka, catrehnine hë la isazikeu, nge kola isa hune fë mekun. Matre thatreine hë la itre trejin ne Anetioka nyinyine la jole celë. Angatr a ajan troa tingeting me cas, matre angatre pë hë a ce mekune jë troa tro fë la mekune cili kowe la itre aposetolo me itre qatre thup (Kolo itre atrene la lapa ne xomi meköt) e Ierusalema. Nemene la hna ini së hnene la itre qatre thup ne Anetioka?

9, 10. Nemene la tulu ka lolo hna amamane koi së hnene la itre trejin ne Anetioka, me Paulo me Banaba?

⁹ Ame la ketre ini ka sisitria koi së, ke troa catre mejiune kowe la organizasio i Akötresie. Maine tro sa mekune hmaca lo itre trejin qa Anetioka: atre hi angatr laka, ame la itre atr ka cilëne la lapa ne xomi meköt, ke angetre Iudra asë hi. Ngo xecie koi angatr laka, tro la itre trejin cili a senge la jol göi ixötrehatreny thenge la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr. Pine nemen? Tha luelue kö angatr laka, tro Iehova a amekötine lai jol cili jëne la uati hmitrötr, me jëne Iesu Keriso, Tan ne la ekalesia. (Mat. 28:18, 20; Efe. 1:22, 23) Haawe, e traqa jë la itre jole ka tru koi së enehila, nyitipune jë së la tulu ne la itre trejin ne Anetioka, ene la troa mejiune kowe la organizasio i Akötresie, memine la Lapa Ne Xomi Meköt, hna cilëne hnene la itre trejine hna iën.

¹⁰ Kola amamane koi së la enyipiewekëne troa ipië me atreine xomihni. Hna acili Paulo me Banaba hnei uati hmitrötr matre troa tro kowe la itre atre ne fen. Ngo ame pe, tha hane fe kö nyidroti mekune ka hape, qa i nyidro troa amekötine lai jole göi ixötrehatreny. (Itre hu. 13:2, 3) E thupen, hnei Paulo hna cinyanyine ka hape: ‘Hnenge hna tro Ierusalema pine la ketre ewekë hna amaman,’ kolo hi lai a anyipicine ka  hape, qaathei Akötresie la hna amekötine cili. (Gal. 2:2) Ame fe enehila, itre qatre thup a ipië me xomihni qëmekene la itre jol ka troa thë la cas ne la ekalesia. Tha angatre kö a iwesitrë, ngo angatre pe a thele ixatua thei Iehova jëne la Tusi Hmitrötr, me jëne la itre ini me eamo hna hamën hnene la hlue ka nyipici me ka inamacan.—Fil. 2:2, 3.

11, 12. Pine nemene matre nyipiewekë tro pala hi a thele la meköti qaathei Iehova?

¹¹ Ame itre xaa ijin, ke nyipiewekë tro sa pane treqene matre tro Iehova a amamane hnyawa la pengöne la ketre jol. Tha tro kö sa thëthëhmine laka, hnene la itre trejine hna pane itreqe uti hë lo macatre 49 M.K., kösë 13 lao macatre thupene la hna ië Konelio (lo macatre 36 M.K.). Itre macatre lai hnei angatr hna pane itreqe utihë la Iehova a amaman ka hape, tha tro kö a xötrehatrene la itre atre ne fen. Hnauëne la kola hmitr? Maine jë, Iehova a pane nue ijine kowe la itre xaa atre Iudra ka mele nyipici troa saze la aqane waiewekë i angatr. Ngo ame pe, tha ewekë ka co kö la troa apatrene la ixötrehatreny, ke kolo isisinyikeu lai hna kuca ekö me Aberahama xötrapane i angatr, a 1 900 hë lao macatre!—Ioane 16:12.

¹² Ketre ewekë ka tru la aqane ini së me hnëkë së hnyawa hnene la Keme së, ka atreine thupë së hnyawa me xomihni së. Ame la itre thangan, ke ka lolo pala hi thatraqai së. (Is. 48:17, 18; 64:8) Tha tro kö sa catre fë la itre sipu mekuna së. Nge wai së kö wanga ngazo pi la aqane ujë së, e traqa pi saze la itre ewekë ngöne la organizasio, tune la kola amekötine la aqane trotrohnine së la itre xaa xötre ne la Tusi Hmitrötr. (Ate cai. 7:8) E traqa nango mama thei eö la itre itine ka tune lai, catre jë thith me lapa mekune la itre trepene meköti ka mama ngöne la tusi Itre Huliwa mekene 15? d

13. Tro sa nyitipun tune kaa la xomihni i Iehova ngöne la hna cainöje trootro?

¹³ Ka nyipiewekë catr troa atreine xomihni la easa ini Tusi Hmitrötr kowe la itre atr ka catre fë la itre ini ka tria, maine itre qenenöj ka isazikeu memine la Tusi Hmitrötr. E cili, loi e troa pane nue ijine tro la ua i Akötresie a huliwane la hni ne la ka ini Tus. (1 Kor. 3:6, 7) Haawe, ewekë lai nyine tro sa catre thithi fë. Tro kö Iehova lai a amamane koi së la nyine tro sa kuca ngöne la nyipi ijin.—1 Ioane 5:14.

14, 15. Nemene la aqane atrunyi Paulo me Banaba me itre sinetronge i nyidro hnene la ekalesia ne Anetioka, nge nemene la aqane thuecatrene la itre trejin e Foinike me Samaria hnene la traqa i angatr?

¹⁴ Önine hmaca jë la ka cinyanyine la tusi Itre Huliwa ka hape: “Hnene la ekalesia hna nango ce tro me nyidro me canga bëeke hmaca. Ame hnei Paulo me Banaba me itre xan hna tro Foinike me Samaria me qejepengöne hnyawa la aqane saze hmi hnei angetre fen. Nge kola madrin hnene la itre trejin.” (Itre hu. 15:3) Ame la kola ce tro me Paulo me Banaba  me itre xan, angatre hi lai a amamane la ihnimi angatr. Angatre fe a pi amaman ka hape, ame la tronge i Paulo me Banaba me itre sinatronge i nyidro, ke hna amanathithin hnei Akötresie. Hane hi la tulu ka loi hna amaman hnene la itre trejin ne Anetioka. Hapeu, eö kö a atrune la itre trejin ka ce hmi me eö, tune lo “itre ka huliwa catre troa cainöje me hamë ini”?—1 Tim. 5:17.

¹⁵ Ame hë ngöne la gojeny, hnei Paulo me itre sinatronge i angeic hna ithuecatre kowe la itre trejin e Foinike me Samaria, me qaja la itre ewekë ka traqa kowe la itre ka tha atre Iudra kö. Ma ame jë la itre ka drei angatr, ke kolo itre trejin ne Iudra ka kötr thupene lo kola humuthi Setefano. Ka tune mina fe enehila, kola thuecatre koi së me kowe la itre trejin hna akötrën, la easa dreng la aqane amanathithine Iehova la huliwa ne cainöj. Hapeu, epuni kö a isine troa drenge hnyawa la itre rapor hna hamën ngöne la itre ijine icasikeu me asabele, me itre hna melën me itre ka mama ngöne jw.org?

16. Pine nemene matre ame la ixötrehatreny, ke ketre jol nyine ithanatane hnyawan?

¹⁶ Thupene la hna trongëne la 550 km kowe la götrane kolojë, traqa ha la itre trejin qa Anetioka e Ierusalema. Öni Luka: “Ame hë la angatr a traqa e Ierusalema, hnene la ekalesia, me itre aposetolo, me itre qatre thup hna kepe angatre hnyawa. Nge nyidroti a qejepengöne jë la itre ewekë ka lolo hnei Akötresieti hna kuca jëne nyidro.” (Itre hu. 15:4) Ngo ame pe, “hnene la itre xa trejin ka traqa qa ngöne la hmi ange Faresaio hna mejë me hape: ‘Nyipiewekë troa xötrehatrenyi angatr, me upi angatre troa hane trongëne la Trenge Wathebo i Mose.’ ” (Itre hu. 15:5) Ame la troa xötrehatrene la itre keresiano ka tha atre Iudra kö, ke ketre jol nyine troa ithanatane hnyawan.

17. Drei la itre ka cilëne la lapa ne xomi meköt e Ierusalema, nge hnauëne jë laka, hna nyixan hnene la itre xaa “qatre thup”?

¹⁷ “Eje la inamacan thei angetre thele eamo,” tune la hna qaja ngöne Ite Edomë 13:10. Thenge la trepene meköti celë, “hnene la itre qatre thup hna ce icasikeu göi troa [waipengöne la ixötrehatreny].” (Itre hu. 15:6) “Itre aposetolo me itre qatre thupe” la ka ameköti ewekë kowe la ekalesia asë. Ka  tune hi la Lapa Ne Xomi Meköt enehila. Pine nemene matre kola ce huliwa hnene la “itre qatre thup” memine lo itre aposetolo? Atre hi së lo ka hape, hna humuthi Iakobo aposetolo, nge hna pane akalabusi Peteru aposetolo. Nge tune kaa e traqa ju la itre ewekë cili kowe la itre aposetolo asë? Loi e troa hetre xaa trejin hna iën matre sisedrëne la huliwa.

18, 19. Nemene la itre trenge ithanata hna qaja hnei Peteru, nge nemene la ini nyine troa xome hnene la itre ka dreng?

¹⁸ Öni Luka hmaca jë: “Thupene la hna iqajakeune la itre ithanata ka nyimutre, Peteru a mejë jë me hape: ‘Ange trejine fe, atre hë nyipunie qaane lo qaane ka hape, hnei Akötresieti hna ië ni nyipi nyipunie, matre tro la itre atre ne fen a drenge qa ngöne la qënge la maca ka loi, nge tro fe angatr a hane lapaun. Nge ketre, hnei Akötresie, lo atre öhne la itre hni, hna anyipicine lai ngöne lo nyidrëti a hamë uati hmitrötre i angatr, tune lo aqane kuca i nyidrëti koi së. Haawe, ame koi nyidrë tha sisitria kö së hui angatr, matre nyidrëti a ahmitrötrëne la itre hni angatr hnene la lapaune i angatr.’ ” (Itre hu. 15:7-9) Ame la aliene la hna qaja ka hape, “ithanata” qene Geres, ke kola qaja ka hape, “ithel,” maine “thele pengöne hnyawa.” Ngacama isapengöne kö la itre mekuna ne la itre trejin, ngo hnei angatr hna ifekeune hnyawa la itre mekun.

¹⁹ Hnei Peteru hna amexeje hnyawa koi angatr ka hape, ame lo kola iën la itre pane atre ne fen hnei uati hmitrötr, ene Konelio me fami nyidrë, ke ce Peteru lo me angatr (macatre 36 M.K.). Maine ase hë Iehova kapa la itre ka tha atre Iudra kö, ke drei së matre troa elëhune la mekuna i Nyidrë? Ketre, lapaune koi Keriso la ka jelemekötine la atr, ngo tha Wathebo i Mose kö.—Gal. 2:16.

20. Hnauëne laka, itre ka icilekeu memine la ixötrehatreny “a tupathi Akötresie”?

²⁰ Thenge la itre nyipici hna amamane jëne la Tusi Hmitrötr memine la uati hmitrötr, hnei Peteru hna nyipun me hape: “Hnauëne la nyipunieti a tupathi Akötresie me nyi ehnefene la itre aposetolo, nge ehnefe hne së me itre qaaqaa së hna thatreine thu? Ngo ame pe, xecie hnyawa koi së laka, hna amele së hnene la ihnimi gufa i Iesu Joxu, nge tui angatre fe.” (Itre hu. 15:10, 11) Trotrohnine hi easë ka hape, ame la itre atre ka catre fë la ixötrehatreny ekö, ke kösë angatr “a tupathi Akötresie,” maine ‘tupathe la xomihni i Nyidrë.’ Ketre, angatr a ajan tro la itre atre ne fen a trongëne la wathebo, nge thatreine pe la angetre Iudra trongën, matre kola xomi angatr kowe la mec. (Gal. 3:10) Maine ju, tro la itretre Iudra ka drei Peteru a olene koi Akötresie, pine la ihnimi gufa i Nyidrë ka mama jëne Keriso.

21. Nemene la hnei Paulo me Banaba hna qaja?

²¹ Mama hi ka hape, hna ketr asë hi la itre atr hnene la itre trengewekë i Peteru, ke ame la angeic a ase ithanata, hnei angatr hna isa ‘lapa thaup.’ Nge e thupen, hnei Banaba me Paulo hna “qaja la itre ewekë nyine hain hnei Akötresieti hna kuca kowe la itre atre ne fen jëne nyidro.” (Itre hu. 15:12) Haawe, ijije hë kowe la itre aposetolo troa amekötine hnyawa la pengöne la ixötrehatreny, thenge la aja i Akötresie.

22-24. (a) Nemene la aqane xötrethenge la tulu ne lapa ne xomi meköti ekö hnene la Lapa Ne Xomi Meköt enehila? (b) Tro la itre qatre thup a metrötrëne tune kaa la itre hna amekötin qaathei Akötresie?

 ²² Ame fe enehila, itre atrene la Lapa Ne Xomi Meköt a thele ixatua e hnine la Tusi Hmitrötr la angatr a icasikeu. Ketre, angatr a catre thithi me sipone la uati hmitrötr. (Sal. 119:105; Mat. 7:7-11) Hane hi lai kepine matre qëmekene tro angatr a icasikeu, kola canga iupi fë koi angatr isa ala casi la itre mekun nyine ce ithanatan. Matre tro angatr a isa hnëkë me thithi fë la itre mekune cili. (Ite edomë 15:28) Ame hë la kola icasikeu hnene la itre trejin cili hna iën, angatr a ifekeune hnyawa la itre mekun cememine la metrötr. Nge angatre fe a huliwane lapane la Tusi Hmitrötr.

²³ Ame fe e hnine la itre ekalesia, loi e tro la itre qatre thup a xötrethenge la tulu i angatr ngöne la angatr a icasikeu. Maine thatreine kö angatr amekötine la ketre jol, ke loi e tro angatr a sipo ixatua kowe la filial maine kowe la atre thupëne la sirkoskripsio. Nge e jole palaha, qanyine kö la filial cinyanyi kowe la Lapa Ne Xomi Meköt.

²⁴ Eje hi, Iehova a amanathithine la itre atr ka trongëne la itre hna amekötin hnene la organizasio me ngöne la ekalesia. Nge madrine catre Nyidrë kowe la itre atr ka ipië, me mele nyipici, me atreine xomihni. Ame ngöne la mekene ka troa xulu, tro sa ce wang laka, e tro sa ujë tune lai, tro Iehova a hamë së la tingeting, me cas, nge troa kökötre lolo la ekalesia.