1, 2. (a) Pine nemene matre ketre huliwa ka tru la troa inine la ha nekönatr troa hnimi Iehova, nge tune kaa la aqane tro nyipunie a eatrëne lai? (b) Nemene la foa lao ixatua hne së hna troa ce ithanatan?

KOLA qaja hnene la lue keme me thin e Faras ka hape: “Nyiho a lapaune koi Iehova, ngo tha kolo kö lai a hape, tro fe hë lai a lapaune hnene la ha nekö i nyiho. Ke ame la lapaun, tha hna ce hnaho së kö memin. Ketre, tha tro jë kö nyudreni lai a aca tro lapaune koi Iehova.” Kola qaja mina fe hnene la ketre trejin e Australie ka hape: “Huliwa ka tru catre la troa aciane la lapaune thene la nekönatr. Tro epuni lai a thele troa sa hnyawa la hnyinge i nyën, ngo tro pala kö nyëne lai elanyi a amexeje hmaca la hnyinge cili! Matre madrine ju hë nyëne enehila la aqane sa i epun la hnyinge i angeic, ngo ame hë elany, angeic a aja itre xa ithuemacany.” Matre, kola mama kowe la itre keme me thin laka, ame la kola tru trootro hnene la ha nekönatr, nyipi ewekë hë troa hamëne koi angatr la itre xa ithuemacany. Celë hi matre, itre keme me thin pala hi a thele jëne troa inine la itre nekö i angatr matre troa hnimi Iehova.

² Hna traqa e itre xa ijin koi itre keme me thine la mekune celë,  ‘Tro kö nyiho elanyi a atreine hiane la itre nekö i nyiho troa hnimi Iehova me nyihlue i Nyidrë?’ Nyipici laka, thatreine kö tro nyipunie a eatrëne lai hnene la sipu trenge catre i nyipunie. (Ieremia 10:23) Celë hi matre, nyipi ewekë koi nyipunie troa thele ixatua thei Iehova. Nyimutre la itre ixatua hnei Nyidrëti hna hnëkëne thatraqai nyipunie. Matre, nemene la aqane tro nyipunie a xatuane la itre nekö i nyipunie? (1) Pane atrepengöi nyudreni hnyawa jë. (2) Ini nyudreni jë la itre thiina i Iehova ka tru koi nyipunie. (3) Hamë ceitune jë. (4) Sipone jë la uati hmitrötr nge xomihni ju.

3. Tro nyipunie a nyitipune tune kaa la aqane hamë ini Iesu?

³ Hnei Iesu ekö hna majemine hnyinge kowe la angetre dreng, matre troa atre la mekuna i angatr. (Mataio 16:13-15) Loi e tro fe nyipunieti a hnyingëne la mekuna ne la itre nekö i nyipunie, nge drenge hnyawa ju la nyudreni a fe la hni nyudren. Hapeu, hetre ini kö ka ajolë nyudren? Kola qaja hnene la ketre thöth qa Australie ka 15 lao macatre ka hape: “Hnei kaka hna majemine hnyinge koi ni tune la, ‘Nemene la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr?,’ ‘Ame koi eö, ka nyipici kö la hna qaja hnene ej?,’ ‘Hnauëne la eö a mekune tun?’ celë hi ka acatrene la lapauneng. Ame la aja i nyidrë, tro ni a ketre sipu qaja la hnenge hna trotrohnin, ngo tha tro kö ni a e gufane la hna qaja hnei nyidrë me nenë. Matre ame hë la eni a tru trootro, eni fe hë a qaja la hnenge hna sipu trotrohnin.”

4. Pine nemene matre loi e tro sa xomihni la kola hnying hnene la itre nekönatr? Qaja jë la ketre hna melën.

⁴ Maine tha canga kapa kö la nekönatr la itre ini qa hnine la Tusi Hmitrötr, xomihni ju nge xatua nyëne jë troa ketre thele la itre mekune ka sa la itre hnyinge i nyën. Önine la ketre keme ka hape: “Tha tro kö a wang acone la itre hnyinge i nyudren. Nge tha tro pi kö sa xele ma sa ke easë a hmahma.” Eje hi laka, ewekë ka loi lai la tro la itre nekö i nyipunie a hnying, ke kolo lai a hape, aja i nyudren troa atre. Hnei Iesu fe lo hna hane hnying lo nyidrëti a co. (E jë la Luka 2:46.) Kola qaja mina fe hnene la ketre thöth e Danemark ka hape: “Ame lo eni a thele ka hape, eni kö ngöne la nyipi hmi, tha hnei kakati kö me nenë hna canga wesitr. Ngacama nyidroti a seseu, ngo hnei nyidroti hna sa hnyawa la itre hnyinge i eni jëne la Tusi Hmitrötr.”

5. Nemene la nyine tro nyipunie a kuca?

⁵ Atrepengöi nyudreni hnyawa jë. Hapeu, ka mejiune nyudreni koi Iehova? Angatre kö a mejiune kowe la hna qaja hnene la Tusi Hmitrötr? The mekune pi kö laka, hnene laka angatr a cainöje trootro me sine la itre icasikeu, haawe, itre ka lapaune hë angatr koi Iehova. Thele jë la itre ewekë ka nango ajolë nyudreni troa lapaune koi Iehova. Nge the mano kö ithanata koi nyudren ngöne la epuni a ce huliwa. Thithi jë thatraqai nyudren ngöne la epuni a ce lapa, maine ngöne la epuni a thithi cas.

6. Nemene la nyine tro nyipunie a kuca matre troa xatuane la itre nekönatr?

⁶ Ala nyimu la itre atr ekö ka hane pi drei Iesu, pine laka drenge hi angatr laka, ka tru la  ihnimi nyidrë koi Iehova. Nge ketre, drenge hi angatr laka, tru la ihnimi Iesu koi angatr, nge ka atrepengöne hnyawa nyidrë la itre hna Cinyihan. Celë hi lai ka upi angatre troa drei nyidrëti hnyawa. (Luka 24:32; Ioane 7:46) Ketre tune mina fe, e tro la itre nekö i nyipunie a öhne laka, ka tru Iehova koi nyipunie, tro fe hë lai a upi nyudren troa hane hnimi Nyidrë. (E jë la Deuteronomi 6:5-8; Luka 6:45.) Celë hi matre, nyipi ewekë tro nyipunie, itre keme me thin, a catre e la Tusi Hmitrötr, me itre itusi së. Thele jë fe troa atrepengöne hnyawa la itre ewekë hnei Iehova hna xup. (Mataio 6:26, 28) E tro nyipunieti a thele troa atrepengöi Iehova hnyawa, tro hë nyipunie a atreine qeje Iehova kowe la itre nekö i nyipunie.—Luka 6:40.

7, 8. Ame la nyipunie a öhne la ketre ini göi Iehova, nemene la nyine tro nyipunie a kuca? Nemene la hna kuca hnene la itre xa keme me thin?

⁷ Ame la nyipunie a öhne la ketre ini göi Iehova, ce thawa jë memine la itre nekö i nyipunie. Loi e troa kuca lai ngöne la nöjei ijine nyipunie a ce me nyudren, ngo tha ene hmekuje kö ngöne la nyipunie a ce hnëkë icasikeu, maine kuca la hmi hnepe lapa. Celë hi hna kuca hnene la ketre keme me thin e Etazini. Hnei nyidroti hna majemine qeje Iehova kowe la itre nekö i nyidro, ngöne la angatr a öhne la ketre ewekë hna xup ka mingöming, me ngöne la angatr a tupath la ketre xeni ka hnyapa. Öni nyidro: “Nyiho a amexeje pala hi kowe la itre nekö i nyiho la etrune la ihnimi Iehova memine la aqane kuca hnyawane me apexejene la nöjei ewekë hna hamëne koi së.” Nge ame pena la lue trefën e Afrique, hnei nyidro hna majemine ithanatane la itre ewekë hna xup, ngöne la nyidroti a ce eënyi memine la lue nekö i nyidro jajiny. Nyidroti a haine la kola saze la itine feja kowe la ketre iengen. Öni nyidro: “Nyiho a thele jëne matre tro la lue nekö i nyiho a wang atrune la mel, ke hna xupe inamacanën ej.”

⁸ Hnene fe la ketre kem e Australie hna tro fë la nekö i angeic ka 10 lao macatre kowe la ketre Musée. Hnei kem hna xome la ijine cili matre troa acatrene la lapaune ne la nekö i angeic, nge matre tro fe nyën a öhne laka, Iehova hi la Atre Xup. Öni kem: “Hnei nyiho hna öhne la itre fossil ne lo itre öni ekö. Ka pexeje me mingöming la itre fossil cili, ngo itre icetröne pë hë, ngo ka tune pe lo icetröne peji hne së hna öhn enehila. Matre, maine ka nyipici ju lo hna inin ka hape, kola saze la ketre ewekë ka mel koi ketre (tune la kola saze trootro la ie koi thu), pine nemene kö la kola qaja ka hape, ka pexeje hë me mingöming la itre fossil cili? Celë hi ini ka ketri ni hnyawa, nge hnenge hna ce thawa memine la neköng.”

9. Pine nemene matre loi e tro nyipunie a hamëne la itre ceitun? Nemene la hna kuca hnene la ketre thin?

⁹ Hnei Iesu pala hi hna xome la itre ceitun, me itre hna melën, me itre ifejicatre, göi troa hamëne la itre ini ka tru. (Mataio 13:34, 35) Matre, e tro nyipunieti a hamëne la itre ceitun, tro lai a huliwa la mekun ne la itre nekö i nyipunie. Tro hë angatre lai a xomi ini qa ngöne la itre ceitun, me trotrohnin. Nge tro ha lapa e kuhu hni angatr la itre ini cili, nge hetre madrine i angatre fe. Hanawange la hna kuca hnene la ketre thin e Zapo. Aja i eahlo tro la lue nekö i eahlo a trotrohnine la aqane  thupë së hnei Iehova. Matre, hnei eahlo hna thele troa amamane la mekune cili jëne lo hna hape, atmosphère. Hnene laka, ka 8 hi me 10 lao macatrene la lue nekönatr, ame hnei eahlo hna hamëne la ketre ceitun matre hmaloi koi nyidro troa trotrohnin. Hnei eahlo hna isa hamë melek koi nyidro, me suka, me kofi. Thupene lai, hnei eahlo hna upi nyidro troa isa kuca la lue trepe kofi koi eahlo. Öni eahlo: “Hmitre pi hë la hna kuci kofi, matre ame la eni a hnyingë nyidro ka hape, hnauëne la nyidroti a hmitr, öni nyidro, nyidroti a kuca hnyawan matre troa lolo koi ni la trepe kofi. E cili, hnenge hna qaja koi nyidro ka hape, ka ceitune hi lai memine la aqane kuca hnyawane Iehova la atmosphère. Hnei Nyidrëti hna ce amë hnyawane la itre gaz, matre ijiji së jë troa mano.” Hnene la lue nekönatr hna madrine la ini cili, nge thatreine kö nyidro troa thëthëhmine lai!

10, 11. (a) Nemene la lue ceitun ka troa amamane kowe la nekönatr ka hape, hetre Atre Xup? (Wange ju la pane iatr.) (b) Qaja jë la itre xa ceitun hnei nyipunie hna hane hamën.

¹⁰ Nemene la itre xa ceitun nyine tro nyipunieti a xom matre troa amamane kowe la nekönatr ka hape, hetre Atre Xup? Pane thele jë la ketre aqane kuci gato, nge ce kuca jë me nyën. Qaja hnyawane jë koi nyëne la kepin matre nyipi ewekë troa xötrethenge hnyawane la aqane troa kuca la gato. Thupene lai, hamëne jë koi nyëne la wene pom. Nge hnyinge jë ka hape: “Atre fe hi eö laka, hetre aqane kuca fe la wene pom?” Thupa pi la wene pom, nge hamë nyëne pi la itin. Qaja jë koi nyën ka hape, hane hi la aqane kuca la wene pom: ame hnine lai itine celë, hetrenyi la itre ithuemacanyi göne la aqane troa kuca la wene pom. Ngo eje hi laka, jole catre kö la itre ithuemacanyi göi troa kuca la wene pom hune la itre ithuemacanyi göi troa sa gato. Thupene lai, hnyingë nyëne jë ka hape: “Hetre atre cinyihane la itre ithuemacanyi göi aqane kuca lai gato. Ngo, drei la ka cinyihan la itre ithuemacanyi göi troa kuca la wene pom?” Maine ka nango tru hë la nekö i epun, qaja jë koi nyën ka hape, hna qatrenge la itre ithuemacanyi cili ngöne lo hna hape, ADN, ej e hnine la itin. Ketre, amamane jë koi nyën la itre xa iatr, me ceitun ngöne la itre götrane 10 koi 20 ne la boroshür, Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie.

¹¹ Ala nyimu la itre keme me thin ka ce e memine la itre nekö i angatr la itre tane mekun ka mama ngöne la itre Réveillez-vous ! lo hna hape, “Hasard ou conception ?” Maine ka co catre la nekönatr, loi e tro nyipunie a hane qejepengöne itre eje koi nyën. Hnene la lue trefën qa Danemark hna aceitunëne la itre avio memine la itre waco. Öni nyidro: “Kola nango ceitune la itre avio me itre waco. Ngo hapeu,  ijije kö tro la itre avio a hetre wakuja maine hnahone la itre neköi avio? Nyipi ewekë kö kowe la itre waco troa hetre hnë kei tune la itre avio? Nge maine tro eö a drenge la mejene la avio memine la aqane hone la waco, drei e nyidro la hnei eö hna pi dreng? Matre ame koi eö, drei la ka inamacane catr, la atre xupi avio maine Atre Xup la itre waco?” Maine tro nyipunieti a hnyinge tune lai, tro ha huliwa “la mekun” i nyudren, nge tro fe ha acatrene la lapaune i nyudreni koi Iehova.—Ite Edomë 2:10-12.

12. Nemene la ceitun nyine tro nyipunie a hamën matre troa amamane laka, ka nyipici pala hi la Tusi Hmitrötr?

¹² Loi e tro fe nyipunie a hamëne la itre ceitun matre troa amamane kowe la nekönatr ka hape, ka meköti asë hi la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr. Pane upi nyëne jë troa e la Iobu 26:7. (E jë.) The qaja hmekuje kö ka hape, qaathei Iehova la itre ithuemacanyi celë. Ngo, loi e tro fe a xatua nyën troa huliwane la mekuna i nyën. Qaja jë koi nyën ka hape, ame la itre atr ngöne la hneijine Iobu tre, tha kapa kö angatr la mekune laka, ka thipi xane la ihnadro. Ame koi angatr, ka hetre trepene asë hi la nöjei ewekë, tune la etë maine wene balo. Nge ame ngöne la ijine cili, pë pala kö nyine anyipicine ka hape, ka thipi xane la ihnadro ke, pëkö téléscope me fusée tune enehila. Matre, kola mama laka, ngacama hna cinyihane hë ekö la Tusi Hmitrötr, ngo ka meköti pala hi la hnene eje hna qaja, ke qaathei Iehova.—Nehemia 9:6.

13, 14. Nemene la aqane tro nyipunie a xatuane la nekö i nyipunie troa trongëne la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr?

¹³ Nyipi ewekë mina fe tro nyipunie a ini nyudreni laka, e hna trongëne hnyawa la hna qaja hnei Tusi Hmitrötr, tro fe nyudreni lai a hetrenyi la madrin. (E jë la Salamo 1:1-3.) Xatua angeice jë troa pane mekune la ewekë celë: Angeic a mel ngöne la ketre hnapet, nge tro angeic e cili a iëne la itre atr ka troa ce mel me angeic. Hnyinge jë hë koi angeic ka hape: “Maine aja i eö troa lolo la mele i eö e hnine lai hnapet, drei la itre atr hnei eö hna troa iën?” Nge e jë hë la Galatia 5:19-23, me qaja koi angeic la pengöne atr hna kapa hnei Iehova troa mele ngöne la fene ka hnyipixe.

¹⁴ Aqane tro nyipunieti hi lai a hamëne la lue ini ka tru koi nyën. Ame la hnapan, tre, Iehova a ini së la aqane tro sa mele madrin enehila me mele tingeting me itre xan. Nge ame la hnaaluen, Nyidrëti a ini së la aqane tro sa mel ngöne la fene ka hnyipixe elany. (Isaia 54:13; Ioane 17:3) Ketre, loi e tro fe nyipunie a amamane la aqane xatuane Iehova la itre trejin, jëne la Tusi Hmitrötr. Kola mama lai ngöne lo itre tane mekune hna hape, “Saze Hë La Mel, Hnei Tusi Hmitrötr,” ngöne la itre Ita Ne Thup. Maine pena, sipone jë la ketre trejin ne la ekalesia troa qejepengöne la aqane xatua angeic hnei Tusi Hmitrötr troa saze, me amadrinë Iehova.—Heberu 4:12.

15. Nemene la aqane troa inine la nekö i nyipunie?

¹⁵ Thele jë la aqane troa hamë aja matre tro la nekö i nyipunie a kapa la ini. Nge, thele jë fe la itre xa aqane tro nyudren a atrepengöi Iehova hnyawa, me easenyi catre koi Nyidrë. Nge catre jë kuca lai ngöne la nyudren a tru trootro. Önine la ketre kem: “Tupathe jë la itre xa aqane tro fë la itre mekune hna ithanatane hë me nyën.”

16. Pine nemene matre ka nyipi ewekë troa atreine xomihni hnei keme me thin? Nemene la hna kuca hnene la itre xa keme me thin?

¹⁶ Eje hi laka, tro la uati hmitrötr a xatuane  la nekö i nyipunie troa lapaune koi Akötresie. (Galatia 5:22, 23) Ngo, troa pane hetre ijine matre traqa jë kow. Matre, nyipi ewekë tro nyipunie a atreine xomihni, me catre ini nyën. Kola qaja hnene la ketre kem ka lue kuku e Zapo ka hape: “Hnenge me föeng hna majemine ami ijine matre troa ce lapa me nyidro, qaane lo co catre petre kö nyidro. Maine tha drai ne icasikeu kö, eni a ini Tusi me nyidro koi 15 lao menetr. Tha ka jole kö lai koi eni me koi nyidro me thine i nyidro.” Önine mina fe la ketre atre thupëne la sirkoskripsio ka hape: “Ame lo eni a thöth, nyimutre catre la itre hnyingeng. Matre hnenge hna majemine cinyihane itre ej. Nge hna sa pë hë la itre hnyingeng ngöne la itre icasikeu, maine ngöne la hmi hnepe lapa, maine pena ngöne la eni a ini Tusi cas. Celë hi matre nyipi ewekë tro la keme me thin a catre hamë ini kowe la nekö i nyidro.”

17. Pine nemene matre nyipi ewekë tro nyipunie a isa acatrene la lapaune i epun? Nemene la aqane xatuane la lue keme me thin la nekö i nyidro?

¹⁷ Ngo eje hi laka, maine tro la nekö i nyipunie a öhne la ecatrene la lapaune i nyipunie, tro lai a hetre thangane catre koi nyën. Nyën a goeëne la aqane ujë i nyipunie. Matre, catre jë acatrene la lapaune i nyipunie. Loi e tro nyën a öhne laka, ka tru Akötresieti koi nyipunie. Hnene la lue trefën qa Bermudes hna majemine ce thithi memine la itre nekö i nyidro jajiny. Angatr a ce sipone koi Iehova la ixatua ngöne la kola traqa la jole koi angatr. Ketre, hnei nyidroti fe hna majemine upe la itre nekö i nyidro troa hane thithi cas. Öni nyidro: “Hnei nyiho mina fe hna qaja lapane kowe la nekö i nyiho ka tru ka hape, ‘Mejiune jë koi Iehova, catre jë huliwa koi Nyidrë, nge the hnehengazo menu kö.’ Matre ame hë la nyën a öhne la aqane thepe hun qa ngöne la jol, mama hnyawa hi koi nyëne laka, Iehova la ka xatua hun. Celë hi lai ka acatrene la lapaune i nyën koi Akötresie me kowe la Tusi Hmitrötr.”

18. Nemene la nyine troa mekune hnyawa hnene la keme me thin?

¹⁸ Keme me thine fe, the thëthëhmine kö laka, tha tro kö nyipunieti lai a musinëne la itre nekö i nyipunie matre tro nyudren a lapaune koi Iehova. Nyipunieti hi a trane me fi, ngo Iehova kö la ka acian. (1 Korinito 3:6) Loi e tro pe nyipunie a catre qeje Iehova koi nyudren, me catre sipone la uati hmitrötre i Nyidrë, matre troa akökötrene la lapaune i nyudren. Haawe, loi e troa xecie koi nyipunie laka, tro kö Iehova a amanathithine la trenge catre hnei nyipunie hna kuca.—Efeso 6:4.