“Ame enehila, hetrenyi la itre masin ka hnyipixe, me itre ewekë hna hnyipi öhne ngöne la sias, me itre trenge manie ka tru . . . Ngo, kolo jë pe hi ka hape, ngazo catre jë la mel. Matre, e pëkö hna kuca, tre, troa patre la fen.”​—Le Rapport Mondial Sur Les Risques 2018, Forum Economique Mondial.

PINE NEMENE MATRE ALANYIMU LA ITRE ATR KA HNEHENGAZONE LA ITRE DRAI ELANY, MEMINE LA IHNADRO? HANAWANG LA ITRE XA JOL HNE SË HNA MELËN.

• IHUMUTH JËNE ËTERNET: Önine la ketre zonal (The Australian) ka hape: “Kola mama laka, nyimutre la itre hnö ngöne Ëternet. E cili la hna jilapa hnene la itre ka angazone la itre nekönatr, me itre ka isi, me itre ka iaö, me itre ka huliwa menu ngöne Ëternet. Jëne Ëternet, itre atr a thel troa xome la ëje i epun, me pengöi epun . . . Ketre, jëne Ëternet kola iakötrë la itre atr me pi ihumuth.”

• ITRE TRENAMO ME ITRE KA PË EWEKË: Önine la ketre rapor (Oxfam International) ka hape, ceitune hi la etrune la manie hna hetrenyi hnene la 8 lao atr ka trenamo, memine la hna hetrenyi hnene la 3,6 miliar lao atr ka pë ewekë e cailo fen. Önine la rapor, ‘Kolo palahi a tru la manie ne la itre atr ka trenamo, nge ame pë hë la itre atr ka pë ewekë, angatr palahi a pë ewekë. Nyimutre thei angatr la itre föe.’ Itre xan a hnehengazo, me mekun laka, celë hi ka aciane la itre jol ka tru thene la itre atr, me iup troa icilekeu me mus.

• ISI ME IHUMUTH: Ame lo macatre 2018, kola qaja hnene la ketre rapor qaathene L’Agence des Nations Unies pour les réfugiés (HCR) ka hape: “Alanyimu catre la itre atr enehila ka feke kowe la ketre nöj.” Kola sasaithe la 68 lao milio la itre atr ka trotrije la itre hnalapa i angatr pine la itre isi me iaxösisi. Önine la rapor, “Ame ngöne la lue secondes, ca atr ka feke qa ngöne la hnalapa i angeic.”

• KOLA ANGAZONE LA IHNADRO: Önine la ketre rapor (The Global Risks Report 2018), “Kola patre trootro la itre xa pengöne feja me öni, . . . nge pine laka ngazo hë la eny me hnagejë, haawe, kola fetra la itre xa sine mec.” Ketre, ame ngöne la itre xa nöj, kola patre trootro la itre öni ka co. Ngo, itre eje hi lo ka kuca matre wawene jë la itre feja. Celë hi matre, itre ka inamacan a seseu, wanga traqa pi elanyi la ketre pengöne ‘Amagedo kowe la ihnadro.’ Kolo fe a meci trootro la itre ihuca (corail). Önine la itre ka inamacan ka hape, ame ngöne la 30 lao macatre ka ase hë, tru la itre ihuca ka mec, nge sine pe hi la ka lapa.

Hapeu, ijiji së kö troa saze la pengöne la fen, matre troa tingeting? Itre xan a mekune ka hape, nyipiewekë troa pane inine la itre atr. Ngo, nemene la pengöne ini nyine troa hamë angatr? Tro la itre tane mekune ka troa xulu a sa la lue hnyinge celë.