1, 2. (a) Nemene la hnei Iesu hna qaja ngöne la nyidrëti a ce thithi tixenuë memine lo itre aposetolo? (b) Pine nemene matre hnei Iesu hna qaja hnyawa la pengöne la troa cas?

AME ngöne la jidri tixenuë ne Iesu a ce xen memine la itre aposetolo, hnei nyidrëti hna ce thithi me angatr. Kola mama ngöne la thithi nyidrë, laka aja i nyidrëti tro angatr a cas me ce huliwa, tune la aqane casi nyidrë memine la Keme i nyidrë. (E jë la Ioane 17:20, 21.) Maine troa casi la itretre drei Iesu, haawe tro hë lai a anyipicin laka, Iehova hi la ka upi Iesu kowe la fen. Qa ngöne la aqane ihnimikeu i angatr, tro la itre atr a wangatrehmekun laka, itretre drei Iesu hi angatr. Nge e cili, tro ha acatrene la aqane casi angatr.—Ioane 13:34, 35.

² Easa trotrohnine la kepin matre Iesu a qaja hnyawa la pengöne la troa cas la jidri cili. Öhne hi nyidrëti laka, nango isazikeu palakö la itre aposetolo. Hnei angatre hna isenyine ka hape, “dei la ka troa sisitia e angat.” (Luka 22:24-27; Mareko 9:33, 34) Nge ame ngöne la ketre ijin, hnei Iakobo me Ioane hna sipo Iesu troa ami nyidro ngöne la göhnë ka tru ngöne la  Baselaia, ene la götrane maca i nyidrë.—Mareko 10:35-40.

3. Nemene la ka thë la casi ne la itretre drei Keriso, nge nemene la itre hnyinge hne së hna troa ce ithanatan?

³ Eje hi laka, hna thë la casi ne la itretre drei Iesu, hnene la pi cilë hnëqa ka tru me pi mus. Ngo ame ngöne lo hneijine i nyidrë, hna aisane fe la itre atr hnene la iwangatrehmekunyi atr me imethinë. Celë hi matre, nyipiewekë tro la itretre drei Iesu a nuetrije la itre thiina ka ngazo cili. Ame ngöne la tane mekun celë, tro sa ce ithanatane la itre hnying celë: Nemene la hnei Iesu hna kuca göne la imethinë? Nemene la aqane xatuane nyidrëti la itre hlue i nyidrë, matre tha tro kö a iwangatrehmekunyi atr, ngo tro pe a cas? Nge nemene la aqane xatua së hnene la itre ini hna hamëne hnei Iesu, matre tro palahi sa cas?

4. Qaja jë la itre aqane methinë Iesu ekö.

⁴ Hna hane fe methinë Iesu. Ame lo Filipo a qaja koi Nathaniela ka hape, hnei angeice hna öhne la Mesia, öni Nathaniela: “Hete ewekë ka loi a xulu e Nazareta?” (Ioane 1:46) Maine jë atre hi Nathaniela laka, hna hnahone la Mesia e Bethelema, tune lo hna qaja ngöne Mika 5:2. Maine jë angeic a mekun ka hape, tha ka nyipiewekë kö la nöj e Nazareta, matre tha tro kö a hnahone la Mesia e cili. Ketre, nyimutre la itre xa atre Iuda ka cilëne la itre hnëqa ka tru, nge ka methinë Iesu ke, ketre atre Galilaia nyidrë. (Ioane 7:52) Ame kowe la itre xa atre Iuda, tha nyipiewekë kö la itretre Galilaia. Nge nyimutre la itre xan ka jelë Iesu me qeje nyidrë ka hape, ketre atre Samaria. (Ioane 8:48) Ame la itretre Samaria, angatr a mele ngöne la ketre nöj, nge isapengöne kö la hmi angatr me angetre Iuda. Celë hi matre, angetre Iuda me angetre Galilaia a wangacone me sisine la angetre Samaria.—Ioane 4:9.

5. Nemene la aqane methinëne la itretre drei Iesu ekö?

⁵ Ame fe la itre hene ne hmi angetre Iuda, tha hnei angatre kö hna metrötrëne la itretre drei Iesu. Hnei angetre Faresaio hna qaja ka hape, ka ‘hnëjine’ la itretre drei Iesu. (Ioane 7:47-49) Ame kowe la angetre Faresaio, ka pë hnënyöngön la itre atr ka tha hane kö sine la itre uma ne ini hmi angetre Iuda, me ka tha hane kö mele tui angatr. (Itre Huliwa 4:13) Eje hi, hna methinë Iesu memine la itretre drei nyidrëti ekö ke, itre atr a pi mama fë la hmi angatr, me hnëqa i angatr, me nöje i angatr. Hna löthe la itretre drei Iesu hnene la aqane mekun cili. Celë hi matre, maine ajane angatr troa cas, loi e tro angatr a saze la aqane mekuna i angatr.

6. Qaja jë la itre ceitune ka amamane la engazone la troa iwangatrehmekunyi atr.

⁶ Nyimutre la itre atr enehila ka iwangatrehmekunyi atr. Maine jë, itre xan a xele ma wai së, maine easë pena la ka xele ma wange la itre xan. Önine la ketre trejine föe ka pionie  e Australie: “Xele catre ni ma wang la itre kamadra ke, eni a lapa mekune la aqane qanangazone angatre la itre Aborigènes ekö me enehila.” Ketre, angeice fe a methinëne la itre kamadra ke, hnei angatr hna qanangazo angeic. Önine la ketre trejine trahmany e Canada: “Ame koi ni, ka sisitria catre kö la itre atr ka qene Wiwi.” Ame la thangane lai, xele hë angeice ma wang la itre atr ka qene Papale.

7. Nemene la hnei Iesu hna kuca göne la iwangatrehmekunyi atr?

⁷ Ceitune hi enehila memine lo hneijine i Iesu ekö. Tha ka hmaloi kö troa xometrije qa kuhu hni së la imethinë me iwangatrehmekunyi atr. Nemene la hna kuca hnei Iesu? Ame la hnapan, tha hnei nyidrëti kö hna iwangatrehmekunyi atr me iëhnahnim. Hnei nyidrëti pe hna cainöj kowe la itre ka trenamo me ka puafala, kowe la angetre Faresaio me koi angetre Samaria, me kowe la itre telona me itre ka kuca la ngazo. Ame la hnaaluen, hnei Iesu hna inine la itretre drei nyidrë me amamai tulu koi angatr. Tha tro kö angatr a mekuhnine la itre xan maine iwangatrehmekunyi atr.

8. Nemene la trepene meköt ka nyipiewekë göne la troa cas? Qejepengöne jë.

⁸ Hnei Iesu hna hamëne la ketre trepene meköt ka nyipiewekë göne la troa cas. Öni nyidrë kowe la itretre drei nyidrë: “Itre trejin asë nyipunie.” (E jë la Mataio 23:8, 9.) Eje hi, itre trejin asë hi së pine laka, ka fetra asë hi së qaathei Adamu. (Itre Huliwa 17:26) Hnei Iesu mina fe hna qaja ka hape, itre trejin asë hi la itretre drei nyidrë ke, angatr a wangatrehmekune laka, Iehova la Tretretro i angatr e koho hnengödrai. (Mataio 12:50) Nge angatr a sine la lapa i Akötresie, nge casi hë angatr hnene la ihnim me lapaun. Celë hi matre, ame la kola cinyanyi hnene la itre aposetolo kowe la itre xa ekalesia, angatr a hëne la itre Keresiano ka hape, itre trejin.—Roma 1:13; 1 Peteru 2:17; 1 Ioane 3:13.

9, 10. (a) Pine nemene matre tha loi kö tro angetre Iuda a pi mama fë la nöje i angatr? (b) Nemene la aqane amamane Iesu laka, tha tro kö a methinëne la itre atr ka mele ngöne la itre xa nöj? (Wange ju la pane iatr.)

⁹ Thupene la Iesu a qaja kowe la itretre drei nyidrë ka hape, itre trejin angatr, hnei nyidrëti fe hna ithuecatre koi angatr troa hetre hni ka ipië. (E jë la Mataio 23:11, 12.) Tune lo hne së hna ce wang, hna hane thë la casi ne la itre aposetolo hnene la pi mama. Ketre, ame ngöne lo hneijine i Iesu, itre atr a pi mama fë la nöje hnei angatre hna mele ngön. Alanyimu la itretre Iuda ka pi mama fë laka, itre matra i Aberahama angatr. Ngo öni Ioane Bapataiso koi angatr: “Ateine Akötesie troa nyi matra i Aberahama qa ngöne la hnënge etë celë.”—Luka 3:8.

¹⁰ Ame koi Iesu, ka ngazo troa pi mama fë la sipu nöje së. Celë hi hnei nyidrëti hna amaman, ngöne la kola hnying hnene la ketre atre cinyihan ka hape: “Dei la ate eashenyi ni ?” E cili, hnei Iesu hna qaja la ketre ceitun matre troa sa la hnying. Öni nyidrë, hna lepe la ketre atre Iuda hnene la itre atrekënö me nue angeic pë hë e kuhu gojeny. Öhnyi angeice hi hnene la itre xa atre ne Iuda, ngo pëkö ka cil troa xatua angeic. Atre Samaria la ka hnimi angeic me nyihnyawa angeic. Öni Iesu e nyipune la ceitun ka hape, loi e tro lai atre cinyihan a nyitipune la atre Samaria. (Luka 10:25-37) Iesu e cili  a amaman laka, ijije hi troa xomi ini hnei angetre Iuda qa ngöne la aqane ihnimi ne la atre Samaria.

11. Pine nemene matre nyipiewekë troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr hnene la itretre drei Iesu, nge nemene la aqane hnëkë angatr hnei nyidrë?

¹¹ Qëmekene tro Iesu a elë hnengödrai eë, hnei nyidrëti hna upe la itretre dreng troa cainöj kowe la nöje “Iuda asë, me Samaria, nge uti hë la cane la fene hnengödrai.” (Itre Huliwa 1:8) Celë hi matre, nyipiewekë tro la itretre dreng a thipetrij la pi mama me iwangatrehmekunyi atr. Eloine pe, ase hë Iesu hnëkë angatr. Eje hi, hnei nyidrëti palahi hna qaja la itre thiina ka lolo ne la itre trenyiwa. Tune lo ketre tane isi trenyiwa, hnei Iesu hna qaja aloinyi angeic pine la lapaune i angeic. (Mataio 8:5-10) Ketre, ame lo Iesu e Nazareta, hnei nyidrëti hna qejepengöne la aqane xatuane Iehova la itre trenyiwa, tune lo sine föe ne Kanana e Sarepeta, me Naamana, lo atre Suria ka lepera. (Luka 4:25-27) Hnei Iesu fe hna cainöj kowe la ketre föe ne Samaria. Nge hnei nyidrëti hna lapa koi lue drai ngöne la ketre traon e Samaria ke, ajane catr la itre atr troa dreng la maca i nyidrë.—Ioane 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Nemene la aqane ujë ne la itre aposetolo ngöne la Iesu a cainöj kowe la föe ne Samaria? (Wange ju la pane iatr.) (b) Nemene la ka amamane laka, tha trotrohnine kö Iakobo me Ioane la ini hna hamëne hnei Iesu?

¹² Tha ka hmaloi kö kowe la itre aposetolo troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr. Angatr a sesëkötr la Iesu a cainöj kowe la föe ne Samaria. (Ioane 4:9, 27) Pine nemen? Pine laka, tha ka ithanata kö la itre hene ne hmi angetre Iuda memine la itre föe ngöne la gaa tru atr. Nge ka ngazo catre kö e ketre föe ne Samaria ka kuca la itre ewekë ka ngazo. Hnene la itre aposetolo hna hë Iesu troa xen. Ngo pine laka madrine catre nyidrë troa cainöj kowe la föe, tha nyipiewekë hë koi nyidrë troa xen. Aja i Akötresie tro Iesu a cainöj. Nge ame koi Iesu, ceitune hi la xen memine la troa kuca la aja ne la Keme i nyidrë, tune la troa cainöj kowe lai föe.—Ioane 4:31-34.

¹³ Tha trotrohnine kö Iakobo me Ioane la ini cili. Ame lo Iesu e Samaria memine la itretre drei nyidrë, hnei angatr hna thele hnë meköl e jidr. Ngo tha hna kepe angatre hnyawa kö hnene la angetre Samaria. Ame hna elëhni hnei Iakobo me Ioane, me sipo Iesu troa dreuthetrije la traon. Iesu a haji nyidroti jë. (Luka 9:51-56) Maine angatre ju ngöne la nöje i angatr e Galilaia, maine jë, tha tro kö nyidroti a elëhni. Hnei nyidroti hna elëhni ke, nyidroti a iwangatrehmekunyi atr. Thupene lai, hnei Ioane hna cainöj koi angetre Samaria, nge nyimutre la itre ka drei angeic. Maine jë, hnei angeic hna hmahma pine la aqane ujë i angeic ekö.—Itre Huliwa 8:14, 25.

14. Nemene la aqane troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr?

¹⁴ Thupene lo Penetekos 33, hna traqa la ketre jol e hnine la ekalesia. Ame lo kola thewe xen hnene la itre trejin kowe la itre sine föe ka puafala, hnei angatr hna thëthëhmine la itre sine föe ka qene Heleni. (Ite Huliwa 6:1) Maine jë, hetre ka imethinë pine la qene hlapa. Eloine pe, hnene la itre aposetolo hna canga nyinyine la jol. Hnei angatr hna iëne la seven lao trejine trahmany, matre troa thawa hnyawa la xen. Hnei angatr hna iëne la itre trejin ka hetre ëj qene Heleni,  matre troa akeukawane la hni ne la itre sine föe hna methinën.

15. Nemene la ka xatua Peteru troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr? (Wange ju la pane iatr.)

¹⁵ Hnene la itretre drei Iesu hna nyiqane cainöj kowe la nöjei atr asë, lo macatre 36. Qëmekene la ijine cili, angetre Iuda hmekuje hi la hnei Peteru hna ce tro memin. Ngo thupene la Akötresie a amaman laka, tha tro kö la itre Keresiano a iwangatrehmekunyi atr, hnei Peteru hna cainöj koi Konelio, ketre sooc ne Roma. (E jë la Itre Huliwa 10:28, 34, 35.) E cili, kolo ha ce xeni me ce tro hnei Peteru memine la itre Keresiano trehnyiwa. Ngo, itre macatre thupen, tha hnei angeice hmaca kö hna ce xen memine la itre Keresiano ne Anetioka. (Galatia 2:11-14) Hnei Paulo hna haji angeic. Nge hnei Peteru hna kapa la ihaji. Celë hi ka mama ngöne lo pane tusi angeic kowe la angetre Iuda me itre Keresiano trehnyiwa ne Asia. Hnei angeic hna qaja la enyipiewekëne la troa hnime la nöjei trejin asë.—1 Peteru 1:1; 2:17.

16. Pine nemene matre ka hlemu ekö la itre pane Keresiano?

¹⁶ Jëne la tulu i Iesu, trotrohnine hë la itre aposetolo laka, nyipiewekë troa hnime la “nöjei ate asëjëihë.” (Ioane 12:32; 1 Timoteo 4:10) Ngacama hmitr, ngo hnei angatr hna saze la aqane goeëne angatr la itre atr. Eje hi, ka hlemu la itre pane Keresiano hnene la aqane ihnimikeu i angatr. Ame ngöne lo macatre 200, hnei Tertullien hna cinyihane la itre hna qaja ekö göne la itre Keresiano, me hape: “Ka ihnimikeu angatr,” nge “Tha xou i angatre kö troa meci pine la itre trejin.” Hnei angatr hna xetrën “la ate ka hnyipixe,” matre angatre ha goeëne la itre atr tui Akötresie.—Kolose 3:10, 11.

17. Nemene la aqane tro sa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr? Qaja jë la itre hna melën.

¹⁷ Ame fe enehila, thatreine kö troa canga paatre la iwangatrehmekunyi atr. Celë hi  hna qaja hnene la ketre trejine föe e Faras. Öni eahlo: “Hnei Iehova hna ini ni troa atre la aliene la troa ihnim me ham, me hnime la nöjei atr asë. Eni palahi a isine troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr. Tha ka hmaloi kö e itre xa ijin, matre eni a thith thatraqane lai.” Ketre trejine föe ne Espagne a qaja ka hape, eahlo palahi a isine matre troa paatre la iwangatrehmekunyi atr thei eahlo. Öni eahlo: “Atreine hi ni e itre xa ijin. Ngo loi e tro palahi ni a catr. Eni a olene koi Iehova ke, tru la madrineng troa ketre atrene la lapa ka cas e cailo fen.” Haawe, loi e tro sa atrepengöne hnyawa la itre aliene hni së, me isa hnying ka hape: Hapeu, hetrenyi kö la itre xa mekune ka ngazo nyine tro ni a thipetrij?

18, 19. (a) Pine nemene matre loi e tro sa kapa la nöjei atr asë? (b) Nemene la aqane tro sa kuca?

¹⁸ Tha tro pi kö sa thëthëhmine laka, ka iananyi catre së ekö me Akötresie. (Efeso 2:12) Ngo jëne la “eno ne ihnim,” hnei Iehova hna ee së koi Nyidrë. (Hosea 11:4; Ioane 6:44) Ketre tui Keriso, hnei nyidrëti hna kepe së me aijijë së troa itre atrene la lapa ka casi Akötresie. (E jë la Roma 15:7.) Ngacama itre atr ka ngazo së, ngo hna kepe së hnyawa hnei Iesu. Haawe, loi e tro fe sa kapa la nöjei atr asë!

¹⁹ Easenyi hë la pune la fene celë ka ngazo, matre kola isa mele la itre atr, me iwangatrehmekunyi atr me imethinë. (Galatia 5:19-21; 2 Timoteo 3:13) Ngo pine laka itre hlue i Iehova së, easa ajane troa hetrenyi la “inamacane qa koho,” ka troa xatua së troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr me thele tingeting. (Iakobo 3:17, 18) Madrine catre së troa nyi sineene la itre atr ka mele ngöne la itre xa nöj, me kapa la aqane mele i angatr, me inine la qene hlapa i angatr. E cili, tro ha “tune la hneopegejë” la tingetinge së, me “tune la ite hoke ne gejë” la thiina ka meköti së.—Isaia 48:17, 18.

20. Nemene la thangane la ihnim ngöne la mekun me aliene hni së?

²⁰ Önine lo trejine föe ne Australie ka hape, ame la eahlo a inine la Tusi Hmitrötr, tha iwangatrehmekunyi atr hmaca kö eahlo me imethinë. Hnene la ihnim matre hna saze la aqane mekun me aliene hni eahlo. Önine pena lo trejin qa Canada ka qene Wiwi ka hape, trotrohnine hë angeic laka, kola imethinë la itre atr ke, ithatre kö angatr. Öni angeic, “thatreine kö troa qaja la pengöne la ketre atr thenge la götrane hna hnaho angeic.” Hnei angeic hna faipoipo memine la ketre trejin ka qene Papale! Haawe, kola amamane hnene la itre tulu celë laka, ihnim la ka troa xatua së troa thipetrije la iwangatrehmekunyi atr. Ihnim la ka acasi së, nge pëkö ka atreine troa thë la casi së.—Kolose 3:14.