ATRE asë hi easë la aqane humuthi Iesu hune la sinöe ne iaxösisi, nyipine la lue atr ka ngazo. (Mat. 27:35-38) Ngo hetre ka jelethoine la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr laka, hna hnëkëne la ngönetrei Iesu, me amë e hnine la ketre hua.—Mar. 15:42-46.

Nyimutre la itre ka qajangazone la itre Evangelia ka mekune laka, tha tro kö a kelem hnyawane la ngönetrei ne la atr hna humuth. Ngo, hetre aqane kuca kö. Hnene la ketre journaliste Ariel Sabar hna qaja ngöne la zonal Smithsonian la kepin matre angatr a mekun tun. Öni angeic: “Ame la kola athip la ketre atr hune la satauro, ke hetre ngazo ka tru hnei angeic hna kuca. Ame kowe la itre xaa ka inamacan, tha ijije kö tro la angetre Roma a nue troa kelem la ngönetrei ne la atre cili.” Aja ne la angetre Roma troa thaipiëne la atr ka kuca la ngazo, nge troa nue la ngönetrei angeic troa thip hune la sinöe matre troa ithuane la itre öni. Thupene lai, ame pë hë la munëne ngönetrei ne lai atr, ke troa ce kuiën me itre xaa ngönetrei ka mec ngöne la ketre hnaop.

Ngo hnene la itre archéologue hna öhne laka, tha celë kö ka traqa kowe la itre xaa angetre Iudra hna athip. Ame lo 1968, hna öhne la itre trepe jun ne la ketre trahmanyi hna humuth ngöne lo ijin ne la itre pane keresiano. Hna öhne la itre trepe jun cili ngöne la ketre hua e Ierusalema. Hna amë itre ej ngöne la ketre itrengen hnë ami jun. Hna öhn e kuhu hnin, la ketre ijun ne tidöca hna jei faon, ka 11,5 centimet la eqean la fao. Öni Sabar, “Ame la tidöca hna öhne ke, tidöca i Yehochanan. Celë hi ka anyipicine la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr göne la aqane kelemi Iesu ngöne la ketre hua.” Haawe, “jëne la tidöca i Yehochanan, easa öhne laka, ame ngöne la hneijine i Iesu, hnene la angetre Roma hna nue troa kelem la ketre atr hna athip hune la satauro.”

Thupene la hna öhne la ijun cili, nyimutre la itre atr ka qeje mekune göne la aqane jei faonyi Iesu. Ngo ame la ka xecie koi së, ke hna hane fe kelem la itre xaa atr hna athip hune la sinöe. Haawe, ka nyipici la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr laka, hna amë la ngönetrei Iesu e hnine la ketre hua. Hetre ka anyipicin la hnei Tusi Hmitrötr hna qaja.

Ketre, hnei Iehova hna qaja ka hape, troa amë la ngönetrei Iesu e hnine la hua ne la ketre atr ka trene mani, nge pëkö ka atreine sawa la trengewekë i Iehova troa eatr.—Is. 53:9; 55:11.