ETHANYIN: Tha hnyeqetre ju kö la Tusi Hmitrötr nge tha patre ju kö ngöne la icilekeu. Ngo, hnene la itre ka fejane me itre ka ujëne la Tusi Hmitrötr hna tupathe troa saze la maca. Ketre, hnei angatre mina fe hna tupathe troa fejane la Tusi Hmitrötr matre ihmeku memine la itre mekuna i angatr, ngo tha fejane pe angatr la itre mekuna i angatr thenge la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr. Hanawange la lue ceitun:

• Hnë hmi: Ame lo macatre 3 M.P.K., hnene la itre ka cinyihane la Pentateuque hna sija thupene la Esodo 20:17 la hnaewekë hna hape, “e Aargaareezem. Nge e cili troa trane la ita ne huj.” Celë hi matre kola xome hnei angetre Samaria la Itre Hna Cinyihane matre sajuëne la xupi ēnē e “Aargaareezem,” maine hune la wetre  Gerizim.

• Trinité: Thupene la 300 lao macatre kola ase cinyihane asë la Tusi Hmitrötr, hnene la ketre atre mejiune kowe la ini cili hna nyixane ngöne la 1 Ioane 5:7 la itre hnëewekë celë “e koho hnengödrai, Tretretro, Wesi Ula me Uati Hmitrötr: könitre ngo casi hi.” Ngo patre fe kö la xötre hnaewekë celë ngöne lo pane itus. Kola qaja hnei Bruce Metzger, ketre atr ka inamacan ka hape, “Qane lo macatre 500, ame lo itre hnaewekë cili tre, hna majemine cinyihane ngöne lo itre itusi ekö lo hna hape, l’Ancien Latin memine fe lo hna hape, Vulgate.”

• Ëje i Akötresie: Ame la mekune jë hnene la itre ka ujë Tusi Hmitrötr troa xometrije la ëje i Akötresie, tre, hnene laka ame koi angetre Iudra tre, ka hmitrötr la ëje cili. Hnei angatr hna nyihnane la ëje i Nyidrëti e hnine la Tusi Hmitrötr, hnene la itre hnaewekë celë lo itre hna hape, “Akötresie” maine “Joxu”. Tha kolo hmekuje kö a xome la itre hnaewekë cili, matre troa hëne la Atre Xupi së, ngo kolo fe a hane xome thatraqane la itre atr memine la itre ewekë ne la hmi ka thoi, nge Diabolo mina fe.—Ioane 10:34, 35; 1 Korinito 8:5, 6; 2 Korinito 4:4. *

HUNE JU KÖ LA TUSI HMITRÖTR: Ame lo xötrei, ngacama ka iahlë menu me tha huliwa hnyawa kö hnene la itre ka cinyihane la Tusi Hmitrötr, ngo ame pe hetrenyi kö la itre xan e angatr ka thupën, matre tha tro kö a tria la itre hna fejan. Nge qane lo hnaasikisine macatre uti hë la  hnaatreenene M.K., hnene la itre Massorètes hna fejane la itre hna cinyihane qene Heberu, nge hna hëne lai ka hape, itre xötr ne la itre Massorètes. Hnei angatr hna e la itre hnëewekë me itre mataitus matre troa wang ka hape, pë jë kö ka tria. E öhne hë angatr ka hape tria kö ngöne la tusi hnei angatr hna fejane qa ngön, angatre hi a sija ju ezin. Hnene la itre Massorètes hna thupëne matre tha tro pi kö a saze la itre hna cinyihan. Hnei Moshe Goshen-Gottstein, ketre profesör, hna cinyihane ka hape, “Maine troa saze menun, tre, kösë ame koi angatr, tre, hna mecin.”

Ame la hnaaluen, pine laka tru catre hnei tusi hna fejan enehila, matre tha jole kö kowe la itre ka thele ewekë ngöne la Tusi Hmitrötr troa canga öhne la itre hna fejane ka tria. Drei la ketre ceitun, hna inine la itre hene ne hmi qane ekö ka hape, ame la itre itus qene Latin, tre, itre eje hi la ka qatreng la nyipi Tusi Hmitrötr. Ngo, ame ngöne la 1 Ioane 5:7, tria la itre hnëewekë hnei angatr hna fejan, kolo itre hnëewekë hne së hna ce wange hë ngöne la tane mekune celë. Kola mama fe la itre tria cili hnine la Tusi Hmitrötr hna hape, version du roi Jacques ! Ngo ame la kola öhne la itre xaa tusi hna fejan, nemene la ewekë ka mama? Hna cinyihane hnei Bruce Metzger, ka hape: “Ame la xötr [1 Ioane 5:7], ke patre fe kö ngöne la itre itus hna fejane ekö qene (Syriaque, Copte, Armenien, Ethiopien, Arabe, Slave), eje hi hmekuje hi qene Latin.” Ame hë la thangane lai, hna xometrije la xötrehnëewekë ka tria, qa hnine la Tusi Hmitrötr, version du roi Jacques.

Kolo kö a anyipicine hnene la itre tusi hnapan ka hape, hna thupëne hnyawa pala hi la maca ne la Tusi Hmitrötr? Ame la kola öhne ekö la itre tusi hna ewath ngöne la Mer Morte lo macatre 1947, ijije hë troa wang hnene la itre ka thele ewekë la eisapengönen lo tusi qene Heberu ne la itre Massorètiques memine lo itre itus hna ewath nge hna fejane hë ekö catr. Hnene la ketre atr ka ce fejane memine la itre xan la itre tus hna ewath hna öhne ngöne la Mer Morte, hna qaja ka hape, casi hi la tusi hna ewath ka “anyipicine hnyawa ka hape, ame la aqane fejane hnene la itretre Iudra la itre xötr ngöne la ca thauzane macatre, tre, ka meköt nge tha tria kö.”

Ame ngöne la ketre hnë ami itus e Irlande Dublin, tre, nyimutre catre la itre papyrus hna ce xawane kösë ej asë lo itus qene Heleni, memine lo itre tus hna fejane qane lo macatre 300 M.K. Kösë 100 lao macatre thupene la hna umuthe la Tusi Hmitrötr. Kola qaja hnene la Tusi Hmitrötr hna hape, “The Anchor Bible Dictionary ka hape, “Ngacama kola hamëne hnene la itre papyrus la itre ithuemacanyi ka hnyipixe göne la itre hna fejan, kolo fe a qaja hnene la dictionnaire Anchor Bible, ka hape, kola mama jëne lai itre papyrus laka, tha ka isa tro kö la aqane fejane trongëne la itre xötr ne la Tusi Hmitrötr.”

THANGAN: Maine ju tro hi a canga tria la kola fejane trongëne la Tusi Hmitrötr ngöne la itre macatre, ngo mama pi hi laka, kolo pe a amacane hnyawa la itre tusi hna fejan. Hnei Frederic Kenyon hna cinyihane göne la itre hna cinyihane qene Heleni, ka hape: “Pëkö itusi ka tune la itusi celë laka, ka hekö catr nge nyimu nyine anyipicin, nge pëkö ka inamacan ka atreine troa jelethoine ka hape, ame la itre hna cinyihane hne huni hna kapa, tre, ka nyipici.” Nge hnei William Henry Green, ketre atr ka thele ewekë, hna qaja mina fe göne la itre hna cinyihane qene Heberu, ka hape, “Ijije hi troa anyipicine ka hape, pë fe kö itre xa huliwa hna kuca hnyawane ekö, tune la huliwa ne feja itus.”