1, 2. Nemene la itre iwesitrë hna qaja ngöne la tusi Genese, nge pine nemene matre ka nyipi ewekë lai koi së?

ATRE fe hi epun la itre iwesitrë hna qaja e hnine la Tusi Hmitrötr? Ngöne hi la itre pane mekene la Tusi Genese, kola qaja la kola humuthi Abela hnei Kaina (Genese 4:3-8); memine lo Lameka a humuthe la ketre thöth pine angazo nyidrë (Genese 4:23); memine fe lo kola ihmönyinyi la itre ka thupë mamoe i Aberahama me Lota (Genese 13:5-7); memine lo kola pi tru koi Sara hnei Hagara, memine lo Sara a wesitre koi Aberahama (Genese 16:3-6); nge kolo fe a qaja ka hape, tro Isamaela a icatrë me nöjei atr, nge tro angatr asë a methinë angeic.—Genese 16:12.

² Pine nemene matre amë jë la itre iwesitrë cili e hnine la Tusi Hmitrötr? Pine laka itre ej a ini së, ke itre hna melëne lai hnene la itre atr ka tha pexeje kö, nge ka hane qëmeke kowe la itre jol. Ketre tu së mina fe, itre atr ka tha pexeje kö së nge easë fe a qëmeke kowe la itre jol. Tro la itre tulu ka loi e hnine la Tusi Hmitrötr a xatua së, nge tro fe la itre tulu ka ngazo a hmekë së. (Roma 15:4) Haawe, tro itre eje lai a xatua së matre tro pala hi së a mele tingeting me itre xan.

3. Nemene la hne së hna troa ce wang ngöne la tane mekune celë?

 ³ Tro la tane mekune celë a amamane la kepin memine la aqane tro sa nue la ngazo i ketre. Tro fe sa ce wange la itre xa trepene meköti ne la Tusi Hmitrötr ka troa xatua së troa iloi me ketre, me imelekeu hnyawa me Iehova me itre atr.

4. Hna haöthe tune kaa la fene hnene la mekuna i Satana, nge nemene hë la thangan?

⁴ Satana hi la qaane la itre iwesitrë me imethinë. Hnei nemene matre qaja jë së tune lai? Ame ekö e Edena, hnei Satana hna iaöne la lue pane atr troa isa amekötine la mele i nyidro thenge la aqane wange nyidro la loi me ngazo, nge nuetriji Iehova ju pë hë. (Genese 3:1-5) Matre ame la thangane la aqane ujë i nyidro, tre, kola hleuhleu la mele ne la atr. Ala nyimu pala hi la itre atr ka mekune ka hape, meköti e tro angatr a isa amekötine la loi me ngazo koi angatre kö. Itre ka pi tru angatr, nge ka tha imeku, nge ka pi hun matre kola akötrë itre xan, itre jëne iwesitrë hi lai. Tusi Hmitrötr pe a hmekë së me hape, maine tro fe sa hane ujë tun, tro hë së lai a ixelë memine la itre jole ka nyimutre, nge tro fe sa kuca pala hi la ngazo.—Ite Edomë 29:22.

5. Nemene la ini hna hamëne hnei Iesu e traqa ju la pi iwesitrë?

⁵ Ame lo Iesu a hamëne la cainöj hune la wetr, hnei nyidrëti hna inine la itretre dreng troa thele tingeting, me canga iloi e traqa jë iwesitrë, ngacama tha ka hmaloi kö. Hnei Iesu hna ini angatr troa thiina ka menyik, me mele tingetinge me itre atr, me canga lepe trije la itre thiina ka ngazo tune la elëhni, me canga iloi me itre ka akötrë angatr, me hnime la itre ithupëjia me angatr.—Mataio 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Pine nemene matre loi e tro sa canga nue la ngazo i ketre? (b) Tro sa isa wai pengö së tune kaa?

⁶ Ame enehila, easa huliwa i Akötresie ngöne la easa thith, me cainöje trootro, me sine la itre icasikeu. Ngo maine tro sa lapa fë elëhni kowe la itre trejin, tha tro kö Iehova lai a kapa madrine la itre huliwa së. (Mareko 11:25) Haawe, maine aja së troa imelekeu hnyawa me Iehova, nyipi ewekë tro sa nue la ngazo hna kuca koi së hnene la itre trejin.—E jë la Luka 11:4, MN (Wange ju la ithuemacanyi e kuhu pun.); me Efeso 4:32.

⁷ Aja i Iehova tro la itre hlue i Nyidrë a inualoinekeun me mele tingeting, ketre me ketre. Isa wai pengö së jë me hape: ‘Eni kö a canga nue la ngazo ne la itre trejin? Eni kö a madrin troa ce me angatr?’ Maine öhne hë epuni laka, tha majemine kö epuni canga nue la ngazo i ketre, sipo ixatua jë koi Iehova. Nge tro kö la Keme së e koho hnengödrai a kapa madrin, me sa la itre thithi ka tune lai.—1 Ioane 5:14, 15.

8, 9. Tune kaa la aqane tro sa elë hune la ngazo i ketre? Qaja jë la ketre ceitun.

⁸ Eje hi laka, tha itre atr ka pexeje kö  së matre, atre hi së laka, tro pala hi lai a akötrë së hnene la aqane ithanata, maine aqane ujë ne la itre trejin. (Ate Cainöj 7:20; Mataio 18:7) Matre tro sa ujë tune kaa e akötrë së jë hnei ketre? Hanawange la ini ka tru qa ngöne la hna melëne celë: Kola ibozu hnene la ketre trejine föe memine la lue trejine trahmany. Ngo ame la kola tro hnene lai trejin föe, kola ha nyiqaane eetr hnei ketre pine la aqane ithanata i eahlo. Eloine pe, hnene lo lai ketre trejin hna amekunë angeic ka hape, ka hekö hë eahlo nyihlue i Iehova, a traqa koi 40 lao macatre, nge nyimutre la itre jol hnei eahlo hna qëmeke kow. Nge tha mekuna i eahlo kö troa akötrë angeic. Matre, tune kaa ha lo trejin ka eetr? Öni angeic, “Nyipici eö!” Angeice pë hë a nue pi la ngazo hna kuca koi angeic.

⁹ Nemene la ini hne së hna xome qa ngön? Ame la kola akötrë së hnei ketre, isa qanyi së hi lai isa mekun la aqane tro sa ujë. Ngo ame la atre ka ihnim, tre ketre atr ka inualoinekeun. (E jë la Ite Edomë 10:12; 1 Peteru 4:8.) Ame la easa elë hune la ngazo i ketre, tre ewekë lai ka amadrinë Iehova catr. (Ite Edomë 19:11; Ate Cainöj 7:9) Haawe, e traqa ju akötrë epun hnei ketre, isa hnyinge jë me hape: ‘Ijije kö tro ni a nue la ngazo hna kuca koi ni? Tro kö ni a lapa fë wesitr?’

10. (a) Nemene la aqane ujë i Lucy la kola qeje gelene la huliwa i angeic? (b) Nemene xötre la ka xatua angeic troa lapa tingeting?

¹⁰ Nyipici laka, tha ka hmaloi kö troa nue la ngazo ngöne la kola qeje së. Hanawange la hna melëne hnei Lucy, ketre pionie. Ala nyimu la itre trejin ka qeje angeic ka hape, pëkö thangane la hna cainöje i angeic, nge tha huliwane hnyawane kö angeice la traeme i angeic. Hace pi hë la hni angeic, matre hnei angeic hna thele ixatua thene la itre trejin ka macaj. Nemene hë la thangane lai? Öni angeic: “Hnei angatr hna xatua ni troa wang atrune la mekuna i Iehova jëne la Tusi Hmitrötr, matre tha drenge akötrëne hë ni la hna qaja hnei itre xan.” Hna akeukawanyi angeic hnene la hna e la Mataio 6:1-4. (E jë.) Hnene la itre xötre cili hna amekunë angeic ka hape, Iehova hi la nyine tro sa pane amadrinën. Celë hi ka xatua angeic matre, tha tro kö a nyipi ewekëne la hna qaja hnei itre xan. Qaane ju hi lai, e qeje gelene mina ha la aqane cainöje i angeic, angeice pe a madrin ke atre hi angeic laka, angeic a amadrinë Iehova.

11, 12. (a) Nemene la aqane troa ujë ne la keresiano ka mekun ka hape, hetre ngazo i angeic kowe la ketre trejin? (b) Nemene la ini koi së qa ngöne la aqane sei jole i Aberahama? (Wange ju la pane iatr.)

¹¹ “Menu hë shë asë ngöne la ite ewekë ka nyimute.” (Iakobo 3:2) Pane mekune jë: easë a atre laka, hne së hna akötrëne la ketre trejin hnene la aqane ithanata së maine aqane ujë së. Nemene la nyine  tro sa kuca? Öni Iesu: “Maine eö a tro fë pi la ahnahna i ’ö kowe la ita ne huj, nge eö lai a hnine la tejine me eö a hete aköte göi ’ö ; amëju pë hë e cili fene la ita ne huje la ahnahna i ’ö, nge trojë eö a pane iloi me tejine me eö, ame hna tropi troa hujëne la ahnahna i ’ö.” (Mataio 5:23, 24) Haawe, loi e tro sa tro meköt kowe lai trejin, me tro atre ka hape, iloi la hne së hna troa thel. Loi e tro sa qaja amamane la itre tria së ngo tha tro kö sa thele troa nyi zö angeic. Ame la ka sisitria koi së tre, ene la troa iloi memine la itre trejin.

¹² Hetrenyi e hnine la Tusi Hmitrötr la itre aqane iloi hnene la itre hlue i Iehova ekö; tune lo ewekë ka traqa koi Aberahama me Lota. Isa hetre iume öni nyidro matre, hnene la itretre thupë öni nyidro hna nyiqaane ihmönyinyi pi götran. Pine laka Aberahama a thele troa iloi, ame hnei angeic hna nue Lota troa iëne la götrane nöj ka lolo. (Genese 13:1, 2, 5-9) Drei la ketre tulu ka lolo koi së! Hnei Aberahama kö hna hace fë lai? Pëkö! Thupene ju hi lai, hnei Iehova hna thingehnaeane koi angeic ka hape, tro hmaca kö Nyidrëti a hamën atrune koi angeic elany. (Genese 13:14-17) Nemene la ini koi së? E troa luzi la itre ewekë së, tro kö Iehova a amanathithi së e tro sa thele troa sei jol cememine la ihnim.—Wange ju la ithuemacanyi e kuhu pun.

13. Nemene la aqane ujë ne la ketre atre thup la kola ithanata akökötrenyi koi angeic, nge nemene la ini hne së hna xome qa ngön?

¹³ Hanawange la ketre hna melën enehila. Hnene la atre thupëne la biero göi itre asabele hna hëne la ketre trejin, me sipo angeic troa hane huliwa ngöne la biero cili. Hnene lai trejin hna qaja la itre trenge ewekë ka akötr me thupa la ithanata, ke ka wesitre pala hi angeic kowe lo atre thupën hnapan. Tha hnene kö lai atre thup hna hnyipi acil hna dreng akötrëne lai, ngo ame ngöne la ketre götran, thatreine kö tro angeic a wang ahmalohmaloeëne lai. Thupene la ca hawa, hnei angeice hmaca hna hëne lo lai trejin me sipone tro nyidroti a iöhny. Ame la wiike thupen, hnene la lue trejin hna itronyi ngöne la Uma Ne Baselaia, nge thupene lai, hnei nyidroti hna thith, me ce ithanata koi ca hawa. Hnene lai trejine ka wesitr hna qejepengöne kowe la ketre, la ewekë ka traqa memine lo atre thupëne hnapan. Hnene la atre thup hna drei angeice hnyawa, me ce thawa me angeice la itre xötre nyine xatua angeic. Ame la thangane lai, nyidroti ha ce huliwa hnyawa ngöne la ijine asabele. Kola madrine la trejin ka wesitr ka hape, hnene la atre thup hna ithanata amenyikenyi koi angeic.

14, 15. (a) Eue la ijine troa trongëne la eamo ngöne Mataio 18:15-17? (b) Nemene la köni ewekë nyine kuca e hetre “ngazo” hna kuca, nge nemene la hnei epuni hna thel ngöne la epuni a trongëne la eamo cili?

¹⁴ Nyimutre la itre jol thene la itre keresiano nyine tro angatr a isa sipu seng. Ngo hetre ijine laka, hetre itre ewekë nyine tro sa kuca thenge la hna qaja ngöne Mataio 18:15-17. (E jë.) Ame la “ngazo” hnei Iesu hna qaja e celë, tre tha kolo kö lo neköi iwesitrë ka co. Iesu a qaja ka hape, maine tha ietra kö la atr,  nge ase hë ithanata me angeic hnene la trejin, me lue xan, me itre qatre thup, tro pë hë a xome ‘ceitu i angeic me atr ethen me telona.’ Ame enehila easa qaja ka hape, hna upi angeic trön eë. Ame la “ngazo,” tre kola qaja la kola huliwa qene atrekënö, me sili trengathoi ketre. Ngo tha kolo kö a qaja la itre ngazo tune la nyixetë, me ce meköl hnene la lue trahmanyi maine föe, me iamenumenu, me thili koi itre idola. Ke ame la itre ngazo celë tre, nyine tro kö a wang hnene la itre qatre thup.

¹⁵ Ame la aja i Iesu ngöne lo nyidrëti a hamëne la eamo celë, tre ene la troa amamai së la aqane troa xatuane la trejin me easë. (Mataio 18:12-14) Tro sa trongëne tune kaa la eamo cili? (1) Tro sa pane tro cas troa iloi memine lai trejin. Maine jë tro së lai a anyimua ithanata me angeic. Ngo tune kaa ju hë e tha iloi pala kö? (2) Tro hë së lai a hëne la ketre trejin ka atrepengöne hnyawa lai jol, me anyipicine ka hape, hetre ngazo hna kuca. Nge e iloi hë, “lue tejine hmaca [nyidro].” Ngo e anyimua ithanata së memine la trejin nge tha iloi pala kö, tro hë a (3) ithanatane la jole celë koi itre qatre thup.

16. Pine nemene matre ka hetre thangane la aqane sei jol hna hamën hnei Iesu?

¹⁶ Eje hi laka, tha nyipi ewekë kö e itre xa ijin troa trongëne asë la köni ewekë hna qaja ngöne Mataio 18:15-17. Pine nemene matre qaja jë së tune lai? Pine laka, hnene la atr ka kuca la “ngazo” hna canga ietra qëmekene troa traqa kowe la hnaakönine ewekë, matre pëkö nyipi kepine troa upetrön eë angeic. Ngo loi e tro fe la trejine hna akötrën a nue la ngazo hna kuca koi angeic. Haawe, mama hnyawa hi ngöne la eamo i Iesu ka hape, tha nyipi ewekë kö troa canga tro koi itre qatre thup. Tro hi sa tro koi itre qatre thup, e hne së hna trongëne lo lai lue nyine troa pane kuca, nge e tro fe a hetre itre ewekë nyine anyipicine ka hape, hetre “ngazo” hna kuca.

17. Nemene la thangane la hna thele troa iloi me itre trejin?

¹⁷ Pine laka tha pexeje pala kö së, tro pala kö a akötrë së hnei itre xan. Öni Iakobo aposetolo: “Maine tha menu kö la ate ngöne la aqane ewekë, hawe, meköti la ate cili, nge ateine troa cengöne xome hnöthe la ngönetei angeic.” (Iakobo 3:2) Maine aja së troa senge la itre jol me iloi, loi e tro sa isine troa ‘thele la tingeting, me xötre thenge ej.’ (Salamo 34:14) Nge e tro pala hi së a thele troa iloi me itre trejin, tro ha lolo la aqane imelekeu së me angatr, nge tro fe a acatrene la casi ka eje the së. (Salamo 133:1-3) Ame la ka sisitria, tre ene la troa catrecatre la aqane imelekeu së me Iehova, “Akötesieti tene tingeting.” (Roma 15:33) Eje hi laka, tro hë sa kapa la itre eloine cili, e hne së hna thele troa iloi me itre trejin.