ETHANYIN: Nyimutre thene la itre ka kuci politik me itre hene ne hmi ka eköthe amë la itre mekuna i angatr, ngo itre mekune pe ka isazikeu memine la maca ne la Tusi Hmitrötr. Ame itre xa ijin, hnei angatr hna acili wathebo göi troa sawa la itre atr troa xom me kuca me ujëne la Tusi Hmitrötr. Hanawange la lue ceitun:

• Ngöne lo macatre 167 M.P.K.: Hnene la joxu ne la angetre Séleucide ene Antiochus IV (Épiphane), hna iupi troa apatrene trije lo Itre Hna Cinyihane Qene Heberu, ke, angeic a thele jëne matre tro la angetre Iuda a xome la hmi angetre Heleni. Kola qaja hnei Heinrich Graetz, ketre atre cinyihan ka hape, hnene la itre tane i nyidrëti hna “zezen me dreuthetrije la itre itusi hna ewath ka qatrenge la Wathebo hnei angatr hna öhne thene la itre atr, me humuthe lo itre ka thele trengecatre me mejiune kowe la itre hnei angatr hna e, e hnine la Wathebo.”

• Ngöne lo macatre 500 koi 1500 M.K.: Ame lo itre xa ka elemekene la hmi Katolik, tre, kola elëhni hnei angatr pine laka, ame lo itre ka tha hane kö hmi, tre, angatr a cainöjëne kowe la itre atr la itre ini qa hnine la Tusi Hmitrötr ngo tha kolo kö lo ini Katolik. Celë hi matre hna xomeceitune la itre atr cili me itre ka icilekeu ke, eje thei angatr la itre itusi ka qeje Tusi Hmitrötr xane la itre Salamo qene latin. Hnene la itre hene ne hmi hna sajuëne la wathebo me upe la itre atr ka huliwa koi angatr, troa “catre thele la itre ka icilekeu . . . me lö hnine la itre uma asë me itre xa götrane ju kö hnë zae me hnë juetrën la itre itus. . . . Ame la uma hna öhn, tre, hna li manin.”

Maine hune ju la itre ka icilekeu memine la Tusi Hmitrötr, patre kö la maca enehila.

HUNE JU KÖ LA TUSI HMITRÖTR: Ngacama hna tro hnei Antiochus troa isi e Isaraela, ngo hna kötr hnene la itretre iudra kowe la itre xaa nöj. Kola mekune hnene la itre ka inamacan ka hape, ame ngöne lo hneijine i Iesu, nyimutre catr la itretre Iudra ka mel e tröne e Isaraela. Ame e hnine la itre sunago, kola kapa hnene la itretre Iudra la itre xötr ne la Tusi Hmitrötr hna fejan. Tha isazikeu kö itre ej memine la itre xötr hna xome pë hë hnene la itre xötratr ka traqa e thupen, tune lo itre Keresiano.—Ite Huliwa 15:21.

Ngöne lo macatre 500 koi 1500 M.K, tha hnene kö la itre atr ka nyipine la tusi Hmitrötr hna nue la icilekeu troa sewe angatr troa ujën me fejane la itre xötr ne Tusi Hmitrötr. Qëmekene troa traqa la itre imasine ne feja itus, hna ujëne la Tusi Hmitrötr ngöne la 33 lao qene hlapa ngöne lo 1500 M.K. Ngo ame hë e thupen, thatreine hmaca kö qaja la aqane ujën me kuca la Tusi Hmitrötr.

THANGAN: Ngacama hna icilekeu nge ngazo la aqane ujë ne la itre hene ne hmi, ngo ame pe, pëkö itusi enehila ka tune la Tusi Hmitrötr, laka, thatreine kö e la etrune la Tusi Hmitrötr hna hamën e cailo fen, nge ketre pëkö itus hna ujëne tun qane ekö lo kola cinyihan. Hnene ej hna nyitrepene la itre wathebo ne la itre nöje ka tru, me itre qene hlapa i angatr, nge hetre thangane catr kowe la mele ne la itre atr ka nyimutre.