1. Nemene la ka xecie koi së?

 ATRE hi së laka Iehova a hnimi së, itre hlue i Nyidrë, nge aja i Nyidrë tro sa mele ka loi. (Rom. 8:35-39) Ketre, xecie koi së laka, nyine loi koi së la itre trepene meköt qa hnine la Tusi Hmitrötr. (Is. 48:17, 18) Ngo ame itre xaa ijin, kola asesëkötrë së hnene la itre jol. Nemene la aqane tro së a ujë e cili?

2. Nemene la itre jol hne së hna cile kow? Nge nemene la itre hnyinge së?

² Easë asë hi a cile kowe la itre jol. Maine jë, hna akötrë së hnene la ketre atrene la fami së. Maine hna tithi së pena hnene la ketre mec, ka sewe së troa huliwa catre koi Iehova. Ame la itre xan, hna lepe la nöje i angatr hnene la ketre hulö. Nge ame pena itre xan, kola qanangazo angatr pi Iehova. Ame la easa cile kowe la itre jole cili, ke tro së lai a hnying ka hape: ‘Hnauëne laka kola traqa lai koi ni? Hetre ewekë ka ngazo hnenge hna kuca? Iehova kö a hnimi ni?’ Hnei epuni kö hna hane hnyinge tun? Maine eje hi, ke aqane kö lai. Nyimutre la itre hlue i Iehova ekö ka hane hnyinge tun.​—Sal. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Nemene la hna ini së hnei Salamo 34:19?

³ E jë la Salamo 34:19. Lue mekune ka tru ka mama ngöne la Salamo celë: (1) Itre atr ka meköt a cile kowe la itre jol. (2) Iehova a amele së qa ngöne la itre jole cili. Tune kaa la aqane kuca i Nyidrë? Nyidrëti a amamai së la pengöne la  mele ngöne la fene celë. Nyipici, hnei Iehova hna qaja ka hape, tro sa öhnyi madrine ngöne la huliwa i Nyidrë. Ngo tha hnei Nyidrëti kö hna qaja ka hape, tha tro kö sa hane cile kowe la itre jol. (Is. 66:14) Nyidrëti pe a thuecatre koi së troa lapa mekune la mele së elany, ene la troa mele madrine utihë epin. (2 Kor. 4:16-18) Ngo ame enehila, Iehova a xatua së troa nyihlue i Nyidrë e nöjei drai.​—Ite teije 3:22-24.

4. Nemene la hne së hna troa ce wange ngöne la tane mekune celë?

⁴ Ame ngöne la tane mekune celë, tro sa ce wange la tulu ne la itre hlue i Iehova ekö me enehila. Tro fe sa ce wange laka, ame la kola asesëkötrë së hnene la itre jol, ke Iehova a xatua së la easa mejiune koi Nyidrë. (Sal. 55:22) Ame la easa ce wange la ini celë, ke isa hnyinge jë ka hape: ‘Nemene la aqane tro ni a ujë e traqa jë ni cile kowe la jole cili? Tro la itre tulu celë a acatrene tune kaa la mejiuneng koi Iehova? Nemene la itre ini hnenge hna kapa qa ngön, nge tune kaa la aqane tro ni a trongën itre ej?’

5. Nemene la itre jol ka traqa koi Iakobo? (Wange ju la icetrön.)

⁵ Hna hane fe traqa la itre jole kowe la itre hlue i Iehova ekö. Tro sa ce wange la ka traqa koi Iakobo. Hnene la keme i angeic hna upi angeic troa faipoipo memine la ketre nekö i Labana jajiny, ke ka nyihlue i Iehova nyidrë. Ketre, öni keme i angeic, tro kö Iehova a amanathithi angeic. (Gen. 28:1-4) Matre hnei Iakobo hna drenge la keme i angeic. Hnei angeic hna fek qa Kanana me tro koi Labana. Lue nekö i nyidrëti jajiny, Lea me Rakela. Hnimi Rakela catr hnei Iakobo, nge Iakobo ha pi faipoipo me angeic. Matre 7 lao macatre ne huliwa Iakobo koi Labana. (Gen. 29:18) Ngo hetre ewekë ka traqa. Hnei Labana hna thoi koi Iakobo me hamë Lea, nekö i nyidrë ka tru troa faipoipo me angeic. Nge thupene pë hë la caa wiik, nyidrëti a hamë Rakela jë troa faipoipo me angeic. Ngo tro hmaca kö angeic a huliwa koi 7 lao macatre. (Gen. 29:25-27) Ketre, tru la hnei Labana hna huliwa qenatrekënö angeic. Matre 20 lao macatre ne huliwa meci Iakobo koi Labana!​—Gen. 31:41, 42.

6. Nemene la itre xaa jol ka traqa koi Iakobo?

⁶ Hetre itre xaa jol hnei Iakobo hna cile kow. Alanyim la itre nekö i angeic matre ame itre xaa ijin, angatr a inyingë. Goi salemë Iosefa fe hnene la itre mama i angeic. Ketre, hnei Simeona me Levi hna adrone la ëje i Iehova memine la fami angatr. Nge hna mecitriji Iakobo hnei Rakela, lo föe hnei nyidrëti hna hnime catrën, lo eahlo a hnahone la hnaaluene nekö i nyidro. Nge ame lo kola catrehnine la jiin, hnei Iakobo hna fek a tro Aigupito, ngacama qatre catre hë nyidrë.​—Gen. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Hnei Iehova hna amamane tune kaa ka hape, ce Nyidrëti me Iakobo?

⁷ Ngacama traqa ju hë la nöjei pengöne jol, ngo hnei Iakobo palahi hna catre lapaune koi Iehova, me kowe la itre hnei Nyidrëti hna thingehnaean. Nge hnei Iehova fe hna amamane ka hape, ce Nyidrë me angeic. Hnei Nyidrë hna nenge la manathith koi Iakobo, ngacama kola huliwa qenatrekënö angeic hnei Labana. Pane mekune jë la madrine i Iakobo la Iehova a aijijë angeic troa iöhnyi hmaca me Iosefa, lo nekönatr hnei angeic hna treijepin ekö. Imelekeu i angeic me Iehova la ka xatua angeic troa cile kowe la itre jole cili.  (Gen. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Maine tro fe sa acatrene la imelekeu së me Iehova ke, tro së lai a atreine cile kowe la nöjei pengöne jol.

8. Nemene la aja i Dravita?

⁸ Tha eatrën asë ju kö Dravita Joxu la itre mekuna i nyidrë ngöne la huliwa i Iehova. Aja i nyidrë troa xupe la uma ne hmi Iehova. Nge ame la nyidrëti a qaja lai koi Nathana perofeta, öni angeic: “Kuca asë jë la nöjei ewekë ka ej’ e kuhu hni nyipë, ke ce Akötesie me nyipë.” (1 A. l. ite jo. 17:1, 2) Drei jë kö la madrine i Dravita troa drenge lai. Maine jë, hnei nyidrë hna nyiqane mekune la aqane troa kuca la huliwa cili.

9. Tune kaa Dravita la nyidrëti a dreng la ketre maca ka tha loi kö?

⁹ Ngazo pe, traqa hmaca pi hi Nathana troa qaja koi Dravita la ketre maca ka tha loi kö. Ame “ngöne la jidi cili,” hnei Iehova hna qaja koi Nathana ka hape, tha Dravita kö la ka troa xupe la uma ne hmi, ngo qanyine pë hë la ketre nekö i nyidrë. (1 A. l. ite jo. 17:3, 4, 11, 12) Tune kaa Dravita la nyidrëti drenge la maca cili? Hnei nyidrë hna keithenge la mekuna i Iehova. Hnei nyidrëti hna hnëkë mani me itre jia ne huliwa, matre xatua Solomona troa xupe la uma ne hmi.​—1 A. l. ite jo. 29:1-5.

10. Tune kaa la aqane amanathithi Dravita hnei Iehova?

¹⁰ Thupene la Iehova a thuemacanyi Dravita laka, tha angeice kö la ka troa xupe la uma ne hmi, hnei Nyidrë hna isisinyikeu me angeic. Öni Iehova, tro la ketre matra i angeic a mus utihë epine palua. (2 Sam. 7:16) Pane mekune jë la madrine i Dravita elanyi ngöne la fen ka hnyipixe, la angeic a atre ka hape, Iesu, ketre matra i angeic la ka mus! Kola ini së hnene la tulu i Dravita laka, ame itre xaa ijin, tha iji së kö troa kuca la hne së hna ajan ngöne la huliwa i Iehova, ngo ame pe, hetre itre xaa manathith hnei Nyidrë hna hnëkën koi së.

11. Hnei Iehova hna amanathithine tune kaa la itre pane keresiano, ngacama tha traqa kö la Baselaia ngöne la ijin hnei angatr hna mekun? (Itre Huliwa 6:7)

¹¹ Hnene fe la itre pane keresiano hna hane cile kowe la itre jol. Aja i angatr troa canga traqa la Baselaia i Akötresie, ngo thatre pe angatr la ijin. (Itre hu. 1:6, 7) Matre nemene la hnei angatr hna kuca? Hnei angatr palahi hna catre cainöj. Öhne hi angatr ka hape, Iehova a amanathithine la itre trengecatre i angatr, ke kolo palahi a ketr la itre xaa nöje hnene la maca ka loi.​—E jë la Itre Huliwa 6:7.

12. Nemene la hna kuca hnene la itre pane keresiano ngöne la kola traqa la ketre jiin atraqatr?

¹² Ame ngöne lo ijine la itre pane keresiano, hna “traqa la ketre jiin atraqatr kowe la fen asë.” (Itre hu. 11:28) Nge hna hane fe ketre la itre trejin. Pane mekune jë la mele i angatr ngöne la ijine cili. Maine jë, seseu catre la itre hene fami ke, thatre kö angatr la aqane troa ithuane la fami angatr. Pane mekune jë fe la itre jeunes ka mekune troa catre cainöjëne la maca ka loi. Hapeu, hnei angatre kö hna saze mekun? Ngacama traqa ju hë la jiin, ngo hnene palahi la itre pane keresiano hna catre cainöjëne la maca ka loi. Ketre, tru la madrine i angatr troa thawa la hna hetreny memine la itre trejin ne Iudra.​—Itre hu. 11:29, 30.

13. Nemene la aqane amanathithine la itre pane keresiano hnei Iehova ngöne lo kola jiin?

¹³ Nemene la aqane amanathithine la itre pane keresiano hnei Iehova ngöne lo kola jiin? Ame la itre trejin hna xatuan, ke hnei angatr hna öhne la iwanakoime i Iehova. (Mat. 6:31-33) Nge hna acatrene fe la ihnimi angatr kowe la itre trejin ka xatua  angatr. Ketre, hnene la itre trejin ka kuië ahnahna memine la itre trejin ka ixatua hna öhne laka, tru catr la madrin e troa ham. (Itre hu. 20:35) Hnei Iehova hna amanathithi angatr asë, ke hnei angatr hna cile catr ngöne la jole cili.

14. Nemene la ka traqa koi Banaba me Paulo, nge nemene la thangane la hnei nyidroti hna cile catr? (Itre Huliwa 14:21, 22)

¹⁴ Hna lapa qanangazone la itre pane keresiano. Nge ame itre xaa ijin, angatr a sesëkötr la kola traqa la icilekeu. Tro sa ce wange la ka traqa koi Banaba me Paulo aposetolo ngöne lo nyidroti a cainöj e Lusetara. Ame la nyidroti a traqa e cili, alanyim la ka kepe nyidro me drei nyidro. Ngo e thupen, hnene la itre ka icilekeu hna “amenune la ka ala nyim,” uti fe hë lo itre ka kepe nyidro. Hnei angatr hna tranyi Paulo hnei etë me nue angeic troa mec. (Itre hu. 14:19) Ngo ame pe, tha cile kö Banaba me Paulo troa cainöjëne la maca ka loi. Matre hnei nyidro hna tro kowe la ketre traon. Nemene la thangane la hnei nyidroti hna cile catr? Alanyimu la ka “xötrethenge Iesu.” Nge jëne la itre hnei nyidroti hna qaja me kuca, hna ithuecatrene la itre trejin. (E jë la Itre Huliwa 14:21, 22.) Alanyim la ka kepe thangan qa ngöne la hnei Paulo me Banaba hna cile catr qëmekene la icilekeu. Ketre tu së fe, maine tro palahi sa catre kuca la huliwa hnei Iehova hna ahnithe koi së, ke troa amanathithi së.

15. Nemene la ini hne së hna xome qa ngöne la hna melëne hnei trejine Macmillan?

¹⁵ Hetre ewekë ka tru hna lapa treqene hnene la itre hlue i Iehova qëmekene lo macatre 1914. Celë hi la ka traqa koi trejine Macmillan. Tune la itre xaa trejin, nyidrëti a mekune laka, easenyi hë tro nyidrëti a elë a tro koho hnengödrai. Öni nyidrë ngöne la cainöj hnei nyidrë hna cile fë lo Semitrepa 1914, ka hape: “Celë hi cainöj tixenuë hnenge hna troa cile fë.” Ngo atre hi së laka, tha celë kö la ka traqa. Hnei trejine Macmillan hna cinyanyine pë hë e thupen ka hape: “Hnene la itre xan thei eahun hna mekune ka hape, ijine hë troa elë a tro koho hnengödrai.” Öni nyidrë hmaca jë hi: “Ame pe la nyine tro sa kuca ke, ene la troa catre huliwa koi Joxu.” Nge celë hi hnei nyidrëti hna kuca. Hnei nyidrëti hna catre cainöj. Hnei nyidrëti fe hna ithuecatr kowe la itre trejin hna akalabusin pine la lapaune i angatr. Nge utihë la nyidrëti a mec, pëkö ketre icasikeu hnei nyidrëti hna trian. Eje hi, hnei trejine Macmillan hna huliwa catr koi Iehova utihë la nyidrëti a kapa la edrö i nyidrë, ene la troa elë a tro koho hnengödrai. Nge, nemene hë la thangane la hnei nyidrëti hna catre mele nyipici? Qëmeken tro nyidrëti a mec lo 1966, öni nyidrë ka hape: “Catrecatre kö la lapauneng enehila hune ekö.” Hane hi la ketre tulu ka lolo koi së! Maine ekö hë epun xomihnine la ketre jol, xötrethenge jë la tulu i nyidrë.​—Heb. 13:7.

16. Nemene la jol hna cile kow hnei trejin Jennings me föi nyidrë? (Iakobo 4:14)

¹⁶ Alanyim la itre hlue i Iehova hna tithi hnei mec. Celë hi la ka traqa koi trejin Herbert Jennings. b Ame la nyidrëti a qejepengöne la mele i nyidrë, hnei nyidrëti hna qaja la madrine i nyidrë me föi nyidrë ngöne lo nyidroti a mesinare e Ghana. Ngo ame lo ketre ijin, hnei droketre hna öhne thei nyidrë la ketre mec hna hape, trouble bipolaire de l’humeur. Hnei nyidrëti hna  qejepengöne la ewekë ka traqa koi nyidrë jëne la tusi Iakobo 4:14, kola hape, “thatre pe nyipunie la ka troa traqa koi nyipunie elany.” (E jë.) Öni nyidrë: “Ka wezipo ni [. . . ] hnei nyio hna feke qa Gahna me nue la itre sinee i nyio matre troa wai droketre e Canada.” Ngacama jole catr, ngo hnei Iehova hna xatua trejin Jennings me föi nyidrë troa catre nyihlue i Nyidrë.

17. Hnene la tulu i trejin Jennings hna ithuecatre tune kaa kowe la itre xaa trejin?

¹⁷ Hna xatuane la itre xaa trejin hnene la aqane qejepengöne trejin Jennings la meci nyidrë. Önine la ketre trejine föe ka hape: “Ketre hna melëne lai ka ketri ni catr. . . . Ame la eni a e laka, hnei trejin Jennings hna pane amë la huliwa ne mesinare matre nyinyine la meci nyidrë, ke hna saze la aqane waiewekëng.” Önine fe la ketre trejine trahmany: “Thupene la 10 lao macatre ne qatre thup ni, hnenge hna pane amë la hnëqang, ke hna öhne theng la ketre maladie mentale. Kösë ame koi ni, pëkö ca eloing, matre xele ni ma e la itre hna melën hnene la itre xaa trejin. . . . Ngo hna xatua ni hnene la aqane catre i trejin Jennings.” Kolo lai a amamane ka hape, ame la easa cile catr ngöne la itre itupath, ke kolo fe hi lai a ithuecatrene la itre xan. Ngacama traqa ju hë la itre jol, ngo ijije hi tro la aqane catr me lapaune së a xatuane la itre xan.​—1 Pet. 5:9.

18. Thenge la itre iatr, nemene la ini hne së hna xom qa ngöne la hna melëne hnene la ketre sine föe ne Nigéria?

¹⁸ Alanyim thene la itre hlue i Iehova hna ketr hnene la itre jol tune la COVID-19. Ame la ketre sine föe ne Nigéria, ke tha tru pe kö hnei manie i eahlo me ai eahlo. Ame lo hmakany, hnei eahlo me nekö i eahlo jajinyi hna ati laes, nge eje pe hi lai hnei nyidro hna hetreny. Matre hnei nyëne hna hnyingë eahlo la hnei nyidroti hna troa xen e hnaipajö. Öni eahlo jë hi koi nyën, ‘Pëhë manie i nyiso me xen, ngo loi e tro  pe nyiso a tune la sine föe ne Sarepeta. Troa hnëkëne la hnei nyiso hna hetreny, me amë la mejiune i nyiso koi Iehova.’ (1 Ite jo. 17:8-16) Qëmekene tro nyidro a mekun la nyine tro nyidroti a xen, hnene la itre trejin hna traqa fë la ketre trengë xen. Ame lai trengë xeni cili ke, koi lue wiik. Tha mekune pi kö eahlo ka hape, tro Iehova a wangatrune la hnei eahlo hna qaja kowe la neköi eahlo jajiny. Eje hi, ame la easa amë la mejiune së koi Iehova ngöne la easa cile kowe la itre itupath, ke kola easenyi së koi Nyidrë.​—1 Pet. 5:6, 7.

19. Nemene la jol hna cile kow hnei trejin Aleksey Yershov?

¹⁹ Ame ngöne lo itre macatre ka ase hë, alanyim la itre trejine ka qëmeke kowe la icilekeu. Tro sa ce wange la ka traqa koi trejin Aleksey Yershov ka mele e Russie. Ame lo nyidrëti a xomi bapataiso lo 1994, ke tha hna wathebone palakö la hmi easë ngöne la nöje cili. Ngo e thupen, hna aca tro saze la mele e Russie. Ame lo 2020, hnene la itre polis hna lö hnine la hnalapa i trejin Yershov me xome la itre ewekë i nyidrë. Itre treu thupen, hna utisai nyidrë hnei mus. Nge ame la ka jole catr, ke hna utisai nyidrë pine la itre video hna kuca hnene la ketre atr hnei nyidrëti hna ini Tusi memine ngöne la ca macatre. Tha aqane akötre kö nyidrë ngöne la ijine cili!

20. Hnei trejin Yershov hna acatrene tune kaa la aqane imelekeu i nyidrëti me Iehova?

²⁰ Hetre thangane kö la hnei trejin Yershov hna cile catr? Öö. Hna acatrene la aqane imelekeu i nyidrëti me Iehova. Öni nyidrë: “Eni pala pe hi me föeng a ce thith. Atre hi ni laka, Iehova la ka xatua ni troa cile catr ngöne la jole cili. Nge ame la ka xatua ni enehila troa catr, ke hnene la ini Tusing. Eni a lapa mekune la tulu ne la itre hlue i Iehova ka mele nyipici ekö. Nyimutre la itre hna melëne e hnine la Tusi Hmitrötr ka amamane la enyipiewekëne troa cile catr me mejiune koi Iehova.”

21. Nemene la hne së hna ce wange ngöne la tane mekune celë?

²¹ Nemene la hne së hna ce wange ngöne la tane mekune celë? Ame ngöne la fene celë, kola asesëkötrë së hnene la nöjei pengöne jol. Ngo Iehova a xatuane la itre hlue i Nyidrë ka mejiune koi Nyidrë. Tune la hna qaja ngöne la xötre ka nyi tane la ini celë: “Nyimu aköte ne la ate ka meköt; ngo hna amele angeice qa ngön’ it’ eje asë hnei Iehova.” (Sal. 34:19) Goeëne catrëne jë la ixatua hne së hna kapa qaathei Iehova, hune la itre jol hne së hna cile kow. Ame cili, tro hë sa qaja tui Paulo aposetolo ka hape: “Ngöne la nöjei ewekë asë, hetre trengecatreng qaathene la atre hamë men koi ni.”​—Fil. 4:13.