1. Tro sa trongëne tune kaa la hna qaja hnei Iesu ngöne Mataio 22:21?

ÖNINE la Wesi Ula i Akötresie tro sa drengethenge la itre mus, ngo eje fe a qaja ka hape, sisitria kö la tro sa drei Akötresie hune la atr. (Ite Huliwa 5:29; Tito 3:1) Hapeu, ka isazikeu kö la lue mekune celë? Hnei Iesu hna amamane hnyawa koi së la ketre trepene meköti ka xatua së troa atrehmekune la atr nyine tro së a drengethenge. Öni nyidrë: “Hamënepi koi Kaisara la ite ewekë i Kaisara, nge koi Akötesie la ite ewekë i Akötesie.” (Wange ju la ithuemacanyi e kuhu pun.) (Mataio 22:21) Easë a “hamëne koi Kaisara la ite ewekë i Kaisara” ngöne la easë a drengethenge la itre wathebo i mus, me metrötrëne la itre ka cilën ej, me hotr. (Roma 13:7) Ngo e upi së jë hnei mus troa kuca la ketre ewekë hna wathebon hnei Akötresie, tha tro hë së e cili a dreng, ngo tro pala hi së a hetrenyi la metrötr.

2. Nemene la ka amamane ka hape, tha hane kö së sine la politik?

² Ame la ketre aqane hamëne së koi “Akötesie la ite ewekë i Akötesie,” tre ene laka, tha easa kö a lö hnine la itre mekune ka isazikeu ne la itre parti politik ne la fen. (Isaia 2:4) Pine laka,  hnei Iehova hna nue troa cile la itre mus, haawe, tha tro pi kö së a icilekeu me angatr. Ketre, tha tro pi kö sa lö hnine la itre huliwa ne atrunyi nöj. (Roma 13:1, 2) Tha tro pi kö së a thele troa ujë hnan la musi ka cile maine tro pena a iaöne la itre ka cilë politik. Ketre, tha tro pi kö së a hane vot maine thele troa hetre göhnë pena ngöne la politik.

3. Pine nemene matre tha lö hnine kö së la politik?

³ Nyimu kepine matre Iehova a wathebo së troa nyi sineene la fen. Ame la ketre kepin, tre, ene laka easa xötrethenge la tulu i Iesu laka, “tha ate fene kö.” Tha hane pi kö Iesu lö hnine la politik me isi. (Ioane 6:15; 17:16) Ame la ketre kepin, tre, easë a sajuëne la Baselaia i Akötresie. Easë a cainöjëne lai me hape, celë hi ka troa apatrene la nöjei jol ne la atr, matre, wië la mekuthetheu së ke pëkö musi atr hne së hna sajuën. Itre hmi ka thoi a lö hnine la itre politik, nge celë hi lai ka aisane la itre atr. Ngo hnene laka, tha ka sine fe kö së la politik, haawe, ka casi së memine la itre trejin e cailo fen.—1 Peteru 2:17.

4. (a) Nemene la ka amamane ka hape, tro pala kö elanyi a jol koi së troa lapa ananyine la politik? (b) Pine nemene matre loi e tro sa acatrene enehila la aja së troa lapa ananyine la politik?

⁴ Maine jë, easë a mel ngöne la ketre götrane nöj laka tha hna musinë së kö troa lö hnine la politik. Ngo eje hi laka, easa easenyi trootro kowe la pune la fene i Satana, nge tro pala fe hi a jole catre koi së troa lapa ananyine la politik. Mama ha enehila la kola pi hune la itre atr me catre që, matre tro hmaca kö lai elanyi a aisa angatre catr. (2 Timoteo 3:3, 4) Hna akötrëne hë la itre xa trejin me easë hnene la hna a ca tro saze ju hi la politik ngöne la nöje i angatr. Celë hi kepine matre, loi e tro sa hnëkë së kö, matre tha tro kö së a lö hnine la politik ngöne la ijine jol. Tro sa ce wange la foa lao ewekë nyine kuca matre troa isa hnëkë së kö.

5. Nemene la aqane goeëne Iehova la itre mus?

⁵ Ame la ketre aqane tro sa hnëkë enehila, tre, ene la troa wange la itre mus ceitu me aqane goeëne itre ej hnei Iehova. Ame la Iehova a xupe la atr, tha hnei Nyidrëti kö hna nue angeic troa musinë ketre. (Ieremia 10:23) Ame koi Nyidrë, ca lapa hi la nöjei atr asë. Ngo, itre musi enehila a aisane la itre atr, ke kola isa selë nöjen. Ame itre xa ijin, kösë ka loi hi la ketre mus, ngo thatreine pe nyinyine la nöjei jol ka traqa kowe la atr. Ketre, ka icilekeu hë angatre memine la Baselaia i Akötresie, Baselaia hna acile lo 1914. Easenyi catre hë matre, tro la Baselaia a apatrene asë la nöjei mus.—E jë la Salamo 2:2, MN, 7-9 (Wange ju la ithuemacanyi e kuhu pun.)

6. Nemene la aqane tro sa goeëne la itre ka cilëne la mus?

⁶ Akötresie a nue troa cile la itre mus, ke aja i Nyidrë troa tro loi la fen. Celë hi ka aijijë së troa cainöjëne la maca ka loi ne la Baselaia i Akötresie. (Roma 13:3, 4) Goi upi së fe hnei Akötresie troa thith thatraqane la itre ka cilëne la mus, matre tha tro kö a ajolë së troa nyihlue i Nyidrë. (1 Timoteo 2:1, 2) Maine hetre ketre ewekë ka tha meköti kö hna kuca koi së, loi e tro sa thele ixatua thene  la itre ka cilë mus. Celë hi hna kuca hnei Paulo. (Ite Huliwa 25:11) Maine nyipici laka, Tusi Hmitrötr a qaja ka hape, Satana la tane la itre mus, ngo tha hna qaja kö ka hape, angeic a musinëne la nöjei ka cilëne itre ej. (Luka 4:5, 6) Matre, tha tro pi kö a mama ngöne la easë a ithanata ka hape, Satana la ka musinëne la itre ka cilëne la mus. Öni Tusi Hmitrötr: “The qaja angazone kö kete ate.”—Tito 3:1, 2.

7. Nemene la mekun nyine tro sa lepetrij?

⁷ Tha tro kö së a nyixölene la ketre atr maine parti politik, ngacama hetre loi hne së hna kapa qa ngöne la itre mekuna i angatr. Celë hi aqane tro së lai a drengethenge Akötresie. Ngo eje hi laka, tha ka hmaloi kö. Pane mekune jë laka, kola akötrëne la itre atr, ene mina fe la Itretre Anyipici Iehova hnene la mus, nge hetre itre ka icilekeu memine ej. Eje hi laka, tha tro jë kö epuni lai a ce xöl memine la itre ka icilekeu. Ngo hapeu, tro jë kö epuni a mekune ka hape, meköti hi la hna kuca hnei angatr, nge loi e troa ie la mekuna i angatr? (Efeso 2:2) Maine tha ajane kö së troa lö hnine la politik, haawe loi e tro sa lepetrij qa kuhu hni së la ajane troa ce me ketre me ketre. Maine tha hmekëne kö së, tro lai a mama ngöne la aqane ithanata së me itre huliwa së.

8. Nemene la aqane tro sa ‘inamacan’ me ‘menyik’?

⁸ Ame la hnaaluene aqane tro sa hnëkë enehila matre tha tro kö së a lö hnine la politik, tre ene la troa ‘inamacan tune la itre un’ me ‘menyik tune la itre piny.’ (E jë la Mataio 10:16, 17.) Ame la easa nyiqaane lapa mekune la itre jol hne së hna troa qëmeke kow, easë hi lai a ‘inamacan tune la itre un.’ Nge ame la easë a lapa ananyine la politik ngöne la itre ijine jol, easë hi lai a ‘menyik tune la itre piny.’ Tro sa ce ithanatane la itre xa jole nyine tro sa cile kow, me aqane tro sa elë hun.

9. Nemene la nyine tro sa hmekën ngöne la easa porotrik?

⁹ Itre hna porotrikën. Loi e tro sa thupëne ngöne la kola nyiqaane porotrikë politik hnene la itre atr. Maine easa ithanatane la Baselaia i Akötresie me ketre atr, tha tro kö sa amamane ka hape, easë a kapa maine icilekeu pena memine la ketre atr maine parti politik pena. Tha qa së kö troa ithanatane la itre jol, me aqane troa nyinyine itre ej hnei angatr. Qa së pe troa amamane qa hnine la Tusi Hmitrötr la aqane tro la Baselaia i Akötresie a nyinyine itre ej. E ajane jë la ketre atr troa porotrikëne la ketre mekun, tune la troa faipoipo la lue trahmanyi maine lue föe, maine thi upune pena, amamane jë la hnei Tusi Hmitrötr hna qaja, me aqane troa trongëne lai ngöne la mele së. E qaja jë ketre atr ka hape, loi e troa saze maine apëne pena la ketre wathebo i mus, the ce mekune pi kö me angeic, nge the thele kö troa ujëne la mekuna i angeic.

10. Nemene la nyine tro sa kuca matre tha tro kö a amenu së hnene la itre ithuemacanyi hna hamëne ngöne nuvel?

¹⁰ Itre jëne ithuemacany. Ame itre xa ijin, hetre ithuemacanyi hna qaja ngöne la itre nuvel, nge ka sajuëne la ketre atr maine parti politik. Celë hi ka traqa ngöne la itre nöj laka, musi la atrekë ewekëne la itre jëne ithuemacany (ipos, me televizio, me itre xane ju kö). Maine kola mama ngöne la itre nuvel laka, hetre hna ce xöle memin, loi e tro sa thupën matre tha tro kö sa mekune tui angatr. Isa wai pengö i epuni jë ka hape, ‘Pi tro kö ni a drenge la ketre journaliste e ithanata, ke ka ihmeku hi memine la mekunang la hnei angeic hna qaja göi politik?’ Maine tha ajane kö së troa lö hnine la politik, the goeëne kö,  maine e pena la itre ithuemacanyi ka sajuëne la mekuna ne la ketre atr, maine parti politik pena. Thele jë pe la itre ithuemacanyi ngöne la itre nuvel laka, pëkö hna sajuën. Nge ce wange ju itre ej memine la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr, ene la “ite tulu ne tenge ewekë ne mele.”—2 Timoteo 1:13.

11. Nemene la ini koi së qa ngöne la hna melën hnene la itre trejin?

¹¹ Aja mo. E ka tru koi së la mani me mo, tro lai a jole koi së troa lapa ananyine la politik. Thupene lo 1970, nyimutre la Itretre Anyipicin e Malawi ka tro trije la itre mo i angatr, ke, xele angatr ma lö hnine la ketre parti politik. Ngazo pe, hnene la itre xa trejin hna lapa catr, ke, xele kö angatr ma nue la itre mo i angatr. Öni Ruth ketre trejine föe, “Ame itre xa trejin ka ce tro me eahuni, hnei angatre hmaca hna bëeke ke xele angatr ma lapa ngöne la hunapo ne la itre ka kötre mel. Ame hnei angatr hna lö hnine la ketre parti politik.” Ngo ala nyimu kö la itre trejin ka tha hane fe kö ujë tune lai. Tha hnei angatre kö hna lö hnine la politik, ngacama atre hnyawa hi angatr laka, tro angatr a pë mani me pë mo.—Heberu 10:34.

12, 13. (a) Nemene la aqane goeëne Iehova la itre atr? (b) Nemene la aqane tro sa lepe trije qa kuhu hni së la pi mama fë nöj?

¹² Pi mama. Hna majemine hnene la atr troa pi mama fë la hane ngönetrei angeic, me tribu, me qenenöj, me nöje i angeic. Ngo ame koi Iehova, pëkö atr maine ketre lapa ka sisitria hui ketre. Nyipici laka, hetre itre ewekë ka aisa pengönë së, nge mingöming me lolo e tro sa goeën. Haawe, tha ajane kö Nyidrë tro sa nue trije la qenenöje së. Ngo ame ngöne la ketre götran, tha ajane kö Nyidrë tro sa pi mama fë la nöje së.—Roma 10:12.

¹³ Tha tro pi kö së a pi mama fë la nöje së me mekune ka hape, ka sisitria kö ej hui ketre. E tro sa mekune tune lai, tro lai a jole catre koi së troa lapa ananyine la politik. Celë hi ewekë lai ka traqa lo hneijinene lo itre pane keresiano. Tha ka meköti kö la hna kuca hnene la itre trejin ne Iudra kowe la itre trejin, sine föe ne Heleni. (Ite Huliwa 6:1) Nemene la ka troa amamane ka hape, hetrenyi e kuhu hni së la aqane pi mama cili? E tro la trejin qa ngöne la ketre götrane nöj a hamëne la ketre mekun nyine xatua epun, maine jë tro epuni lai a canga thipetrij me hape, ‘ka lolo kö la hne huni hna kuca e celë!’ Maine aqane mekuna i epuni hi lai, mekune kö la eamo ka tru celë: “Loi e isa mekune memine la hni ka ipië, laka sisitia [angeic] hui [epun].”—Filipi 2:3.

14. Tro la thithi a xatua së tune kaa, nge nemene la hna melëne e hnine la Tusi Hmitrötr ka anyipicine lai?

¹⁴ Ame la hnaakönine aqane tro sa hnëkë enehila matre tha tro kö së a lö hnine la politik, tre ene la tro sa qale catre koi Iehova. Sipone jë la uati hmitrötr, matre atreinë epuni troa xomihni ahoean me cile hut. Tro la lue thiina celë a xatua epuni e traqa ju la mus huliwa qene atrekënö. Sipo Iehova jë la inamacan matre troa atrehmekun la ijine laka, troa jole koi epuni troa lapa ananyine la politik,  me xatua epuni fe troa kuca la ewekë ka meköt ngöne la ijine cili. (Iakobo 1:5) Maine jë troa tranyi epuni maine akalabusi epuni pena ke, hnei epuni hna nyipici koi Iehova. E traqa jë la ijine cili, thithi jë troa hetre trenge catre matre atreine epuni qaja hnyawane kowe la itre atr la kepine matre thatreine kö epuni troa lö hnine la politik. The luelue kö, tro kö Iehova a xatua epuni troa cile huti ngöne la ijine cili.—E jë la Ite Huliwa 4:27-31.

15. Nemene la aqane tro la Tusi Hmitrötr a xatua epuni matre tha tro kö a lö hnine la politik? (Wange ju la itre mekune hna eköhagen, “ Ixatua Ngöne La Ijine Itupath.”)

¹⁵ Hnei Iehova hna hamë së la Tusi Hmitrötr matre troa acatrene la lapaune së. Mekune ajuine ju la itre xötr ka troa xatua epuni matre tha tro kö epuni a lö hnine la politik. Thele jë troa atre la itre xötr me lapa xome itre ej matre, e traqa jë elanyi pë Tusi Hmitrötr ke, tro itre eje lai a xatua epun. Ketre, tro la Tusi Hmitrötr a acatrene la mejiune i epuni kowe la hna thingehnaean hnei Akötresie göi itre drai elany. Ka nyipi ewekë catre la mejiune cili, matre atreine së troa xomihni me cile huti qëmekene la iakötrë. (Roma 8:25) Iëne jë la itre xötr ka amamane hnyawane la itre ewekë hnei epuni hna ajane catrëne ngöne la fen ka hnyipixe, nge pane mekune ju la mele i epuni e cili.

16, 17. Nemene la hne së hna inin qa ngöne la hna cile catre hnene la itre hlue i Iehova qëmekene la itupath? (Wange ju la pane iatr.)

¹⁶ Ame la hnaafoane ewekë ka troa xatua së matre tha tro kö së a lö hnine la politik, tre ene la troa mekune la itre hna melëne hnene la itre hlue i Iehova. Ala nyimu e angatr ekö ka hetrenyi la catr, nge ka axeciëne troa lapa ananyine la politik. Pane meku Saderaka ju, me Mesaka, me Abedenego, tha hnei angatr kö hna thili kowe la hna saatr ka nyi hatrene la musi Babulona. (E jë la Daniela 3:16-18.) Jëne la hna melëne celë, kola thuecatrene la itre trejin ka ala nyimu enehila, matre tha tro kö angatr a hane sali koi darapo. Ketre, tha hnei Iesu fe kö hna hane lö hnine la politik, memine la itre gurup ka thele nyin la itre jole ekö. Atre hnyawa hi nyidrë ka hape, tro la  tulu i nyidrë a xatuane la itretre drei nyidrë. Matre öni nyidrë koi angatr: “Catejë nyipunie, ke ase hë ni apone la fen.”—Ioane 16:33.

¹⁷ Ala nyimu la itre trejin enehila ka tha hane fe kö lö hnine la politik. Ame itre xan e angatr, tre hna axösisin, me akalabusin, nge hna hane humuth, pine angatre catre nyipici koi Iehova. Kola ithuecatre së hnene la itre tulu i angatr. Önine la ketre trejin ne Turquie: “Franz Reiter la ketre trejine thöth hna humuthi ke hnei angeic hna xele ma hane lö hnine la itre soce i Hitler. Ame la jidr qëmekene tro angeic a mec, hnei angeic hna cinyianyi kowe la thine i angeic. Kola mama e cili la etrune la lapaune me mejiune i angeic koi Iehova. Celë hi ka thuecatre koi ni troa xötrethenge la tulu i angeic, e traqa ju koi ni la itupath ka tune lai.” —Wange ju la ithuemacanyi e kuhu pun.

18, 19. (a) Nemene la aqane troa xatua epuni hnene la itre trejin ne la ekalesia? (b) Nemene la aja ka catre the së?

¹⁸ Tro fe la itre trejin a hane xatua së troa cile catr ngöne la itupath. Loi e troa thuemacane la itre qatre thup la jole ka tru ka traqa koi epun. Tro angatre lai a hamëne la itre eamo ka lolo qa hnine la Tusi Hmitrötr. Ketre, tro fe la itre xa trejin ka atre la pengö i epuni a hane akeukawanyi epun. Sipo angatre jë troa thithi sai epun. Ngo loi mina fe tro sa xatuane la itre trejin, me thithi sai angatr. (Mataio 7:12) Kola mama la itre ëjene la itre trejin hna akalabusine ngöne la site së jw.org: tro jë koi Salle de Presse, ase jë hi lai, koi Veille Juridique, nge hetrenyi e cili la hna hape, “Témoins de Jéhovah emprisonnés en raison de leur foi (par pays).” Iëne jë la itre xa ëj, nge sipo Iehova jë troa xatua angatr, matre hetre trenge catre i angatre troa mele nyipici koi Nyidrë.—Efeso 6:18-20.

¹⁹ Easë pala hi a easenyi kowe la pune la fen, nge tha sihngödri kö koi së laka, tro pala kö la itre musi a huli së catre troa lö hnine la politik. Celë hi kepine matre nyipi ewekë catre tro sa hnëkë së kö enehila, matre tha tro kö sa a hane lö hnine la fen ka isazikeu!